بەرىك ءابدىعالي: لەنين اتىنداعى كوشەلەر قاسىم حاننىڭ اتىنا بەرىلۋى ءتيىس (2-جاۋاپ)

ينتەرنەت-كونفەرەنسيا جاۋاپتارى 2

(باسى مىنا جەردە)

قالي: شاحانوۆتىڭ ۇلتتىك كەڭەسىنە ءسىزدى تارتپاعان ؟ - بۇل سۇراقتى سول كىسىگە قويعان ءجون...

الاش ۇلى: سالەم, بەكە! سىزگە دەگەن ءۇش سۇراعىم بار ەدى. 1. وپپوزيسيا قاشان ەڭسەسىن كوتەرىپ ىقپالدى ساياسي كۇشكە اينالا الادى؟ 2. اقوردا قازاق ءتىلىن نەگە سونشا اسىراندى بالاداي وگەيلەتەدى؟ بيلىك قولدانبايتىن ءتىل قالاي مەملەكەتتىك ءتىل بولماق؟ 3. ءبىزدىڭ بيلىك ورالمانعا نەلىكتەن قىرىن قارايدى؟ ورالمان ماسەلەسى - قازاق ماسەلەسى, قازاقستان ماسەلەسى, ەل مەن ۇلتتىڭ ەرتەڭگى ماسەلەسى ەمەس پە؟ ەندەشە بۇل كوكەيتەستى ماسەلەدە قۇيتۇرقىلىق ىستەپ وتىرعاندار كىمدەر؟ - شىن مانىندە اقوردا دا, ۇكىمەت تە كوبىنەسە ورىس ءتىلدى, دەگەنمەن دە ەندى ونى ايتا-ايتا ءبىز دە شارشادىق. اقوردا دا ەستي-ەستي شارشادى. مەنىڭ تۇسىنگەنىم - بيلىككە جالتاقتاماۋ كەرەك. مىسالعا بارشامىز قازاق تىلىندە سويلەپ جۇرسەك, بيلىك ءبارى ءبىر مويىندايدى. ءقازىر بيلىك قازاق تىلىندە سويلەمەسە, قازاق ءتىلى دامىمايدى دەگەن ۇعىم بار, ءبىر جاعىنان كەلىسۋگە دە بولادى. ويتكەنى بيلىك سويلەمەسە, قازاق ءتىلى قازاققا كەرەك جوق بولىپ قالسا, وندا كىمگە كەرەك دەگەن سۇراق تۋىندايدى. ارينە بيلىكتەن قولداۋ كەرەك, ءبىراق ەندى بيلىك سويلەمەيدى, بيلىك قولداماسا قازاق ءتىلى قۇريدى دەگەن ويدان اۋلاق بولۋ كەرەك. بۇل ءوز ءوزىمىزدى الداۋ, ءوز جاۋاپكەرشىلىگىمىزدەن قاشۋ... سوندىقتان شىن مانىندە قوعام رەتىندە, قازاق رەتىندە ءوزىمىز ءتىلدى دامىتىپ قولداپ جۇرسەك, ەرتەڭ ءبارى ءبىر بيلىككە باراتىن وسى جاستار عوي. ءقازىر بولماسا, 10-20 جىلدا وسى وزدەرىڭ سياقتى جاستار ەرتەڭ بيلىككە بارادى. سوندىقتان ءبارى ءبىر ءوزىمىز, قازاقشا بىلەتىن جاستار بار, بالالار بار قازاق ءتىلىمىزدى, قازاقشىلىعىمىزدى نىعايتىپ, كەڭەيتە بەرسەڭ بيلىك تۇبىندە قازاقشا سويلەيدى. ورالماندارعا كەلەتىن بولساق, دۇرىس ايتاسىز – بۇل قازاق ماسەلەسى. دەگەنمەندە بىردەن ءبارى جامان دەپ كەسىپ ايتۋعا كەلمەيدى. مۇمكىن العاش كەلگەندە دۇرىس كوڭىل بولىنبەيتىن بولار. ەلىم-جەرىم دەپ كەلگەندە قۇشاعىن جاياتىن ازاماتتاردىڭ جوقتىعى عوي. العاشقى كەلگەن اعايىندار عانا قۇشاعىن جايادى دا, قالعاندارى كوڭىل بولمەي, سوعان ءبىر رەنىش تۋاتىن شىعار. ال ەندى الەۋمەتتىك جاعىنان قىرىن قاراپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. كوشىپ كەلگەن قانداستاردان دا جاعدايى تومەن وتباسىلار ءبىزدىڭ ەلدە جوق ەمەس. سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا ءاربىر كەلگەن قازاقتى ارنايى باعدارلامامەن قارسى الىپ, كۆوتا سيپاتىنداعى يدەولوگيالىق جۇمىستار جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ورالمان اعايىنداردىڭ پارلامەنتتە, ۇكىمەتتە قىزمەت ەتەتىن ۋاقىتى جەتتى. سوندا قۇجاتتىق, باسقا دا ماسەلەلەر الداعى ۋاقىتتا شەشىلەدى دەپ ويلايمىن.

