باۋىرجان ومارۇلى: قارا شالدىڭ قامشىسى

 ؛

جىلقى ىشىندە الا ءجۇر,

شال ىشىندە بالا ءجۇر.

شال ىشىندە جۇرسەڭ دە,

بىزدى ەسىڭە الا ءجۇر...

(تاقىرىپتىڭ تۇزدىعى)

 ؛

سارى اۋىز بالاپان كەزىنەن قولىنا قالام ۇستادى. 7-سىنىپ شاماسىندا العاشقى ماقالالارى جاريالانا باستاپتى. بىردە اۋداندىق گازەتتەن 3 سوم 50 تيىن قالاماقى الىپتى. ول كەز ءۇشىن بۇل دەگەنىڭ كول-كوسىر اقشا. سول تۇستاعى جازۋعا تالاسى بار بۇكىل بالا سەكىلدى ديحان دا «؛قازاقستان پيونەرى»؛ گازەتىنە ءوز ماقالالارىن جولداپ تۇردى. ءار ماقالاسى شىققان سايىن قاپتاپ حات كەلەدى. حاتتاردىڭ مازمۇنى ءبىر سارىندى. «؛سەندەردىڭ كلاستارىڭدا قانشا بالا بار؟ ونىڭ نەشەۋى پيونەر؟ ءبىزدىڭ پيونەر درۋجيناسى اركاديي گايدار اتىندا. سەندەردىكى شە؟ كومسومولعا قاشان وتەيىن دەپ جاتىرسىڭدار؟ ايتپاقشى, مەكتەپتەرىڭدە ينتەرناسيونالدىق دوستىق كلۋبى بار ما؟ بىزدە بار. ويتكەندە لۋيس كورۆالان مەن اندجەلا دەۆيستى قولداپ, جيىن وتكىزدىك»؛ دەپ اڭىراتىپ تارتا بەرەدى. سونىڭ بارىنە بۇل ەرىنبەي وتىرىپ جاۋاپ جازادى. كەيبىرەۋلەرى سۋرەت سۇرايدى. سۋرەتتى كورۋگە قۇمار بولاتىندار &ndash؛ نەگىزىنەن قىزدار. ولاردىڭ ءوتىنىشىن ورىنداماۋعا نامىسى جىبەرمەيدى. ءبىراق اياداي اۋىلدان ءتاۋىر فوتوگرافتى قايدان تابارسىڭ؟ ونىڭ ۇستىنە كەلتەماشاتتىڭ كەلتە قايىراتىن اۋەسقوي فوتوگرافتارى تۇسىرگەن سولعىن سۋرەتتەر جەر تۇبىنەن اسەرلى حات جازعان ءايبات قىزدارعا جىبەرۋگە جارامايدى. سول ءۇشىن اۋدان ورتالىعىنا باراسىڭ. بىردە نوسەر قۇيىپ كەتىپ, ۆاننوۆكانىڭ جولىندا ۆانناعا تۇسكەندەي مالشىندى. سوعان قاراماي سۋ بولعان شاشىن ءبىر سيپاپ جىبەرىپ, قاسقايىپ تۇرىپ, وبەكتيۆكە ماڭدايىن توسقان. شىنىن ايتۋ كەرەك, سۋرەت بىرتۇرلىلەۋ بولىپ شىقتى. «؛نۋ, پوگودي!»؛ مۋلتفيلمىندەگى قاسقىردىڭ شاشى سياقتى ءبىر تۇسى ءۇرپيىپ, ەكىنشى تۇسى جىلميىپ تۇر. قىسىلسا دا جىبەردى سونى قىزدارعا. ءسىرا, باسقا قاراماي, شاشقا قارايتىن جەڭىلتەك قىزداردىڭ قولىنا تۇسسە كەرەك, كوبىسى حابارسىز كەتتى. سودان بەرى ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز سۋرەت ماسەلەسىنە قاتتى ءمان بەرەدى. ءتىپتى مۇراعاتتان تابىلعان سيرەك سۋرەتتەردىڭ وزىنەن سىر ىزدەپ, ۇزاق ءۇڭىلىپ وتىرادى.

