"؛ساۋاتتى ادام فەمينيست پەن لگبت وكىلىن اجىراتا الادى"؛. فەمبيكەمەن سۇحبات

سوڭعى جىلدارى الماتىدا فەمينيستتىك ۇيىمدار 8 ناۋرىزدا ميتينگ وتكىزىپ كەلەدى. بيىل قالا اكىمدىگى "ميتينگ وتكىزۋگە ارنالعان ورىندار بوس ەمەس" دەپ ميتينگكە رۇقسات بەرمەدى. بۇعان قارسىلىق رەتىندە فەمينيستەر ميتينگ ءۇشىن ميتينگ دەگەن ۇرانمەن بەيبىت اكسيا دا ۇيىمداستىردى. فەمبيكە, گەندەر تاقىرىبىن زەرتتەۋشى ايگەرىم قۇسايىنقىزى قامشىعا بەرگە سۇحباتىندا فەمينيستەر ميتينگ ارقىلى نە ايتقىسى كەلەتىنىن, قازاقستانداعى ايەل قۇقىعى ماسەلەلەرىن ءسوز ەتتى.

&ndash؛ فەمينيستتىك ۇيىمداردىڭ ميتينگكە شىعۋداعى ماقساتى قانداي؟

&ndash؛ ءبىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بارلىق سالاسىندا ايەلدەردىڭ ەركەكتەرمەن تەڭ قۇقىققا يە بولۋىن, تەڭ جالاقى الۋىن, سايلاۋعا تەڭدەي قاتىسۋىن قالايمىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى گەندەرلىك ستاتيستيكاعا سايكەس ايەلدەر مەن ەرلەردىڭ اراسىنداعى جالاقى الشاقتىعى 25% قۇرايدى. ياعني ايەلدەر ەركەكتەردەن 25% تومەن جالاقى الادى. ال 2022 جىلعى كورسەتكىش بويىنشا سەناتتىڭ 9%-ى, ءماجىلىستىڭ 27, ۇكىمەتتىڭ 10%-ى عانا ايەلدەر بولعان. ءبىز ايەلدەردىڭ سايلاۋعا قاتىسۋ ۇلەسى 30-40%-عا كوتەرىلگەنىن قالايمىز. پەداگوگيكا, مەديسينا سىندى سالالاردا ايەلدەر باسىم, ءبىراق سول سالالاردىڭ وزىندە توپ-مەنەدجمەنتتەگى ايەلدەر سانى 30%-عا دا جەتپەيدى. ءبىز وسىنداي ديزبالانسپەن كۇرەسەمىز. كەيبىر سكەپتيكتەر "زاڭ بويىنشا بارلىعى تەڭ" دەپ جاتادى. ءيا, زاڭدا بارلىعى كەرەمەت جازىلعان. ەركەك پەن ايەلدى جىنىسىنا قاراي بولۋگە بولمايتىنىن كونستيتۋسيانىڭ 44-بابىندا ايتادى. جانە بۇل بويىنشا باسقا دا زاڭدار قابىلدانعان. ءبىراق پراكتيكادا ىسكە اسىپ جاتقان جوق, سەبەبى ءبىزدىڭ قازاق قوعامى وتە پاتريارحالدى. "وتباسىنىڭ دا, مەملەكەتتىڭ دە باسىندا ەركەك تۇرۋ كەرەك, ەركەك وتاعاسى, ايەلدىڭ ورنى وشاق باسى, ايەل ەركەكتىڭ قابىرعاسىنان جارالعان, قۇداي الدىندا ايەل ەركەك ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى" سياقتى زاڭعا قايشى ۇعىمدارعا پروپاگاندا جاساۋشىلار كوپ. سوندىقتان فەمينيستتىك ۇيىمداردىڭ ماقساتى ايەل تەڭدىگىن تەك قاعاز ەمەس, ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋعا ۇمتىلۋ, مەملەكەتتەن ايەل قۇقىعىن تالاپ ەتۋ.

