تۇس كورۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەرى

ءتۇس كورۋ &ndash؛ وسى زامان عىلىمىندا, ادام ساناسىنىڭ قيال بارىسىنىڭ ۇيقى كەزىندەگى, ۇيىقتاماي قالعان مي كلەتكا قىزمەتىنەن تۋىنداعان ەلەستى, بۇلىڭعىر, كولەڭكە بەينەلى حارەكەتكە اينالعان وقيعالى بەيساناداعى كورىنىسى ؛&ndash؛ ء"تۇس كورۋ" دەپ اتايدى.

"ادام ۇيىقتاپ جاتقان كەزىندە ادامنىڭ ىشكى الەمى سىرتقى الەممەن بايلانىسقا شىعادى" دەپ قارايدى. بۇل جەردە ءبىر تىلسىم ارەكەت بار. ءبىز وسىعان نازار اۋدارۋىمىز كەرەك. ول &ndash؛ تانەن ءبولىنىپ اجىراعان رۋح دۇنيەسى. سول رۋح ەلەس ەنەرگياعا اينالىپ, سىرتقى عارىشتىق الەمدى ەمىن-ەركىن ارالايدى. ادام ءتانى بەينەسىندەگى ەلەسكە كىرىپ, بۇلىڭعىر فيزولوگيا ۇيقىداعى بەيساناعا بەينە كينو كورگەندەي كورىنەدى, ءتۇس تۇرىندە ەلەستەر جاسايدى. ءتىپتى كادىمگى شىنايى ومىردە جۇرگەندەي ناقتى, زاتتى تۇردە وتە ايقىن بەينەمەن ەلەس بەرەدى, ءتۇس بولىپ كورىنەدى. ءبىز مي كلەتكاسىنىڭ وسى قىزىق قۇپيا ارەكەتىنەن, بەينە كينو كورگەندەي ءتۇس كورەمىز. تۇندە ۇيىقتاپ جاتىپ تا, ەلەستى ءومىر ءسۇرىپ جاتامىز. ونى ء"تۇستى ءومىر" دەپ اتايدى.

مۇندا عىلىم ءالى تولىق دالەلدەي قويماعان, ءبىر كەرەمەت مي قىزمەتى بار. ول ؛&ndash؛ تۇنگى مي كلەتكالارىنىڭ وتە كۇردەلى ءارى جۇمباق قىزمەتى. ونى قالاي ايتساق تۇسىنىكتى بولار ەدى. ماسەلەن, ميدى كوپ بولمەلى ۇيگە ۇقساتساق, سول كوپ بولمەلەردىڭ ءبىرازىنىڭ شىراعى ءسونىپ, ءبىراز بولمەلەرىنىڭ شىراعى جانىپ قالعانعا ۇقسايدى. قۇددى سول سەكىلدى. تۇندە ۇيىقتاعان كەزدە مي كلەتكالارىنىڭ ءبىرازى ۇيىقتاپ, ءبىرازى ۇيىقتاماي جانىپ تۇرعان شىراققا ۇقسايدى. سول وياۋ قالعان مي كلەتكالارى توقتاۋسىز قىزمەتىن جالعاستىرا بەرەدى. ميدىڭ وياۋ قالعان كلەتكالارىنىڭ اتقارعان قىزمەتى, ادامنىڭ تۇسىنە كىرىپ, ۇيقىداعى ادامنىڭ بەيساناسىنا اسەر جاسايدى, كولەڭكە بەينەدە ءتۇس بولىپ تۇرلەنىپ كورىنەدى.
ال, كەي ادامدار "مۇلدە ءتۇس كورمەيمىز" دەسە, كەي پەندەلەر "وتە كوپ ءتۇس كورەمىز" دەيدى. مۇنىڭ سەبەبى نە؟ دەپ سۇراپ جاتادى.

