"؛الەم دەگەنىمىز ءماتىن"؛: پوستمودەرنيزم تۋرالى تۇسىنىك

الەمدەگى رۋحاني, مادەني قۇبىلىستار ۇزدىكسىز دامۋ ۇستىندە بولۋى ونەرگە, ادەبيەتكە, مادەنيەتكە جانە باسقا دا سالالارعا تىڭ سەرپىلىس بەرەتىن ۇعىمداردى دۇنيەگە اكەلدى. سونداي ۇعىمداردىڭ ءبىرى &ndash؛ پوستمودەرنيزم.

پوستمودەرنيزم حح عاسىردىڭ سوڭى مەن ءححى عاسىردىڭ باسىنداعى پايدا بولعان جاڭا باعىت. اتالعان باعىت پوستمودەرندىك سانادا قايتا ورلەۋ جانە اعارتۋشىلىق يدەالدار مەن قۇندىلىقتارىنا ولاردىڭ پروگرەسسكە, اقىل-ويدىڭ سالتانات قۇرۋىنا ادام مۇمكىندىكتەرىنىڭ شەكسىزدىگىنە دەگەن سەنىمىنەن ءتۇڭىلۋ بەلگىسى بايقالادى. بۇل تەرمين ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ءر.پانۆيستىڭ "ەۋروپا مادەنيەتىندەگى توقىراۋ" ەڭبەگىندە ءسوز ەتىلەدى. سودان سوڭ 1934 جىلى "يسپان جانە لاتىنامەريكا پوەزياسىنىڭ انتولوگياسى" ەڭبەگىندە مودەرنيزمگە قارسى رەاكسيا رەتىندە كورىنىس بەرەدى.

ايتسە دە ي.ۆ.كابانوۆا بۇل تەرميننىڭ ءالى دە تۇبەگەيلى شەشىلمەي زەرتتەۋشىلەر اراسىندا داۋ تۋعىزاتىندىعىن ايتادى. ونىڭ تاريحي نەگىزىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى داۋىردەگى وزگەرىستەرمەن بايلانىستىرىپ قارايتىندىعىن جەتكىزەدى. اتالعان اعىمنىڭ شىڭىندا الەك گولدينگ, ابە كوبو, ۋمبەرتو ەكو, گابريەل گارسيا ماركەس, حارۋكي مۋراكامي جانە ت.ب. جازۋشىلار تۇرادى.

پوستمودەرنيزمنىڭ ەستەتيكالىق ۇستانىمدارىنا فرانسۋز پوستسترۋكتۋراليستەرى مەن پوستفرەيدياندارى دەكونسترۋكسيا (ج.دەرريدا), بەيسانالىق تىل(ج.لاكان), سيمۋلياسيا( دج. بودريار), شيزواناليز جانە ريزوماتيكا(دج.دەلەز, ف.گۋاتتاري), يتالياندىق سەميوتيك ۋ.ەكونىڭ يرونيزم كونسەپسياسىن جاتقىزادى.پوستمودەرنيستىك ادەبيەتتىڭ ەڭ نەگىزگى وبەكتىسى - ويناۋعا, ءۇزىندى كەلتىرۋگە, پاروديالاۋعا قابىلەتتى ءماتىن. پوستمودەرندىك ادەبيەت كوبىنە وقۋدا ادەيى قيىندىق تۋعىزادى, ادامدى ويلاۋعا, وي ەلەگىنەن وتكىزۋگە ماجبۇرلەيدى. شىن مانىندە, ءماتىن وقىرمانعا ءوز سەزىمدەرىمەن, ومىرلىك ترەيلەرلەرىمەن, قىزىعۋشىلىقتارىمەن بايلانىس نۇكتەلەرىن تابا الاتىنداي ۋاقىت بەرەدى. پوستمودەرندىك ادەبيەت جاڭا شىندىقتى نەمەسە اركىم تاباتىن كوپتەگەن شىندىقتاردى جاسايدى.

ەڭ الدىمەن دەكونسترۋكسيا ۇعىمىنا توقتالار بولساق, ج.دەرريدانىڭ دەكونسترۋكتيۆيزمى پوستمودەرنيزمنىڭ جەتەكشى فيلوسوفيالىق جانە ەستەتيكالىق ۇستانىمىنا اينالدى. دەكونسترۋكسيانىڭ نەگىزگى وبەكتىلەرى &ndash؛ تاڭبا, جازۋ, سويلەۋ, ءماتىن, كونتەكست, وقۋ, ميمەسيس, مەتافورا, بەيسانالىق, ونەر تۇرلەرى مەن جانرلارى. وسىلارعا سۇيەنە وتىرىپ, دەرريدا كوركەم ءتىلدىڭ كەز كەلگەن ەلەمەنتىن باسقا تاريحي, الەۋمەتتىك, ساياسي, مادەني, ەستەتيكالىق كونتەكستكە ەركىن اۋىستىرۋعا نەمەسە مۇلدە كەز كەلگەن كونتەكستەن ءۇزىندى كەلتىرۋگە بولادى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل يدەيالار پوستمودەرندىك ينتەرماتىندىك كونسەپسيانىڭ نەگىزىن قۇرادى.