بىز 2021 جىلى 8 ناۋرىزدا ميتينگ جانە شەرۋ ۇيىمداستىرعان بولاتىنبىز, ال بىلتىر تەك ميتينگ بولدى. بيىل اكىمدىك جەلتوقساننان باستاپ جازعان وتىنىشتەرىمىزگە باس تارتىپ كەلەدى. الايدا تۋرا سول كۇنى ەرىكتىلەر ليگاسى دەپ اتالاتىن ۇيىمعا انالار كۇنىنە ارنالعان وتە ابسۋرد تاقىرىپقا ارنالعان شەرۋ وتكىزۋگە رۇقسات ەتتى. ءبىراق زاڭ بويىنشا انالار كۇنى 8 ناۋرىز ەمەس, 19 قىركۇيەك. ال 8 ناۋرىزدىڭ تاريحىنا ۇڭىلسەك, بۇل &ndash؛ ايەل قۇقىقتارىنىڭ ەمانسيپاسياسى كۇنى. بۇل مەيرام ايەلدەرگە گۇل مەن كامپيت سىيلايتىن مەيرام ەمەس. ال ميتينگتىڭ ماقساتى &ndash؛ قازاقستاندىق ايەلدەردىڭ ماسەلەسىنە مەملەكەتتىڭ, حالىقتىڭ نازارىن اۋدارۋ.

&ndash؛ بيىل اكىمدىك ميتينگكە نەلىكتەن رۇقسات ەتپەدى دەپ ويلايسىز؟

&ndash؛ ءبىز العاش ميتينگكە شىققاندا گەندەرلىك ماسەلەدە وتە ساۋاتسىز مەديالار, بەكبولات تىلەۋحان, التىناي جوراباەۆا سىندى تۇلعالار پرەزيدەنتكە "بۇل &ndash؛ فەمينيستتەردىڭ ەمەس لگبت وكىلدەرىنىڭ ميتينگى" دەپ حات جازدى. سول ءۇشىن قوعامدا فەمينيستتەرگە قاتىستى نەگاتيۆ پىكىر قالىپتاسىپ قالدى, ءبىراق بۇل &ndash؛ نەگىزسىز ايىپتاۋ. سەبەبى گەندەرلىك زەرتتەۋمەن ايرالىسىپ جۇرگەن نەمەسە كەز-كەلگەن ساۋاتتى ادام فەمينيست پەن لگبت وكىلىن اجىراتا الادى. مەنىڭشە, مەملەكەت بىرىنشىدەن وسىنداي قوعامدىق رەزونانستان قورىققان سياقتى. ال ەكىنشى سەبەبى قازاقستاندا گەندەرلىك ساياسات وتباسىلىق ساياساتپەن قاتار جۇرەدى. ءبىزدىڭ اكىمشىلىكتەگى ادامداردىڭ كوپشىلىگى ەركەك ەكەنىن ەسكەرسەك, ولار ايەلدەردىڭ ماسەلەسىنە ەمەس, پاتريارحالدى قۇندىلىقتاردى كۇشەيتەتىن شارالارعا باسىمدىق بەرەدى. ال اكىمدىكتەن كەلگەن رەسمي جاۋاپتاردى "8 of march" سايتىنان كورە الاسىزدار.

&ndash؛ ميتينگ ءۇشىن ميتينگكە اكىمدىك جاۋابىنا نارازىلىق ەسەبىندە شىعىپ جۇرسىزدەر مە؟

&ndash؛ ءيا. بىزگە ەكى ساعاتقا رۇحسات بەرىلدى. ءبىز سول ەكى ساعاتتا اكىمدىكتىڭ بوس الاڭ تاۋىپ بەرە الماۋى قۇقىعىمىزعا قارسى ەكەنىن ايتا وتىرىپ, 8-ناۋرىزدا الاڭدى بەرۋىن تالاپ ەتتىك. مەملەكەت كەز-كەلگەن قازاقستان ازاماتىنىڭ ساياسي قۇقىعىن شەكتەمەۋى كەرەك.