قازاق 86 : قازاق بولايىق دەپسىز, سوندا قانداي قازاق بولۋىمىز كەرەك؟ ءقازىر شىنىمەن قازاق بولا الماي ءجۇرمىز بە؟ كەشەگى قازاق قانداي ەدى, بۇگىنگى قازاق قانداي, بولاشاق قازاق قالاي بولماق؟ - جالپى «قازاق» دەگەن ۇعىم الەۋمەتتىك ۇعىمنان تۋىنداعان. قازاقى, قازاقىلىق دەگەن ازاتتىق, بوستاندىق دەگەندى بىلدىرەدى. «قازاق» دەگەن سارىارقاداعى قۇرىلعان رۋلاردىڭ ەگەمەن ساياسي وداعى. جاڭادان قۇرىلعان رۋلىق وداق ەندى ءبىز «قازاق» بولىپ اتانايىق, «قازاق مەملەكەتى» بولايىق, «قازاق حاندىعى» بولايىق دەپ شەشتى, حان قىلىپ سۇلتان كەرەيدى سايلادى. بۇل xv-xvi - عاسىرلاردا پايدا بولعان ساياسي ۇردىستەر, نەگىزى قاعيداسى ازاتتىق ۇعىم. جالپى «ازاتتىق» ۇعىمى - بىزدە تاۋەلسىزدىك دەگەن ۇعىممەن الماستىرىلعان. «ازاتتىق» دەگەن ۇعىمدا «قازاق» ۇعىمى سەكىلدى - بوساتاندىق, بارىنەن دە ازات بولۋ دەگەن ماعىنا بار. ال تاۋەلسىز بولۋ دەگەن كەيىنگى ساياسي ۇعىم. بۇگىنگى كۇنى «ازاتتىق» دەگەن قۇلدىق سانادان, كوپتەگەن شەكتەۋلەردەن ادا بولۋ دەگەندى بىلدىرسە كەرەك. شەكتەۋ دەگەندە بۇگىنگى كۇنى كوپتەگەن ءوز ويىن ايتا المايتىن, ءوز ءسوزىن بىلدىرە المايتىن, ءوز ىسىنە جاۋاپ بەرە المايتىن جان جاقتان قىسىلىپ, باسىلىپ قالعان قازاقتار بار عوي. كوبىسى كونبىس بولىپ قالعان, بار نارسەگە مومىندىق تانىتادى. سوندىقتان, «قازاق بولايىق», «ازات بولايىق» وسى 200-300 جىل بويى قانىمىزعا ءسىڭىپ قالعان دەرتتەردەن ازات بولايىق دەگەن ۇعىم عوي. سودان ازات بولايىق, قازاق بولايىق! قانشاما قۇرباندىقتار بەرىپ, قانشا ازاماتتاردان ايىرىلساق تا, قۇدايعا شۇكىر, ازاتتىقتى اڭساپ, ازاتتىققا قول جەتكىزگەن قازاقپىز. بولاشاقتا دا سونداي رۋحى بيىك قازاق بولايىق دەگەن ءسوز. كەيدە ازاتتىقا دەگەن قۇشتارلىق ءبىزدىڭ مىنەزدەن الىستاپ بارا ما دەپ تە ويلايمىن. مىسالى كورشى ەلدەرگە - موڭعولدارعا قاراساق, ەكونوميكالىق مۇمكىندىگى بىزدەن تومەن, حالقى جاعىنان دا بىزدەن از, ءبىراق ولاردىڭ رۋحى وتە بيىك. سەبەبى - شىڭعىس حاننىڭ ءوزى ولاردىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ تۇر. رۋحتى كوتەرەتىن بىزدەگى سونداي تۇلعالاردى ءالى كۇنگە دەيىن ايتا المايىمىز دا. حاندارىمىز بەن بيلەرىمىزدى دە ماقتان تۇتا الىپ جاتقانىمىز شامالى. ءۇش ءبيىمىزدى بىلەمىز- وعان دا قۇدايعا شۇكىر. الايدا ولاردى اۋىزعا الساق, قازاقتى تاعى دا ۇشكە بولگەندەي ەتىپ ايتامىز. ءتىپتى