ونىڭ جاۋابى جوعارىداعى ايتقان مي كلەتكالارىنىڭ وياۋ قالعاندارى كوپ ءتۇس كورەدى دە, مي كلەتكالارى تولىق ۇيىقتانعاندارى مۇلدە ءتۇس كورمەيدى. ءتۇس كورۋدىڭ تاعى ءبىر سەبەبى بار. ول ؛&ndash؛ ادام ءوز ومىرىندەگى جاساعان جۇمىستارى, ارالاسقان ادامدارى, ارمانداعان مۇرات-ماقساتتارى, ءۇمىت ەتكەن ىستەرى, ءتاتتى قيالدارى, ويلاعان ويلارى, سەزىمدىك تانىمىنداعى ماحابباتى, اشۋ-ىزاسى, كۇدىك-كۇمانى, قايعى-قۋانىشى, كەيبىر ەستە قالعان اسەرلى نە قورقىنىشتى ءومىر وقيعالارى, ءيىس تۇيسىكتەرى مي كلەتكاسىندا جاڭعىرىپ تۇسكە اينالادى. كەيدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان, كورمەگەن, تانىماعان كىسىلەر مەن بەيمالىم وقيعالار, جان-جاۋار, جاندىك ءتىپتى ومىردە قيالعا كىرمەگەن تىلسىم دۇنيەلەر تۇسكە كىرەدى. ول ادامنىڭ ۇيقى كەزىندەگى سىرتقى الەممەن بولعان قۇپيا قارىم-قاتىناسىنىڭ ناتيجەسى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.

قازاقتا "تىلسىممەن تىلدەستىم تۇسىمدە, قۇپيا كوپ ەدى ىشىمدە, تاڭداردا جوق بولدى نەگە ول, اتقاردىم ءتۇسىمدى, ومىردە ىسىمدە" دەگەن مارجان ءسوز تىزبەكتەرى بار. سوعان قاراعاندا باعزى بابالارىمىز ءتۇس كورۋدىڭ جانە ءتۇس جورۋدىڭ قۇپياسىن وتە ەرتە زامانداردا اڭعارعانىن ايتقىزباي-اق تۇسىنۋگە بولاتىن سياقتى.

اتام قازاقتا "جاقسى ىستەگەن ىسىنە سەنەدى, جامان كورگەن تۇسىنە سەنەدى" دەگەن ەسكى ماقال بار. ماقالدىڭ اقىل قالتاسىن اقتارساق, قوردالى قوجىنىنا قول سالساق, مىنىنداي فيلوسوفيالىق وي ءتۇيىنى شىعىپ, ويعا وي قوسىپ, ساناعا ساپالى ولجا سالادى. ءومىر شىندىقتارى ؛&ndash؛ ؛اقىلدىق سانادان تۋسا, ءتۇس كورۋ بەيسانادان تۋادى.

ءيا, كەرەمەت. كەرەمەت بولعاندا باعى بابام قاي عاسىردا ايتسادا عالامات دانىشپاندىقپەن ايتقان ەكەن-اۋ, پاراساتتى باباڭنان مىڭ اينالايىن دەپ ءدال وسى جەردە, كوڭىلىڭ ءبىر توعايىپ, سەزىمىڭ سەمىرىپ ءبىر مارقايىپ قالاسىڭ.

ال, ءتۇس كورۋدىڭ ودان دا عاجايىپ ءبىر سىرى بار. تۇندە ۇيىقتاماي قالعان مي كلەتكالارى ءتۇس الەتىنە اينالدىرىپ اتقارعان قىزمەتىن, تاڭدا ويانعان ادامنىڭ بەيسانادا بۇلىڭعىر ەلەس بەينەسىندە تولقىپ تۇرعان كورنىستەرىن وياۋ ساناعا, اقىلدى ساناعا اۋىستىرىپ كوشىرەدى. بەينە ءبىر تەلەفوننان ەكىنشى تەلەفونعا ۆيدەو كورىنىستەردى جوتكەگەندەي. تۇندە كورگەن ءتۇس ميدىڭ سول قىزمەتىنەن كەيىن عانا ايقىندالىپ, انىقتالىپ رەسمي ادام سانادا ساقتالا باستايدى, راستالا تۇسەدى, سەنىمگە يە بولادى. سوسىن عانا ءتۇستى ءتۇس جورۋشىعا جورتۋعا بولادى.

