قازاق قوعامىنىڭ مامىر پريزماسى

قازاق قوعامى, اسىرەسە بۇقارا قوعامدىق-ساياسي پروسەستەردىڭ بايىبىنا بارا بەرمەيدى, ءتىپتى كۇندەلىكتى وقيعالاردىڭ, الەۋمەتتىك تۇيتكىلدەر مەن كيكىلجىڭدەردىڭ دە ءمان-ماعىناسىن جەتە تۇسىنبەيدى.

ماسەلەن, داريعا نازارباەۆانىڭ قىزمەتىنەن كەتۋى, ودان كەيىنگى تاعايىنداۋلار, ءمىرزاشولدىڭ سۋ استىندا قالۋى, پارلامەنتتە «؛ساياسي پارتيالار تۋرالى»؛, «؛بەيبىت جيىندار وتكىزۋ تۋرالى»؛ زاڭنىڭ قابىلدانۋى, پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە 6 تريلليون تەڭگە جۇمسالعانى تۋرالى مالىمدەمەسى, كاسىپكەر احمەتبەك نۇرسيلانىڭ پارتيا قۇرۋ تۋرالى باستاماسى, تب.

ارينە, مۇنىڭ ءبارى &ndash؛ كەز-كەلگەن قوعامعا ءتان, كۇندەلىكتى بولاتىن نارسەلەر. شىنى كەرەك, ءباسپاسوز ونى پروپاگانداعا اينالدىرىپ, ۇگىت-ناسيحاتپەن اينالىسادى. ال ساياساتتانۋشىلار مەن ساراپشىلار كۇلبىلتەلەپ, اشىپ ايتپايدى. ايتسا دا جانامالاپ, جاقاۋراتىپ, ءيا, سيپاي قامشىلاپ, سىدىرتىپ وتە شىعادى. ايتپەسە, اقوردانىڭ قولايىنا جاعاتىن ستاندارتتى سحەما سىزىپ بەرەدى, قوعام سونىڭ قالىبىنان شىعا المايدى. تۇتىمدى, جوندەم پىكىر جوق. جالپى, قوعامدا ساياسي سالعىرتتىق, الەۋمەتتىك نەمكەتتىلىك, مورالدىق-پسيحولوگيالىق تورىعۋ بار.

نەگىزى, بۇل وقيعالاردىڭ تۇپ-توركىنىنە تەرەڭىرەك ءۇڭىلىپ, ءمان-ماعىناسىن سارالاپ, پايدا-زيانىن زەردەلەپ, زەۋىرتتەگەن ابزال.

1. داريعا فاكتورى

داريعا نازارباەۆانىڭ قىزمەتىنەن كەتۋىنە قاتىستى ءدۇدامال وي, سۇراق كوپ. ونىڭ اياقاستى بوساپ, ساياسي ارەنادان الاستالۋىنىڭ سەبەبى نە؟ نە ءبۇلدىرىپ قويدى؟ بۇلدىرسە, نە ءبۇلدىردى؟ نەدەن جازىقتى بولدى؟ كىناسى بار ما؟ كىناسى بولسا, جازالانا ما؟ ونىڭ ساياسي كارەراسى وسىمەن ءبىتتى مە؟ نەمەسە قىزمەتكە قايتىپ كەلە مە؟

شىنىنا كەلگەندە, بۇل &ndash؛ ساياسي ينسيدەنت. مەملەكەتتەگى ەكىنشى ادامنىڭ قىزمەتتەن الاستالۋى جانە ونىڭ ءۇن-تۇنسىز, ءىزىم-عايىم جوق بولىپ كەتۋى &ndash؛ الاڭدارلىق جايت. ءبىراق بۇل &ndash؛ اۆتوريتار قوعامعا ءتان نارسە. مۇندا ءبىر كومەس استار, كاكىر بارى انىق. البەتتە, بۇل &ndash؛ ساياسي ەشەلونداعى تالاس-تارتىس پەن ينتريگانىڭ كۇشەيىپ, قىربايلىق پەن باسەكەنىڭ قابىنداۋىنىڭ بەلگىسى. ول كەز-كەزگەن ساتتە ءورشىپ, مۇرساتتا ءدۇردارازدىق پەن ەگەسكە ۇلاسۋى كادىك. اسىرەسە قازىرگى بيلىك ءترانزيتى كەزىندە بۇل &ndash؛ وتە ءقاۋىپتى دە ۇرەيلى فاكت.

