سالافيزم اعىمىن تولىقتاي جويۋعا نە كەدەرگى؟

ەكس-سالافيت: قارا تۇنەكتەن ءتۇرلى-تۇستى الەمگە تاپ بولعانداي بولدىم

مەن قارا تۇنەكتەن شىقتىم. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ءدىن جولىنا ءتۇستىم. اتا-انام ناماز وقيتىن. ەسەيگەن كەزدە مەنى ءدىني لاگەرگە جىبەردى. وسىلاي ءدىن جولىنداعى العاشقى قادامدارىم باستالدى. العاش رەت دارەت الىپ, ناماز وقىدىم. لاگەردەن كەيىن مەنىڭ جانىمداعى ادامدار ماعان نامازدى قالاي وقىعان دۇرىس ەكەنىن, دارەت الۋدىڭ شارتتارى مەن ەرەجەلەرىن ۇيرەتە باستادى. ولار ايتقان نازراتۋللا مەن قۋانىش باشپاەۆتىڭ ۋاعىزىن كۇنى-تۇنى تىڭدايتىنمىن. كەيبىر تۇسىنبەگەن ۋاعىزداردى قايتا قاراپ شىعۋدان جالىققان ەمەسپىن. ۋاقىت وتە كەلە اتا-انام مەنىڭ ناماز وقۋىمدا ەرەكشەلىك بار ەكەنىن بايقاپ, ءدىني ساۋاتى بار ادامدارمەن كەزدەستىردى. ءبىراق ءسالافي اعىمىنداعىلاردىڭ ايتقان ۋاعىزدارى مەنىڭ سانامنان شىققان ەمەس.

العاشىندا سالافيتتەر ماعان كەرەمەت تاقۋا ادامدار بولىپ كورىنەتىن. ويتكەنى ولاردىڭ اراسىندا ءيمانجۇزدى, مەيرىمدى جاندار دا جوق ەمەس. ءبىراق سيرەك كەزدەسەدى, جۇزدەن ءبىرى دەسەم قاتەلەسپەيمىن. ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن مەن نامازدى ۇيدەگىلەر سەكىلدى وقيتىن بولدىم. ياعني تاكبىر الماي وقىپ ءجۇردىم. شىنىمدى ايتسام, ءماجبۇرلى تۇردە وقىدىم.

بىراق سەنىمىم وزگەرمەدى. قانشا ءدىني ءبىلىمدى ادامدارمەن سويلەستىم. ولار 100 پايىز ءدالال كورسەتىپ تۇرسا دا, ءوز سەنىمىمنەن اينىعان ەمەسپىن. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن. ءداستۇرلى دىننەن سەنىمدى حاديس كەلتىرگەن ادامعا كۇمانمەن قاراپ, ايدالاداعى ادامنىڭ ناقتى دالەلى جوق حاديستەرىنە يمانداي سەنەتىنمىن. مەن تەك اقىرەتتى ويلاپ ءومىر ءسۇردىم. ءومىرىم تەك قارا مەن اق تۇستەن عانا تۇردى. وسىنداي تىرشىلىك 3 جىلعا سوزىلدى. كەيىن ءسالافي اعىمىنداعىلاردىڭ مەن ويلاعانداي مەيرىمدى, ادال ادامدار ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىم. كوزىم اشىلعانداي بولعانىمەن, جۇرەكتەگى سەنىمىمدى وزگەرتە المادىم. مەنىڭ بىرنەشە رەت تۇرمىس قۇرعان تانىسىم بار. ول دا سالافيلەردىڭ قۇربانى بولدى. كۇيەۋلەرى نەكەسى قيىلىپ, بىرنەشە اي وتكەن سوڭ تالاق ايتقان. ءتىپتى كەيبىرى بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ تالاق ايتىپتى. وسى سەكىلدى وقيعالاردى كورىپ, تاۋبەمە كەلە باستادىم. ارينە ءبارى بىردەن بولا سالعان جوق. جانىمداعى حانافي مازحابىن ۇستاناتىن قۇربىلارىمنىڭ اسەرى دە بولدى. ءسالافي سەنىمىن ۇستانعان كەزىمدە "حارام" دەگەن سوزبەن عانا ءومىر ءسۇردىم. ءبىراز ۋاقىت تۇنگى نامازعا تۇرىپ, اللادان تۋرا جولعا سالۋىن تىلەدىم. دۇعا جاسادىم. اللانىڭ قالاۋىمەن دۇعام قابىل بولدى. ءسويتىپ جۇرەگى قارا تاڭبا سەكىلدى باسىلعان كۇماننان دا ارىلدىم. قارا تۇنەكتەن ءتۇرلى-تۇستى الەمگە تاپ بولعانداي بولدىم.