ۇشكە ءبولىپ تۇرىپ ايتامىز. ال قازاقتى بىرىكتىرگەن حاندارىمىزدى ءالى كۇنگە دەيىن ايتا المايمىز. ەرتەڭ قازاق حاندىعىن تويلايمىز دەپ وتىرعانىمىزبەن, قازاق حاندارى تۋرالى ءالى تولىق بىلمەيمىز. ءالى حالىق ابىلاي مەن ءابىلقايىر حاننان وزگەلەرىن بىلمەيدى, ەسكەرتكىش سول ەكەۋىنە عانا قويىلادى. كەرەي- ول ءتۇڭعىش حان. قازاقتىڭ تۇعىش حانىنا استانادان ءبىر كوشە بەرە المايمىز با؟ قاسىنان بولسىن ءبىر ۇلكەن كوشە - جانىبەك كوشەسى دەپ بەرىلسە. كەرەي-جانىبەك دەپ ءبىر كىشكەنتاي عانا كوشە بەرىپ قويىپتى. مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالاعان حانداردىمىزدى ءالى باعالاي الماي جۇرگەنىمىزدى وسىدان-اق اڭعارۋعا بولادى. كەرەي-جانىبەك كوشەسى استانانىڭ تورىندە ەمەس, ءبىر شەتىندە. ولار قازاقتىڭ ەڭ ۇلكەن حاندارى, ءارقايسىسى بىرگە باسقاردى دەۋگە بولمايدى, جەكە باسقاردى. كەرەي 14 جىل باسقارسا, جانىبەك 9 جىل باسقاردى. باسقارۋ ارالىعىندا 10 جىل ايىرماشىلىق بار. ال قازىرگى قازاقتىڭ ءبۇتىن جەرىن الىپ بەرگەن - قاسىم حاننىڭ ەشقانداي ەسكەرتكىشى, كوشەسى دە جوق قوي. قازاق حاندىعىن تويلاعاندا استانادان, الماتىدان, بۇكىل قازاقستاننىڭ قالالارىنداعى لەنيننىڭ اتىنداعى كوشەلەردى رەسپۋبليكا دەمەي, ءبارىن قاسىم حان دەپ بەرۋگە بولار ەدى. ونىڭ بالاسى حاقنازار قاسىم حاننان كەيىن ايىرىلىپ قالعان جەردى قايتىپ الىپ بەردى. بۇل ماسەلەلەر تۋرالى شىققان كىتابىمدا ءبارى ايتىلعان, وسىنى ايتىپ جۇرگەنىمىزگە 10 جىلداي بولدى. مىنە وسىنىڭ ءبارى قازاق قانداي بولايىق دەگەندە كەرەك سياقتى. تاريحىمىزدى تۇگەندەۋدە, موڭعولداردى ايتىپ جاتقانىم - ولار ۇلى يمپەريانىڭ مۇراگەرلەرى. ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن التىن وردانىڭ استاناسى -ۇلىتاۋ بولعانىن ايتپايمىز, نەگە ۇيالامىز؟ التىن وردانى قۇرعان جوشىنىي ۇلى - باتۋ حان سول جەردەن شىققان, سول جەردەن كەتتى. كەيىن استانانى ۇلىتاۋدان سارايعا اۋىستىردى, بۇل تۋرالى 10 جىل بۇرىن ايتقانمىن. التىن وردانىڭ ورتالىعى - ۇلىتاۋ, ونى ايتۋدان ۇيالامىز با, قورقامىز با بىلمەيمىن. التىن وردانىڭ سوڭعى حانى توقتامىس بولسىن, ەدىگە بي بولسىن ءبارى ۇلىتاۋدا جاتقان. وز-وزىمىزگە سەنبەۋىمىز دە سول, ءوز وزىمىزگە سەنبەگەن سوڭ بولاشاعىمىزعا دا سەنبەيمىز. رۋلىق سانادان اسا الماي كەلەمىز. رۋ باسىلارىمىزعا, بابالارىمىزعا ەسكەرتكىش قويىپ كەلەمىز, رۋدىڭ باسشىلارىنا قويامىز, باتىلارىنا قويامىز. مەملەكەت ءبولسىن, بولمەسىن بار اقشانى سولارعا شاشامىز. ال حاندىقتى قۇرعانداردىڭ ۇرپاعى جوق پا؟ ولاردىڭ ۇرپاعى قازاق رەسپۋبيليكاسى ەمەس پە؟ ءبارىمىز سولاردىڭ ۇرپاعى ەمەسپىز بە؟ وكىنشكە وراي وسىنداي ماسەلەلەرىمىز بار. سوندا قازاق قانداي بولۋ كەرەك دەگەندە- كوپتەگەن بوداۋلىق, قۇلدىق سانادان ازات بولۋى قاجەت ەۆرازيالىق وداققا توقتالار بولساق, شىن مانىندە مەن ەۆرازيالىق وداقتان قورقىپ تۇرعان جوقپىن. ينتەگراسيا دەگەن بولادى, بۇل جاھاندانۋ زامانى, قورقاتىن نارسە بولەك. ءبىز سول باسەكەلەستىككە ساي كەلمەي قالامىز با, ءبىز مىقتى بولماساق ەرتەڭ تاعى بودان بولىپ كەتەمىز دەگەن وي مازالايدى. ورىسقا ما, قىتايعا ما باسقاعا دا بودان بولىپ كەتۋىمىز مۇمكىن. باسەكەلەستىككە ساي بولماساق, رۋحىمىز بيىك بولماسا, ارينە بودان بولامىز. ەشقانداي باسەكەلەستەن قورىقپاي, الەمدى مويىنداتاتىنداي بولساق رەسەيدىڭ ءوزى مويىندار ەدى. تاتاردىڭ ءوزى رەسەيدىڭ قۇرامىندا ءجۇرىپ ورىستى دا مويىنداتقان عوي. ولار ءتىپتى تاتار ءتىلىن روسسيانىڭ ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىلى قىلعىسى كەلىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز, قاراجاتىمىز بار. ەندى باسەكەگە ساي بولۋىمىز كەرەك. مۇنايدىڭ, تەمىردىڭ باسقانىڭ بايلىعىنا سەمىرىپ جۇرە بەرسەك, ەرتەڭ تاعى بودان بولامىز. مەنىڭ قورقاتىنىم دا, كىتاپتى جازىپ جۇرگەنىمىز دە وسىدان. 5-6 جىل بۇرىن رەسەي گرۋزيانى, وڭتۇستىك وسەتيانى, ابحازيانى باسىپ جاتقاندا ەشكىم ۇندەمەدى, قازىرگى شۋلاپ جاتقان حالىق رەسەيدىكى دۇرىس شىعار دەگەندەي سىڭاي تانىتتى. سوندا رەسەيدىڭ اقپاراتتىق ىقپالىنىڭ ءبىزدى باسىپ كەلە جاتقانىن بايقادىق. ولار تەلەارنالارىن كورىڭدەر دەپ ماجبۇرلەپ جاتقان جوق قوي. ءقازىر ءبارىن رەسەيدىڭ اقپاراتى باسىپ كەتتى دەپ جاتامىز. مىقتى بولساق قارامايىقشى سونى. رەسەي ارنالارى ءقاۋىپ ءتوندىرىپ بارا جاتسا, شىنىندا دا ءقاۋىپ بار. وندا نەگە وعان قاراي بەرەمىز؟ ويتكەنى ءوزىمىزدىڭ باسەكەگە توتەپ بەرەتىن ارنالار جوق. ورىس ءتىلىن, رەسەي قانالىن جەڭگىمىز كەلسە قازاق ءتىلىن, قازاق ارنالارىن باسەكەگە ساي ەتۋىمىز كەرەك. «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن جاستارىمىز وقىپ جاتىر عوي. سولار شەتەلدىڭ وزىق تاجيربەلەرىن اكەلىپ باسەكەلەستىكتى ارتتىرسىن. ءبىز سولاي ءوزىمىز مىقتى بولعاندا عانا جەڭە الامىز.

