وز ءزارىن وزىنە ىشكىزىپ, بالالاردى تىرىدەي وتقا جاققان...

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى سۇمدىقتار جايلى جازىلىپ كەلە جاتىر, جازىلا دا بەرمەك. بۇگىن qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى يسراەل البەرتونىڭ 91 جاسىنا دەيىن ەشكىمگە ايتپاي كەلگەن شىندىعى تۋرالى وقىرمان نازارىنا اقپارات ۇسىنباق.

91 جاستاعى قارت كورگەن سۇمدىعى جايلى بالالارىنا دا ءتىس جارماعان. كۇن سايىن تۇسىنە ەنەتىن ادام كونگىسىز قورلىقتا, وسۆەنسيم لاگەرىندە ول ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىتىن وتكەرىپتى.

"بىزدى اۋشۆيس-بيركەناۋعا دەيىن 13 كۇن بويى ۆاگوندا الىپ ءجۇردى. ۆاگون مال تاسىمالداۋعا ارنالعان ەدى. جول بويى ءولى-تىرىمىز ەشكىمدى قىزىقتىرمادى. تەك ناسيستەر ارا-تۇرا ولىكتەردى شىعارىپ تاستاۋعا جانە تام-تۇمداپ سۋ بەرۋگە عانا ەسىكتى اشاتىن", - دەپ ەسكە الادى قارت كىسى كورگەن ازابىن.

اۋشۆيسكە 13 كۇن ءجۇرىپ كەلگەن 16 جاستاعى يسراەل ناعىز ازاپتىڭ ەندى عانا باستالاتىنىن بالا تۇيسىگىمەن سەزگەن. مەجەلى جەرگە جەتكەندە ۆاگون ەسىگىن اشقان نەمىستەر تۇتقىنداعىلاردى "شىعىڭدار, شوشقالار!" دەپ بالاعاتتاپ, ءالسىز بايعۇستارعا يت قوسىپ, ودان قالدى اياقپەن تەپكىلەپ قورلاعان.

كامەراعا قامالا سالىسىمەن نەمىستەر تۇتقىن ايەلدەردىڭ بالالارىن تارتىپ الىپ, جۇمىسقا جەككەن. ال تۇتقىنداردىڭ ەڭ ءالسىز تابى – قارتتاردى قيناپ, مازاق قىلعان. كەيدە بالا ەرتكەن شال-كەمپىرلەردى دە اياۋسىز قيناعان.

گاز كامەراسىندا ولگەن ادامداردىڭ مۇردەسىن سۇيرەپ الىپ شىعىپ, ءتىسىن قاعىپ, شاشىن قىرعاننان كەيىن كرەماتورييگە جىبەرگەن.

"كەيدە ءتىرى بالالاردى دا پەشكە لاقتىرىپ جاتقانىن كوز كوردى", - دەيدى قارت تۇتقىن.

1945 جىلى كەڭەستىك اسكەرلەر نەمىستەر شەكاراسىنا جاقىنداعان سايىن تۇتقىندارعا دا قىسىم ارتا باستادى. 18-قاڭتاردان باستاپ 60 مىڭ تۇتقىندى ۇلكەن الاڭعا جيناپ, قولدارىنا ءبىر-بىر كەسەك نان بەرىپ, وتقا ايداپتى. بەس شاقىرىمعا جۋىق جولدى 22 گرادۋس ايازدا ء"ولىم مارشىمەن" ءجۇرىپ ءوتۋ بۇيىرىلعان دەسەدى كوزكورگەندەر.

سودان سوڭ تۇتقىنداردى پويىزعا تيەپ, ماۋتحاۋزەن كونسلاگەرىنە جونەلتكەن.

"ۆاگوندا وتىرۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر ءسال تىزە بۇكسەڭىز, ايازدا سىرەسىپ قاتىپ قالاسىز. اشىپ ايتقانىم ءۇشىن كەشىرىم وتىنەم. ءبىراق ءبىز جىلىنۋ ءۇشىن ءوز ءزارىمىزدى ىشكەنبىز", - دەيدى يسراەل البەرتو.

17 جاستاعى بوزبالا قوس كونسلاگەردە كۇن كورگەن. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا, ونى جۇمىسقا جارامدىلىعى عانا قۇتقارىپ قالعان. جۇمىسقا جارامسىز كىشكەنتايلاردىڭ ءبارىن گاز كامەراسىنا كىرگىزىپ, قيناپ ولتىرگەن. ء"ولىم لاگەرى" اتانىپ كەتكەن ماۋتحاۋزەندە يسراەل البەرتو 5-مامىرعا دەيىن, بارشا تۇتقىندار بوسانعانعا دەيىن بولعان.