بۇل بۇرىن ءسالافيزم سەنىمىن ۇستانعان قىزدىڭ وقيعاسى. وقىپ وتىرىپ ءبىر قاتەردەن امان قالدى ما دەرسىز؟! بۇل اعىمنىڭ دەرتىنەن ايىعۋعا بولادى. ءبىراق وڭايعا سوقپاسى انىق. قازىرگى تاڭدا زاڭنىڭ شەڭبەرىنەن شىقپاۋعا تىرىساتىن, ءتىپتى اقيداسىن جاسىراتىندار دا كەزدەسەدى. ال ەندى بىرەۋلەرىنىڭ "ەشقانداي مازحابتى ۇستانبايمىن, قۇرانمەن, سۇننەتپەن عانا جۇرەمىن" دەپ اشىق ايتىپ جۇرگەنىن دە قۇلاق ەستىپ, كوز كورىپ ءجۇر. ؛

"سالافيزمگە تولىقتاي تىيىم سالۋ ؛&ndash؛ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە"

بەلگىلى ءدىنتانۋشى قايرات جولدىبايۇلى "سالافيزمگە اعىم رەتىندە تولىقتاي تىيىم سالىنۋ كەرەك" دەپ ەسەپتەيدى.

"بۇل ماسەلەگە جان-جاقتى قاراۋ كەرەك. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىراز جۇمىستار جاسالدى. ءسالافيزم اعىمىنا زاڭ جۇزىندە تولىق تىيىم سالىنباعان. دەسە دە وسىدان 5-6 جىل بۇرىنعى جاعدايعا قاراعاندا, اعىمنىڭ الدىن الۋعا بايلانىستى ءبىرقاتار ماسەلەلەر شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى.

بىرىنشىدەن, ءقازىر ينتەرنەتتەگى تەرىس ناسيحاتتارعا شەكتەۋ قويىلعان. بۇرىنعىداي ەمىن-ەركىن, ويلارىنا كەلگەنىن جازىپ, ناسيحاتتاپ جاتقان جوق. وسى جاعى ءبىر جۇيەگە كەلىپ قالدى دەپ ايتۋعا بولادى. دەگەنمەن تولىقتاي جويىلدى دەپ تە ايتا المايمىز.

ەكىنشىدەن تەرىس اعىمدى ناسيحاتتاپ جۇرگەن ءدىلمۇرات, يبراحيم حاليل سەكىلدى ادامدار دەپورتاسيالانىپ, ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ, تۇرمەگە جابىلدى. بۇل دا اۋقىمدى جۇمىس. جات اعىمنىڭ باستى سەركەلەرىن قاماۋعا العاننان كەيىن ءبىراز ادام ويلاندى دەگەن ويدامىن.

ۇشىنشىدەن, اعىم رەتىندە تولىقتاي تىيىم سالۋعا ءالى دە كەش ەمەس. ءتىپتى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە دەپ ەسەپتەيمىن. بۇعان قازىرگى تاڭدا ەشقانداي كەدەرگى جوق. تەك قانا بىزگە ساياسي شەشىم مەن باتىلدىق قاجەت. مىسالى, تابليعي جاماعاتقا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىندى. تىيىم سالىنعاننان كەيىن ولاردىڭ راديكاليزمگە اينالىپ كەتكەنىن بايقامادىق. كەرىسىنشە تىيىلدى. ال قىرعىزستاندا بۇل جاماعاتقا تىيىم سالىنبادى, كەيىن ولار كەڭىنەن ەتەك جايىپ, كوبەيىپ كەتتى. سوندىقتان مەن سالافيزمگە اعىم رەتىندە زاڭمەن تىيىم سالىنۋ كەرەك دەپ ايتىپ ءجۇرمىن. ارينە, سالافيلەردىڭ ءبارىن تۇرمەگە قاماۋ مىندەتتى ەمەس. شارتتى تۇردە جازالاۋعا نەمەسە بەلگىلى ء ؛بىر اكىمشىلىك جازاعا تارتۋعا بولادى. جاساعان ناسيحاتىنا قاراي, قوعامنىڭ بىرلىگىن بۇزۋعا قاراي تۇرمەگە دەيىنگى ءبىراز جازالاردى قولدانۋ كەرەك", ؛&ndash؛ دەيدى قايرات جولدىبايۇلى.

دىنتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى ءدىني زەرتتەۋ ورتالىقتارىنا كوبىرەك قاراجات ءبولىپ, ءبىر جەرگە شوعىرلاندىرۋ كەرەك.

"قازىرگى تاڭدا اعارتۋشىلىق جۇمىستار دا جاسالىپ جاتىر. ءبىراق بىزگە بۇدان بولەك عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا كوبىرەك كوڭىل ءبولۋ قاجەت. ەلىمىزدە بىرنەشە عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى بار. دەگەنمەن ولارعا جەتكىلىكتى قاراجات بولىنبەگەندىكتەن, جۇمىس قاجەتتى دەڭگەيدە اتقارىلىپ جاتقان جوق. وزدەرىنىڭ شاما-شارقىنا قاراي ءار جەردە كىتاپ شىعارىپ, جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىراق سول ينستيتۋتتاردى ءبىر جەرگە شوعىرلاندىرىپ ناقتى عىلىمي فاكتىلەرمەن جاۋاپ بەرەتىن, ۆيدەو, اۋديو جانە ءتۇرلى عىلىمي كىتاپتار شىعاراتىن عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعى كەرەك. سونداي-اق بۇعان قىرۋار قارجى ءبولىنۋ كەرەك, ؛&ndash؛ دەپ پىكىر ءبىلدىردى قايرات جولدىبايۇلى.

سونداي-اق ول ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى شيرككە بالاپ, حارامعا شىعارىپ جاتقاندار زاڭ جۇزىندە جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى دەپ ەسەپتەيدى.

"قوعامنىڭ بىرلىگىن بۇزىپ, ىنتىماعىنا سىزات تۇسىرەتىندەردىڭ بارلىعى ءقاۋىپتى دەپ ويلايمىن. ءقازىر قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىنا شابۋىل جاساپ جاتقان زامان. سوندىقتان ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جوققا شىعاراتىن, تاريحي ءدىنىمىزدىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرمەي, كىنا ارتىپ, حالىقتىڭ نانىم-سەنىمى مەن تاريحىنا ءتىل تيگىزگەندەردىڭ ءبارى ەمىن-ەركىن جۇرمەۋى كەرەك. زاڭ الدىندا ولار جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى", ؛&ndash؛ دەپ ءسوزىن اياقتادى قايرات جولدىبايۇلى.

سالافيزمگە نەگە زاڭمەن تىيىم سالا المايمىز؟

بۇل سۇراققا تەولوگ مۇحان يساحان بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

"مىسالى, شەشەنستاندا, وزبەكستاندا ءسالافيزم اعىمىنا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنباعان. ءبىراق اتالمىش ەلدەردە بۇل اعىمدى ۇستاناتىندار جوقتىڭ قاسى. سەبەبى, مەملەكەت زاڭمەن تىيىم سالماي-اق, ولارمەن كۇرەستە جەڭىسكە جەتتى. مەنىڭشە زاڭمەن اتاپ كورسەتۋ شارت ەمەس. جالپى, سالافيلىك بىرنەشە تارماقتارعا بولىنەدى. سونىڭ ىشىندە &ndash؛ "تاكبىر ءال حيجرا" اتتى ۇيىمىنا 2014 جىلى زاڭمەن تىيىم سالىندى. ودان وزگە جيھادقا شاقىراتىن ء"ان-نۋسرا", سوسىن دايش-قا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنعان. ياعني, ءسالافيزمنىڭ ىشىندە وزىنە قوسىلماعانداردى كاپىرگە شىعاراتىندار, حيجرا جاساۋعا ۇندەيتىنتەر جانە جيھادقا شاقىراتىنداردى, سونداي-اق, سالافيلىك يدەولوگيانى ناسيحاتتايتىن ءبىرقاتار ءدىني ادەبيەتتەرگە, اتاپ ايتار بولساق, ء"ۇش نەگىز" اتتى كىتاپقا تىيىم سالىندى. قازاقستاندا سالافيلەرگە تىيىم سالىنباعان دەگەن پىكىر ؛&ndash؛ قاتە. سەبەبى ءبىز ولاردىڭ يدەولوگياسى مەن ءقاۋىپتى بولىپ سانالعان جيھادقا شاقىراتىن ۇيىمدارعا تىيىم سالدىق".