ءبىزدىڭ قازاق ءتۇس جورۋشىلارىنىڭ "اياني ءتۇس" , اللدان كەلگەن "اشىق ايان", ال ءدىن يسلامدا "يماني ءتۇس" دەپ اتاپ جۇرگەن ءتۇس كورۋ بارىسىنىڭ نەگىزگى عىلىمي تۇجىرىمى وسى بولماق.
ءتۇس دەمەشى, ءتۇستىڭ تاعى ءبىر كوز جەتپەس, كوڭىل قابىلداي بەرمەس قىزىق قۇپيا جۇمباعى بار. ءار ادامنىڭ كورگەن ءتۇسى, ءار ءتۇرلى قالىپپەن ەلەس تۇرىندە ەستە ساقتالادى. بىرەۋلەردىڭ ءتۇسى كورگەنى بويىنشا تولىق ساقتالۋى مۇمكىن. ەندى بىرەۋلەردىڭ ءتۇسى تولىق ساقتالماي بۇلدىر ەلەس قالپىندا قالۋى عاجاپ ەمەس. بىرەۋلەر كورگەن ءتۇسىن مۇلدە ۇمىتتىپ كەتۋى, ەسىنە تۇسىرە الماۋى مۇمكىن. بۇل مي كلەتكا قىزمەتىنىڭ تولىق اتقارا الماعان نە, اتقارسا دا بەيسانادان, وياۋ ساناعا كورگەن ءتۇستى كوشىرىپ ۇلگەرە الماعان ءالسىز قىزمەت بارىسىنان تۋىندايدى.

ال, قازاق ءتۇس جورۋشىلارى تولىق ەستە ساقتالعان ءتۇستى "اشىق ايان" دەسە, بۇلدىر ساقتالعان ءتۇستى "جابىق ايان", مۇلدە ۇمىتىلىپ كەتكەن ءتۇستى ء"تىلسىم ايان" دەپ اتايدى. ءتۇستىڭ بۇل بارىسىن ءۇش تۇرگە وسىلاي جىكتەيدى. مازمۇنىنا باعىپ ماتىنىمەن جوريدى. بارىنەن ماڭىزدى ءبىر ۇعىم بار. ول ؛&ndash؛ ءتان مەن جاننىڭ ايىرىلىپ-قوسىلۋى. وعان بىرەۋلەر يلانا قويماس. دەسە دە جاننىڭ ءتانسىز, ءتاننىڭ جانسىز ءومىر سۇرە المايتىنىنا كەلىسەتىندەر بار. جان ؛&ndash؛ ادامنىڭ ىشكى رۋحاني بولمىس, ءبىتىمى, مىنەز-قۇلقى, سەزىم-سەنىمى, كوڭىل-كۇيى, ارمان-قيالى, ماقسات-مۇراتى, ماحابباتى, وي دۇنيە-تانىمى, قوعامنان قورىتقان ءومىر تاجىريبەسى, ۇزاق جىلدار ىشكى الەۋەتىنە جينالعان جان قۇپياسى. بۇل كوزگە كورىنبەيتىن ادام بالاسىنىڭ ىشكى سىرلى "جۇمباق الەمى", " جاسىرىن جان دۇنيەسى" دەپ اتالادى.

ادام ءتۇس كورگەندە وسى دۇنيەلەر ميدا بەيسانا تۇرىندە ەلەستى كورىنىسكە اينالادى. كوزى جۇمۋلى ۇيقىدا جاتقان ادامنىڭ وي-كوزى بولادى. ءتۇستى سول وي-كوزى ارقىلى كورىپ, بەيساناسىندا ساقتاپ جاتادى.

قازاقتىڭ "كوزى اشىق, كوكىرەگى وياۋ ادام" دەپ اسا ءبىلىمدى ادامداردى باعالاپ, وي كوزى, سانا كوزى, سەزىم كوزى, سەنىم كوزى, كوڭىل كوزى اشىق ەكەن" دەۋى تەكتەن تەك ەمەس. وي كوزى اشىلماي, ويلانعانىن ىسكە اسىرا الماس, كوكىرەك كوزى اشىلماي كوگەرمەس دەگەن سوزدەن وتە كوپ تۇڭكەلى ويدى قورتۋعا بولادى.