ينتەرتەكستۋالدىلىق&ndash؛پوستمودەرنيستتىك ادەبيەتكە ءتان بەلگىلەردىڭ ءبىرى. بۇعان قاتىستى يۋ.كريستەۆا ءبىر ءماتىننىڭ ىشىندە ەكىنشى ءماتىننىڭ كورىنىس تاۋىپ, قابىسىپ كەتۋى اراداعى شەكارانى جويادى دەيدى. پوستمودەرنيستتەر ءۇشىن الەم دەگەنىمىز ءماتىن عانا. الايدا تۋىندىدا قاي تۇلعانىڭ وي-پىكىرى كەزدەسپەسىن, ونىڭ اۆتورى كورسەتىلمەيدى. پوستمودەرننىڭ ومىرگە كەلۋىمەن "اۆتور ءولىمى" ۇعىمى قاتار جۇرەدى. پوستمودەرنيستتەرگە سالساق "شىعارمادا اۆتور ەمەس ءتىل سويلەيدى. دەمەك شىعارما تۋۋىمەن اۆتور ولەدى. وقىرمان اۆتوردى ەمەس ءوز ۋاقىتى تۋدىرعان ءماتىندى عانا وقيدى"

پوستمودەرنيزمنىڭ تاعى ءبىر بەلگىسى-گيپەرمەكەن, گيپەركەڭىستىك. تۋىندىدا وسىعان دەيىنگى كلاسسيكالىق كومپوزيسيالىق جۇيەنىڭ ساقتالۋى, حرونوپتىڭ سول جۇيەگە ساي ءجۇرۋى شارت ەمەس. ءتىپتى, سويلەم قۇرىلىسىندا دا ادەتتەگى سينتاكسيستىك قۇرىلىم ساقتالماي, اۆتور ادەيى اۋىتقىپ وتىرادى. سەبەبى پوستمودەرن تەورياسىنا سالساق ول عۇمىر كەشىپ وتىرعان كەزەڭ دە وسىعان دەيىنگى بارلىق جۇيەنىڭ استاڭ-كەستەڭى شىققان, ەسسىزدىك پەن ەسۋاستىق جايلاعان ۋاقىت.

پوستمودەرنيستتىك تەرميندەر ىشىندە ءجيى قولدانىلاتىن تەرميننىڭ ءبىرى &ndash؛سيمۋلياكر. بۇل &ndash؛ كوشىرمەنىڭ كوشىرمەسى نەمەسە جوقتى بار, جالعاندى اقيقات دەپ تانىتۋ. تۋىندىداعى وقىرمانمەن ويىن سيمۋلياكر ارقىلى جاسالادى. شىعارماداعى وقيعاعا وقىرمان جان-تانىمەن سەنىپ وتىرعاندا, كەيىركەرلەردىڭ بارلىق ارەكەتى جالعان بولىپ شىعۋى عاجاپ ەمەس. بودرييار "شىنايى سيمۋلياكر" دارەجەسىنە جەتۋ ءۇشىن وبرازعا مىنانداي تالاپ قويادى:

&diams؛ اقيقاتتى سومداۋعا تىرىسۋ
&diams؛ اقيقاتتىڭ جوقتىعىن بۇركەمەلەۋ
&diams؛ كەز-كەلگەن ءبىر اقيقاتقا قاتىسى بولماۋ

بۇل ويىن اۆتوردىڭ ويلاپ تاپقان جاڭالىعى ەمەس, وسىعان دەيىنگى جۇيە قۇلاپ, حاوس جايلاعان ۋاقىتتاعى پوستمودەرن ادامنىڭ كۇندەلىكتى ءومىرى دە ويىنعا تولى. ۆيرتۋالدى كەڭىستىكتەگى ءوز وتىرىگىنە ءوزى سەنىپ, وزگەنى دە سەندىرگىسى كەلەتىندەر سونىڭ ايقىن دالەلى.

سونىمەن قاتار پوستمودەرندىك تۋىندى ءارقاشان يرونياعا تولى بولادى. قازاق ادەبيەتىندە پوستمودەرنيزم تەورياسى تولىق تالقىلانباعانىمەن ونىڭ بەلگىلەرى د.امانتاي, ج.قورعاسبەك, ت.اسەمقۇلوۆ سىندى جەكەلەنگەن اۆتورلاردىڭ شىعارمالارىندا كەزدەسىپ ءجۇر.