وسى ورايدا «؛ق.توقاەۆ كۇشىنە ءمىندى, تىزگىندى قولىنا الدى, پرەزيدەنتتىكتەن دامەلى داريعا نازارباەۆانى ىعىستىرىپ جىبەردى. بىرتىندەپ كومانداسىن جيناپ جاتىر. ن.نازارباەۆتىڭ ىقپالى ازايدى»؛ دەگەن سىڭايداعى پىكىرلەر ايتىلدى. ءبىر قاراعاندا, سولاي سياقتى. ءبىراق شىنتۋايتىندا, ولاي ەمەس. مۇنى ن.نازارباەۆتىڭ ءوزى ىستەپ وتىر, دۇرىسى &ndash؛ ىستەتىپ وتىر. دە-يۋرە ق.توقاەۆ پرەزيدەنت بولعانمەن, دە-فاكتو ن.نازارباەۆ ۇستەم.

جالپى, بۇل وقيعادان ەكى نارسەنى اڭعارۋعا بولادى:
1.ساياسي ەليتا ىشىندەگى قىربايلىقتىڭ ءورشىپ, ءلوببيدىڭ كۇشەيۋى؛
2.بيلىك ءترانزيتى پروسەسىنىڭ تۇيىققا تىرەلۋى.

داريعا نازارباەۆانىڭ اياق استى, اياق استى بولعاندا دا ءتىپتى وقىس, تىم شۇعىل, تىم ەبەدەيسىز مۇرتتاي ۇشۋى الدەكىمدەردىڭ تەپكىنى ەكەنىن, سونىمەن بىرگە ساياسي ەشەلوندا شي شىعىپ, توسىن بىردەڭە بولعانىن جانە ساياسي ساۋدانىڭ قىزا باستاعانىن اڭعارتادى. وسى ورايدا قۇلىباەۆ-ماسىموۆ تاندەمىنىڭ اتى اتالۋى تەگىن ەمەس. بۇل &ndash؛ اۋەلدەن بىردەن ءبىر بيلىكتەن دامەلى توپ. پرەمەر-مينيستر ءا.ماميننىڭ دە وسى توپتا ەكەنىن ەسكەرسەك, ولاردىڭ پوزيسياسى نىق. ونىڭ ۇستىنە ق.توقاەۆ بيلىككە كەلگەلى ءتىپتى نىعايا ءتۇستى دەۋگە بولادى. بۇعان دەيىن ساياساتتان سىرت, تەك قارجى-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرمەن اينالىسقانداي سىڭاي تانىتىپ كەلگەن ولار سوڭعى كەزدە ءتىپتى ەركىنسىپ, تىم بەلسەنىپ, باتىل قيمىلداي باستادى. د.نازارباەۆانىڭ وڭباي نوكداۋن الۋى &ndash؛ سونىڭ ءبىر عانا مىسالى.

ديكتاتۋرالىق بيلىك كەزىندە جانە قازىرگىدەي ءابى-تابى ترانزيت كەزەڭىندە ساياسي ءلوببيدىڭ شامادان تىس كۇشەيۋى &ndash؛ قاتەرلى سيمپتوم. ول كەز-كەلگەن ساتتە قىسىم مەن اپەرباقاندىققا, ءتىپتى شانتاج, اۆانتيۋراعا ۇلاسۋى عاجاپ ەمەس. ەكى الاقانىن ىسقىلاپ, الەكەدەي جالانىپ وتىرعاندار قىزا-قىزا ەلدى اداستىرىپ, ءارتۇرلى كەپكە كيلىكتىرىپ, ال ءوز دەگەنىنە جەتۋ جولىندا نەدەن بولسا دا تايىنبايتىن ولەرمەن جانىقاس توپتار قيلى شىتىرمان جاساپ, ءتۇرلى شىرعالاڭعا سالۋى دا مۇمكىن. ەڭ ءقاۋىپتىسى &ndash؛ ساياسي ساۋدا, تاققا تالاس, بيلىككە تالاس, قارجى رەسۋرستارىنا ەمىنۋ زامات ىرىققا كونبەي, ساياسي داعدارىسقا سوقتىرىپ, مەملەكەتتىك قۇرىلىمدى شايقاپ, ساياسي توڭكەرىسكە دە اپارۋى كادىك. بۇل ورايدا الىسقا بارماي-اق, قىرعىزدىڭ «؛قىزعالداق توڭكەرىسىن»؛, وزبەك سەنارييىن ەستە تۇتسا بولادى.