ايسارا: قازىرگى قازاق بيلىگىنىڭ كۇشى قانداي؟ سىرتقى كۇشتەرگە قالاي تويتارىس بەرەدى؟ رەسەيدىڭ ىقپالى قاي دارەجەدە؟ - سىرتقى كۇشتەرگە تويتارىس-كاسىپكەرلىك, اقپاراتتىق, يدەالوگيالىق باسەكەلەستىكپەن بەرىلەدى. وكىنىشكە وراي, ءبىزدىڭ يديولوگيا رەسەيدىڭ يدەولوگياسىمەن باسەكەلەسە الماي وتىر. ءتىپتى بىزدە رەسەيدىڭ ساياساتكەرلەرىن جاقسى بىلەدى, ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەر ولاردىڭ ساياساتكەرلەرىمەن باسەكەلەسە المايدى, ايتىسسا ۇتىلىپ قالامىز. ويتكەنى ولاردا ۇلتتىق باسەكەلەستىك كۇن سايىن دامۋدا. تەلەارنالاردا تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن شىعارماشىلىق, ساياسات, ايعاي-شۋ, نەشە ءتۇرلى ارگۋمەنتتەر دامىپ جاتىر. ال ءبىز ۇندەمەيمىز عوي. بولماسا اۋىل اراسىنداعى, اعايىن اراسىنداعى ۇساق-تۇيەك اڭگىمەلەردى ايتۋدان اسا الماي كەلەمىز. قاتتى ايتاتىن نارسەلەرگە رۇقسات جوق. مۇمكىن بۇل ءبىزدىڭ مادەنيەت - مەنتاليتەتىمىز شىعار. دەگەنمەن دە رەسەيدىڭ كەيبىر ساياساتكەرلەرلەرى كەلىپ ءبىزدىڭ دەپۋتاتتىققا (پرەزيدەنتتىكتى ايتپاي-اق قويايىن), باسقا قىزمەتتەرگە بولسىن سايلاۋعا تۇسسە وزىپ كەتۋى مۇمكىن. ويتكەنى بىزدىكىلەر - ءبىزدىڭ ساياساتكەرلەردى بىلمەسە دە, سولاردى بىلەدى. ونىڭ ءبارى يدەالوگيالىق تۇرعىدا جولعا قويىلعان. ال بىزدە يدەولوگيا ەمەس, تەك pr بار. ماقتانشاقتىق كوپ. رەسەيدىڭ كينولارىنىڭ ءبارى - يدەولوگيا. ونىڭ ءبارىن رەسەي ءبىزدى ورىستاندىرۋ ءۇشىن شىعارىپ جاتقان جوق, ءوزىمىز قاراپ ورىستانىپ بارا جاتىرمىز. بۇگىنگى ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ نەگىزگى تىرەگى - ەلباسى بولىپ تۇر. ول كىسىنىڭ قىتاي بولسىن, رەسەي بولسىن, تۇركيا, يران, ەۆروپادا - الەمدەگى بارلىق ەلدە ول كىسىنىڭ بەدەلى