تۇرسىن جۇرتباي: "؛كۇن مەن ءتۇنىم – ابايدىڭ تۇتقىنى"؛

«؛وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا ايگىلى ويشىل-ۇلتشىل دەگدار ءانۋار ءالىمجانوۆ مارقۇم بىردە قازاق قوعامى تۋرالى اڭگىمەلەپ وتىرىپ: «؛قازاققا كەلەشەگىنە ءقاۋىپتى &ndash؛ رۋشىلدىق ەمەس, ول بۇلقىنىستان, ءبىر ديكتاتوردان اسپاي ىدىرايدى. مەن, بۇگىنگى جاستاردان, سولاردىڭ ەرتەڭ دالا قازاعى مەن قالا قازاعى بولىپ ەكىگە جارىلىپ, ءوزارا قايشىلاسۋىنان قورقامىن. ويتكەنى قالا جاستارى &ndash؛ وقىعان, شيراق, بارىنە بەيىم جانە ولار اۋىلداعى قازاقشىلىققا ۇمتىلماي­؛دى, ولاردى كەمسىتىپ قابىلدايدى. ونەر­؛كاسىپتى يگەرۋدە, قارجى تابۋدا, بانكىنى باس­؛قا­؛رۋدا, ساۋدا-ساتتىقتا, ساياساتتا ولار ۇستەمدىككە يە بولادى. اقىرى, سولار­؛دىڭ دەگەنى &ndash؛ دەگەن, سويلەگەن ءتىلى &ndash؛ ۇلتتىق ەمەس, مەملەكەتتىك ءتىل بولادى. مىنە, قازاقتىڭ قازاقتىعىنا سودان باستاپ ءقاۋىپ تونەدى. ولار وڭايشىلىقپەن جەڭىستىك بەرمەيدى. كۇلمە, تۇرسىن, ءالى باسىمىزعا كەلەدى. ونى سەن كورىپ قالاسىڭ»؛, &ndash؛ دەپ ەدى. مىنە, ايتقانى كەلدى»؛, &ndash؛ دەيدى ابايتانۋشى, الاشتانۋشى بەلگىلى عالىم, جازۋشى تۇرسىن جۇرتباي. قالامگەر ەلىمىزدە مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ اقساپ تۇرعانىن اشىنا ايتتى. ءبىز كولەمدى سۇحباتتىڭ اباي مەن الاش تاقىرىبىنا قاتىستى جەرلەرىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

«؛اباي جولى»؛ &ndash؛ ابايدىڭ ءوز ءومىرى ەمەس

&ndash؛ مەن ءۇشىن اباي &ndash؛ ماڭگىلىك تىلسىم, ىنتىزارلى تاقىرىپ. ءقازىر اباي تۋرالى بىلگەن-تۇيگەنىمدى, جازعاندارىم مەن جيعاندارىمدى جۇيەلەپ: «؛كۇيەسىڭ جۇرەك, &hellip؛سۇيەسىڭ جۇرەك!..»؛ (تولىقتىرىلعان نۇسقاسى), ء«؛زابىر سۇلتانى»؛, «؛&hellip؛ول بولامىن دەمەڭدەر»؛, «؛&hellip؛سول شىنشىل»؛ اتتى ءتورت كىتاپتى جازىپ تا, وندىرىسكە دايىنداپ تا جاتىرمىن. كۇنىم مەن ءتۇنىم &ndash؛ ابايدىڭ تۇتقىنى. بۇل رەتتە ۇلكەن وكىنىشىم دە, كۇتەر جۇبانىشىم دا بار. جاڭا جىلدا بارلىق كوز كورگەندەرىمە جانە وزىمە دە: «؛جوعالتقاندارىڭ &ndash؛ تابىلسىن, بارىڭ &ndash؛ جوعالماسىن»؛, &ndash؛ دەپ تىلەۋ تىلەدىم. وسى ءسوزدىڭ استارىندا بار كوڭىل قالاۋىم بار. بۇل قولجازبالاردىڭ مازمۇنىن تاراتىپ جاتپايىن. «؛جاس الاش»؛ پەن «؛قازاق ادەبيەتىنىڭ»؛ وقىرماندارى تاياۋ ارادا شەتجاعالاپ تانىسىپ تا قالار. الدا, ابايدىڭ ءومىرى تۋرالى قىرىق جىلدان بەرى دايىندالىپ كەلە جاتقان (تاۋەكەلىم جەتسە &ndash؛ ءدال ءقازىر دە كىرىسىپ كەتۋگە دايىنمىن) ەڭبەگىمدى قولعا الۋ ويىمدا بار. الايدا مەن ابايدىڭ ءۇرىم-بۇتاقتارى مەن تۋىستارىنا ءسوز بەرگەن اداممىن. ابايعا قاتىستى اشىلۋعا ءتيىستى نەمەسە جاسىرىن كۇيىندە قالۋعا ءتيىستى جەكە قۇپيا جايلار قانشاما؟! سونىڭ ىشىندە, اشىعىن ايتايىن, ابايدىڭ جەكە وزىنە قاتىستى وتە كۇردەلى جانە شەشۋشى ءۇش ماسەلە بار. شىڭعىستىڭ قاراتۇياعى, كۇنى كەشە ومىردەن وتكەن بەكەن يساباەۆ دەگدارمەن ون جىلداي ەجىكتەسىپ-ەگەيلەسىپ ءجۇرىپ, بىرەۋىنىڭ امالىن تاپقان سياقتىمىن. ول ماسەلە تۋرالى ىشكى قارسىلىعىمدى جەڭدىم دەپ ەسەپتەيمىن. قالعان ەكى ماسەلەنى جەڭە الام با, جوق پا, بەلگىسىز بولىپ تۇر. ابايدىڭ تۋعاندارى مەن ءۇرىم-بۇتاعى ول سىردى ماعان سەنىپ تاپسىرىپ, اماناتتاپ كەتتى. «؛ەگەر مەن ولاردى سول قۇپيا كۇيىندە ساقتاسام, شىندىققا قيانات بولماي ما؟ مەن كىمگە اماناتتايمىن ونى؟»؛ &ndash؛ دەگەن وي كوكەيىمنەن كەتپەيدى. ءبىر سەنىمدى, ءۇمىتتى, ارينە, اباي ءۇشىن ار-وجدانىمەن جاۋاپ بەرە الاتىن ءبىر جاس تالاپ تابىلسا عوي, شىركىن&hellip؛ «؛اباي جولى»؛ رومان-ەپوپەياسى &ndash؛ ابايدىڭ ءوز ءومىرى ەمەس. ول &ndash؛ كوركەمدىك شىندىق»؛, &ndash؛ دەپ جاعىم تالماي سارناپ جۇرگەنىم دە سول. كوركەم قيال مەن قيسىنسىز دا ابايدىڭ ءوز تراگەدياسى وزىنە جەتەدى.

