قورداي وقيعاسى تۋرالى قوعامدىق پىكىر قاق جارىلدى

جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانىندا ەتنيكالىق قازاقتار مەن دۇنگەندەر اراسىندا بولعان جانجال تۋرالى الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى اراسىنداعى پىكىر ءارقيلى. ءبىر تاراپ «؛بۇل وقيعا ەسىرگەن دۇنگەندەردى ورنىنا قويۋعا سەبەپ بولىپ, شاڭىراق يەسى كىم ەكەنىن ەسكە سالدى»؛ دەسە, كەلەسى تاراپ «؛قانداي ماسەلە بولسا دا زاڭ اياسىندا, وركەنيەتتى جولمەن شەشىلۋگە ءتيىس»؛ دەپ جانجالدىڭ كىسى ولىمىنە, كوپتەگەن كولىك پەن ءۇيدىڭ ورتەنۋىنە سوققانىنا, ەل تىنىشتىعىنىڭ بۇزىلعانىنا قىنجىلىس ءبىلدىردى.

عالىمجان ورازىمبەت ەسىمدى فەيسبۋك قولدانۋشىسى ماسەلەنىڭ ەكونوميكالىق استارىنا ۇڭىلگەن.

ونىڭ سوزىنشە, الەم بانكىنەن باستاپ, ءتۇرلى حالىقارالىق ۇيىمدار قازاقستاندى قۇقىق, ءال-اۋقات, تاربيە سەكىلدى كريتەرييلەر بويىنشا ۇنەمى زەرتتەپ وتىرادى. زەرتتەۋ ناتيجەسىنە قاراپ شەتەلدىك ينۆەستيسيا سالۋ كەرەك, كەرەك ەمەسى انىقتالادى. قازاقستاندا ەتنوسارالىق جانجال كەزىندە «؛ارابتى تەپكىلەپ, كۇردتى ورتەپ, دۇنگەندى اتقان ستاتيستيكانى كورگەن "اق ادام" (شەتەلدىك كاسىپكەر, كورپوراسيا, حولدينگ, بانك &ndash؛ رەد.) ەلىڭدى اينالىپ وتەدى. ال ينۆەستيسيا دەگەن &ndash؛ سالىق, جۇمىس ورنى, ايلىق جالاقى, جاڭا تەحنولوگيالار, ت.ب.»؛ دەگەن عالىمجان ورازىمبەت ء«؛بىر اۋىلدى ورتەپ تاستاپ, ونشاقتىسىن اتىپ ولتىرگەندە نە ۇتتىڭ, نە ۇتىلدىڭ؟ نامىس؟ قوي, قۇرسىن. كۇشتىدە كەتكەن ەسەنى السىزدەن قايتارۋ. كۇيەۋىنەن تاياق جەگەن ايەل اشۋىن بالاسىنان الاتىنى بولۋشى ەدى. سول شامالاس بىردەڭە»؛ دەپ اتاپ ءوتتى.

ونىڭ ايتۋىنشا, مۇنداي تاسىلمەن ەشكىم ەشكىمدى سىيلاتا المايدى.

&ndash؛ قازاقتىڭ رۋحى, نامىسى. مدە. مىناۋ رۋحتى تەز, ەففەكتيۆنو وياتاتىن, "باسقالارعا" (نە دەگەن قۇسىق ءسوز ەدى, قۇرسىن) ورنىن كورسەتىپ, قازاقتى سىيلاۋعا بۇراتىن ەڭ مىقتى مەتودكە ۇقسايدى. الماتىنىڭ الاتاۋ اۋىلىندا شەشەنمەن, ماياتاستا كۇردپەن, سارىاعاشتا تاجىكپەن قىرىلىپ, "ورنىنا قويىپپىز". كۇردتەردىڭ ءۇيىن ورتەپ, مالىن تالاپ, ءوزىن كوشىرىپ جىبەردىك. ءبىراق "بۇل يتتەر" ءبىزدى ءالى سىيلاعىسى كەلمەيدى. مەتودتارىڭدا ءبىر كەمدىك جوق پا وسى؟ الدە پرەسلوۆۋتتى 130 ەتنوستىڭ ءبارىن جەكە-جەكە اتىپ شىعاسىڭدار ما؟ مۇمكىن باسىنا تۇسپەگەن سوڭ, جەتەسىنە جەتپەي جۇرگەن شىعار, ا؟ پريام بارىنە "قوناق بوپ" شىقساڭدار ما؟

بۇل جولى وق اتىلدى, ادام ءولدى. ءبىر ەمەس, بىرنەشە. قالعانى كورشى ەلگە بوستى. ءيا, ءبىز ەندى ساياسي بوسقىن ەكسپورتتاۋشى ەلمىز. از ۇلتتارعا قىسىم كورسەتىپ, قۋدالاۋشى ەلمىز, &ndash؛ دەيدى الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىسى.

