«ۇلتتىق ويىندار» باعدارلاماسىنىڭ ماڭىزدىلىعى باسىم

مادەني مۇرا ونەر, ؛ ادەبيەت, رۋحانيات دەسەك تە بۇگىنگى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ۇلتتىق سالت ءداستۇرىمىزدى, ۇلتتىق ويىندارىمىزدى سىڭىرە ءبىلۋ وتە وزەكتى. ؛ ؛ مادەني مۇرانى ؛ ساقتاپ, جاس ۇرپاققا امانات ەتىپ, ولاردى تاربيە قۇرالى رەتىندە قولدانۋىمىز كەرەك. سوندىقتان ۇمىت بولا باستاعان قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىن دارىپتەۋدىڭ ماڭىزدىلىعى باسىم. قازىرگى جاس وسكىندەردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن, ورەسىن دامىتۋ ءۇشىن دە ۇلتتىق ويىنداردىڭ ىقپالى وتە كوپ. ؛ ۆيرتۋالدى ومىرگە تاۋەلدى بالانى قوعامعا بەيىمدەپ, ميىن سەرگىتىپ, سىرتقى ورتامەن قارىم-قاتىناسىن دۇرىستاۋ ءۇشىن دە ؛ ۇلتتىق ويىندار قازىرگى زامان قاجەتتىلىگى بولىپ وتىر.

بىز ءقازىر اقپاراتتىق دامۋ زامانى دەگەنىمىزبەن, قوعامدا سيفرلىق اۋتيزم تىرەك قيمىل قابىلەتى جەتىكىلىكسىز, دامۋى تەجەلگەن بالالار كورسەتكىشى ارتىپ بارادى. ؛ بالاعا جاستايىنان سمارتفون بەرۋ, ؛ گادجەتتەردى كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى پايدالانۋدىڭ زيان ەكەنى قانشا مارتە دالەلدەنسە دە, ايتىلسا دا بۇگىنگى جاس وسكىندى, وقۋشىلاردى ؛ قۇرىلعىدان اجىراتا المايمىز. ؛ سوندىقتان بۇل پروبلەمانىڭ ورنىن الماستىراتىن بالالاردى ءتۇرلى تاسىلدەرمەن قىزىقتىراتىن امالداردىڭ ءبىرى «؛ۇلتتىق ويىندار»؛ باعدارلاماسىن جاساۋ.

