"؛كوك وگىز وياندى"؛. بيلىك قۇپيا كارتانى قاشان اشادى؟

سوڭعى جىلدارى الماتىدا جەر سىلكىنىسى جيىلەپ تۇر. بۇل وڭىردەگى عىلىمي تىلمەن ايتقاندا, جەراستى تىنىشتىعى كەزەڭى وتكەنىن, ەندى بەلسەندىلىك فازاسى باستالعانىن بىلدىرەدى. قازاقى تانىممەن ايتقاندا, جەردى مۇيىزىمەن كوتەرىپ تۇرعان كوك وگىز ۇيقىسىنان وياندى. عالىمدار اتالعان تابيعي ۇدەرىستىڭ بىر-ەكى جىلمەن شەكتەلمەيتىنىن ناقتىلايدى. ياعني, جەر سىلكىنىسى الدا دا بولا بەرەدى...

بۇعان حرونولوگيا دا دالەل. سەيسميكالىق ايماققا جاتاتىندىقتان الماتىدا مىڭداعان جەراستى دۇمپۋلەرى ءجۇرىپ جاتادى. ونىڭ ءبىرىن ادامدار سەزسە, ءبىرىن سەزبەيدى. دەگەنمەن ۋاقىت وتە ونىڭ كۇش الۋ فاكتىسى تىركەلگەن. ماسەلەن, 2022 جىلى جەلتوقساننىڭ سوڭىندا قىرعىز بەن قىتاي شەكاراسىندا ءزىلزالا بولىپ, ول الماتىدا قاتتى سەزىلدى: 6 بالل. 2023 جىلى 10 قاڭتاردا الماتىدان 25 شاقىرىم جەردە جەر سىلكىندى, ول كەزدەگى جەر تەربەلىسى &ndash؛ 4 بالل. مىنە, بيىل &ndash؛ 2024 جىلى 23 قاڭتاردا الماتىدا 5 باللدىق جەر سىلكىنىسى بولدى. بۇل &ndash؛ بىر.

ەكىنشىدەن, بيىل جاپونيا جانە وزگە شەتەل ماماندارى الماتىعا كەلىپ, زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەنى بەلگىلى بولىپ وتىر. رەسمي بيلىك بۇل جايىندا ەشقانداي اقپارات جاريالامادى. ەسەسىنە, حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ەسەبىنەن ونىمەن تانىسۋعا بولادى. سوندىقتان تابيعاتتىڭ توسىن قۇبىلىسى تۋرالى بولجامنان مۇنداعى قاراشا الدىن-الا حاباردار. تەك قاي كۇنى بولاتىنىن بىلمەيتىنى بولماسا. ال قۇزىرلى مەكەمەلەر بولجامدى 7 باللعا دەيىنگى ءزىلزالاعا دايىن ەكەندىكتەرىن ايتىپ, بۇل رەتتەگى ەسەبىن تولىق بولماسا دا قوعام ءۇشىن شەتىنەن كەرتىپ, تام-تۇمداپ جاريالاعان دا. الايدا...

بۇل رەسمي ەسەپتە مامانداردىڭ كوپ ەسكەرتۋى ەسكەرتىلمەگەن دەسەدى. ماسەلەن:

1. الماتىدا جەر سىلكىنىسى كەزىندە تالقاندالۋ ءقاۋپى جوعارى 5, كەيبىر ماماندار 12 وشاق بار ەكەنىن ايتادى. ويتكەنى ولار كەز كەلگەن ۋاقىتتا قوزعالۋى مۇمكىن تەكتونيكالىق تاقتا ۇستىندە ورنالاسقان. ساياساتكەرلەر, قوعام بەلسەندىلەرى وسى كارتانى جاريالاۋدى تالاپ ەتەدى. ءسويتىپ وسى ءقاۋىپتى ايماقتاعى تۇرعىندارعا تاڭداۋ جاساۋعا مۇمكىندىك بەرۋدى سۇرايدى.