«؛ومىرلىك شىندىق بىتكەن جەردەن &ndash؛ كوركەم شىندىق باستالادى»؛ (يۋ.تىنيانوۆ). سوندىقتان دا «؛اباي جولىنداعى»؛ سۋرەتتەلگەن سيۋجەتتىك وقيعالار &ndash؛ مۇحتار اۋەزوۆتىڭ كوركەم شىندىعى. كوركەم شىعارمانىڭ باستى زاڭدىلىعى دا سول. قيىننان قيىستىرا وتىرىپ, مىڭ ومىرلىك شىندىقتان ءبىر كوركەم شىندىق جاساۋ كەرەك. ايتپەسە, «؛سوقتىقپالى, سوقپاقسىز, ەتەك باستىلىقتى»؛ بەينەلەگەن شىعارما بولىپ شىعار ەدى.

&ndash؛ مۇنداي پىكىر «؛اباي جولى»؛ رومانىنىڭ قۇندىلىعىن ءتۇسىرىپ جىبەرمەي مە؟

&ndash؛ جو-وق, كەرىسىنشە, مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ۇلى تالانتىنا تابىندىرا تۇسەدى. ول ءوزىنىڭ قۋاتتى كوركەم قيالىنىڭ قۇدىرەتىمەن ابايدان ۇلى دانىشپان وبرازىن جاساپ شىعاردى عوي. كوركەم شىندىقتىڭ قۇدىرەتىن تانىتتى بۇل شىعارما. ەندى, ەشقانداي قازاق بالاسى مۇنداي ۇلى شىعارمانى قايتىپ ومىرگە اكەلە المايدى. وعان ەش كۇدىكسىز, كامىل سەن.

&ndash؛ ال حاكىم ابايدىڭ شىنايى بەينەسى قانداي؟

&ndash؛ ابايدىڭ ءومىرىن تەرەڭ جانە شىنايى قالپىندا ءبىلىپ, سەزىنگەن سايىن ونىڭ سون­؛شاما اقىلدان تارتقان ازاپتى كوتەرىپ, قۇسالى كوڭىلمەن قالاي ءومىر سۇرگەنىنە تاڭداناسىڭ. ابايدىڭ ءومىرى &ndash؛ ەشقايدا باستامايتىن تۇيىق جولمەن اياقتالاتىن, اقىلدىڭ ازابىن شەككەن, قۇسالى, ىزالى, بۋلىققان, قۇمىعۋلى ءومىر. مەن ابايدىڭ سونداي جانىن ازالى ەتكەن اقىلدىڭ ازابىنا قالاي شىداعانىنا تاڭ قالامىن. ابايدى «؛قورلىق پەن مازاعىنا قالدىرىپ»؛ تابالاعان «؛كوپكە»؛ تاڭ قالامىن. نەتكەن ازاپتى, جانكەشتى ءومىر دەسەڭشى؟!.

جا, اڭگىمەمىزدىڭ بەتى تەرىس بەتكەيگە تار­؛تىپ بارادى. وسى ارادان ءاس-سابىر راحىم دەسەك قايتەدى, اينالايىن؟

قازاق حاندىعى &ndash؛ التىن وردانىڭ زاڭدى مۇراگەرى

&ndash؛ الاش ۇرانىنىڭ ءتۇپ نەگىزىن كوك تۇ­؛رىك قاعاناتىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ, كوش­؛پەلىلەر الەمىنىڭ ورتاق تۇلعاسى ەدىگە تۇسىنان تارتىپ, تۇركى جۇرتىنا ورتاق ميسسيا رەتىندە تارقاتاسىز. بۇگىنگى كوزقاراس تۇرعىسىنان وسى يدەيانىڭ ماڭىزدىلىعى قانداي؟

&ndash؛ مۇنىڭ, ياعني, كوك تۇرىك قاعاناتى تۇ­؛سىندا قالىپتاسقان «؛ماڭگىلىك ەل»؛ يدەيا­؛سى­؛نىڭ تۇبەگەيلى جانە شەشۋشى ماڭىزى بار. ويتكەنى يدەيا, سونىڭ ىشىندە ەلدىك, قاعاناتتىق تۇتاستىق يدەياسى &ndash؛ ەلدىكتىڭ, مەملەكەتتىكتىڭ ىرگەتاسى, نەگىزى, رۋحى. ە­؛ۋ­؛روا­؛زيانىڭ ۇلانعايىر كەڭىستىگىندەگى قاعاناتتى ءبىر ورتالىققا ءجىپسىز بايلاپ, ءبىر تۋدىڭ, ءبىر كەڭىستىكتىڭ, ءبىر بيلىكتىڭ استىنا بىرىكتىرىپ تۇرعان دا سول «؛ماڭگىلىك ەل»؛ يدەياسى. ءتىپتى, مۇنى تۇرىك قاعاناتىنىڭ يدەولوگياسى دەسە دە بولادى. سول يدەولوگيا السىرەگەن تۇستا, قاعانات تا ىدىراپ, توز-توزالاسى شىققان. دوسپانبەت جىراۋدىڭ: «؛كەتبۇعاداي بيلەرمەن, كەڭەس قۇرار كۇن قايدا؟»؛ دەپ ارمانداۋىندا دا سونداي ۇلى اڭسار جاتىر. قازاق-نوعاي جىراۋلارىنىڭ دا ۇلى اڭسارلى سارىنى وسى. ولار, ۇلى تۇتاستىقتى باستى يدەيا ەتىپ العان. ورتاق يدەياسىز, ورتاق مۇددەسىز ۇلت &ndash؛ توقىراۋعا بەت العان, وز-وزىنە دەگەن سەنىمى جوعالعان, ءوزىنىڭ اسىل قاسيەتىن ءوزى سىيلامايتىن, كۇي­؛رەۋگە, ىدىراۋعا بەت العان ۇلت. بۇل &ndash؛ مەنى كەيىنگى وتىز جىلدا ۇزدىكسىز تولعاندىرىپ, ۇنەمى جاۋابىن ىزدەۋگە ۇمتىلىپ, دەرەك-سەبەپتەردى جيناقتاپ, ىشتەي وي قورىتىپ جۇرگەن ماسەلە ەدى. ەندى, ولاردى جەكە-جەكە وي تالقىسىنان سارالاپ, پىكىردى دامىتىپ, دالەلدەۋ, تۇجىرىم جاساۋ, مەنىڭ جاسىمدا كەش. سوندىقتان دا جەكە-جەكە تاقىرىپ بويىنشا وقشاۋ تياناقتاپ, «؛دۋلىعانىڭ»؛ جازىلماي قالعان ءبىر كىتابىنىڭ مازمۇنى مەن ايتار ويىن, ەمەۋرىنىن ءبىر ماقالاعا ىقشامداپ سىيعىزسام دەگەن ۇمتىلىس تۋ­؛عان. سونىڭ بارلىعى تۇجىرىمدالا كە­؛لىپ, تاۋەلسىزدىكتىڭ بۇگىنگى, ەرتەڭگى تاريحتان الاتىن اششى-تۇششى تاعدىرىنا ساباق بولسا ەكەن دەيمىن. تۇجىرىمى: قازاق حاندىعى &ndash؛ كەشەگى كوك تۇرىكتىڭ, دەشتى-قىپشاقتىڭ, شىڭعىس قاعاناتىنىڭ, التىن وردانىڭ زاڭدى مۇراگەرى. ولاردىڭ ورتاق يدەياسى &ndash؛ ماڭگىلىك ەل, يدەولوگياسى &ndash؛ مەملەكەتتىك تۇتاستىق, ورتاق جەر, ورتاق ءتىل, ورتاق ءدىل, ورتاق ەكونوميكا, ورتاق قازىنا ۇلەسى, زاڭ دارەجەسىندە قاتاڭ ساقتالاتىن داستۇرگە نەگىزدەلگەن ۇلتتىق مەملەكەت. قورقىتتىڭ &ndash؛ «؛وزانىندا»؛, كەتبۇعانىڭ &ndash؛ «؛ەل ايىرىلعانىندا»؛, اسانقايعىنىڭ &ndash؛ «؛جەرۇيىعىندا»؛, شالكيىزدىڭ &ndash؛ «؛ەدىلىندە»؛, بۇقار جىراۋدىڭ &ndash؛ «؛ەي, ابىلاي, ابىلايىندا»؛, دۋلات پەن شورتانبايدىڭ «؛زار زامانىندا»؛, ابايدىڭ &ndash؛ «؛قايران ەلىم, قازاعىمىندا»؛, ماعجاننىڭ &ndash؛ «؛تۇر­؛كىستانىندا»؛ سول اڭسار-يدەيا بارىنشا اسقاق ءارى تەرەڭ, جان تەبىرەنتەرلىكتەي اسەرلى بەينەلەنگەن دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل يدەيا &ndash؛ بۇگىن دە اسا ماڭىزدى, ءتىپتى, ەرتەڭگى تاعدىرىمىزدى انىقتاپ بەرەتىندەي شەشۋشى نىسانا. سوندىقتان دا مەملەكەتتىك يدەولوگياعا جاۋاپ بەرەتىن دابىرلەردىڭ بۇل جايدى تەرەڭ زەرتتەپ, جاندارىن قيناپ, ساناسىن سارقىپ, جاۋاپكەرشىلىكپەن, ەل الدىنا قانداي دا ءبىر ۇسىنىسپەن شىعۋى ءتيىس. ايتپەسە, ەلدى ىدىراتىپ الۋ ءقاۋپى ءقازىردىڭ وزىندە بار.