ساياساتتانۋشى شالقار نۇرسەيىتوۆ «؛وزگەنىڭ دەنساۋلىعىنا قاساقانا زيان كەلتىرۋ, ادام ءولتىرۋ, مۇلىكتى قيراتۋ &ndash؛ قىلمىس. ال قىلمىستى ۇلكەن نەمەسە كىشى دەپ اقتاۋعا بولمايدى»؛ دەگەندى ايتتى.

&ndash؛ وكىنىشكە قاراي, قوردايداعىداي جاعدايلار كەزىندە بىردەن ء"بىز" بەن "ولار" بولىپ بولىنۋگە كوزىمىز دە, بويىمىز دا ۇيرەنىپ بارا جاتقانداي...بەيبىت كۇندە ازاماتتارىمىزدىڭ ءولىم قۇشۋىنا ەتىمىز دە ابدەن ۇيرەنىپ قالعانداي... قازاقستاندا ادام جانە ونىڭ ءومىرىنىڭ تۇك قۇنى قالماعانداي... وعان سەبەپ تە جوق ەمەس, ارينە. مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار قالىپتاسپاعان, زاڭ ۇستەمدىگى ورناماعان, ادام قۇقىعى كۇن سايىن تاپتالاتىن ەلدەردە ازاماتتار ەكونوميكالىق يگىلىكتى بولىسكەندە كۇشكە, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق-ساياسي ستاتۋسىنان ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن نەپوتيزم مەن ترايباليزمگە, تۋىنداعان كونفليكتىنى شەشۋ ءۇشىن "ساموسۋدقا" ءجيى جۇگىنەدى. ءومىردىڭ قالعان سالاسىندا دا "پو پونياتيام" ءومىر سۇرەدى.

جالپى العاندا, قوردايداعى جاپپاي توبەلەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ, وق اتقانداردىڭ, ۇيلەر مەن عيماراتتاردى ورتەگەندەردىڭ, كولىكتەردى قيراتقانداردىڭ, "شاڭىراققا قاراسىن!", "قازاق قاشانعى شىدايسىڭ؟!", "جىگىتتەر, رۋح قايدا؟!" دەگەن مەسسەدجدەردى تاراتقان كىسىلەردىڭ قوعامداعى انتيگەرويلاردان, قولى قىسقا دەمەسەڭىز, ايىرماشىلىعى شامالى. وزگەنىڭ دەنساۋلىعىنا قاساقانا زيان كەلتىرۋ, ادام ءولتىرۋ, مۇلىكتى قيراتۋ, زاڭعا پىسقىرماۋ, "ساموسۋد" ۇيىمداستىرۋ, "ساموسۋدتى" قولداۋ &ndash؛ قىلمىس. ال قىلمىستى ۇلكەن نەمەسە كىشى دەپ اقتاۋعا بولمايدى. قىلمىستىڭ اتى &ndash؛ قىلمىس, &ndash؛ دەيدى ساياساتتانۋشى.

ونىڭ پىكىرىنشە, بيلىك وسى وقيعانىڭ سەبەپ-سالدارىن ءادىل ءارى اشىق زەرتتەۋدى قامتاماسىز ەتۋى قاجەت.

&ndash؛ ماسەلەنى زەرتتەيتىن كوميسسيانىڭ قۇرامىنا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وكىلدەرىنەن بولەك, مەملەكەتتىك ورگانداردان تاۋەلسىز ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى, ەتنوسەنتريزممەن اۋىرمايتىن كونفليكتولوگتار, الەۋمەتتانۋشىلار, زاڭگەرلەر مەن قوعام قايراتكەرلەرى, جۋرناليستەر كىرىپ, سىرتقى فاكتورلاردان (كىتاپحانا, اقوردا, فەيسبۋسكتەگى كوڭىل-كۇي) تاۋەلسىز جۇمىس جۇرگىزۋى قاجەت. ەڭ باستىسى, بيلىك ادام قۇقىقتارىن ساقتاۋ باعىتىنداعى, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق, ەتنيكالىق ساياساتتاعى قاتەلىكتەرىن جوققا شىعارۋعا اسىقپاي, ماسەلەنى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن زەرتتەپ, زاڭ شەڭبەرىندە ءتيىستى ساباق شىعارۋى ءتيىس.

