قازاق تىلىندە كۇننىڭ بۇزىلۋىن «امال» دەپ ايتپايدى

تىل جاناشىرى ەركىن وماردىڭ https://qamshy.kz/article/73306-shala-qazaqtar-qalay-soyleydi ماتەريالىنىڭ جالعاسى. ؛

وسىلاردىڭ ىشىنەن بىرنەشەۋىنە تولىعىراق توقتالا كەتسەك. 1. ءمىسالى ؛باسپاسوز بەتتەرى ارقىلى تاراۋىنىڭ دا, بىرنەشە جولى بار. ءبىرىنشى جولى ؛باسىلىپ شىعىپ جاتقان ەڭبەكتەردىڭ اراسىندا شالا قازاق تىلىندە
جازىلعان دۇنيەلەردىڭ كوبەيىپ كەتۋى. شالا قازاقتاردىڭ «؛ادەبي»؛ ؛تىلدەرىندە جازىلعان مىنا ماقالا سونىڭ ءبىر مىسالى. تاقىرىبى: ءدالۋ ەسىك قاعىپ تۇر.
بايىرعى جۇلدىزشىلار قاڭتاردى ءدالۋ دەپ اتاپتى. سوزدىكتى ءسۇزىپ ؛شىققانىمىزدا تۇراقسىز, جالعان دەگەن ۇعىمعا ساياتىنىن اڭعاردىق. دەمەك, ؛قاڭتار تۇراقسىز امالى كوپ اي بولسا كەرەك. اي ىشىندە بولاتىن ؛«؛اقىراپ»؛,«؛سىرنە»؛, «؛ايۋ جاتقان»؛ امالدارى اياقتالدى. ءبىراق «؛تەكەنىڭ ؛بۇرقاعى»؛ بۇرقىلى امالى ءالى ءجۇرىپ جاتىر. جەلى, داۋىلى, ىزعارى كوپ بۇل ؛امال دا ءبىتۋ قارساڭىندا. قاڭتارداعى العاشقى امال «؛كۇننىڭ تالاسۋى»؛ دەپ ؛اتالادى. قىستىڭ ؛كاھارلى امالدارىنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى «؛قىس شىلدەسى»؛. وتە قاھارلى, ايازدى
امال. بۇگىن اي تىزبەگى جەلتوقساننىڭ 10-ى, گريگوريانشا ء24-ى, قازاقى ەسەپكە ؛جۇگىنسەك ء11-ى. رەسپۋبليكالىق گازەت № 154 (5373) 24-جەلتوقسان, 2020-جىل.
قازاق تىلىندە كۇننىڭ بۇزىلۋىن «؛امال»؛ دەپ ايتپايدى. تابيعاتتا اۋارايىنىڭ بۇزىلۋى اۋا اعىنىنىڭ ءارتۇرلى اسەرىنەن (جىلى اۋا مەن سۋىق ؛اۋانىڭ الماسۋىنان) بولاتىن قۇبىلىس. امال ەمەس. گازەتتىڭ ءوزى جەلتوقسان ؛ايىندا شىقسا, قاڭتار ايىنىڭ ايازدى كۇندەرى (شالا قازاقشا: قاھارلى ؛بىرەگەي امالدارى) قالاي ءوتىپ كەتەدى. الدە ءبىر ايدىڭ ىشىندە (شالا ؛قازاقشا: اي تىزبەگىندە), ەكى ايدىڭ كۇندەرى قاتار جۇرە مە؟ مۇنداي شالا ؛تىلدىك سوزدەردىڭ ماعىناسىنا قانشا ويلاساڭىز دا, ميىڭىز جەتپەيدى.
ەسكەرتۋ: ءدالۋ (شالا قاز-ا)-وزبەكشە: دالۆ &ndash؛ قازاقشا: قاڭتار ايى.
ەكىنشى جولى وزدەرى ومىردەن ءوتىپ كەتكەنىمەن, اتتارى تاريحتا قالعان ؛ادامداردىڭ ەڭبەكتەرىندەگى دۇرىس سوزدەردىڭ شالا قازاق ءتىلىنىڭ سوزدەرىمەن ؛الماستىرىلىپ تاراتىلۋى بولسا, ءۇشىنشى جولى قازىرگى كەزدەگى بەلگىلى
ادامداردىڭ تىلدەرىنە بۇزىلعان سوزدەردىڭ ەنە باستاۋىنا وراي, جازعان ؛ەڭبەكتەرىنە بۇزىلعان سوزدەردى وزدەرىنىڭ ەنگىزىپ الىپ تاراتۋى.
(«؛تۇلپارلار توپتى جارىپ شىققان وزىپ!»؛ اتتى كىتاپشانى قاراڭىز. 23-بەت) مەكتەپتەردە تەز وقىتۋ ءادىسىنىڭ ەنگىزىلۋى دە, قازاق تىلىنە ىستەلگەن ؛قاستاندىق. قازاق تىلىندەگى سوزدەردىڭ قۇرىلىسى قىتاي, كارىس سياقتى
ۇلتتاردىڭ تىلدەرىنىڭ سوزدەرىندەي ەكى-ۇش ارىپتەن تۇرمايدى. جانە ءقازاق ؛تىلىنىڭ سوزدەرى بىر-بىرىمەن جالعاۋلار ارقىلى بايلانىسىپ وتىرادى. ءقىتاي ؛تىلىنىڭ سويلەمدىك سوزدەرى, نەگىزىنەن ءتۇبىر سوزدەر بولىپ كەلەدى. سوندىقتان ؛قىتاي ءتىلىنىڭ سوزدەرى وتە تەز ايتىلادى. قازاق ءتىلىنىڭ سوزدەرىنە قاراعاندا, ؛وزبەك تىلىندەگى سوزدەردىڭ ايتىلۋى الدەقايدا جىلدامىراق. مىسالى: ءۇمىت ؛(قازاقشا) - ۋمت (وزبەكشە), حالىق-حالق, باقىت-باحت, ول كىسى-ۋ كيشي, ؛ماعىناسى (مازمۇنى)-ماتن, سارىمساق-پيёز, ايەل-اёل, اسسالاۋماعالەيكۇماسسالوم, قالىڭىز جاقسى ما &ndash؛ قالايسيزلار (شالا قاز-ا: قالايسىندار).