الاش ارداقتىلارىن ارانداتۋشى پىكىرلەردىڭ ءۇنى ءوشۋى ءتيىس

&ndash؛ وسى يدەيالاردىڭ جولىندا كۇرەسكەن الاش ارداقتىلارىنىڭ تاۋەلسىزدىك تۇجى­؛رىم­؛دارى قانداي؟ «؛الاش»؛ پارتياسىنىڭ, «؛الاشوردا»؛ ۇكىمەتىنىڭ, «؛الاشوردا»؛ حالىق كەڭەسىنىڭ قۇرامىنداعى تۇلعالاردىڭ ءبارىنىڭ پىكىرى, ويى ورتاق بولعان با؟ الدە, كوزقاراس قايشىلىقتارى بايقالا ما؟

&ndash؛ مەن بۇل سۇراققا بار يمانىممەن انت بەرە وتىرىپ: «؛الاش ۇراندى قايرات­؛كەر­؛لەردىڭ اراسىندا ەشقانداي ءوزارا دۇشپان­؛دىق, ءوزارا قاستاندىق, ءوزارا ساتقىندىق, كوزقاراس تۇرعىسىنان العاندا ءوزارا قاراما-قارسى قاقتىعىس بولعان جوق»؛, &ndash؛ دەپ جاۋاپ بەرەمىن. ولاردىڭ كوزدەگەن جالعىز-اق ماق­؛ساتى بولدى. ول &ndash؛ قازاق ۇلتىنىڭ تاۋەل­؛سىزدىگى. ال قازاق ەلىندە تاريحي ۇلگىسى جوق مەملەكەتتى قۇرۋدىڭ ستراتەگيالىق-تاكتيكالىق شارالارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولدارى تۋرالى كوزقاراستار ۇستانىمى, پىكىر الماسۋلار, كەلىسپەۋشىلىكتەر بولدى. ءبىراق بۇل ولاردى ءوزارا دۇشپاندىققا, بولىنۋگە الىپ كەلدى دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل &ndash؛ كوزقاراس الشاقتىعى ەمەس, ورتاق ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى پىكىرلەر مەن ۇسىنىستار. بۇعان مىسال رەتىندە, «؛قالاي دا الاش قايراتكەرلەرىنەن ءمىن تاپپاي قويمايمىن»؛ دەپ جۇرگەن ولەرمەندەر (مۇنى مەنىڭ وزىمە مالىمدەمە رەتىندە جاريالاعان تاريحشىلار مەن زەرتتەۋشىلەردىڭ, «؛قانشىلداردىڭ»؛ &ndash؛ جۇزدىك پاتريوتتاردىڭ اتتارىن اتاماي-اق قويايىن) مەن وزەۋرەگەندەر, «؛الاش اۆتونومياسىن جاريالاۋ, جاريالاماۋ تۋرالى بولعان 1917 جىلعى تامىز ايىنداعى قۇ­؛رىل­؛تايداعى پىكىر تالاسىن كولدەنەڭ تارتادى. ح. جانە ج.دوسمۇحامەدوۆتەر &ndash؛ دەرەۋ الاش اۆتونومياسىن جاريالاۋدى, ال ا.بوكەيحانوۆ باستاعان ەكىنشى توپ قاشان سول تۇستا ۇشكە ءبولىنىپ تۇرعان قازاق جەرى مەن ەلىنىڭ تۇتاستىعى شەشىلگەنشە, بۇل ماسەلەنى سول ايماقتارداعى قۇرىلتاي جينالىسىنىڭ ۋاكىلدەرىنىڭ داۋىس بەرۋى ارقىلى شەشىپ العان سوڭ جاريالاۋ قاجەت­؛تىگىن, ايتپەسە, قازىرگى سولتۇستىك بەس وبلىس پەن تۇپكىستان ءۋالاياتىنا قاراعان شىعىس-وڭتۇستىك باتىستاعى بەس وبلىستىڭ قازاق مەملەكەتىنەن ءبولىنىپ قالۋ ءقاۋپى بارىن العا تارتتى. سوڭعى ۇسىنىس كوپشىلىك داۋىسپەن بەكىتىلدى. جەلتوقسان ايىنا دەيىن ومبىدا &ndash؛ اقمولا ۋەزىنىڭ, تۇركىستاندا &ndash؛ تۇپكىستان ءۋالاياتىنىڭ قۇرىلتايى ءوتىپ, قازاق اۆتونومياسىنا كىرۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداعان سوڭ عانا, الاش اۆتونومياسى جاريالاندى. ەگەر دە, سول قۇرىلتايلاردىڭ شەشىمى بولماسا, 1924 جىلعا دەيىن قازاق ءاسسر-نىڭ قۇرامىنا كىرمەگەن ون وبلىس ءقازىر رەسەي مەن وزبەكستاننىڭ, تۇرك­؛مەنس­؛تاننىڭ قۇرامىندا قالار ەدى. مىنە, ساياسي كورەگەندىك دەپ وسىنى ايتۋ كەرەك. 1920 جىلعى قازاق اۆتونومياسىنىڭ تەرريتورياسى قاي مولشەرمەن شەكتەلەر ەدى. ايتايىن, قازىرگى تورعاي, قوستاناي, اقتوبە, ورال, اتىراۋ وبلىسىنىڭ سولتۇستىك قاناتىمەن قايىرىلار ەدى. دەمەك, بۇل &ndash؛ ارازدىق ەمەس, ەلدىڭ تاعدىرىنا ادالدىق. مۇنى ءبارى دە قوستاپ داۋىس بەردى. «؛باتىس الاشوردا»؛ مەن «؛شىعىس الاشوردا»؛ &ndash؛ اۆتونوميانىڭ بولشەكتەنۋى ەمەس, باس­؛قارۋ قۇرىلىمى. باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىنداعى وقيعا كۇن سايىن ەمەس, ساعات سايىن وزگەرىپ وتىردى. ءوزارا بايلانىس جوق. جاعدايعا قاراي دەربەس شەشىم قابىلداۋ قاجەت. باتىس وردا جانە تورعاي وبلىسى بولشەۆيكتەردىڭ قورشاۋىنا ەرتە ءتۇسىپ, كەڭەس وكىمەتىن ەرتە مويىندادى. ال كولچاك پەن اتامانداردىڭ قۇرساۋىنداعى شىعىس الاشوردا كەڭەس وكىمەتىنە ءبىر جىلدان كەيىن مويىنسىندى. ەگەر دە, بولشەۆيكتەر جاعىنا شىقسا, ولاردىڭ, ياعني, قازاقتاردىڭ جاپپاي قىرعىنعا ۇشىراۋى ءسوزسىز ەدى. مۇنى, ا.بايتۇرسىنوۆ ماسكەۋدەگى كەزدەسۋدە: «؛شىعىس الاشوردا ءدال ءقازىر كەڭەس وكىمەتىن اشىق مويىنداي المايدى. ولار اقتاردىڭ قورشاۋىندا قالدى. سوندىقتان دا قارۋلارىن ءازىر تاستاي المايدى»؛, &ndash؛ دەپ مالىمدەدى. ەندى, وسى دا باتىس الاشوردا مەن شىعىس الاشوردانىڭ اراسىنداعى اراز­؛دىقتى, دۇشپاندىقتى بىلدىرە مە؟ مۇنداي, ارانداتۋشى پىكىرلەردىڭ ءۇنى ءوشۋى ءتيىس.