«؛كارتانى بەرمەي وتىر. ونى قۇپيا قىلىپ تاستاعان. ويتكەنى وندا حالىقتا: ء«؛قاۋىپتى ايماق جەر تەلىمدەرىن نەگە ساتقان, ول اراعا ءزاۋلىم كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر نەگە سالعىزعان»؛ دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. مۇنداي رۇقسات قۇجاتتارىنا كىم قول قويدى دەپ, ءتىپتى ءارى قاۋزاي باستاسا, اۋقىمدى جەمقورلىق فاكتىسى اشكەرە بولادى. ودان بولەك قۇرىلىس سالۋ تالاپتارىن بۇزۋ فاكتىلەرى قالا ىشىندە جەتىپ ارتىلادى. ولاردىڭ جايىنا كەلگەندە دە بيلىك اۋزىن بۋعان وگىزدەي. رەسمي ەسەپتەرگە سۇيەنسەك, ونىڭ ورنىنا وپات بولعانداردى جەرلەيتىن ورىن, ولارعا قاپ ازىرلەۋدى وڭايىراق كورىپ وتىرعانداي»؛, دەيدى ازاماتتىق قوعام بەلسەندىسى اباي ەرەكەنوۆ اشىنا.

ال بۇل كارتانى كورسەتۋدى تالاپ ەتۋگە كەز-كەلگەن الماتىلىقتىڭ قۇقىعى بار ەكەن.

2. ماماندار «؛جەر سىلكىنىسى تۋرالى»؛ زاڭدى قابىلداۋعا جوعارىداعىلاردىڭ نەگە قۇلىقسىز ەكەنىن بىلمەي دال. ايتپەسە, وتاندىق عالىمدار قاۋىمداستىعى وسىنداي زاڭ قابىلداۋ تۋرالى ۇسىنىس بىلدىرگەلى قاشان؟ ونى ايتاسىز, اتالعان ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگىنە قاراماستان ەلىمىزدە ءالى كۇنگە دەيىن سەيسمولوگيا سالاسى كەنجەلەپ كەلەدى.

«؛كەشە ءبىزدى قۇداي ساقتادى. ءبىراق بۇل وسىمەن تىنبايدى. الدا دا قايتالانادى. كۇشتى جەر سىلكىنىسى بولۋ ءقاۋپى بار. وعان عىلىمي نەگىزدەر دە بار. ادامداردى ۇرەيگە, قيىن ساتتە الىپ-قاشپا سوزدەرگە بوي الدىرماس ءۇشىن ءبىز سوعان الدىن الا دايىن بولۋىمىز كەرەك. بۇل تۋرالى اشىق ايتىپ, جوعارى دەڭگەيدە تالقىلاۋلار جۇرگىزۋىمىز قاجەت. ءبىراق, وسى اراعا كەلگەندە, راسىندا قارىن اشيدى. بىزدەگى ۇلتتىق سەيسميكالىق عىلىمي ينستيتۋتتىڭ جاعدايى ءماز ەمەس. ونداعى قۇرال-جابدىقتار وتە ەسكى: 60-شى جىلدارعى. جاپونيا, فيليپپين ەلدەرىنەن بۇل تۇرعىدا الدەقايدا ارتتا قالىپ قويعانبىز. ونىڭ ۇستىنە بۇل ينستيتۋتتىڭ تۇجىرىمدارىمەن, نۇسقاۋلارىمەن ساناسىپ جاتقان ەشكىم جوق. اسىرەسە, الماتىدا. ۇيلەر ءجون-جوسىقسىز سالىنۋدا. سونداي-اق سەيسميكالىق ءقاۋىپتى ايماق تەك الماتى قالاسى ەمەس. قازاقستاندا مۇنداي بىرنەشە ءوڭىر بار. سوندىقتان ءبىر رەتتەۋ جۇرگىزبەسە, ەلىمىزدەگى ءزىلالا وشاقتارىنىڭ جالعاسىپ, تۇتاسىپ كەتۋ ءقاۋپى بار»؛, دەيدى تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى توقتامىس مەڭدەباەۆ.

