كورنەكى سۋرەت
ادام بالاسى ىڭگالاپ ءومىر ەسىگىن اشقان سوڭ جاقىندارى وعان ەسىم بەرەدى. البەتتە, بارلىق اتا-اجە, اكە-شەشە بالاسىنا ادەمى, ماعىنالى ات قويۋعا ايىرىقشا نازار اۋدارادى. سونىمەن قاتار ەسىمگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى. سەبەبى ادامداردىڭ ەسىمى سول ادامنىڭ تاعدىرىنا, كەلەشەگىنە اسەر ەتەدى دەپ توپشىلايدى.
بالاعا ات قويعاندا قازاق حالقى تومەندەگىدەي قاعيدالاردى ۇستانعان:
- اتاقتى, سىيلى بولسىن دەپ حالىقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ازاماتتارىنىڭ اتىن بەرۋ: اباي, مۇحتار, مۇقاعالي, وسپان, ءاليحان, ماحامبەت, ابىلاي, قابانباي, جانىبەك ت.ب
- قىز بالاسىنىڭ نازىكتىگىنە قاراپ اسىل تاستار, وسىمدىك, ماتا, اسپان الەمىمەن استاستىرىپ ەسىم تاڭداۋ: شۇعا, جىبەك باتەس, گاۋھار, كۇمىس, ناركەس, ەڭلىك, جۇلدىز, شولپان, رايحان, روزا ت.ب
- اتتى ءسابيدىڭ دەنى ساۋ, مىقتى بولسىن دەگەن نيەتپەن قويۋ: تاستەمىر, تاسبولات, توميريس, شىمىرباي, مىقتىباي, ت.ب
- پەرزەنتى شەتىنەي بەرگەندە قوياتىن ەسىمدەر: امان, تۇرسىن, توقتاسىن, ءجۇرسىن, تولەپبەرگەن ءت.ب
- تىل كوزدەن امان بولسىن دەگەن ويمەن تاڭدالاتىن ەسىمدەر: جامانباي, قويشىباي, شۇلعاۋباي ءت.ب
- سابي ومىرگە مەرزىمىنەن بۇرىن كەلسە: شالاباي, شاقتورعاي ت.ب
- ەرەكشە بەلگىلەرىمەن دۇنيەگە كەلسە: قالدىگۇل, مەڭتاي, سۇندەت, بارماق (ارتىق ساۋساعىنا بايلانىستى) ءت.ب
- دىني ەسىمدەر: نۇرمۇحاممەد, زەينەپ, رامازان, يسلام, اجار, ايشا, احمەت, ماريا ت.ب
ەسىم تاڭداۋداعى ەرەكشەلىكتەر وزگە حالىقتاردا دا كوپتەپ كەزدەسەدى. ماسەلەن, افريكانىڭ كەي ەلدەرىندە بالاسىنا بۇرىن ومىردەن وتكەن جاقىنىنىڭ ەسىمىن بەرگەن. قايتىس بولعان قاي تۋىسىنىن ەسىمىن بالاسىنا قويۋدى باقسى, بالگەرلەر شەشكەن.
اۆستراليادا بالاعا اتتى ونىڭ تۇشكىرگەنىنە بايلانىستىرىپ قويۋ ءداستۇرى بار. بۇل ءۇردىس بىلاي بولادى: اكەسى بالاسىنىڭ بويىنان كورگىسى كەلەتىن قاسيەتتەردى اندەتىپ اتايدى. قايسى اتاۋعا كەلگەندە بالا تۇشكىرسە سول ەسىمگە توقتالادى. كەيدە بالانىڭ تۇشكىرۋىن كۇندەپ, اپتالاپ كۇتەتىن كەزدەر بولعان.
يسپانيادا ءاربىر باي ادامنىڭ 6 ەسىمگە قۇقىعى بار, ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى 12 ەسىمگە يە بولادى. ەڭ جوعارى لاۋازىمدى ادامداردىڭ اتىندا شەكتەۋ بولمايدى. ءاربىر ەسىم كوكتەگى جەبەۋشى ەسىمى بولىپ سانالادى, ادامنىڭ ەسىمى قانشالىقتى كوپ بولسا, ونىڭ قورعاۋشىلارى دا كوپ بولادى دەگەن تۇسىنىك بار. ءبىراق ءاربىر اتاۋ ءۇشىن سول اتاۋلاردى بەرگەن شىركەۋگە اقى تولەۋگە مىندەتتى. سوندىقتان كەدەيلەر مۇنداي عۇرىپقا جاعدايى كەلمەي, بىر-ەكى اتاۋمەن شەكتەلەدى.
كوپتەگەن مادەنيەتتەردە ادامنىڭ بىرنەشە اتى بار. ولاردىڭ ءبىرى بالاعا نارەستە شاعىندا, ەكىنشىسى &ndash؛ ءجاسوسپىرىم شاعىندا, ال ءۇشىنشىسى &ndash؛ ەرەسەك كەزدەرىنىڭ باستالۋىمەن قويىلادى.
ماسەلەن, قىتايدا بالانىڭ ءبىرىنشى بالالىق شاعىنداعى ەركەلەتىپ ايتاتىن اتى بولادى. ەكىنشىسى &ndash؛ كامەلەت جاستاعى ەسىمى, ازاماتتىق جاسقا تولعاندا بالاعا اكەسىنىڭ تەگى بەرىلەدى. باستاپقىدا مۇنداي ەسىمدەر ەر ادام ەسىمدەرىنەن كەيىن قولدانىلعان.