 ؛&ndash؛ ال بولشەۆيكتەر رەتىندە تانىلعان تۇلعالاردىڭ وزگە باعىتتى ۇستانۋىنىڭ قان­؛داي سەبەپتەرى بولۋى مۇمكىن؟

&ndash؛ مەن بۇعان احاڭنىڭ &ndash؛ احمەت بايتۇر­؛سىن­؛ۇلىنىڭ تۇرمە تەرگەۋشىلەرىنە بەرگەن مىنا جاۋابى ارقىلى قىسقاشا جاۋاپ قايىرايىن. احاڭ: «؛تۇرار رىسقۇلوۆپەن بايلانىسىڭىز بار ما؟ سىزدەردى جاقىن ارالاسادى دەيدى عوي»؛, &ndash؛ دەگەن سۇراققا: «؛رىسقۇلوۆ &ndash؛ بولشەۆيك. ولار الاشورداعا جاۋ. ءبىز دە بولشەۆيكتەرگە قارسى بولدىق. سوندىقتان دا مەنى ولار جەك كورەدى. مەن جاقتىرمايمىن جانە ول مەنى قوجانوۆپەن جاقسى دەپ ويلايدى»؛, &ndash؛ دەپ جاۋاپ بەرەدى. «؛ەندەشە, قوجانوۆپەن قالايسىز؟»؛ &ndash؛ دەيدى قادالىپ. وعان: «؛قوجانوۆ &ndash؛ كوممۋنيست. مەن كوممۋنيستەرمەن ارالاسپايمىن. ولار دا مەنى جەك كورەدى جانە ول مەنى رىسق­؛ۇلوۆپەن جاقسى دەپ ويلايدى»؛, &ndash؛ دەگەن ءۋاج قايىرادى. ەگەر, ەكەۋىنىڭ ءبىرىن مويىنداسا, سول ادام مىندەتتى تۇردە تۇرمەگە قامالار ەدى. احاڭ ەكەۋىن دە اقتاپ الىپ وتىر.

جىمسىما حاتتاردىڭ تالايىن كوڭىلدەن ءوشىردىم

&ndash؛ ارحيۆتەردەگى دەرەكتەر سول تۇستاعى ۇلت قايراتكەرلەرىنىڭ ادامي كەلبەتى مەن ازامات­؛تىق كوزقاراسىن, ىس-ارەكەتى مەن قانداي كۇيدە بولعانىن تولىق دايەكتەي الادى دەپ سەنۋىمىزگە بولا ما؟