مۇحان يساحاننىڭ ايتۋىنشا, مەملەكەت ؛قۇداي اسپاندا دەپ ايتۋعا تىيىم سالىپ, زاڭ شىعارا المايدى. ؛

"زاڭمەن تىيىم سالۋ ءۇشىن ءسالافيزمنىڭ قاتەلىكتەرىن ناقتى كورسەتۋىمىز كەرەك. الەمدىك تاجىريبەگە قارايتىن بولساق, قاۋىپپەن كۇرەسۋدىڭ ەكى قۇقىقتىق جولى بار. ءبىرى ؛&ndash؛ مەملەكەتتىك, ەكىنشىسى ؛&ndash؛ الەۋمەتتىك. مەملەكەتتىڭ شىعارعان زاڭدارى بۇۇ قابىلداعان ادام قۇقىعى جونىندەگى دەكلوراسياسىنا قايشى كەلمەۋى كەرەك. ياعني «؛قۇداي اسپاندا دەپ ايتۋشىلارعا»؛ تىيىم سالىپ, زاڭ شىعارا المايمىز. بۇلاي ەتسەك ءدىني سەنىم بوستاندىعىنا قول سۇققان بولامىز. سەبەبى بۇۇ, ەقىۇ جانە وزگەدە حالىقارالىق ۇيىمدار بارلىعىن قاداعالاپ وتىر. ولار ءمۇلت كەتسەك بىردەن ءوز نارازىلىقتارىن بىلدىرەدى. شىنتۋايتىندا, مۇنداي ماسەلەلەر الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ ەرەجەلەرىمەن, ىقپالىمەن شەشىلەدى. مىسالى, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ؛&ndash؛ ەلىمىزدەگى 70 پايىزدان استام مۇسىلمانداردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان ۇلكەن الەۋمەتتىك كۇش. قمدب-نىڭ جارعىسى بار جانە ءاربىر مەشىتتىڭ ىشكى ەرەجەسى مەن ءتارتىبى بار. ءپاتۋا شىعاراتىن ارنايى عۇلامالار كەڭەسى دە جۇمىس ىستەپ تۇر. ۋاعىز-ناسيحات جاسايتىن رانت جانە جانت سەكىلدى ارنايى توپتار بار. «؛قۇدايعا مەكەن بەرىپ, اعزاسى بار»؛ دەيتىندەردىڭ سەنىمى ءدىني باسقارمانىڭ ۇستانىمىنا قايشى كەلەدى. ياعني, ونىمەن الەۋمەتتىك ينستيتۋت &ndash؛ قمدب كۇرەسۋدە. ءبىز قازاقستاننىڭ  ؛زايىرلى مەملەكەت ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. زايىرلىلىق دەگەن دىنگە ەركىندىك جاريالاۋ, ءدىني سەنىم بوستاندىعىن بەرۋ دەگەن ءسوز. مەملەكەت ءدىني اعىمداردىڭ زاڭ شەڭبەرىنەن شىققان (جيحادقا شاقىرعان, وزدەرىنە قوسىلماعانداردى كاپىرگە شىعارعانداردى) ارەكەتتەرىنە عانا تىيىم سالا الادى.