سوسىن قازاقتىڭ جاۋى باسقا ۇلتتار ەمەس ەكەنىن تۇسىنەتىن كەز قاشان كەلەر ەكەن؟! قازاقتىڭ جاۋى &ndash؛ جەمقورلىق, جاعىمپازدىق, جايباسارلىق, داڭعازالىق, جالقاۋلىق, جالعان نامىس, ساۋاتسىزدىق. ەسى دۇرىس ەل بولامىز دەسەك, قانشا اششى بولسا دا وسى شىندىقتى مەيلىنشە ەرتەرەك قابىلداپ, تراۆما مەن كومپلەكستەرىمىزدى ەڭسەرۋىمىز قاجەت. جەمقورلىق, جاعىمپازدىق, جايباسارلىق, داڭعازالىق, جالقاۋلىق, جالعان نامىس, ساۋاتسىزدىق سەكىلدى شىنايى جاۋلارىمىزبەن كۇرەسۋ &ndash؛ ەل رەتىندە جارىققا جەتۋدىڭ ۇزاق ءارى قيىن, ەڭ باستىسى, دۇرىس جولى. قاراڭعىلىققا ودان سايىن باتۋدىڭ جولى &ndash؛ ادىلەتسىز ساياسي جۇيەنىڭ ەلەمەنتتەرىمەن كۇرەسۋدىڭ ورنىنا ء"بىز" جانە "ولار" دەپ ءبولىنىپ الىپ, "كەلىمسەكتەرمەن" ورتاعاسىرلىق تاسىلدەرمەن كۇرەسۋ. ەكىنشى جولدىڭ ءبارىمىزدى بىردەي قۇردىمعا اپاراتىن جول ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن كەيىنگى وتىز جىلدىق تاريحىمىزدا قوردايداعى جاعدايعا ۇقساس قايعىلى وقيعالار سانى جەتكىلىكتى دەپ ويلايمىن, &ndash؛ دەيدى ول.

ال جۋرناليست ەرتاي ءنۇسىپجانوۆ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا نامىستى قازاقتى فاشيسكە تەڭەمەۋگە شاقىردى.

&ndash؛ ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەي قالساڭ, كەۋدەسىندە ءبىر ءتۇيىر ۇلتتىق نامىسى جوق نەمەسە فاشيزم مەن ۇلتتىق نامىس دەگەندى پارىقتاي المايتىن بىرەۋلەر كەلىپ, ء"فاشيستسىڭ. ادامزاتتىڭ ءبارى تەڭ, تيىسپەڭدەر ولارعا. ول دا &ndash؛ انا..." دەيدى. ءبىز تيىسەرگە قارا تاپپاي, ىستەرگە ءىس تاپپاعان سوڭ بارىپ ولاردىڭ باسىن جارىپپىز با؟ قازاقتىڭ قاي اناسى قاسىرەت كورمەپ ەدى؟! بۇل &ndash؛ ءومىر. باسقا ناۋبەت كەلسە, ول قازاقتان ەمەس, ەڭ الدىمەن &ndash؛ اللادان!.. ءدىندار دۇنگەندەر مۇنى بىزدەن جاقسى بىلۋگە ءتيىس.

بىزدى فاشيستكە تەڭەگەندەر, سەندەر مىقتى بولساڭدار, ولاردىڭ ىشىنەن قازاققا قاسىرەتىن تيگىزگەندەرىن تاۋىپ, دەر كەزىندە نەگە جازاسىن بەرمەدىڭدەر؟ ادىلەتتى بولساڭدار, نەگە قازاقتىڭ قىزىن زورلاپ, ولتىرگەن, باسقالارعا تىزەسىن باتىرعان بۇزىقتارىن كەزىندە جازالامادىڭدار؟! زاڭ ۋاقىتىندا ورىندالسا, ءارى ول بارىنە تەڭ قاتال بولسا ءىس وسىلاي ناسىرعا شاپپاس ەدى. قازاق ءدال سول ادىلەتسىزدىك ءۇشىن جانى كۇيىپ وتىر ەمەس پە؟!