مىسالى, قازاق حالقى ەجەلدەن اڭ اۋلاۋمەن اينالىستى. بۇل ولاردان جۇگىرۋ, سەكىرۋ, ورمەلەۋ داعدىلارىن تالاپ ەتتى. ؛ ال بالالار بالا كەزىنەن اسىق ويىنى, جامبى اتۋ, تەڭگە ءىلۋ, اۋدارىسپاق, كۇرەستى مەڭگەردى. ؛ مۇنداي ويىنداردى ەرتە باستان ۇيرەنۋ وعان ماشىقتانۋ ادامنىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرىن دامىتتى. بۇل ادامداردى تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەسكە باۋلىدى. ويىنداردىڭ كومەگىمەن قازاقتار ۇلكەندەردى قۇرمەتتەدى ۇيرەندى. ؛ دەنەلەرىن ويىندار ارقىلى شىنىقتىرا وتىرىپ ؛ قوعامعا بەيىمدەلدى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ ۇلتتىق ويىن ساداق اتۋ نەمەسە اسىق ويىنى باستاپقىدا كوشپەلى قازاقتىڭ ؛ اڭ اۋلاۋى مەن ەگىن جيناۋىنداعى ءىس-قيمىلىن تۋدىراتىن ەلىكتەۋ ارەكەتتەرى ارقىلى دامىدى. وسىعان بايلانىستى ۇلتتىق فولكلورلىق قوردا قۇستار مەن جانۋارلاردىڭ بەينەلەرىمەن بايلانىستى كوپتەگەن ويىندار قالىپتاستى. قوعامنىڭ دامۋىنا وراي, ءتۇرلى ارەكەتتەردى ەموسيونالدى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايتىندىعى شىنايى قۇبىلىس. ويىن مەن بي ول ادامدا دەنە تاربيەسىن دامىتىپ, ەستەتيكالىق راحاتتانۋ كوڭىل كۇيىن اكەلەدى. ۇلتتىق ويىنداردى ويناي وتىرىپ, قازاق بالاسى قورشاعان ورتامەن, تابيعاتپەن قارىم-قاتىناس جاساي باستايدى. ءبىلىم, ەڭبەك داعدىلارىن يگەرەدى, فيزيكالىق جاعىنان داميدى. قازىرگى ۋاقىتتا وقۋشىلاردىڭ قوزعالىس بەلسەندىلىگى تومەندەگەنى راس. مىنە, وسى سەبەپتى قازىرگى ءححى عاسىردا جۇيەلى جاتتىعۋلاردىڭ, فيزيكالىق دەنە بەلسەندىلىگىنىڭ, ۇلتتىق ويىنداردىڭ ءرولى ارتىپ كەلەدى. ويىندار كەزىندە بالالار شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن, بەلسەندىلىگىن, وزىندىك يدەيا باستامالارىن كورسەتەدى. ويىن بارىسىندا بالا ىس-ارەكەتتە ەركىن ءارى تاۋەلسىز تۇردە, تاماشا كۇيدە قۋانىپ, سەرپىلگەن ەموسيالارىن كورسەتەدى. بارلىق ۇلتتىق ويىندار جان-جاقتى جانە كوپ قىرلى تاربيەنىڭ پەداگوگيكالىق قۇرالىن قامتيدى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ كوشپەندى تىرلىكتە ءومىر ءسۇرۋ جاعدايى قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىن, ادەت-عۇرپىن, ءسالت-داستۇرىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن اسەر ەتتى. قازاق تايپالارى وزدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن سوعىس جۇرگىزۋگە ءماجبۇر بولدى, ال بۇل ماسەلە دە ۇلتتىق ويىنداردىڭ دامۋىنا اسەر ەتتى. قازاقتاردىڭ ويىندارىندا نەگىزىنەن اعاشتان, جانۋارلاردىڭ سۇيەكتەرىنەن, تاستاردان, كەيىنىرەك مەتالدان جاسالعان قۇرىلعىلار قولدانىلدى. باسقا حالىقتارمەن قارىم-قاتىناستا جاڭا ويىندار مەن ويىن-ساۋىق پايدا بولعانى دا راس. كوپتەگەن ۇلتتىق ويىندار ءوز ماعىنالارىن ساقتاپ قالدى. ۇلتتىق ويىنداردىڭ كومەگىمەن جاس كەزىنەن باستاپ بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى تاربيەلەۋگە مول مۇمكىندىك بار. بۇل قوعامداعى تابيعات پەن قارىم-قاتىناستىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ قازاق حالقىندا ءداستۇر بويىنشا ەر ادامدار جاستاردى, اسىرەسە ۇل بالانى تاربيەلەۋمەن اينالىسقان. ويىنداردا ۇلدار ساداق اتۋ ارقىلى اڭ اۋلاپ, ياعني تىرشىلىكتىڭ ەكونوميكالىق قىزمەتىن جاڭعىرتادى. ال قىزدار ءوز ويىندارىندا تۇرمىستىق جانە وتباسىلىق - نەكەلىك قاتىناستاردى بەينەلەيدى. كوشپەلى قازاقتاردىڭ, مالشىلاردىڭ ءومىرى ولاردان جان-جاقتى فيزيكالىق دامۋدى تالاپ ەتتى. وسىعان بايلانىستى قازاقتىڭ بارلىق ۇلتتىق ويىندارى نەگىزىنەن وتە قۋاتتى. مۇندا ويىنعا قاتىسۋشىلار وزدەرىنىڭ كۇشتەرى مەن ەپتىلىكتەرىن كورسەتەدى. قازاقتاردىڭ ويىندارى بالالاردى جانۋارلارعا جانە قورشاعان ورتاعا ۇقىپتى قاراۋعا تاربيەلەپ, ۇيرەتەتىنى راس. قازاقتار شارۋاشىلىعىنىڭ ءبىر سالاسى اڭ اۋلاۋ بولدى, وندا اڭدار مەن قۇستاردىڭ قيمىلدارى مەن دىبىستارىنا ەلىكتەۋ ونەرى ەجەلدەن تانىمال بولدى. جانۋارلاردىڭ ادەتتەرىنە ەلىكتەيتىن ويىندار دا بار.