ال, ادامنىڭ ىشكى الەمىن قورشاپ, قورعاپ تۇرعان سىرتقى قاڭقاسى, ون ەكى مۇشەدەن قۇرالعان ءتانى "سىرتقى فيزولوگياسى" دەپ اتالادى. ول كوزگە كورىنەدى. تەرى, سۇيەك, ەت, تۇك, تىرناق, شاش, ساقال سياقتى زاتتىق كورنىستەردەن قۇرام تاۋىپ, ءبىر ءبۇتىن ءتاندى قالىپتاستىرعان ماتەريا, فيزولوگيا ؛&ndash؛ " ادام ءتانى" دەپ ەسەپتەلەدى.

مۇنى ءبىر اۋىز سوزبەن قورىتقاندا جانىڭ قابى. جان ؛&ndash؛ وسى فيزولوگيانىڭ ىشكى مازمۇنى. ادامدى كىتاپقا ۇقساتساق, مۇقابا, ءار بەتى ادامنىڭ قاڭقاسى دەسەك, ىشىندەگى جازىلعان جازۋلار, ادامنىڭ جانى, جان دۇنيەسى نەمەسە جان سارايى دەۋگە بولادى. ادامنىڭ ون ەكى مۇشەسى ؛&ndash؛ جاننىڭ جايلى, جاعىمدى, جىلى ۇياسى. جان مەن ءتان بەرىك بىرىككەن تىرشىلىك يەسى. ءتان ؛&ndash؛ زاتتىق مادەنيەتتى, جان ؛&ndash؛ رۋحاني مادەنيەتتى قاجەت ەتەدى. ار مەن ۇيات, يبا مەن يمان, ءبىلىم مەن عىلىم, ونەر مەن ونەگە, سەزىم مەن سەنىم, اقىل مەن ايلا, قيال مەن شىندىق ماحاببات پەن كوڭىل كۇيى ادامنىڭ رۋحاني بايلىعى, سارقىلماس قۇندى قازىناسى.

ال, كيىم-كەشەك, تاماق, ءۇي مەن كولىك تاعى دا باسقا تولىپ جاتقان زاتتىق دۇنيەلەر ادام ءتانىنىڭ قاجەتىلىگى, كۇندەلىك كەرەگى, سىرتقى زاتتىق, ماتەريالدىق قورعانى. جانى تازا ادام بولسا, ونىڭ ءتانى دە تازا بولادى. ونداي ادام ءتۇس كورگەندە دە, "يماني ءتۇس" كورەدى. تاڭدا قۋانىپ, قۇلپىرىپ ويانادى. ومىردە ىستەرى ىلگەرى بولىپ داۋلەتى شالقىپ قينالماي عۇمىر كەشەدى. ەل الدىندا بەدەلى جوعارى, مارتەبەسى بيىك بولادى. ءتانى ساۋدىڭ ؛&ndash؛ جانى ساۋ دەپ عۇمىر جاسى ۇزاق , دەنساۋلىعى بولادى.

ال, جانى حارام ادام بولسا, ءتانى دە حارام بولادى. ومىرىندە سونداي حارام دۇنيەلەردى قاجەت ەتەدى. ءتۇس كورگەندە دە ونداي ادام "شايتاني ءتۇس" كورەدى. تاڭدا تۇسىنەن شوشىپ ويانادى. ومىردە دە جولى بولماي قينالىپ وتەدى. "حارامنىڭ جولى قاقپاندى جول" دەمەكشى ونداي پەندەنىڭ جولى تار, ءومىر حار بولادى.

ءجا, ءاز وقىرمانىم, بۇل جەردە ادام فيزولوگياسى مەن پسيحولوگياسىن نەگە ەگىز قاتار بايانداپ, بايىمداپ, ءتۇسىندىرىپ كەتتى دەيسىز عوي. ءتۇس كورۋدىڭ جانە ءتۇس جورۋدىڭ وعان ەرەكشە قاتىسى بار. جان مەن ءتاننىڭ قاتىسى سيقىرعا تولى قۇبىلىس. ءالى كۇنگە دەيىن كىلتى تابىلماعان قۇلىپتاۋلى قۇپيا عىلىم.