 ؛

جاس كۇنىنەن اقساقالدارعا ءۇيىر بولدى. قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ابىزى, اكادەميك سەرىك اعا قيراباەۆ جاس تۇلپاردى ۇكىلەپ بايگەگە قوستى. ءسوزى ءۋالى, اۋزى دۋالى اكادەميك-جازۋشى زەينوللا اعا قابدولوۆ: «؛بىزگە ديحاندار كەرەك!»؛, &ndash؛ دەپ ادەبيەتتانۋ الەمىنە تاعى ءبىر تالانتتىڭ كەلگەنىن ەل الدىندا جاريا ەتتى. سۇلۋ ءسوزدىڭ ساردارى زەكەڭنىڭ بۇل تولعامى «؛عىلىمعا وسىنداي قابىلەتتى جاستار كەرەك»؛, &ndash؛ دەگەن ءسوزدىڭ بالاماسىنداي بولىپ جۇرتتىڭ جۇرەگىندە جاتتالىپ قالدى. الاشتىڭ ارداقتىسى ايتقانداي, اقتاڭداقتاردى زەرتتەۋگە ديحان سەكىلدى تاباندى زەرتتەۋشىلەردىڭ قاجەت ەكەندىگى داۋ تۋدىرمايتىن ەدى. ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنداعى العاشقى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى, كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, سىمباتتى دا سىرباز ءمۇسىلىم اعا بازارباەۆتان كوپ نارسە ۇيرەندى. ول كىسى ءبىر نارسەگە ريزا بولعاندا, «؛جىگىت-اق ەكەن!»؛, &ndash؛ دەپ سۇيسىنەتىن. كورشى بولىمدە ۇلتىمىزدىڭ ۇلاعاتتى اقساقالى, اۋەزوۆتىڭ مۋزەي-ۇيىندەگى حالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اقى-پۇلسىز قىزمەت ىستەيتىن رەكتورى راحمانقۇل اعا بەردىباي وتىرار ەدى. وسىلاردىڭ ءبارىنىڭ ونەگەسىن كوردى ديحان. ءبىر عاجابى, قازاق عىلىمىنىڭ مارعاسقالارى بۇعان بالا دەپ قارامايدى. وزدەرىمەن تەڭ ساناپ, ەركىن اڭگىمەلەسەدى. «؛ديحان &ndash؛ بالا!»؛ دەگەندى شىعارىپ جۇرگەن بەرتىندەگى جاس «؛شالدار»؛. ال بۇرىنعىلارى ويتپەيدى. قايتا وعان قۇرمەت كورسەتەدى.

 ؛

جاسىنان شال كورىپ وسكەن ديحان ءقازىر دە ابىرويلى اقساقالداردىڭ اراسىندا جۇرەدى. ءوزى قىزمەت ىستەيتىن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا بۋىنى ۇنەمى پرورەكتور قامزابەكۇلىنىڭ بولمەسىندە باس قوسادى. سۇيەگىنە ءسوز سىڭگەن رەكتوردىڭ ۇعىمتال ورىنباسارى اعالاردىڭ بابىن تابا بىلەدى. ولار دا اڭگىمەسىن ءسوز ءقادىرىن تۇسىنەتىن ادامعا ايتادى. ايتەۋىر, ءبىزدىڭ ديحان ابىرويلى اقساقاليتەتتىڭ مارتەبەلى مەنتاليتەتىن كەرەمەت مەڭگەرگەن.

 ؛

جيىن-تويداعى داستارحان باسىندا ءبىزدىڭ جانىمىزعا جايعاسقان ونى توردە وتىرعان اعالار اتتاي قالاپ, وزدەرىنىڭ توبىنا شاقىرىپ الادى. قالمايىن دەسە, ءبىزدى قيماي, بارمايىن دەسە, ولاردى قيماي, جىلى جىميىپ, تومپيىپ كەتىپ بارا جاتادى. ول اقساقالداردىڭ قاسىنا ابدەن ورنىعىپ العاننان كەيىن سالفەتكاعا جازىپ, ءبىر شۋماق ولەڭ جولدايمىز: «؛جىلقى ىشىندە الا ءجۇر, شال ىشىندە بالا ءجۇر. شال ىشىندە جۇرسەڭ دە, ءبىزدى ەسىڭە الا ءجۇر!»؛. سونى وقىعان ديحان راحاتتانىپ تۇرىپ كۇلەدى. ونى الاقانعا سالىپ, ۇكىلەپ وتىرعان ءبىر توپ شال قوسىلا كۇلەدى...