&ndash؛ قوعامدا فەمينيستتەرگە دەگەن كوزقاراس ءارتۇرلى. فەمينيستەر ايتاتىن ۇراندار "ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا قارسى" دەپ جاتاتىندار دا بار. بۇل جايىندا نە ويلايسىز؟

&ndash؛ كوزقاراس ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. ءبىز "تەك پارتيانىڭ ايتقانى دۇرىس" دەگەن پاترارحالدى-ديكتاتورلى كسرو-دا ەمەس, دەموكراتيالى قوعامدا ءومىر سۇرەمىز. قازاقستاندا ساياسي پىكىرلەردىڭ ارتۇرلىلىگى قۇپتالادى. ءبىز دە ونى قۇپتاي وتىرا, وزىمىزگە كەلەتىن سىني-كريتيكانى جاقسى قابىلدايمىز. ءبىراق ول كريتيكانىڭ كوپشىلىگى عىلىمعا, فاكتكە ەمەس, دىنگە, داستۇرگە نەگىزدەلگەن. ءبىز تەك زەرتتەۋگە, ناقتى سانعا, زاڭعا سۇيەنەمىز. سوعان قاراپ-اق كىمنىڭ ارگۋمەنتى كۇشتى ەكەنىن كورۋگە بولادى. سوندىقتان "ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزعا قارسى" دەپ داتتايتىندار مەنىڭ كوزقاراسىمدا ساۋاتسىزدار جانە كونستيتۋسيانى اشىپ وقىماعاندار. قر كونستيتۋسيانىڭ 14-بابىندا "ايەلدەردى جىنىسىنا بولا كەمسىتۋگە بولمايدى" دەپ انىق جازىلعان. ءبىراق قاي سالانى الماڭىز جۇمىستا, ساياساتتا, بيزنەستە ايەلدەردى جىنىسىنا قاراي كەمسىتەدى. ءتىپتى, ايەلدەردى "شىنىتوبە", "جابىسقاق ەدەن" دەپ كەمسىتۋلەر بار. سوندىقتان كەمسىتۋلەرگە قارسى قۇقىعىمىزدى تالاپ ەتەمىز جانە تالاپ ەتىپ وتىرعانىمىز اسپانداعى ايدى الىپ بەرۋ ەمەس, قازاقستاننىڭ قۇجاتتارىندا جازىلعان, ء"يا, مەن ونى ورىندايمىن" دەپ ۋادە بەرگەن زاڭداردىڭ جۇزەگە اسۋى. بىزگە قارسى شىققان ادامدار ءبىرىنشى ساۋاتتى بولىپ السا دەگەن تىلەگىم بار.

فەمينيزم بۇكىل الەمگە كەرەك. بۇۇ مويىنداعان 193 مەملەكەتتىڭ بارلىعىندا فەمينيزم بار دەپ ايتا المايمىن. مىسالى يراندا, اۋعانستاندا قىزدارعا مەكتەپكە بارۋعا تىيىم سالدى. فەمينيزمدى دامىتۋ ارقىلى ءبىز قازاقستانداعى ەكونوميكانىڭ, ءجىو-نىڭ, قوعامنىڭ, ادام كاپيتالىنىڭ دامۋىنا وڭ اسەر ەتەمىز. ەڭبەك نارىعىندا ايەلدەر ارتۋى وڭ وزگەرىس اكەلەدى. بۇل &ndash؛ داۋ تۋعىزاتىن ماسەلە ەمەس. بۇل &ndash؛ فاكت, بۇل &ndash؛ عىلىم. ول بويىنشا ميلليونداعان زەرتتەۋلەر مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قازاقستانعا ۇسىنعان كەڭەستەرى بار. فەمينيزمسىز ءبىز دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلا المايمىز.