بار. بارلىعى مويىندايدى. سوندىقتان دا ول كىسىنىڭ بەدەلى ارقىلى مويىنداتىپ شەشىپ جاتقان ماسەلەلەر دە بار. ول ءبىر جاعىنان مىقتىلىعىمىز, ەكىنشى جاعىنان ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز. كەمشىلىك دەيتىنىمىز -بيىلىك ءبىر تۇلعاعا سۇيەنىپ قالماۋى كەرەك. ول كىسى كوپ جاساسىن, ءبىراق ول كىسىدەن كەيىن قالاي بولادى, سول ۋايىمداتادى. ويتكەنى ول كىسى ماڭگى ەمەس قوي, ەرتەڭ ول كىسىنىڭ دەڭگەيىندە قىتايمەن دە, رەسەيمەن دە, ەۆروپا, اقش–پەن دە تەڭ سويلەسەتىن تۇلعالار كەرەك. تەڭ سويلەگەندە مويىنداتاتىن تۇلعالار. ويتكەنى بۇگىنى كۇندە تەك قانا اسكەرمەن ەشتەڭە شەشىلمەيدى. ونى ۋكراينا مەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى قاقىعىستان كورىپ وتىرسىزدار عوي. رەسەيدىڭ ىقپالى بىزگە بار, سونى ءوزىمىزدىڭ دامۋىمىزدا قولدانا بىلسەك. بۇگىنگى كۇنى باراتىن جەرگە باردىق, كىرەتىن جەرگە كىردىك. ەندى كوپ نارسە شەكتەۋلى, ءبىز «ەۆرازيالىق وداققا» كىردىك پە, ونى جوققا شىعارا بەرگەنشە, ەندى نە ىستەيمىز دەگەن ماسەلە وزەكتى سياقتى. بىرەۋدى سىناپ جامانداپ, ءوز جاۋاپكەرشىلىگىمىزدەن قاشقانشا, بىرەۋگە جەم بولماۋدىڭ جولىن قاراستىرۋمىز كەرەك. رەسەي جامان, وداق جامان دەي بەرسەك, ءبىز السىرەپ قالامىز. كىردىك پە, مويىنداۋىمىز كەرەك. ەندى قالاي ۇتىلمايمىز, نە ىستەيمىز دەگەن سۇراق بولۋى, تۋىنداۋى كەرەك. اركىم ەندى باسەكەگە ساي بولۋى كەرەك. مىسالى مەن تاريحشىمىن, مەن تاريح جاعىنان باسەكەگە ساي بولۋىم كەرەك. سول رەسەي تاريحشىلارىمەن ايتىسا الاتىنداي بىلىكتىلىگىمدى ارتتىرۋىم كەرەك. سوندا عانا ءبىز ابرويمەن شىعامىز. ءجاي شىرىلداعاننان ەشتەڭە ونبەيدى. بارلىق سالادان باسەكەگە ساي بولۋىمىز كەرەك. بۇنىڭ ءبارى مەنىڭ ويىم, مۇمكىن مەن قاتەلەسەتىن شىعارمىن.