راس, د.نازارباەۆانىڭ الاستالۋى قوعامنىڭ تىلەۋىنە ءدوپ كەلدى, «؛وزىنە سول كەرەك, وبالى جوق, شوق, شوق!»؛ دەۋشىلەر كوپ. ءتىپتى ءبىر قاتەردىڭ بەتى قايتقانداي, بۇقارا كوڭىلىن ءبىر دەمدەپ, تىنشىپ قالدى. ءبىراق مۇنىڭ استارىندا الگىندەي كۇماندى, ءتىپتى قاتەرلى كوپ جايت بار. شىنتۋايتىندا, قۇلىباەۆ-ماسىموۆ تاندەمىنىڭ كۇش الۋى جاقسى ەمەس. بۇل &ndash؛ كادىك. جانە بۇلار جالعىز ەمەس. مۇندايدا قاۋىرت قيمىلداپ, مولىراق قارپىپ قالۋعا تىرىساتىن اشكوزدەر دە, ەسەسىن جىبەرمەۋگە تىرىساتىن ەپتىلەر دە, اڭىسىن اڭديتىن ايلالى اككىلەر دە, ەسە قايتارۋعا تىرىساتىن ەسەرسوق ەسەرلەر دە, قىزىلكوز جويىمپازدار دا تابىلادى, ءتىپتى جەتىپ ارتىلادى. قاي-قايسى دا قاراپ قالمايدى, جانتالاسا قيمىلداپ باعادى. ا.ەسىموۆ, ق.قاسىموۆ, ن.نىعماتۋللين, ءتىپتى ءم.تاجين مەن بورتتان ءتۇسىپ قالعان ي.تاسماعامبەتوۆ تە اي قاراپ, جۇلدىز ساناپ, تەككە جۇرگەن جوق جانە قاراپ قالماسى انىق.

ال ن.نازارباەۆ وسى ساياسي-وليگارحيالىق توپتاردىڭ بارلىعىن ءبىر ىقتيمال كونسەنسۋسقا كوندىرىپ, ىمىرالاستىرىپ جانە ولارعا باس-كوز بولۋعا ءوز ادامىن قويماقشى. ول وسىعان دەيىن ءبارىن تىپىر ەتكىزبەي ۋىسىندا ۇستاپ كەلدى. 30 جىلدا ساياسي قارسىلاستارى مەن باسەكەلەستەرىنەن ەسەبىن تاۋىپ قۇتىلدى, كونبىس, ءلاپبايشىل, سۇرقاي ساياسي روبوتتار ارمياسىن جاساقتادى. ونىڭ ەندىگى ارمانى &ndash؛ قالايدا وسى جۇيەنى بۇزباي-جارماي ساقتاپ قالۋ جانە مەيلىنشە ۇزاعىراق سوزۋ. بۇل تۇرعىدا ول تابيعي ەۆوليۋسياعا دا, ساياسي ەۆوليۋسيا زاڭىنا دا قارسى شىعىپ وتىر دەۋگە بولادى. ن.نازارباەۆتىڭ ساياساتكەر رەتىندەگى ەڭ زور قاتەلىگى دە, قاسىرەتى دە &ndash؛ وسى. ويتكەنى, ساياسي مانەۆر جاساۋعا ۋاقىت تار جانە ادامي-مورالدىق رەسۋرسى دا كەمشىن. ءبىراق ول سوندا دا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءبىر ساياسي تريۋك جاساۋعا بەل بۋىپ وتىر جانە ونىڭ ءساتتى بولاتىنىنان ءۇمىتتى.