&ndash؛ سۇراقتى جانە ودان تۋىندايتىن ماسە­؛لەنى دۇرىس قويىپ وتىرسىڭ. «؛ادامي كەلبەتى مەن ازاماتتىق كوزقاراسىن»؛ تانىتاتىن دا, تانىتپايتىن دا قۇجاتتار بار. ول, ءبىرىنشى, ارحيۆ قۇجاتتارىنىڭ مازم­؛ۇنىن پايدالانعان ادامنىڭ زەرتتەۋ باعىتى مەن ءوزىنىڭ ۇستانعان پىكىرىن قانداي ماقساتتا جانە قالاي پايدالاندى, سوعان تىكەلەي بايلانىستى. ول &ndash؛ سول عالىمنىڭ دا «؛ادامي كەلبەتى مەن ازاماتتىق كوزقاراسىن»؛ جانە ءبىلىم اياسىنىڭ تەرەڭ-تايازدىعىن تانىتادى. جالپى, قۇجاتتاردى جاريا ەتكەندە وعان ۇلكەن ساقتىقپەن قاراۋ كەرەك. مىسالى, جوعارىداعى احاڭنىڭ ت.رىسقۇلوۆ پەن س.قوجانوۆ تۋرالى تەرگەۋ­؛شىگە بەرگەن جاۋابىن سول قالپىندا تۇسىنگەن زەرتتەۋشىلەر, سولاردىڭ ىشىندە تاريحشىلار: «؛بايتۇرسىنوۆ رىسقۇلوۆتى نەگە جەك كورگەن؟»؛ نەمەسە «؛بايتۇرسىنوۆ پەن قوجانوۆتىڭ اراسى نەگە ناشار بولعان؟»؛ دەپ بادىرايتىپ سۇراق قويىپ, نەشە ءتۇرلى ساياسي ايىپتار تاعىپ, احاڭدى قارالاۋعا بەيىم بەرگەن ماقالالار جاريالادى. نەگىزىندە, احاڭ وسى جاۋابى ارقىلى ەكەۋىن دە جالادان قورعاپ وتىر عوي. «؛جاقسىمىن»؛ &ndash؛ دەسە ءبىتتى, «؛الاشوردانىڭ كوسەمدەرىمەن استىرتىن بايلانىس ورناتقان»؛ &ndash؛ دەپ, قاي-قايسىسىن دا تۇرمەگە قامايتىنى انىق قوي. ال ساياسي قايراتكەرلەردىڭ ءوز قولىمەن جازىپ, ءوز ەركىمەن جولداعان, ولاردى اتۋ جازاسىنا الىپ كەلگەن ايىپ تاققان جاعىمسىز پىكىرلەرىن شىندىق رەتىندە قابىلداعاننان باسقا امال جوق. ونى زورلىقپەن جازدىرعان ەشكىم جوق. قالاي اقتاپ الۋدىڭ امالىن تاپپاي قينالاتىن ساتتەرىڭ وتە ءجيى كەزدەسەدى. ال تەرگەۋدەگى جاۋاپتاردى تەكسەرىپ, ولاردىڭ جەكە كوزقاراستارىمەن, ۇستانىمىمەن سالىستىرىپ بارىپ پايدالانعان دۇرىس. دالەلدەنبەگەن ونداي جىمسىما حاتتاردىڭ تالايىن كوزدەن وتكەرىپ, كوڭىلدەن ءوشىردىم. ايتقىڭ دا كەلمەيدى.

&ndash؛ بۇكىل سانالى عۇمىرىڭىزدى ۇلت قاسىرەتىنىڭ قاتپارىن ارشىپ, ۇلت قايماقتارىن اقتاۋعا, ولاردىڭ اسىل قاسيەتتەرىن ۇرپاق جادىنا سىڭىرۋگە ارناپ كەلەسىز. وسىناۋ مەحناتتى جولدا كەدەرگىلەر كوپ بولدى ما؟

&ndash؛ ۇكىمەت تاراپىنان جاسالعان قىسىم مەن شەتقاقپايعا ەشقانداي دا كەيىسىم جوق. ولار سول بيلىكتىڭ بۇيرىعىن ورىندادى. كەرىسىنشە, قارابي مۇحامەتقاليەۆ, شىڭعىس سالىقباەۆ سياقتى قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ پولكوۆنيكتەرى وڭ قاباعىن بەردى. ەڭ قيىن, قۇمىعۋلى كۇيدى سول قۇجات­؛تاردى وقىعان كەزدەگى مازمۇنى مەن سونى جازعان ادامنىڭ اتىن وقىعانداعى ساتتە جانە سولاردىڭ ۇرپاقتارى الدىڭا كەلىپ: «؛ەندى ءبىز قايتىپ ءومىر سۇرەمىز؟»؛ &ndash؛ دەپ سۇ­؛راق قويعان كەزدەردە كەشتىم. تۇلا بويىڭ تۇرشىگىپ, ىشتەي تۇنشىعىپ, ەش جاۋاپ بەرە الماي قالا بەرەسىڭ. مۇنىڭ قاسىندا, ولاردىڭ رۋلاستارى مەن جۇزدەستەرىنىڭ كەك الۋعا انت بەرىپ, قوقان-لوققى جاساعانى تۇك تە ەمەس. مەن ەشكىمنىڭ قولىنا &ndash؛ قالام بەرىپ, الدىنا &ndash؛ قاعاز قويىپ, جازىقسىزدى جازاعا تارتقىز دەپ ءماجبۇر ەتكەنىم جوق. الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەسىل كەتكەن ءومىرىن جالادان اراشالادىم.

&hellip؛التى-جەتى جىل بويى قۇمىعىپ ءومىر سۇرگەنىم راس

&ndash؛ دەرەكتەرمەن تانىسۋ بارىسىندا ءىشىڭىزدى الاي-دۇلەي ەتكەن, ويىڭىزدى مۇلدە وزگە باعىتقا بۇرعان اقپاراتتار كەزدەستى مە؟ مىسالى, قانداي اقپاراتتار بولۋى مۇمكىن؟

&ndash؛ و, ونداي ساتتەردى باسىمنان كوپ كەش­؛تىم. وتىزعا تولماعان كەزىمدە 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى كەزىندە جازالاۋ وتريادىنىڭ باستىعى: ءبىر سايدا 511 بالانى قىلىشتىڭ استىنان وتكىزدىم. 256-سى قىز, ء255-ى ۇل ەكەن! &ndash؛ دەپ ءبوسىپ جازعان «؛ەرلى­؛گىن»؛ وقىعانىمدا, ءتۇن ورتاسىندا قالامىمدى لاقتىرىپ جىبەرىپ, توسەككە قۇلاي كەتىپ, وكسىپ-وكسىپ جىلاعان ساتتەرىمدى ءالى ۇمىتپايمىن. ال «؛ۇرانىم &ndash؛ الاشتى»؛ جازعاندا التى-جەتى جىل بويى قۇمىعىپ ءومىر سۇرگەنىم راس. قالاي جۇيكەم شىدادى, سوعان ءقازىر سول كىتاپتى كەيدە پاراقتاپ وتىرىپ ءوزىم دە تاڭ قالامىن.

&ndash؛ الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ يدەياسىنا ەڭبەگى سىڭگەن, الايدا ول ساناتتا ەسىمى اتالا بەرمەيتىن تۇلعالار بار ما؟

&ndash؛ ارينە, بار. ءبىز تەك اسا ۇلى ءىز قالدىر­؛عان تۇلعالار تۋرالى عانا ماعلۇماتتاردى جيناق­؛تاي الىپ جاتىرمىز. مىسالى, مۇحامەدجان تىنىشباەۆتىڭ تاريحي ەڭبەكتەرىنىڭ تولىق نۇسقاسى ءالى جيناقتالعان جوق. ال, ونىڭ ينجەنەرلىك ەڭبەكتەرى سول جابۋلى كۇيىندە جاتىر. سونداي-اق, قازاقتىڭ تۇڭعىش بيولوگ عالىمى جۇماحان كۇدەريننىڭ سول كەزدە جارىق كورگەن ەڭبەكتەرى ءالى قايتا باسىلعان جوق. ونىڭ ءارتۇرلى سالاعا ارنالعان 26 عىلىمي ەڭبەگى بار. جالپى, جۇماحان كۇ­؛دەرين­؛نىڭ ءومىرى مەن عىلىمي ەڭبەكتەرى ارنايى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.