 ؛ ؛ ۇلتتىق مادەنيەت دەگەنىمىز بۇل ۇلتتىق ويىن, مىسالى, قازاقتىڭ ۇلتتىق دەنە شىنىقتىرۋ ويىندارىن الساق, ودان اۋماقتىڭ, گەوگرافيالىق ورتانىڭ, پسيحولوگيالىق قۇرىلىمنىڭ, ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ جانە ۇلتتىق سيپاتتىڭ اسەرىن بايقاۋعا بولادى. قازاق ۇلتتىق ويىندارىندا قاراپايىمدىلىقپەن قاتار ۇلكەن ەموسيونالدى كوڭىل كۇي جانە ءوزىن-وزى جان-جاقتى كورسەتۋ ءۇشىن كەڭىستىگى بار. ۇلتتىق ويىندار دەگەنىمىز بۇل ءارتۇرلى تاريحي كەزەڭدەردە حالىق ءومىرىنىڭ كورىنىسىن بەينەلەيتىن سپورت ءتۇرى. ءبىز عاسىرلار بويى قالىپتاسقان حالىقتىق ويىندار تۋرالى ءبىلىمدى زەرتتەپ, تەرەڭدەتىپ, ولاردى قازىرگى دەنە شىنىقتىرۋعا ەنگىزۋىمىز كەرەك. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىن دۇرىس قولدانۋ ۇلتتىق مادەنيەتتەردىڭ جاقىنداسۋىنا جانە ءوزارا بايىتىلۋىنا اكەلەدى. قازاق حالقىنىڭ ويىندارىندا قۇقىقتىق نورمالار ساقتالاتىندىعى, بالالاردى ادالدىق پەن ادىلدىككە, تارتىپكە ۇيرەتەتىن تەرەڭ ماعىنالىعى سەبەپ. كوپتەگەن ويىندار تاربيەلىك سيپاتقا يە, ادامعا توزىمدىلىك, ءوزارا كومەك, شەشىمدىلىك, تاباندىلىق جانە ت. ب. قاسيەتتەردى ۇيرەتەدى. ويىن بارىسىندا بالالاردى باقىلاي وتىرىپ, ءبىز ولاردىڭ شەشىم قابىلداۋ قابىلەتىن باعالاي الامىز. ەجەلگى زاماننان بەرى قازاق حالقى جەكپە-جەك ونەرىنە كوپ كوڭىل ءبولدى, ولاردا جىگىتتەر وزدەرىنىڭ كۇشتەرى مەن پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىن كورسەتىپ, دامىتا الدى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇجىمدىق ويىندار باسىم. قازاقتار مەرەكە كەزىندە ءتۇرلى ۇلتتىق ويىندار وتكىزەدى, مىسالى: كۇرەس, ات جارىسى, ساداق تارتۋ, اۋدارىسپاق, تەڭگە ءىلۋ جانە تاعى باسقالارى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق ويىندار قايتا جاندانۋدا. كەز-كەلگەن حالىقتىڭ ويىندارى سول ەلدىڭ تۇرمىسى مەن ەڭبەگىن, ءومىر سالتى مەن ۇلتتىق قۇرىلىمىن كورسەتتى.

 ؛

الماتى وبلىسى ؛ ىلە اۋدانى

قويانقۇس اۋىلى «؛№47 ورتا مەكتەبى»؛ مكم

تلەك جەتيمەكوۆ