مۇرات : ءوزىڭىز بىرگە قىزمەت اتقارعان التىنبەك سارسەنبايۇلى تۋرالى ەستەلىكتەر ايتا كەتسەڭىز. ءقازىر بيلىكتە, نە قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ ىشىندە سول كىسى سياقتى ادام بار ما؟ - ول كىسىنىڭ تابيعي ساياسي قابىلەتى بولدى. سەزىمتال, سوسىن العا بىرنەشە قادامدار باساتىن. ەندى ول كىسىگە باعانى شاكىرتتەرى - ءبىز بەرە المايمىز عوي. ول كىسگە ۇستازى ەلباسىنىڭ ءوزى ءارقاشان باعا بەرىپ قاسىندا ۇستايتىن. 30 جاسىندا ەلباسىنىڭ قاسىنا بارىپ, قانشا جىل بىرگە جۇمىس ىستەدى. ءتىپتى وپپوزيسياعا كەتىپ قالسا دا, شاقىرىپ الىپ مينيستر قىلىپ قويدى. سەبەبى ول كىسىنىڭ قابىلەتىن بىلەتىن. وكىنىشكە وراي, قازىرگى كەزدە سونداي تۇلعالاردىڭ جوقتىعى قاتتى بىلىنەدى. بىلىنەدى دەگەندە, مىسالعا ول كىسى مەمەكەتشىلدىك يدەيانى دامىتقىسى كەلدى. ۇلتشىلدىق دەيمىز, نەمەسە ۇلتشىلدىققا قارسى يديولوگيا دەگەننىڭ بارىنەن جوعارى مەملەكەتشىلىدىك يديولوگيانى ۇستاندى. ەڭ باستىسى - ەل, قازاقستان مەملەكەتى, سونىڭ ازاتتىعى. بارلىعىدا وسىعان قىزمەت ەتۋى كەرەك. ءتىپتى بەلگىلى-بىر شەكتەۋلەر بولىپ جاتسا دا ونىڭ ءبارى ەلىمىز كۇشەيىپ, اياعىنان تۇرىپ كەتۋىن كەرەك پە دەگەن ويدا دا ءجۇردى. اۆتوريتارلىق بيلىكتە جۇرگەندە تۇبىندە ولار ليبەرالدىق جولدى ۇستاندى. ءبىر رەتتە جاندوسوۆ ورازدان: «وراز, سەندەر ەكونوميستەر, تولىق دەموكراتياعا دايىنسىڭدار ما؟ ءبىز اقىرىن عانا كەلە جاتىرمىز, جوق ءالى دە ساياسي پروسەستەردى ششەكتەپ تۇرايىق پا؟ سەندەر اياقتان تۇرىپ الدىڭدار ما؟» - دەپ سۇرادىم دەگەنى ءالى ەسىمدە. ءبىراق وراز مىرزانىڭ نە دەپ جاۋاپ بەرگەنى ەسىمدە جوق. ونىڭ جاۋابىن 2001 جىلى شىققان «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» (قدت) – نىڭ پايدا بولۋى دەپ ساناۋعا بولادى. ەكونوميكا دامىپ ساياساتقا تىرەلدى, ەندى دەموكراتيانى كەڭەيتۋ كەرەك دەپ ءباسپاسوز كەڭەسىن ۇيىمداستىرعان بولاتىن. سول قدت-ان «اق جول» پارتياسى كەيىننەن ءبولىنىپ شىقتى. سول كەزدە ەكونوميكا اياققا تۇرىپ, ەندى سول دەموكراتيالىق ساياسي بوستاندىققا جول اشادى دەگەن ءۇمىت بولدى. ول كىسىلەر ءبارىن دەڭگەيدەن دەڭگەيگە, ساتىدان ساتىعا بىرتىندەپ جوسپارلاپ كەلە جاتقان بولاتىن. بۇگىنگى كۇنى ەكونوميكامىز سول جىلدارمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر دامىدى. سونىمەن قاتار, مەملەكەت ەكونوميكالىق پروسەسستەرگە ارالسۋى ۇلعايىپ كەتتى. دەگەنمەن دە ءبىزدىڭ ساياساتىمىز كەرىسىنشە 2000-2005 جىلدارمەن سالىسىرعاندا ايىرماشىلىققا يە. ساياسي كۇشتەرىمىز كوبەيە مە دەسەك كەرىسىنشە ازايىپ كەتتى. مۇلدە باسقا پروسەس بولىپ جاتىر. قازاقستاننىڭ ەرەكشەلگى شىعار, ساياساتتانۋشىلار, الەۋمەتتانۋشىلار زەرتتەۋلەرىن ءالى جالعاستىرار. ءبىز مۇمكىن بۇرىنعى بارا جاتقان جولدان باسقا جولعا ءتۇسىپ كەتتىك پە ەكەن دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

(جالعاسى بار)