ايتسە دە, ءبارىبىر ن.نازارباەۆتىڭ دەگەنىندەي بولماي تۇر. لايقات ادام تابىلماي تۇر. ءتىپتى وسىعان دەيىنگى ءبىراز تىرلىگى زايا بولدى. د.نازارباەۆانىڭ وتستاۆكاسى, تاساداعى دامەگوي توپتاردىڭ بوي كورسەتە باستاۋى &ndash؛ سوعان دالەل. ءدال ءقازىر ن.نازارباەۆ تايم-اۋت الدى دەۋگە بولادى. سوعان قاراعاندا, بيلىك ءترانزيتى ۇزاققا سوزىلاتىن ءتۇرى بار. بۇل &ndash؛ ءبىر جاعى, ساياسي-دەموكراتياشىل وپپوزيسيا مەن ۇلتشىل, مەملەكەتشىل توپتار ءۇشىن مۇعدار, كارت-بلانش.

داريعا نازارباەۆا اقىماقتاۋ, تىم ۇشقالاق, دەگبىرسىز بولىپ شىقتى. سوعان لايىق جازاسىن الدى دا. بەينەلەپ ايتساق, ن.نازارباەۆ ونىڭ تاس توبەسىنەن تاياقپەن تارس ەتكىزىپ قويىپ قالدى دەسە بولادى. ءبىراق «؛ول مەملەكەتتىك حاتشى بولادى ەكەن»؛ دەگەن سىبىس بار. بۇل دا نەگىزسىز ەمەس. ويتكەنى, ول &ndash؛ ن.نازارباەۆتىڭ ساياسي كۇشتەردى تەڭشەيتىن, قولىنداعى تارازى باسىن تارتاتىن سالماقتى كىر تاسىنىڭ ءبىرى, ءتىپتى نەگىزگى كوزىرىنىڭ ءبىرى. ونى ارى-بەرى جىلجىتۋ &ndash؛ ول ءۇشىن ساياسي سىناق, ساباق بولسا, باسقا كۇشتەرگە دە اباي-قوقاي ۇرەي سالادى. ءقازىر ونى تريۋمگە تاستاعانمەن, سۋ تۇبىنە كەتتى دەۋگە بولمايدى, ءساتى كەلگەندە قايتا شىعۋى كۇمانسىز.

شىندىعىندا, جاعداي ن.نازارباەۆ پەن ونىڭ كومانداسىنىڭ ويلاعانىنان دا كۇردەلى بولىپ شىقتى. ونىڭ ءبىر سەبەبى &ndash؛ ءوزىنىڭ قارتايۋى, دەنساۋلىعىنىڭ سىر بەرۋى. بۇل ءبىر جاعى, پروسەستى شاپشاڭداتسا, ەكىنشىدەن, كەيبىر پوزيسياسى ءالسىز, الاكوڭىل, ۇرەگەي توپتار سولقىلداپ, ايني باستايدى. سىرتكوزگە تۇتاس, سۇتتەي ۇيىپ وتىرعانداي كورىنگەنمەن, ساياسي ەليتا &ndash؛ مونوليت ەمەس, كەرىسىنشە, الاۋىز, ءتىپتى قىرعيقاباق, الاكوز. ولاردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي اۋزىن الىپ, ءتىلىن تابۋ قيىن, تىم قىمباتقا تۇسەتىن ءتۇرى بار. ال كەتەۋى كەتىپ, بورداي توزىپ تۇرعان جۇيەنى جاماپ-جاسقاۋ &ndash؛ مۇحيتتىڭ ورتاسىندا تەسىك قايىقتى بىتەگەنمەن بىردەي اۋرە.
ەڭ جامانى &ndash؛ سول تەسىك قايىقتا قازاقتىڭ قايعىسىز, قامسىز وتىرعانى...

p.s.
پوستتىڭ جالعاسى بار. وكىمەتتەگى كادرلىق ءاۋىس-تۇيىس, زاڭدار مەن پرەزيدەنتتىڭ مالىمدەمەلەرى, جالپى مامىر ايىندا بولعان وقيعالارعا شولۋ جاساپ, وي-پىكىرىمدى جازۋعا تىرىسامىن.

باقىتجان قوسبارماقوۆ,

facebook پاراقشاسىنان