"؛شيپاگەرلىك بايانى"؛: وتەيبويداقتىڭ تامىر جانە قان جونىندەگى تۇجىرىمى

ۇلتتىق مەديسينامىزدا, قازاقى جالپاق تىلمەن ايتقاندا  ؛كۇرە تامىر جانە جىڭىشكە تامىر (جىڭىشكە تامىرعا ەت اراسىنا جايىلعان قىل تامىردا كىرەدى) دەپ اتالاتىن ادام دەنەسىندەگى تامىردىڭ ەكى اتاۋىن ەستۋشى ەدىك. ال, «؛شيپاگەرلىك باياندى»؛ قاراپ وتىرىپ بۇل تانىمىمىز شاماسى شالالاۋ بولىپ قالعان با دەگەن ويعا كەلەمىز.

شيپاگەرلىك باياننىڭ (جالىن باسپاسى. 1996 ج.) 184-بەتىندە, «؛مۇشە قاھارقاق  ؛جۇرەك, جۇرەك قابى, ۇلپەرشەك, الال قاندى اپارعى لىپىما اڭعاق, ارام قاندى اكەلگى جىمپىما اڭعاق, الال قاندى ارام قانعا اۋىستىرعى سۇزدەلگى ىشىندەگى ۇساق اڭعاق تورلاۋىل, ارام قاندى الال قانعا اينالدىرعى ىرىسقى اڭعاقتى قامتىلعى بولماق»؛, ­؛­؛­؛­؛­؛­؛- دەيدى.

بۇل سويلەمنىڭ قازىرگى تىلىمىزدەگى ماعاناسى: «؛مۇشە جۇرەك &mdash؛ جۇرەك قابى, ۇلپەرشەك, تازا قاندى تاسىمالداۋشى سوقپا تامىر قۋىسى (كۇرە تامىر), ارام قاندى جەتكىزۋشى سوقباسىز (جىڭىشكە) تامىر قۋىسى, تازا قاندى ارام قانعا اينالدىراتىن سۇزگى (رەتيكولا ەندوتولوگيا جۇيەسى) ىشىندەگى ۇساق قۋىسشالار, سونداي-اق ارام قاندى تازا قانعا اينالدىرىپ بەرەتىن ىرىستى تامىر قۋىسىن ءوز ىشىنە قامتيدى»؛.

عۇلاما بابامىز, بۇل قورىتىندىعا, قاقپانعا تۇسكەن تۇلكىنى دوسىمەن بىرلىكتە تىرىدەي تەرىسىن سىپىرىپ, قان اتقىلاقتاپ تۇرعان سوقپا تامىر مەن قان جىلىسىپ اققان سوقباسىز تامىردى تۇلكىنىڭ دەنە سىرتىنان تامىردىڭ جۇرەر ؛ جولىن قۋالاي سويىپ بارلىق تامىردىڭ توعىسار تۇسى جۇرەك ەكەندىگىن انىقتاپ العان (بۇل تاجىريبە باياننىڭ 186-بەتىندە. جالىن باسپاسى) سوڭ, ەندىگى كەزەكتە, جۇرەك ىشىندەگى قاننىڭ وزگەرىسىن ياعني تازا قاننىڭ ارام قانعا, ارام قاننىڭ تازا قانعا اينالۋ بارىسىن (پروسەسسىن) قايتا-قايتا ناقتىلى تاجىريبە جاساۋ, كوز جەتكىزۋ, مۇقيات زەرتتەۋدىڭ ارقاسىندا كەلگەندىگى بايقالادى. بۇندا, تاعى ءبىر كەرەمەتى, دەنەدەگى ءوز الدارىنا ءۇش ءتۇرلى ءرول اتقاراتىن ءۇش تامىرعا سايما-ساي ۇيلەسىمدى دە جاراسىمدى  ؛ات قويۋى. قازىرگى مەديسينادا بار ما, بار بولسا قالاي اتالادى؟ ول جاعىن انىق بىلمەدىم. ايتەۋىر, ارام قاندى تازا قانعا اينالدىرىپ بەرەتىن, توعالىقتى تۇلعاعا (تولىق بىتىسكە) جاقسىلىق, جاعامدىلىق, جاڭارۋ, تازارۋ سىيلايتىن جۇرەك ىشىندەگى وتە جىڭىشكە قاسيەتتى تامىرعا  ؛ىرىستى تامىر قۋىسى دەپ كەرەمەت اتاعانى.

وسى تامىرلاردا ۇزدىكسىز, پەريودتى تۇردە اينالىپ تۇراتىن قاندى ابدەن زەردەلەپ تۇسىنگەن وتەي بابا بىلاي قورىتىندىلايدى.

«؛قان جۇرگىلىگى &mdash؛ تىرشىلىك, توقتامى &mdash؛ ءولىم. قان &mdash؛ پەندە جانى. ولاي ايتقىلىق, قان از بولسا دا ارقاۋ جەتكىلىكسىزدىك ەتپەك. قانسىراپ ولگىمدەپتى, قانسىرارلىق بولعىشتىق دەۋلىك كوز كورگىلىك دالەلىمدىك. قان كوپىرشۋىمەن تىنىستىققا اينالىپ, كادەلىك جاراتىمداپ, تۇلعانى ارالاۋلىق پەن بىتىسكە جاراقتى, پايدالى بارلىق ازىقتىقتى تۇتاس بىتىسكە جەتكىزگىلىكپەن تۇلعالىق ارقاۋ قۋاتتىلىعىن قامداپ, مۇشەلەردى تۇتاستىرعىشتاعان بيباعا اسىل زات سانالىمدالعىلى تاۋدايلىق شارت. وندا توپىراق قۇرانداسى بار اللا پەندەنى ؛ توپىراقتان جاراتقاندىعىنان»؛. ؛ (جالىن. 187-بەت). ماعاناسى؛

«؛قاننىڭ ءجۇرۋى &mdash؛ تىرشىلىك, توقتاۋى &mdash؛ ءولىم. قان &mdash؛ پەندە جانى. ولاي  ؛دەيتىنىمىز, قان از بولسا دا قۋات جەتىسپەۋشىلىك ەتپەك. قانسىراپ ءولىپتى, قانسىراپ بارادى دەگەندى كورىپ ءجۇرمىز عوي. قان كوپىرشىپ اۋاعا اينالىپ, كادەلىك (قاجەتتىك) جاراتىپ, تۇلابويدى ارالاپ بىتىسكە قاجەتتى, پايدالى ازىقتىقتى تۇلابويعا جەتكىزىپ تۇلعالىق قۋاتتى قامداپ, مۇشەلەردى ءبىرتۇتاستاندىرىپ تۇراتىن بيباعا اسىل زات ەكەندىگى تاۋداي فاكت. اللا پەندەنى ؛ توپىراقتان جاراتقاندىقتان, وندا توپىراق قۇرامىنداعى زاتتار بار»؛. دەمەك, ءبىزدىڭ ءاربىر جەگەن ازىعىمىز اۋەلى اسقازاندا قورىتىلىپ, سوسىن قاجەتتىسى قانعا اينالىپ, ول قان تىرشىلىك تىرەگى بولعان تۇلعالىق قۋاتقا كۇش بەرەتىن, كەمتىگىن تولىقتايتىن بوپ تۇر.

اۆتورى: شاياحمەت قاليۇلى

اقىن, ماتەماتيك, "شيپاگەرلىك بايانى" كىتابىن زەرتتەۋشى ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛ ؛