قازىبەك ءداۋىتالى. ء"؛تىلسىز - ۇلت بولمايدى"؛ ەمەس, "؛ۇلتسىز - ءتىل بولمايدى"؛

قازاق ءتىلىنىڭ بار بولۋى ەمەس, ۇلتتىڭ بار بولۋى - ءتىلدى ساقتاپ كەلەدى. 
ۇلت جاناشىرى بولماي - ءتىل جاناشىرى بولا المايسىڭ. اۋەلگىسى باستاپقى ءھام فۋندامەنتالدى. سوڭعىسى سالدار. ناتيجە. سەبەبى ءتىلدى ۇستاپ تۇرعان ادام فاكتورى, كەرىسىنشە ەمەس.

"تىلسىز ۇلت بولمايدى" دەپ جايداق تۇسىنۋشىلىرگە ايتارىم مىناۋ - بۇگىنگى ەۆرەي حالقى ەكى مىڭ جىلدىڭ ۇستىندە جوعالتقان يۆريت ءتىلىن ءبىر-اق كۇندە ءتىرىلتتى. قورجىننىڭ ءبىر باسىندا شەشەسى ارقىلى تۋىسىپ (ماتريلينيدج), 13 اتادان باس قۇراعان مىزعىمايتىن الەۋمەتتىك قۇرىلىمى, ال, ەكىنشىسىندە - اقۇدايشىل ءدىنى (يۋدايزم) بولماعاندا, ەۆرەي ۇلتى ساقتالماس تا ەدى. ۇلت جوق جەردە - ءتىل جوق. ءتىلدى ءتىرىلتۋشى, وعان جان بەرۋشى ءھام سۇرانىس تۋدىرتۋشى - ۇلتتىڭ ءوزى. ناقتىراق ايتساق, ۇلتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى ەكى پلاتفورما - سوسيو- جانە كۋلتۋرولوگيالىق فاكتورلەر. وسى ەكەۋى بولماسا, قازاق تىلىدە الدەقاشان مەرت بولار ەدى. ودان كەيىنگى فاكتورلەر (ساياسي, ەكونوميكالىق) تۋىندى. ەرىك بولسا قولدان تۇرعىزۋعا كونەتىن, كەيىنگى قاتارداعى قۇبىلىستار. بۇگىنگى ۋاقىت, قازاقتان وسى ماسەلەنىڭ بەتىن اشىپ ايتۋدى سۇراتىپ وتىر.

قازاق ۇلتتىنىڭ بولمىسىن ايقىنداپ وتىرعان سوسيولوگيالىق تۇعىر - رۋلىق-شەجىرەلىك داستۇرگە نەگىزدەلگەن الەۋمەتتىك قۇرىلىم. كۋلتۋرولوگيالىق ءبىتىم - "ۇيات بولادىسى" بار قازاقى يسلام. بۇل ەكەۋىنەن اجىراسا قازاق دەپ اتالاتىن ۇلت يدەنتيفيكاسيالانبايدى, ونىڭ ءتىلىن ەشكىمدە كەرەك ەتپەيدى. ءتىل ەڭ اۋەلى "وزىمىزگە", ۇلتقا قاجەت. ەكونوميكالىق فاكتورگە اينالعاندا عانا, اعىلشىن ءتىلى سياقتى "وزگەگە" قاجەت بولا باستاۋى مۇمكىن. وعان دەيىن العى ەكەۋىنە جاۋاپتىلىقپەن قاراۋ - امانات.

قازاق رۋعا بولىنبەيدى, رۋدان قۇرالادى دەگەن يدەولوگەما ۇلت بىرلىگىنىڭ ساكرالدى تۇعىرى. ءقاۋىبى جوق ەمەس ءترايباليزمنىڭ جۇگەنى. دەسەدە, "قازاق ءترايباليزمى" دەگەن ۇعىم شىندىقتان كورى, ميفكە جاقىنداۋ, جاساندى ءھام دەسترۋكتيۆتى كوزقاراس. وسىنداي تۇسى بار ەكەندىگىندە ەسكەرۋىمىز قاجەت. بۇل كەشەگى كەڭەستىك بيلىك جۇرگىزگەن ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتىنىڭ ساناعا سىڭىرگەن ستەرەوتيپى. مەملەكەتتىلىك سانا قالىپتاسپاعان "رۋلىق-بىتىراڭقى قوعام" دەگەندى استارلاپ جەتكىزگەن ءتۇرى. سول سەبەپتەندە قازاقتا 1990 جىلعا دەيىن مەملەكەت بولعان جوق-مىس. يمپەريالىق امبيسياسى كۇشتى ۇلتتاردىڭ بۇراتانا بويىنان سىرقات تاۋىپ, "دياگنوز" قويۋشى كەلەتىندىگى سوندىقتان. كولونيزاتورلىق پيعىلدى (ج)اقتاۋشى سانا. بۇل جاعداي, تەرىسىن اينالدىرىپ جامىلعانى بولماسا, وسى زاماننىڭدا كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي وتىرعان وزەكتى ماسەلە...