عالىم وسىنىڭ بارلىعىن رەتتەيتىن «؛جەر سىلكىنىسى تۋرالى»؛ زاڭدى قابىلدايتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتكەنىن راستايدى. سونداي-اق توقتامىس مەڭدەباەۆ بيلىكتىڭ كادر دايارلاۋ ماسەلەسىنە بارىنشا باسىمدىق بەرگەنىن قالايدى.

«؛ماماندار كەرەك. جەر سىلكىنىسى بولعاننان كەيىن سول ماماندار ۇستەل توقپاقتاپ, قىزۋ تالقىلاۋلار جۇرگىزىپ جاتۋى ءتيىس. ەڭ ءبىرىنشى سولار حابار تاراتۋى كەرەك. باسقالار ەمەس. زاڭ قابىلدانسىن, جاۋاپتىلار كورسەتىلسىن, ءقاۋىپتى ايماقتار كارتاسى ايقىندالسىن, عىلىمي ينستيتۋتتار نۇسقاۋلارىن ەلەمەگەندەردى جاۋاپقا تارتۋ جاعدايى ەسكەرىلسىن. ارينە, ەڭ باستىسى كادر دايارلاۋ ماسەلەسىنە باسىمدىق بەرىلسىن»؛, دەيدى ول.

3. ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ مۇنداي جاعدايدا بيلىكتىڭ مىندەتى مەيىلىنشە ادام ءومىرىن كوبىرەك ساقتاۋ جانە الماتىنى ۇلكەن قورىمعا اينالدىرىپ الماۋ بولۋى ءتيىس ەكەنىن ەسكەرتەدى.

«؛...شەنەۋنىكتەر مەن شۇعىل قىزمەتتەردىڭ ادامداردى قۇتقارۋ, تابيعي اپات سالدارىن جويۋ جونىندەگى ءىس-قيمىلدارى بويىنشا ناقتى الگوريتمى بولۋى ءتيىس. ۇكىمەتتىڭ قولىندا تابيعي اپات بولعان جاعدايدا قالانى قۇتقارۋدىڭ ناقتى جوسپارى جانە ونى تەز قالپىنا كەلتىرۋگە بولاتىن قارجىلىق رەسۋرستارى بولۋى كەرەك. ەڭ باستىسى, جەر سىلكىنىسى بولعاندا ادامداردىڭ قاشۋعا مۇمكىندىگى بولۋى قاجەت. بۇل مۇمكىندىكتى مەملەكەت قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس. قالاي دەيسىز بە؟ تۇرعىن ۇيلەردى تابيعي اپاتقا ءتوزىمدى ەتىپ سالۋ, ەسكى, قاۋىپسىزدىك جاعدايى كۇماندى نىسانداردى الدىن الا ءسۇرۋ, سۋ بوگەتتەرىن نىعايتۋ جانە ازىق-تۇلىك, سۋ, دارى-دارمەك قورلارىن ساقتايتىن قويمالار دايىنداۋ, بالالار مەن ەرەسەكتەرگە تج جاعدايىندا ءوزىن قالاي ۇستاۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتۋ جانە ت. ب. مۇنىڭ بارلىعى مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا نەگىز بولا الادى. جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 25 پايىزىن قۇرايتىن, ەل ەكونوميكاسىنىڭ قان تامىرى &ndash؛ الماتىنى ساقتاۋ مەملەكەتتى ۇلكەن قارجىلىق-ەكونوميكالىق, دەموگرافيالىق, اقىرى ساياسي تەرىس ىقپالداردان ساقتاۋ بولىپ تابىلادى»؛, دەپ جازادى ساياساتتانۋشى جەلىدەگى پاراقشاسىندا.