تەز ؛وقىتۋ ادىسىنە ارىپتەرىن, بۋىندارىن, ءسوزارالىق سوزدەرىن جوعالتقان ؛(شولاق ايتىلاتىن) شالا قازاقشا سوزدەر عانا كونەدى. (اپ, بوپ, قاپ, ؛كەپ, اشى, ساشى, بوشى, قا اققا, مي اققا, دەپ اتقان, دەپ وتقان. دۇرىسى:
الىپ, بولىپ, قالىپ, كەلىپ, الشى, سالشى, بولشى, قايدا باراسىڭ, مىنا ؛جاققا, سولاي دەپ ايتقان, سولاي دەپ ايتىپ وتىرعان). قازاق تىلىنىڭ ؛تۇسىنىكسىز تىلگە اينالىپ كەتۋىنە سەبەپ بولعان جاعدايلاردىڭ بىرەۋىنە,
قازاق تىلىنە شالا قازاق ءتىلىنىڭ سوزدەرى مەن تەز وقىتۋ ءادىسىنىڭ ەنگىزىلۋى ؛كەسىرىنەن, سوزدەردىڭ بۋىندارىنا دۇرىس ەكپىن ءتۇسىرۋدىڭ بۇزىلۋى جاتادى.
قازاق ءتىلىنىڭ ءتول سوزدەرىندە ەكپىن سوڭعى بۋىنعا تۇسەتىن بولسا, شالا قازاق ؛تىلىندە الدىڭعى بۋىندارعا تۇسە بەرەدى. ونىڭ سەبەبى وزبەك تىلىندە سولاي ؛تۇسەدى. مىنە, قازاقشا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە وقيتىن بالالاردىڭ ؛تىلدەرىندە مۇكىسى جوق بولسا دا, تىلدەرىنەن سوزدەردىڭ بۇزىلىپ شىعۋى ؛وسىعان دا بايلانىستى. ال تىلدەرىنە تەز سويلەۋ ءادىسىن قالىپتاستىرىپ ؛العانىمەن, قازاقشا سوزدەردى بۇزباي, ءسوز سوڭىنداعى جالعاۋلارىمەن تولىق ؛ايتۋعا تىرىساتىن بالالاردىڭ تۇتىعىپ قالاتىنى بايقالادى. ويتكەنى ؛قازاق ءتىلىنىڭ ءوز ارا جالعاۋلار ارقىلى بايلانىساتىن سويلەمدىك سوزدەرى تەز ؛سويلەۋ ادىسىنە كونبەيدى.

(جالعاسى بار)