&ndash؛ قازاقستانداعى ايەلدەردىڭ قاسىرەسى قانداي؟

&ndash؛ قازاقستاندىق ايەل دەگەن ءبىر-اق تيپاج ەمەس. مىسالى, مەديادا قازاق ايەلىن انا كەيپىندە, نازىك, سىپايى, داۋىس كوتەرمەيتىن, ساياساتقا ۇمتىلمايتىن ايەل تۇرىندە نەمەسە "كەلىنجان" دەگەن سەريالداعى ۇرىسقاق ايەل بەينەسىندە كورسەتەدى. قازاقستاندىق ايەلدەردىڭ بارلىعى ونداي ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنۋمىز كەرەك. قازاقستان حالقىنىڭ 51% ايەلدەر. ولار ءارتۇرلى. ول چايلدفري, ول عالىم, ول بيسەكسۋال, ول شەتەلدىككە تۇرمىسقا شىققان, ول وپپوزيسيونەر, ول سپورتتاعى ايەل بولۋى مۇمكىن. ايەلدەردىڭ بارلىعىنا ءبىر ستاندارت قويۋعا بولمايدى. ايەلدەر ءارتۇرلى, دەمەك ولاردى مازالايتىن ماسەلەلەر دە ءارتۇرلى. مىسالى, عالىم ايەلدەر اكادەمياداعى سەكسيزممەن, اۋىر ونەركاسىپتەگىلەر كەيبىر جۇمىسقا جىبەرىلمەۋمەن, رەكتور ايەلدەر اكادەمياداعى ەيدجيزممەن كۇرەسەدى. «؛ماماندىعىڭ قىزداردىكى ەمەس»؛ دەپ ايەلدىڭ تاڭداۋىن سىناۋشىلار دا كەزدەسەدى. ؛ ماسەلە وتە كوپ, ءبىراق ءبىز ءار ميتينگە ءبىر تاقىرىپ قانا الامىز. وسى جولعى ميتينگكە العان تاقىرىبىمىز سەكسۋالدى حارراسمەنت, سەكسۋالدى زورلىق-زومبىلىق. رەسمي ستاتيستيكاعا سايكەس, ەلىمىزدە جىلىنا 400 ايەل كۇيەۋىنىڭ قولىنان قازا تابادى. كۇنىنە ورتا ەسەپپەن ءبىر ايەل ومىرمەن قوشتاسادى دەگەن ءسوز. بۇل &ndash؛ وتە قورقىنىشتى كورسەتكىش, دەمەك ءبىزدىڭ ەلىمىز ادام ءومىرىن باعالامايدى.

&ndash؛ قازاق قوعاممىندا ايەلدەن قانداي كەمسىتۋگە ءجيى ۇشىرايدى؟

&ndash؛ قازاقستاندا بيلىككە ۇمتىلعان, پىكىرىن اشىق ايتاتىن ايەلدەردى ەركەكتەر ۇناتپايدى, قورقادى نەمەسە نازىك جاندى سانايدى. "نازىك جاندى" دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ادامدى كەمسىتۋ. ەركەك پەن ايەل فيزيولوگيالىق تۇرعىدان ءارتۇرلى. ەركەكتەر ومىرگە بالا اكەلمەيدى, ايەلدەر قازاقستاندا اسكەرگە بارمايدى. ءبىز فيزيولوگيالىق ەرەكشەلىكتى ايتپايمىز. ەكونوميكادا, ساياساتتا, ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قۇقىقتارىنىڭ شەكتەلۋى كەز-كەلگەن ايەلدىڭ باسىنان وتكەن. قۇربان ونى تۇسىنبەۋى دە مۇمكىن. ءبىراق ول فەمينيزم تەورياسى مەن ادام قۇقىعىن وقۋ ارقىلى ءوزىن ساۋاتتاندىرا الادى. ستاتيستيكاعا سايكەس, ءار ءۇشىنشى ايەل جىنىسى بويىنشا كەمسىتۋگە ۇشىراعان "سەن قىزسىڭ عوي قاتتى سويلەمە, نازىك بول" سىندى سىني-پىكىرلەر مەنىڭ جەكە تاجىربيەمدە دە كوپ كەزدەستى. ءبىز سونداي تاپتاۋرىندارمەن كۇرەسەمىز. جانە ونىمەن فەمينيستتەر عانا ەمەس, مەملەكەت كۇرەسۋى كەرەك. سەبەبى قازاقستاننىڭ زاڭى بار, ءبىراق مەملەكەت ايەل قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان جوق. ءبىز مەملەكەت ساياساتىنداعى وسى كەمشىلىكتى كورسەتكىمىز كەلەدى.

سۇحباتتاسقان ايىم نۇرساپا