الپىستان كەيىن ارحيۆپەن اينالىسپايمىن دەۋشى ەدىم

&ndash؛ الاش يدەياسىن زەردەلەۋگە ەرتە دەن قو­؛يۋىڭىزدىڭ سەبەبى نەدە؟ جاس كەزىڭىزدەن اقىن, جازۋشى رەتىندە دە كەڭىنەن تانىلدىڭىز.

 ؛&ndash؛ جيىرما جەتى جاسىما دەيىن جەتى-سەگىز پوۆەست, ءبىر رومان جازىپپىن. ەكى ولەڭدەر جيناعىم جارىققا شىقتى. سول كەزەڭدەرگە وي جۇگىرتسەم, ءتاپ-تاۋىر, جۇرت قاتارلى جازۋشى بولاتىنداي مۇمكىندىگىم بولىپتى. مەنى الاش تاقىرىبىنا باس يگىزىپ, سانالى تۇردە يتەرمەلەگەن جايلاردىڭ ءبىرى &ndash؛ الاش يدەياسىن شىعارۋ ءۇشىن مۇحتار اۋەزوۆ تۋرالى رومەن روللاننىڭ «؛جان كريستوفى»؛ سەكىلدى كىتاپ جازۋ ەدى. مۇحتار اۋەزوۆتى ساحنا­؛نىڭ الدىنا دەكوراسيا رەتىندە الا وتىرىپ, الاش يدەياسىن الدىعا شىعارعىم كەلگەن. ەندى, اۋەزوۆتىڭ شىعارمالارىن, ولاردىڭ جازىلۋ تاريحىن زەرتتەي باستادىم. اۋەزوۆكە ارناپ ءبىر ەمەس, بەس-التى كىتاپ جازىپ جۇرگەنىمنىڭ دە سەبەبى وسىندا. ال­؛عاشقى «؛بەسقاراگەر»؛ اتتى پوۆەسىمدە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ پروتوتيپتىك سيپاتى بار بولاتىن.

ال سوۆەت وداعى تۇسىندا تاريحي شىن­؛دىق­؛تى ايتۋ وتە كۇردەلى ەدى. اسىرەسە, «؛قيلى زامانعا»؛ قاتىستى ارحيۆ ماتەريالدارىمەن تانىسقاننان كەيىن, ءولىم ىشىنەن &ndash؛ ءومىر, ءومىر ىشىنەن &ndash؛ ءولىم ىزدەگەن جانداردىڭ جانكەشتى كۇيلەرىن كورىپ تۇرىپ, ونى جاريالاماۋ وزىمە قىلمىس سياقتى كورىندى. كەيدە, جازىپ جۇرگەنىمنىڭ بارلىعىن تەككە ۋاقىت كەتىرگەن دۇنيە سەكىلدى سەزىندىم. ءوزىم قاتارلاس قالام ۇستاپ جۇرگەن جازۋشىلارمەن بىرگە اتاققا دا, ابىرويعا دا, لاۋرەاتتىققا دا, ازداعان قارجىلىق تاۋەلسىزدىككە دە جەتەتىندەي مۇمكىندىگىم بار ەدى. ءبىراق وسى­؛نىڭ بارلىعىن سول تەبىن تىرشىلىككە سارپ ەتتىم. سوندىقتان دا سول ءبىر ويلاعان كوركەم شىعارمالار جازىلماي قالدى. ءقازىر دە, ءوزىم­؛دى ءماجبۇرلى تۇردە, جەرىنىپ كەتكەن سوقا­؛عا امالسىزدىقپەن قايتادان جەگىلگەن ولەر­؛مەن وگىز سياقتى سەزىنەم جانە سول جاز­؛عان­؛دارىمنىڭ دا, ءوزىمنىڭ دە ەشكىمگە كەرەگىم جوق سياقتى كورىنەدى. مۇنداي كوڭىل كۇي ءجيى بولماسا دا, وقتىن-وقتىن ويسوقتى كۇيگە ۇشىراتادى.

دەگەنمەن دە, شىندىعىمدى ايتايىن, وتكەننىڭ ءبارى ومىرلىك جانە شىعارماشىلىق دەرەككە اينالىپ كەتكەن سوڭ, ەندى مەنى ەشكىم دە ماردىمسىپ كەتتى دەمەس. مەن جاس كەزىمنەن تاۋەلسىزدىك, رۋحاني تاۋەلسىزدىك جولىنا بۇتىندەي بولمىسىممەن بەت بۇردىم. قانداي دا ءبىر امالىن تاۋىپ وتارلاۋ ساياساتىن اشكەرەلەگىم كەلدى. ونى 1976-1977 جىلى جازىلعان «؛جەر-بەسىك»؛ اتتى رومان-نوۆەللامنان انىق اڭعاراسىز. تەك, ۇستازىم ر.نۇرعاليەۆ: «؛باسىڭ كەتەدى»؛, &ndash؛ دەپ نىعارلاپ وتىرىپ, كارىبوز &ndash؛ شاكارىمگە قاتىستى وقيعانى 31-جىلدان 1916 جىلعا شەگەرتتى, سارجان &ndash؛ ماعجان وقيعاسىن 16- 22 جىلدان 37-38 جىلعا ىلگەرىلەتتى. شى­؛عارما 1982 جىلى جارىق كوردى. باسپاداعى م.اسىلعازين, ق.ايتولقىن, ق.قۇرمانعالي سياقتى ازاماتتار قىرناسا دا وتكىزدى. سول شاعىن رومان-نوۆەللانىڭ سول كەزدە جاريالانىپ كەتكەنىنە ءقازىر ءوزىم دە تاڭ قالامىن.

