«قازاق» ءسوزى ء«از» سوزىنەن شىققان – جازۋشى

سونىمەن ء«؛از»؛ ءسوزى تۋرالى تولىعىراق تارقاتىپ كورسەك, بۇعان قاتىستى حالىقارالىق جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى مۇحامبەتكارىم قوجىربايۇلى qamshy.kz-كە تارقاتىپ ايتىپ بەردى. ول قازاق ءسوزىنىڭ تۇبىرىندە ء(وز ءتۇبى, ءسوزدىڭ اتاسى) از ء(از), ارى قاراي قاز, اق (اك), ازا, ؛ازاق, قازاق بولىپ شىعادى دەپ پايىمدايدى.

از ءسوزىنىڭ الەمگە ايگىلى ۇلى اتالارىمىزدىڭ ەسىمىنەن بۇرىن ايتىلاتىنىنىڭ دا, جازىلاتىنىنىڭ دا سىرى وسى. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن. بۇل ەسىم قازاق (از, ازاق, ازىق, ازيا, ؛ ازاۋ (ازوۆ), ازاۋلى, قاز, قازاق, قازان, قازار, قازىق, قازاقيا, قازاق ءسسر-ى, قازاقستان) دەگەن اتپەن بۇگىنگە جەتكەن ۇلى ەلدىڭ ءتۇپ اتاسى. قازاق اتاۋى ءتۇبىرىنىڭ «؛از»؛ بولاتىنى تەك قانا وسىنى بىلدىرەدى. بۇل داۋعا جاتپايتىن تۇجىرىم. بۇعان داۋ ايتىپ, سەنىمسىزدىك بىلدىرگەنىڭ, سەنىڭ تازا ماڭگۇرتكە اينالعانىڭدى, ياعني ادامزاتتىڭ اتاسى مايمىل دەگەن ءدارۆيننىڭ ء«؛ىلىمىن»؛ تولىقتاي باسشىلىققا العانىڭدى ؛ بىلدىرەدى, &ndash؛ دەيدى جازۋشى.

سونداي-اق جازۋشى ء«؛از»؛ سوزىنە قاتىستى نانىم-سەنىمدەر تۋرالى دا تارقاتىپ ايتىپ بەردى. ياعني, ونىڭ ايتۋىنشا, حالىقتىڭ ەجەلگى نانىم-سەنىمىندە ناۋرىزدىڭ العاشقى ءۇش كۇنىندە جەر-كوكتى جارىپ ەرەكشە دىبىس ەستىلەدى. مۇنى تەك قانا جۇماقتان شىققان قوي جانە ونى باعىپ جۇرگەن قويشى عانا ەستيدى. بۇل كۇنى بۇكىل تابيعاتقا, تىرشىلىك يەسىنە, وسىمدىك, جان-جانۋارعا ەرەكشە سەزىم, قۋات, قاسيەت نۇرى قۇيىلادى. سول سەبەپتى, حالقىمىز ء«؛از بولماي, ءماز بولمايدى»؛ دەگەن. ءماشھۇر ءجۇسىپ: «؛قازاقتىڭ قازاق بولعاندا, وزىنە ارنالعان, سىباعاسىنا تيگەن جالعىز مەيرامى &ndash؛ ناۋرىزناما»؛ دەگەن ەكەن. ال, ءسابيت دونەنتاەۆ &ndash؛ «؛بۇل مەيرام &ndash؛ ءدىن مەيرامى ەمەس, ۇلت مەيرامى»؛ &ndash؛ دەپ ايتقان.

از &ndash؛ ناۋرىز. ءاز ءسوزىنىڭ جاقسى, يگى دەگەن ماعىناسى دا بار. وسىعان قاراپ, ايازدىڭ بىتكەنىن, جاقسى كۇننىڭ كەلگەنىنە بالاپ, ءاز اتىن قويسا كەرەك-تى. وسى مەزگىلدە قازاق حالقى جەتى دامنەن قۇرالعان كوجە جاساپ, ءوزارا قىدىرىسىپ, ءماز بولادى. بۇل ءداستۇردىڭ كوپتەگەن اۋداندا قالپىن بۇزباي ساقتالعانى كوپشىلىككە ايان. ءاز كەلگەندە كىر جۋىپ, تىرناق الۋعا بولمايدى. ء«؛از كەلمەي, ءماز بولماس, شاڭقان كەلمەي, ءبوز بولماس, شاعالا كەلمەي, جاز بولماس»؛. ءاز دۇركىرەپ وتە شىعادى, ءاز كىرگەندە قوي جايىلماي كوككە قاراپ تۇرادى. جازعى تۇرىم ساعىم اسەرىنەن بۇكىل تابيعات تۇنىق بولىپ كورىنەدى, &ndash؛ دەيدى.