قىتايداعى ءجونى ءتۇزۋ دۇنگەندەردىڭ ءوزى "نانىن جەپ, اۋاسىن جۇتىپ وتىرىپ نەگە قازاققا قۇرمەت كورسەتپەيسىڭدەر" دەپ باۋىرلارىنا نالىپ وتىر. جەر باسىپ جۇرگەن كەز كەلگەن ماقۇلىق ءوز اۋلاسى ءۇشىن كۇرەسەدى, جانىن قيادى. ءوز وتانىمىزدا وتىرىپ, ءوز ءدىلىمىزدى, ءتىلىمىزدى قورعاماساق, ۇلت ءسوزىن سويلەمەسەك نەمەنەگە جەر باسىپ ءجۇرمىز؟! ءبىز ۇلتشىل مەن ۇلتجاندى دەگەندى بەس ساۋساعىمىزداي تانىپ وسكەن قازاقپىز. ۇلشىل بولساق, ءبىر عاسىردان اسا ۋاقىت ولاردى الاقانىمىزدا ايالاپ ۇستاماس ەدىك, قازاقتان قورلىق كورمەي وتىرماس ەدى. ءوسىپ, وركەندەمەس ەدى. ەركەلەتكەن قازاقتاي-اق بولسىن. قيراعان ءۇي ورنىنا كەلەدى, بۇل دا ۇمىت بولادى. كەيبىر قازاق ءۇيسىز, كۇيسىز جۇرسە دە جاق اشپاي سابىرمەن ءجۇر!... باستىسى بۇدان كەيىن ولار كوزىن اشىپ, سەرگەك جۇرەدى, قاتەسىن ءتۇسىنىپ, جاستارىنا دۇرىس تاربيە بەرەدى دەپ سەنەمىن! نامىستى قازاقتاردى فاشيستقا تەڭەمەڭدەر, &ndash؛ دەيدى ەرتاي ءنۇسىپجانوۆ.

جۋرناليست تاعى ءبىر جازباسىندا قازاقتى توبىر رەتىندە كورسەتۋدى دوعارۋ كەرەكتىگىن ايتقان.

&ndash؛ البەتتە, جامان ۇلت جوق, تەك ءار ۇلتتىڭ وڭباعان ادامدارى بار. دۇنگەندەرگە رەنىشى بار كوپشىلىك تە وسى ۇستانىمدا دەپ سەنەمىن. اللا تاعالا ولاردىڭ قازاق توپىراعىن مەكەن ەتۋىن ماڭدايلارىنا جازعان ەكەن, ءبىزدىڭ وعان ەش قارسىلىعىمىز جوق. باسقاسىن ايتپاعاندا, بۇعان ولاردىڭ ءبىر عاسىردان اسا ۋاقىت ءبىزدىڭ ەلدە بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانى دالەل.

قارا جامىلعان ءاربىر دۇنگەن وتباسىنىڭ قايعىسىنا ورتاقپىز. بوپسالاۋ, بىرەۋدىڭ مال-مۇلكىن تاركىلەۋ, كۇش كورسەتىپ, قارۋ كەزەنگەندەردىڭ ارەكەتتەرىن سىنمەن قابىلدايمىز. ۇلتشىلدىق سيپاتتاعى كوزقاراس پەن پىكىرلەرگە قارسىمىز. وقيعانى جەكە باسىنىنا پايدالانىپ كەتكەن بۇزاقىلار مەن بۇلىكشىلەر ءتيىستى جازاسىن الۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىز...

بىراق, سونىمەن قاتار, ەڭ الدىمەن جاعدايدىڭ وسىنشالىق دارەجەگە جەتۋىنىڭ باستى سەبەپتەرىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك:

&ndash؛ جەرگىلىكتى دۇنگەن حالقىنىڭ قازاقتارعا قىر كورسەتۋ فاكتىلەرىنىڭ ءبىرىن دە قالدىرماي بۇگە-شىگەسىنە دەيىن انىقتاپ, وعان زاڭ شەڭبەرىندە ءتيىسى جازاسى بەرىلۋى كەرەك.

&ndash؛ دۇنگەندەردەن جاپا كورگەن ادامداردىڭ ونىڭ ىشىندە قازاق قىزىن زورلاۋ فاكتىسى بويىنشا تەرگەۋ امالدارى قايتا قاراپ, جازالاپ, ول تۋرالى حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ قاجەت.

&ndash؛ ولار نەگە ۇلتتى مەنسىنبەيدى؟ شال-كەمپىرلەرى قاراپ وتىرماي اقساقالدار كەڭەسىن قۇرسىن. جاستارىنا ءتۇزۋ تاربيە بەرۋدى تالاپ ەتۋ قاجەت.