اقىرى, دەرەكتى دۇنيەگە دەن قويعاننان كەيىن كونە, ەستە جوق ەسكى زاماننان باس­؛تاپ بۇگىنگە دەيىنگى ۇلتىمىزدىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولدارى كىم-كىمدى دە ويلاندىرارى حاق. ەكى مىڭ جىلدى قامتيتىن «؛دۋلىعا»؛ سول جىلدارى جازىلدى. سودان كەيىن, قاسىم-كەنەسارى قارسىلىق تانىتىپ, جويقىن كۇرەس جۇرگىزگەن قازاقتىڭ وتارلانۋ جۇيەسى مەن بۇگىنگى احۋالى وزەگىمدى جەگى قۇرتتاي جەي باستادى. سول ءۇشىن بۇكىل كوركەم دۇنيەمدى تاستاپ, وسى تاقىرىپپەن تۇبەگەيلى اينالىستىم.  ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ «؛الپىستان كەي­؛ىن ارحيۆپەن اينالىسپايمىن»؛ دەپ ويلاپ ءجۇرۋشى ەدىم. ءبىراق بۇگىنگى جاستاردىڭ ىقىلاسسىز نيەت-ىنتاسىنا, ءبىلىم ورەسىنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىنە, تاقىرىپتى جان الىپ-جان بەرىپ زەرتتەمەيتىنىنە, تاعى دا باسقا «؛قىرلارىنا»؛ قاراپ, كەيدە جابىرقاپ قالاتىنىم بار. قاراپ تۇرسام: ەندى سول مەن تاپقان ارحيۆ دەرەكتەرى مەن سونداعى مەن قورىتقان پىكىرلەرگە كەلۋ ءۇشىن تاعى ءبىر ءوزىم سەكىلدى يتجاندى بىرەۋ ەلۋ جىل ارحيۆ اقتارۋ كەرەك بولادى ەكەن. سوندا, قازاق حالقىنىڭ كەيبىر تاريحي وزەكتى وقيعالارىن سارالاۋ ءۇشىن ارادا ەلۋ جىل ۋاقىت ءوتىپ كەتەدى ەكەن. وعان ەندىگى ۇرپاقتىڭ مۇمكىندىگى بولا ما, كەلەر ۇرپاقتىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگى تۋىنداي ما, كىم ءبىلسىن؟! سوندىقتان دا ءوزىمدى ءوزىم تەبىنگە, ءوزىمدى ءوزىم جانكەشتىلىككە زورلىقپەن كوندىرىپ جۇرگەن جايىم بار. ال ىشكى ارمانىم, ول &ndash؛ كوركەم شىعارما. سول ءبىر ويىمدا ەكشەلگەن دايىن تاعدىرلار بەينەسى وسى كۇنگە دەيىن تۇسىمە كىرەدى.

ماعجان &ndash؛ ويى ۇلى, وبرازدارى كۇردەلى كەسەك تۇلعا

&ndash؛ ءقازىر قانداي تاقىرىپتارعا قالام تارتىپ ءجۇرسىز؟ پروفەسسورسىز, ءدارىس وقىپ تۇراسىز با؟

&ndash؛ ءقازىر ءدارىس اتاۋلىدان شەتتەدىك قوي. سۇرانىس تا, ۇسىنىس تا جوق. تەك, ستۋ­؛دەنت­؛تەردىڭ, ماگيسترانتتاردىڭ, دوكتورانت­؛تار­؛دىڭ قالاۋىمەن بەس-التى جىلدان بەرى سولاردىڭ ۇيعارعان تاقىرىبىنا وراي ون بەس كۇندە, بەيسەنبى كۇنى ءبىر رەت, ياعني, ايىنا ەكى رەت اقىسىز, ەركىن لەكسيا وقيمىن. وعان كەيدە وقىتۋشىلار مەن جۋرناليستەر دە قاتىسادى, ءىشىنارا استاناداعى قۇرىلىستا جۇمىس جاساپ جۇرگەن جىگىتتەر دە كەلىپ تىڭدايدى. وتكەن جىلى سوڭعى دارىستە ماعجان تۋرالى لەكسيا وقىدىم. ونىڭ سەبەبى, ماعجان جۇماباەۆ جايىندا وتىز بەتتىك ماتەريال دايىنداۋىم كەرەك بولدى. العاشىندا ون-ون بەس كۇندە جازىپ شىعارمىن دەپ ويلاعانمىن. جيىرماعا جۋىق عىلىمي ديسسەرتاسيالار مەن جاريالانعان زەرتتەۋلەردى قاراپ كەپ جىبەرگەندە, دىمىم شىقپاي قالدى. پروفەسسور ش.ەلەۋكەنوۆ پەن ە.تىلەشوۆتىڭ مونوگرافيالارىنان باسقاسىندا ماعجاننىڭ ءومىرى مەن اقىندىق الەمى تولىق اشىلماعان ەكەن. وقىعان ەڭبەكتەرىمنىڭ ءبارى ءبىر-بىرىنىڭ كوشىرمەسى بولىپ شىقتى. نە تەوريالىق, نە ءومىرباياندىق, نە كوزقاراستىق تۇرعىدان العاندا ەش جاڭالىق جوق. 1988-1989 جىلدارى اقىندى قالاي دا اقتاۋ ماقساتىمەن كەڭەستىك يدەولوگياعا كوز جازدىرۋ ماقساتىندا جاسالعان: «؛ماعجان دىنگە قارسى بولعان, سوۆەت وكىمەتىنە ەشقانداي قارسىلىق تانىتقان جوق, «؛الاشوردا»؛ وكىمەتىنە قىزمەت ىستەگەن جوق, استىرتىن ۇيىممەن ەشقانداي بايلانىسى بولعان جوق, تەك اقىندىقپەن جانە وقۋ-اعارتۋ ىسىمەن اينالىسقان»؛,&ndash؛ دەپ ءماجبۇرلى تۇردە ايتىلعان انىقتامالار مەن سيپاتتامالردى كوشىرە بەرگەن.

ودان بەرى زامان وزگەردى, زاڭ وزگەردى, مەملەكەتتىك يدەولوگيا وزگەردى. ماعجاننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا الاش جۇرتىنىڭ كوزقاراسى تۇرعىسىنان قارايتىن كەز جەتكەن جوق پا, ءتىپتى, ءوتىپ كەتتى عوي. ال ماعجاننىڭ شىنايى بولمىسى بۇل ايتىلعاندارعا مۇلدە قاراما-قايشى. ول &ndash؛ ءجاي مۇسىلماندىقتى بىلاي قويىپ, ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ ماگيسترى. ءتورت جاسىندا قيسسا جاتتاعان, اكەسى بەكمۇحامەد مەدرەسە ءتامامداعان ادامدى ۇيىنە ءمۇعالىم ەتىپ جالداپ, ماعجاننىڭ 5-7 جاسىندا ءدىني ساۋاتىن اشقان. سودان كەيىن, بەكمۇحامەدتىڭ اۋىلداعى جەكە مەدرەسەسىندە ءۇش جىل وقىعان. سودان كەيىن ستامبولدان جوعارى وقۋ ءبىتىرىپ كەلگەن مۇحامەد بەكىشەۆتىڭ گيمنازيا دارەجەسىندە تىركەلگەن مەدرەسەسىن بىتىرگەن. سودان كەيىن, سول كەزدە رەسەيدەگى ۋنيۆەرسيتەت دارەجەسىندە تىركەلگەن ۋفاداعى عاليا مەدرەسەسىن ءتامامدادى. وندا تۇركيا مەن مىسىردىڭ ءدىني ۋنيۆەرسيتەتتەرىن ءبىتىرىپ كەلگەن 17 ادام ءدارىس وقىدى. بۇل دەگەنىڭىز, قازىرگى ماگيسترلىك دارەجەمەن پارا-پار. جاراتىلىس پەن قوعامدىق جانە ءدىني پاندەردىڭ بارىنەن (جيىنى وتىزعا جۋىق) ەمتيحان تاپسىرعان. قۇراندى جاتقا بىلگەن. ءتورت ءدىننىڭ نەگىزىنەن سىناق تاپسىرعان. ال ەۋروپا مەن شىعىس ادەبيەتىن تەرەڭ زەرتتەگەنى ءوز الدىنا.