اتالعان ەكى فاكتوردى جۇلىپ الىپ تاستاعان بەتتە, قازاق ءتىلى ءبىر ۇرپاق اۋىسپاي-اق كوز الدىمىزدا جويىلىپ كەتەدى. بۇگىندە سوسيو- جانە كۋلتۋرولوگيالىق تۇعىرلارىنان ايىرىلۋ رەتىنە قاراي قالماق سياقتى پاسسيونار ۇلت ورىستانىپ بارادى. جۇتىلۋ پروسەسسى جويىلۋعا ۇلاسۋدا. قارەكەت قىلماسا كەلەر عاسىردا ءتىلى مۋزەي ەكسپوناتىنا اينالۋى عاجاپ ەمەس.

تىل باستاپقىدا ۇلتتى ۇيىستىرعانمەن (وعان داۋىمىز جوق), ۇلتتىڭ بويىندا مۇندالاعان "مەنى" (كوللەكتيۆتى مەنى ءھام ءابسوليۋتى) بولماسا, عۇمىرى تىم قىسقا كەلەدى. جاڭا ۇرپاق "مەنى" كۇشتىنىڭ تاساسىن ىقتايدى. بۇل زاڭدىلىق. سوندىقتاندا جەر بەتىندە جىلىنا 25 ءتىل تۇراقتى تۇردە جويىلىپ وتىر. قۇرىپ كەتۋدىڭ الدىندا تۇرعان تىلدەردىڭ (يۋنەسكو كورسەتۋى بويىنشا كورشى رەسەيدىڭ وزىندە 135 ءتىل جوعالۋ ءقاۋپىنىڭ الدىندا تۇر) ءبىر عانا باس قايعىسى بار - ول ءتىلدى بىلمەۋشىلىك ەمەس, ول - ۇلت رەتىندەگى الەۋمەتتىك جانە كۋلتۋرولوگيالىق بولمىسىن جوعالتىپ الۋشىلىق. ايتپەسە, ءار ۇلتتىڭ ءوز ءتىلىن وقىپ-بىلۋىنە تىكەلەي تىيىم جوق. ماسەلە, تىلگە دەگەن سۇرانىس تۋدىرۋشى ۇلتتىڭ سوسيو- ءجان كۋلتۋرولوگيالىق فاكتورلەرىنىڭ السىزدىگىندە, ءيا ولاردىڭ كريزيستى كۇيىندە. وسى كۇنگى رەسەيدە يسلامدى ۇستانعان حالىقتار عانا باس كوتەرىپ, تىلىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ءوز دارەگەيىندە ۇستاپ وتىر.

تامسىلى نە؟ تاريحى 1000 جىلدىقتارعا سوزىلاتىن مەملەكەت بولعىمىز كەلسە, وسى كۇنگى قوعامدىق ساناداعى ءمونوپولدى ديسكۋرسقا وزگەرىس ەنگىزۋىمىز قاجەت, ول مايموڭكەلەگەن مەملەكەتتىك ءتىل فاكتورىنەن - رۋحى بيىك مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت فاكتورىنە ويىسۋدى, نەگىزگى سالماقتى سوڭعىسىنا سالۋدى بولجايدى. بۇل ۇلتشىلدىق ەمەس, كەرىسىنشە, تەڭدىگى كەتكەن ۇلتتىڭ قۇقىن قالپىنا كەلتىرۋ, ەزىلگەن ەركى مەن سىنعان ساعىن جوقتاۋ, عاسىردان-عاسىرلارعا وزاتىن مەملەكەتتىلىك ساناسىن وياتۋ ءھام جاراتۋ قىزمەتىن بىلدىرەدى. مەملەكەتتتىك ءتىلدى مايموكەلەپ ەشكىمگە ۇيرەتە المايسىڭ ء(تىپتى بۇل ۇلتتىق كومپلەكسكە اينالىپ وتىر), وعان ۋاقىت وزدىرۋدىڭ ەندىگى جەردە قاجەتى شامالى, ءىس اۋەلى وزىمىزدەن - مەملەكەت پەن مەملەكەتتىلىك ءداستۇردى ۇستاپ وتىرعان ۇلتتان باستالۋى قاجەت. الىدە كەش ەمەس. "مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت" ديسكۋرسى عانا قازاقتى ءتول مەملەكەتىندە وتىرىپ ءتىلىمدى ۇيرەن دەپ جالىناتىن ەز جاعدايدان امان الىپ قالا الادى. ۇلتتىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن نىعايتادى. بولاشاققا دەگەن ءۇمىتىن ارتتىرادى. بىزگە كەرەگى دە وسى - قازاقتىڭ بۋلىعىپ تۇرعان ەرىك-جىگەرىنە بوستاندىق الۋ, بەلسەندىلىگىن ءھام جاۋاپتىلىعىن ("اتا-بابالار اماناتى" مەن كەلەر ۇرپاق الدىنداعى) ارتتىرۋ, دەربەس ءھام يمپەريالىق سانا يەسى ەكەندىگىن سەزىنۋى. وزگەسى - تۋىندى, دۇرىس جولى سالىنسا, "جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي" ىلەسە داميتىن جاعدايلار.

سوندىقتاندا, ءتىلدىڭ ساقتالۋى - ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا قاتىستى ەكىنشى قاتاردا تۇرعان قۇبىلىس ەكەندىگىن بەك جاقسى تۇسىنگەنىمىز ابزال, باۋىرلارىم. كەرىسىنشە ەمەس.