بىزدىڭ ءدىني باسقارمامىز داستۇرگە نەگىزدەلگەن ءابۋ حانيفا مازحابىن ۇستانادى. قمدب ءسالافي اعىمىنىڭ سەنىمى دۇرىس ەمەس ەكەنىن ايتىپ, ءوز ۇستانىمدارىن جاريالادى ء(پاتۋا شىعاردى). سوندىقتان ەلىمىزدە سالافيلەرمەن توقتاۋسىز كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر. دەگەنمەن, مەملەكەتتىڭ سالافيزمگە باسى ءبۇتىن تىيىم سالا الماۋىنىڭ سەبەبى, "مادحاليدتىك ءسالافيزم" ساۋد ارابياسىنىڭ رەسمي ءدىني يدەولوگياسىنا جاتادى. بىرىنشىدەن, ءبىز ساۋد ارابياسىمەن حالىقارالىق كەلىسىمشارت جاساسقانبىز.  ؛قازاقستان مەن ساۋد ارابيانىڭ اراسىندا دوستىق مامىلە بار. ەگەر ؛ مەملەكەتتىڭ رەسمي دەپ تاپقان سەنىمىن ەكسترەميستىك دەپ تانيتىن بولساڭىز, ساۋد ارابيامەن جاسالعان كەلىسىمشارتتاردى قايتادان قاراۋعا تۋرا كەلەدى. ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىندا ەكونوميكالىق بايلانىستار بار, قاجىلىق ميسسيانى اتقارۋعا بايلانىستى كەلىسىم-شارتتار بار. ەكىنشىدەن, ءبىر دۇنيەنى قىلمىس دەپ اتاۋ ءۇشىن ناقتى قۇقىقتىق نەگىز بولۋى كەرەك. زاڭگەر رەتىندە ايتاتىن بولسام, ءبىر ىس-اركەتتى قىلمىس دەپ تانۋ ءۇشىن قىلمىستىق قۇرامنىڭ 4 ەلەمەنتى, ياعني وبەكتىسى, وبەكتيۆتىك جاعى, سۋبەكتىسى, سۋبەكتيۆتىك جاعى بولادى. وسى ءتورت ەلەمەنتتىڭ ءبىرى بولماي قالسا, ونى قىلمىس دەپ اتاي المايسىز. ياعني, ء«؛ۇش نەگىز»؛ ءدىني يدەولوگياسىنا يلانىپ, ءبىراق, زاڭعا قايشى ارەكەت ەتپەگەن ازاماتتى مەملەكەت قىلمىسكەر دەپ تاني المايدى. سول سەبەپتى ساۋد ارابياسىنىڭ قولداۋىنا يە مادحاليدتىك سالافيزمگە ءبىزدىڭ ەلىمىز اشىقتان اشىق تىيىم سالا الماي وتىر. ەسەسىنە, قمدب مەن ءدىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ تەولوگتارى جانە وزگەدە الەۋمەتتىك ينستيتۋتتار مادحاليتتىك باعىتتىڭ ءابۋ حانيفا ءمازھابىنىڭ ۇستانىمىنا قايشى كەلەتىنىن ايتىپ, ولارمەن ۇدايى كۇرەس جۇرگىزىپ كەلەدى", ؛&ndash؛ دەيدى تەولوگ.

سونداي-اق مۇحان يساحان بۇل ماسەلەنى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ الەۋەتىمەن كۇرەسىپ جەڭۋگە بولاتىنىن ايتتى. ؛

"مەملەكەت ەشتەڭە ىستەپ وتىرعان جوق دەگەن پىكىردەن اۋلاق بولۋىمىز كەرەك. بارلىعىن حالىقارالىق ساياسات تۇرعىسىنان, قۇقىقتىق جاعىنان قاراپ, باقىلاپ وتىر. باتىل قادام جاساۋدىڭ دا ەكىنشى جاعى بار. ؛ونى جوعارىدا ايتىپ ءوتتىم, ماسەلەنى الەۋمەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ الەۋەتىمەن كۇرەسىپ جەڭۋگە بولادى. وسى باعىتتا رانت, راات, قمدب, ءدىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىقتارىنىڭ تەولوگتارى جۇمىس جاساپ جاتىر. ولار ءسالافيزم سەنىمى مەن ء"ۇش نەگىز" اتتى يدەولوگياسىنىڭ قاتە ەكەنىن جەتكىزۋ ءۇشىن بار كۇشىن ءسالۋدا. ؛بىز ءسالافيزمنىڭ قاتە سەنىم ەكەنىن ايتىپ, وعان ءوز تاراپىمىزدان دالەلدەر كەلتىرۋمەن شەكتەلەمىز" ؛&ndash؛ دەيدى مۇحان يساحان.

p.s: يسلام ءدىنى بۇلىكتى ەمەس, بەيبىتشىلىكتى ناسيحاتتايدى. بىرنەشە جىل بۇرىن ۋاحابيستەر دەپ ۇركە قاراعاندار بولسا, ءقازىر سالافيلەر دەپ شوشىپ جۇرگەندەردىڭ قاراسى كوپ. سالافيلەردىڭ اراسىندا قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرداي سەنىمىن جاسىرعاندار بارىن جوققا شىعارا المايمىز. ءبىراق تىيىم سالىپ, سوتتاي دا المايمىز. قولدان كەلەتىنى جاستاردى جات اعىمنىڭ جەتەگىنەن ەرۋدەن ساقتاۋ. "ساقتانساڭ, ساقتايمىن" دەگەن. ءار وتباسى ءدىني تۇرعىدان ساۋاتتى بولىپ, اق پەن قارانى اجىراتا الاتىن بولسا, بىلگەنىن ۇيرەتىپ, بىلمەگەنىن ۇيرەنەتىن بولسا جات اعىمنىڭ جەتەگىنە ەرمەيمىز.