دالەل: ءبىرىنشى, ماعجان قازىرگى ستانبول ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيسترى دەڭگەيىندەگى جوعارى ءدىني ءبىلىم العان ادام, يمام-حاتيبتىك ديپلومى بار ماگيستر, دەمەك, ول ءجاي پانيسلاميت ەمەس, ناعىز يسلام عۇلاماسى. ەكىنشى: ءجاي تۇرىكشىل ەمەس, ۋنيۆەرسيتەت دەڭگەيىندە جالپى تۇرىك تاريحىنان, تۇركيا تاريحى مەن ادەبيەتى تاريحىنان, اراب, پارسى, تۇرىك ادەبيەتى تەورياسىنان ءدارىس تىڭداپ, ەمتيحان تاپسىرعان تۇرىك مادەنيەتىنىڭ مامانى. ءۇشىنشى: مۇعالىمدەر گيمنازياسىندا ەۋروپا مەن ورىس ادەبيەت-مادەنيەت تاريحىن تەرەڭدەپ وقىعان باتىس ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ باكالاۆرى. ەندەشە, دەكادەنتتىك, سيمۆوليزم, ناتۋراليزم, سەنتيمەنتاليزم, رومانتيزم, پەسسيميزم, ميستيكا ول ءۇشىن جاي عانا ادەبيەتتەگى ەلىكتەۋ اعىمى ەمەس, كادىمگى ءپان ءدارىسى. ءتورتىنشى: ول &ndash؛ سانالى تۇردە ۇلتتىق-ساياسي باعىتتى ۇستانعان «؛الاش»؛ پارتياسىنىڭ جانە «؛الاشوردا»؛ ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى, اقمولا (ومبى) وبلىستىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى, دەمەك, ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستىڭ كۇرەسكەرى. بەسىنشى: بوستاندىق يدەياسىنىڭ (الاش يدەياسىنىڭ) «؛جان ءسوزىن»؛ جىرلاعان ۇلت اقىنى.

ال ەندى, قۇر سوزبەن «؛كىناسىز ەدى»؛, &ndash؛ دەي بەرگەنشە, وسى شىندىقتى ءدال وسىلاي اش­؛ىق ايتىپ: «؛ول &ndash؛ اداسقان جوق, ويتكەنى ول &ndash؛ ۇلت ازاتتىعى, ۇلتتىق رۋح, ءسوز, پىكىر بوستاندىعى جولىندا استىرتىن جانە اشىق ۇيىمدار مەن پارتيالارعا مۇشە بولدى, سول ءۇشىن جازاعا تارتىلدى»؛, &ndash؛ دەسەك, شىندىقتىڭ ءوزىن ايتقان بولامىز.

ول «؛الەمدىك قاسىرەتتى»؛, بىزشە ايتقاندا, «؛الەمدىك زارزامان»؛ اعىمىن ءوزىنىڭ كوڭىل-كۇيى ەتىپ العان. سوندىقتان دا ونىڭ ءار تۋىندىسى استارلى وبرازدار مەن ەمەۋرىنگە تولى. تەك قانا, «؛پايعامبار»؛ اتتى ولەڭىن الساق تا, جەتكىلىكتى. ونىڭ ءار جولىندا سيمۆولدىق ماعىنا بار. ەمەۋرىن &ndash؛ سوفىلىق پوەزيانىڭ, ەۋروپالىق ءسيمۆوليزمنىڭ باستى ماعىنالىق قۇرالى. ماعجان بۇل ەكى پوەتيكالىق مەكتەپتىڭ ءابىلھايات سۋىن قانىپ ىشكەن اقىن. سوندىقتان دا ونىڭ «؛بوستاندىق»؛ اتتى ولەڭىندەگى:

«؛تاڭىرىسى بوپ لات, مانات, جۇرگىزىپ ءىبى­؛لىس ءامىرىن, جاۋىزدىق جايىپ تامىرىن, ءورشىپ وتىرىك, دۇشپاندىق&hellip؛»؛ &ndash؛ دەگەن جولداردىڭ استارىندا لەنيندى اتقان ايەل كاپلاننىڭ كەكشىلدىگى مەن جاۋىزدىعى مەڭزەلىپ وتىر, &ndash؛ دەسەك, جاڭىلىس جالا بولىپ تابىلمايدى.

ويتكەنى ءىنجىل, تاۋرات, زابۋر, قۇران راۋياتتارى بويىنشا: مانات &ndash؛ وپاسىز تاعدىردىڭ, قارعىس پەن جازمىش جازاسىنىڭ ءتاڭىرياسى. ول و دۇنيەدەگى جەر استىنىڭ ءتاڭىر اناسى ءارى ءقابىر ازابىنىڭ تىنىشتىعىن باقىلاۋشى ايەل. ال لات &ndash؛ ءىبىلىس ءتايفتىڭ ءامىرشىسى, نە ويلاپ, ءناپسىسى نە قالاسا, سونى ىستەيتىن ايەل قۇداي. مانات پەن لات قۇدايدىڭ قىزدارى ەكەن-مىس دەلىنگەن. ولاردىڭ اق تاستان جاسالعان ءمۇسىنى ءار ءۇيدىڭ تورىندە تۇرعان. يسلام ءدىنى ەنگەن سوڭ ولاردىڭ ءمۇسىنى قيراتىلىپ, اتتارى مانسۇق ەتىلگەن. ماعجانشا ايتقاندا: ءىبىلىستىڭ &ndash؛ ناستىقتىڭ ءامىريالارى, وتىرىك-وسەكتىڭ, جاۋىزدىقتىڭ, قاستاندىقتىڭ قاعاناعى. ماعجاننىڭ بۇل ەمەۋرىنىن اجىراتساق: كوللان حانىم &ndash؛ لەنيننىڭ ەڭ جاقىن قۇربىسىنىڭ ءبىرى ءارى ارىپتەسى, كوڭىلجىقپاسى. تالاي قاستانشىقپاعىر ارەكەتكە بارعاندا ونى لەنين قورعاپ قالعان. بۇل ايەل دە «؛ويلاعانى مەن ءناپسىسىنىڭ دەگەنىن جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان»؛. اشىنعان كەزىندە لەنينگە قارسى «؛جازمىشتىڭ جازاسىن»؛ تارتقىزىپ وتىر.

 ؛مەنىڭ, ماعجاندى «؛اداسپاعان «؛اداسقان اقىن»؛ &ndash؛ دەپ اتاۋىمنىڭ ءمانىسى, مىنە, وسىندا. سوندىقتان دا ول &ndash؛ ويى ۇلى, وبرازدارى كۇردەلى, كەسەك تۇلعا.

&ndash؛ ساليقالى اڭگىمەڭىزگە كوپ راقمەت!

 ؛

ەسكەرتۋ: ماتەريال "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنەن كوشىرىلىپ باسىلدى. ءسۇحباتتاسقان ؛&ndash؛ ؛مولدىر رايىمبەكوۆا.