اۋەلى ىشكى ەنەرگيا مەن سىرتقى ەنەرگيانىڭ تىلسىم قارىم-قاتىناسىنىڭ مي كلەتكاسىنداعى ەلەسكە اينالعان كورىنىسىن ءتۇس ەتىپ جورۋدىڭ ءوزى &ndash؛ ءوز الدىنا ءماندى مايەگى, ءداندى دايەگى, ماعىنالى ءماتىنى بار جۇمباق دۇنيە, تىلسىمعا تولى عىلىم ەكەنىن ءبىلۋ بۇگىنگى عالامتور عاسىرىنداعى ءبارىن الاقانىندا وقىپ وتىرعان جاستارىمىز بىلسە, ءبىز الاڭسىز بولار ەدىك.

ءسىز ويلاڭىزشى, ادام بالاسىنىڭ ىشكى ەنەرگياسى مەن سىرتقى ەنەرگياسى بىر-بىرىمەن جالعاسىپ قىزمەت اتقارعاندا, ونى مي كلەتكاسى ۆيديوعا ءتۇسىرىپ العانداي, ۇيقىداعى بەيسانادا كورىنگەن كورىنىستى وياۋ سانا قىزمەتىنە لاقتىرىپ, كومپيۋتەردەگى ماتەريالداردى فلەشكاعا, ساق ساندىقشاسىنا ساقتاعانى ءتارىزدى, تۇندە كورگەن ءتۇستى بەيسانادان, رەسمي سانا ساندىعىنا, اقىل قالتاسىنا كوشىرىپ ساقتاۋى وتە عاجايىپ قۇبىلىس. ميدىڭ تەڭدەسىز حيكمەت قىزمەتى دەپ تانۋ كەرەك.

قورىتا ايتقاندا, ءتۇس ادامنىڭ بەيسانالىق دەڭگەيىندەگى ويلارىنىڭ سيمۆولدىق بەينەسى, ۇيقىداعى ەلەستى كورنىسى. قازاق ءداستۇرلى مىدەنيەتىندە ءتۇس كورۋ جانە ءتۇس جورۋعا بەي-جاي قاراماعان. قازاقتىڭ ەرتەدەگى اڭىز ەرتەگى, اڭگىمە-حيكايالارى, تاريحي جىر-داستان, قيسسالارى, ىرىم-جورالعىلارىندا, ءتىپتى كوركەم ادەبيەت ۇلگىلەرىندە ءتۇس كورۋدىڭ, ءتۇس جورۋدىڭ نە عاجاپ سىرلارى سۋرەتتى تۇردە باياندالادى.

قازاقتىڭ ءتۇس جورۋشى عۇلامالارى ءتۇس كورۋ ادامنىڭ ىرقىنان تىس تىلسىم قۇبىلىس دەپ قاراعان. سوندىقتان ءتۇس كورۋدىڭ ماعىناسىنان گورى ءتۇستى جورۋعا كوبىرەك كوڭىل بولگەن, نازار اۋدارعان, ءتۇستىڭ ءماندى ءماتىنىن تاۋىپ, قيسىندى حيكمەتىمەن جورىعان. قانداي ءتۇستى جورىسا دا, جاقسى ءماتىنىن تاۋىپ, جوريتىن ءتۇس جورۋشىعا جورتقان. بەتالدى ادامعا جورتپاعان. ويتكەنى ءتۇس جورىعانشا ۇستارانىڭ جۇزىندە, قىل كوپىردىڭ ۇستىندە باسسىز كولىك بەينەسىندە تۇرادى. ونى كىم قالاي جەتەلەپ جورىسا, سولاي شىندىققا اينالادى دەپ تۇسىنگەن. ءتۇستى جاسىرىن ۇستايتىن بولعان.

ماقالانىڭ جالعاسى بار...

اۆتورى: بولات بوپايۇلى