ال ءاز سوزىنە قاتىستى تىركەستەرگە كەلسەك, قازاقتىڭ كوپ ءسوزى ء«؛از»؛ سوزىمەن بايلانىستى. ماسەلەن, ادام اتىنا, تابيعاتقا قاتىستى كوپتەگەن تىركەستەردى ءوزىمىز دە ەستىپ ءجۇرمىز. وسى ورايدا, جازۋشى «؛تاۋكە حان, از-تاۋكە مۇحاممەد ءباھادۇر»؛, «؛ۇستازدى اتاڭنان دا ءاز تۇت»؛, ء«؛از &ndash؛ تازا دەگەن ءسوز»؛, «؛ارمىسىڭ, ءاز بابا»؛ (كىتاپ). «؛الا قالجىڭ, اقتاي كۇلكى, ءاز-شىنى ارالاس اق جارىلعان كۇلكى»؛. ء«؛از &ndash؛ ءزالزالا - دىرىلدەۋ, سىلكىنۋ), ء«؛از &ndash؛ ءزايتۋن &ndash؛ جىلى جاقتا وسەتىن سارعىش وسىمدىك»؛ (قۇران كارىم اۋدارماسىنان). «؛كوزى مىقتى: ا) سوقىر بولدى, ءاز بولدى»؛ (فرازەولوگيالىق سوزدىكتەن),  ؛ ؛ ؛ ؛ «؛جۇرەگىنە ءاز-ۇلتى ءۇشىن ءبىلىم نۇردى جيناعان»؛ ت.ب. سوزدەر كوپ دەيدى.

ەندى ءبىر دەرەكتەردەردە ؛«؛از»؛ ءسوزى كور سوقىر دەگەن ماعىنانى دا بىلدىرەتىن كورىنەدى. ماسەلەن, اقىن ابدىكارىم وڭالباەۆتىڭ "تاڭ الدىندا" ولەڭىندە

"جىمىڭداپ فرانسۋز شال ەكى كوزى ء"از",

كەتەدى سەكىلدەنىپ كوڭىلى جاز, دەيدى.

ال ەكىنشى ءبىر اۋىسپالى ماعىناسىنا كەلسەك, كونە, بۇرىنعى دەگەن ءسوزدى بىلدىرەدى-مىس. ؛ وعان دالەل رەتىندە اسەت نايمانبايۇلىنىڭ شىعارمالارىن مىسالعا كەلتىرسەك, ؛ "سويلەيىن ەكى عاشىق اڭگىمەسىن, بۇل ءسوزىم تىڭداعان جۇرت كوپكە سىيسا. كادۋىلگى زاماندا بولىپ وتكەن, تۋادى از اڭگىمە جوقتان مۇنشا" دەپ جازادى. ؛

ودان بولەك, اتالارىمىز وزدەرىنىڭ اسىل ۇلدارىنا ولاردىڭ تەگى ەتىپ قۇرمەتتەپ بەرگەن لاقاپ (ماداق) اتى وسى ء«؛از»؛ بولىپ تابىلادى. ماسەلەن, ءاز ناۋرىز, از ؛تۇرىك, ؛ ءاز جانىبەك, ءاز تاۋكە, ءاز-زاحير (بەيبارىس سۇلتان), ازىرەتى سۇلتان (قوجا احمەت ياسساۋي), ازىرەتى راسۋل (مۇحاممەد پايعامبار), ازىرەتى ءالي, ازىرەتى ومار, ازىرەتى وسپان, بابا تۇكتى شاشتى ءازيز, بابا تۇكتىنىڭ اكەسى كەرەمەت ءازىز, ؛ ءابدۋل ءازيز باب (الاشا حاننىڭ اكەسى), قارابۋرا ءاز اۋليە (بۋراحان ءازى), ت.ت. جالعاسىپ كەتە بەرەدى.

ال ءسىز, وقىرمان ء«؛از»؛ ءسوزى تۋرالى نە بىلەسىز؟