 ؛

سەرگەكتىكتى سەرىك ەتكەن ديحاننىڭ ەلگە ۇلگى بولارلىق ءبىر جاقسى ادەتى بار. ول كەشكە ءبىر مەزگىل جاياۋ ءجۇرىپ, سەرۋەندەپ قايتادى. بوران سوعىپ, جەل ۇيتقىپ تۇرسا دا, وسى داعدىسىنان جاڭىلمايدى. ادەتتە, سول جاياۋ سەرۋەنگە عالىمدار ۇيىندە تۇراتىن ارداقتى اقساقالدارمەن بىرگە شىعادى. ءبىراق جىل وتكەن سايىن جاسى ۇلعايعان اعالار سەرۋەنگە سيرەك بارادى. سەبەبى, ولار ۇلكەيدى, ال بۇل جىگىت اعاسى جاسىنا ەندى عانا جەتتى. ديحاننىڭ داناگوي دوستارى بۇگىندە جاس پەرىگە باتاسىن بەرىپ, كەشكى سەيىل كەزىندە كوبىنە ۇيدە وتىرادى.

 ؛

ديحاننىڭ اتاسى مىقتىبەك قايراتتى ادام بولىپتى. ول, ارينە, اتاسى سەكىلدى كوكپار تارتىپ, قاسقىر سوققان جوق. قاسقىر سوققاندى ايتاسىڭ, ۇناتپاعان ادامدارىن مىقاڭ سەكىلدى ات ۇستىندە وتىرىپ, ءبىر ۇرىپ قۇلاتىپ تا كورگەن جوق. ويتپەك تۇگىلى ستۋدەنت كەزىندە ۇلكەندىگىن مالدانىپ, جاتاقحانادا تۇرۋدىڭ وزىندىك ەرەجەلەرىنە پىسقىرا قويماعان ەڭگەزەردەي تورەعالي تاشەنوۆتى دوسى باسقار ەكەۋى جابىلىپ ساباۋ جونىندەگى يدەياسى دا تەوريا جۇزىندە قالىپ قويعان. اتاسى كەزىندە كەلىنىنىڭ قويىن ۇرلاپ كەتكەن ۇرىنى ۇستاپ, قولىن بۇراپ, اۋىلعا الىپ كەلىپتى. ال ءبىزدىڭ ديحان شاماسى كەلسە, قويدى ۇرلاتپاۋعا تىرىسادى. ۇرلانعان كۇندە ۇرىنى ىزدەپ جۇرۋگە ۋاقىتى جوق. ەسەسىنە مىقتىبەكتىڭ نەمەرەسى مىقتى عالىم بولدى. جاسىنان عىلىمي ويلاۋعا بەيىم-دى. وزگەشە ويلاپ, وزىنشە توپشىلاۋعا داعدىلاندى. ماسەلەن, «؛مىقاڭ (اتاسى) قايتقان ءتۇنى ماعان ۇلكەندەر ەرسىلى-قارسىلى ءجۇرىپ جىلاعانداي كورىندى»؛, &ndash؛ دەيدى. ول وسىنداي بايلام-بايىپتامالاردى كوڭىلگە ءتۇيىپ ەرجەتتى. ادەپكىدە جۋرناليست بولعىسى كەلگەن. كەيىن اعاسى دارحان وسى ماماندىقتى قالاعان سوڭ ءبىر ۇيگە ءبىر جۋرناليست جەتەر دەپ, قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىن تاڭدادى. ساليقالى دا سالماقتى وقۋ ورداسى &ndash؛ قازپي-گە ءتۇستى. ۇستازدارى ونىڭ عىلىمعا قابىلەتتى ەكەنىن سالعاننان-اق اڭعاردى. ولار ديحاندى ءتىل ءبىلىمى سالاسىنا بەيىمدەگىسى كەلگەن. ءبىراق ادەبيەتتانۋدان باق بۇيىرىپ تۇر ەكەن. بۇگىندە ول سالانىڭ بەتكە ۇستار وكىلىنىڭ بىرىنە اينالدى.

* * *

 ؛