بۇگىن دۇنگەن اقساقالدارى باسىن ءيىپ تۇرىپ جاستارىنىڭ بۇزاقىلىعى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپتى دەپ جاتىر. فورماداعى ادامداردىڭ جاعاسىنان الىپ, كيىمىن جىرتىپ, ولاردى توپەلەپ جاتقاندا سول شالداردىڭ ءبىرازى تاڭ-تاماشا بوپ تۇردى ەمەس پە؟ قوي دەسە, كەشىرىم سۇرايتىن بولسا بۇعان دەيىن قايدا قالىپتى؟

قىسقاسى, قورداي وقيعاسى ءبىر كۇندە اپاي-توپاي بولعان جاعداي ەمەس. قازاق پەن دۇنگەن اراسىندا تالاي جىلداردان بەرى قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ جارىلىسى دەپ تۇسىنەمىن. قازاقتاردىڭ اشۋى-ىزادان ايتىپ, جازىپ جاتقان وي-پىكىرلەرىنە وڭ كوزبەن قاراۋ كەرەك. ەسسىز دۇنگەندەردىڭ ارەكەتى مەن قارۋلى كۇشتەردەن, اسكەريلەردەن كەتكەن ولقىلىقتان بولعان جاعدايدى كۇللى قازاققا جابا سالىپ دەموكراتياشىل ەمەسسىڭدەر دەپ ولاردى وركەنيەتتەن قالىپ كەتكەن توبىر رەتىندە كورسەتۋدى دوعارۋ كەرەك. قاراپايىم قازاقتى شوۆينيست, ۇلتشىل دەپ ايىپتاپ جاتقان باسقا ۇلت وكىلدەرى مەن شالاقازاقتار, قويىڭدار بولدى!, &ndash؛ دەيدى جۋرناليست.

زاڭگەر رۋسلان تۇسىپبەكوۆ قوردايداعى وقيعا لاكمۋس قاعازى سياقتى بولدى دەگەن پىكىردى ايتادى.

&ndash؛ سوڭعى ەكى-ۇش كۇندە قازاق جانە ورىس ءتىلدى بەلسەندىلەردىڭ (بلوگەرلەردىڭ, تىلشىلەردىڭ, ت.س.س.) اراسىنداعى ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي ەكەندىگىن سەزىندىم. جانە مۇنى ازىرگە ءىس جۇزىندە جەڭۋ مۇمكىن ەمەس.

ەكىنشىلەرى جىلدار بويى ادەتتەگىدەي پاتريوتتىق ريتوريكالارىن قولدانا بەرۋى مۇمكىن, ماقتاباستارمەن كۇرەسۋ, ۋكرايناعا جانى اشۋ, ت.س.س., ءبىراق ح ساعاتى كەلگەندە ولار بىردەن "تولەرانتتى", "وركەنيەتتى" جانە "مادەنيەتتى" قازاقتارعا اينالىپ شىعا كەلەدى. ولاردىڭ ويىنشا ولارعا قارسى "ۇلتشىلدار", "فاشيستەر" مەن "جابايىلار" تۇر.

قوردايداعى وقيعا تاپ وسىنداي ح ساعاتى, لاكمۋس قاعازى سياقتى بولدى. ارينە, ءبارى بىردەي ەمەس, ءبىراق ول تەك قانا وسى ەرەجەنىڭ دۇرىستىعىن قۋاتتاي تۇسەدى.

قالاي دەگەنمەن دە ءوز انا ءتىلىڭدى ءبىلۋ, ءبىلىپ قانا قويماي ونى ءوزىڭنىڭ نەگىزگى ءتىلىڭ رەتىندە پايدالانۋ &ndash؛ ول ءوز حالقىڭنىڭ كودىن, ونىڭ كوڭىل-كۇيىن سەزىنە ءبىلۋ ەكەنى انىق.

وز حالقىڭنىڭ ءتىلىن بىلمەسەڭ &ndash؛ وندا ونىڭ جۇرەك اۋرۋىن ناقتى سەزىنە دە المايسىڭ. ويتكەنى سەندە سول حالىق ءۇشىن اياعىنا دەيىن كۇرەسەتىن بايلانىس بولمايدى. سەن ءبىرىنشى قاۋىپتەن-اق "وركەنيەتتىلەر" لاگەرىنە وتەسىڭ دە, ءوزىڭدى-وزىڭ اقتاۋ ءۇشىن حالقىڭنىڭ كەمشىلىكتەرىن تەرە باستايسىڭ.

كەز كەلگەن قازاق پاتريوتى ءۇشىن ءوز حالقى &ndash؛ ءوزىنىڭ تۋعان اكەسى سياقتى. ول جارلى, كەم, ومىردە جولى بولمايتىن, ءتۇرى تىم قورقىنىشتى بولۋى مۇمكىن. ءبىراق ول سەنىڭ تۋعان اكەڭ عوي, ودان ارتىق نە كەرەك؟ ونىمەن سەنىڭ قانىڭ ءبىر, ءيىسىڭ ءبىر, سول ءۇشىن سەن ولۋگە دە ءازىرسىڭ, &ndash؛ دەلىنگەن زاڭگەر جازباسىندا.