ال كورەي حالقىنىڭ تۇسىنىگى مۇلدە باسقاشا. اتىن تاڭداۋ كەزىندە تۋعان ۋاقىت (مينۋتقا دەيىن) پەن بالانىڭ تەگى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. كاسىبي مامان يەروگليفتەر ارقىلى بەس ەلەمەنتتىڭ ۇيلەسىمدىلىگى مەن تەپە-تەڭدىگىن ساقتاي وتىرىپ ەسىم تاڭدايدى. بۇل &ndash؛ بولاشاقتا ساتتىلىك اكەلەدى جانە وسى قاعيدا بويىنشا تاڭدالعان ەسىم ادامدى باقىتتى ەتەدى دەپ سانايدى. بالاعا ەسىم تاڭداۋ شامامەن 200 مىڭ ۆون (170 دوللار) تۇرادى, ءبىراق ونىڭ باعاسى «؛ات قويۋشىنىڭ»؛ تانىمالدىعىنا بايلانىستى وزگەرۋى مۇمكىن. ايتپاقشى, ات قويۋشىمەن تىكەلەي وزدەرى حابارلاسپاي, دوستارى ارقىلى كەلۋى قاجەت. بالانىڭ اتىن تاڭداۋ 1-2 كۇنگە سوزىلادى. بىرنەشە ۇسىنىلعان اتاۋلاردىڭ ىشىنەن بىرەۋىن تاڭداۋ شارت. اقىرىندا ساتتىلىك پەن وركەندەۋگە كەپىل بولاتىن, قۇپيا ماعىنانى بىلدىرەتىن يەروگليفتەرمەن جازىلعان التىن بەدەرى بار حات شىعارىلعان.
ورىس حالقىندا بالالاردى تۋىستارىنىڭ قۇرمەتىنە اۋليەلەردىڭ اتىمەن اتايتىن ءداستۇر كەزدەسەدى. كەيبىرى مۇراگەرلەرىنە ادەمى ەسىم قويۋعا تىرىسادى نەمەسە ەۋروپالىق سانگە اينالعان ەسىمدەردى قويادى.
ال جاپوندىقتار نارەستەگە تۋعان كۇنىنە, ايىنا, جىلىنا, مەزگىلىنە, جۇلدىز-جورامالىنا بايلانىستى ەسىم بەرگەن.
ەتنوگراف, جازۋشى, فولكلورتانۋشى بولات بوپايۇلى ەسىم تاڭداۋدىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتىپ بەردى.
&ndash؛ بالاعا ەسىم تاڭداعاندا نەگە ءمان بەرگەن دۇرىس؟ قانداي ءجون-جورالعىلار جاسالادى؟
&ndash؛ بالاعا ەسىم تاڭداپ قويۋ &ndash؛ قازاق سالتىنداعى بار سالت پەن ءداستۇردى, ادەت پەن عۇرىپتى, ىرىم مەن تىيىمدى, كادە مەن جول-جوسىندى تۇگەل بويىنا قامتىعان وتە ۇلكەن ءداستۇر. جاڭا تۋعان نارەستە جەتى كۇن وتكەن سوڭ, كەسىلگەن كىندىگىنىڭ تۇقىلى ءتۇسىپ, قول-اياعىن سەرپي باستاعاندا, قازاق ءداستۇرى بويىنشا بالاعا ەسىم تاڭداپ قويىپ, بەسىككە سالۋ سالتىن وتكىزەدى. مۇندا ەڭ اۋەلى بالاعا ەسىم تاڭداپ قوياتىن ادامدى تاڭدايدى. ەسىم قوياتىن ادام, جاي ادام ەمەس, جۇرت ىشىندە بەت-بەدەلى بار, حالىققا جاعىمدى, ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن, كوپتى كورگەن, كوپ دۇنيەنى تۇيگەن داڭسالى اۋىل اقساقالدارىن, نە اياۋلى اۋىل انالارىنىڭ ءبىرىن تاڭداپ بالاسىنا ەسىم قويىپ بەرۋدى وتىنەدى. بولماسا ءوز جۇرتى, ناعاشى جۇرتى, قايىن جۇرتىنىڭ ىشىندە سونداي ادامدار بولسا, سولاردىڭ بىرەۋىن تاڭداپ ۇسىنىس جاسايدى.
قازاقتىڭ بالاعا ەسىم تاڭداپ قويۋىندا تومەندەگىدەي تالاپ-تىلەكتەر قاتاڭ ەسكەرىلەدى:
- بالاعا قويىلعان ەسىم ەستىر قۇلاققا جاعىمدى بولۋى شارت. باسقالار كەلەكە ەتپەس ءۇشىن ەڭ جاعىمدى ەسىم تاڭدايدى. ويتكەنى بالانىڭ ەسىمى ومىرگە ىقپال جاسايدى. قازاقتا "اتىنا زاتى ساي ادام بولسىن " دەگەن قاناتتى ءسوزدىڭ ماڭىزى وسىندا جاتىر.
- بالاعا قويىلعان ەسىم ءوز تۋىستارىنىڭ ىشىندە قايتالانباۋى كەرەك.
- بالاعا قويىلعان ەسىم ءبىر ەمەس, ەكى دۇنيەگە ۋاكىلدىك ەتەدى. سوندىقتان كەز كەلگەن سوزبەن ماعىناسىز ەسىم قويۋعا تىيىم سالىنادى. تاڭدالعان ەسىم كوركەم اتالىپ, بەلگىلى ماعىنا بەرۋى كەرەك.
- ات قوياتىن ادام, بالانىڭ وڭ قۇلاعىنا ءۇش رەت ازان شاقىرىپ, سەنىڭ اتىڭ, ... دەپ ايتادى. ودان سوڭ سول قۇلاعىنا ءۇش رەت تاكبىر ايتىپ, سەنىڭ ەسىمىڭ .... دەپ ەسىمدى بەكتۋ كەرەك. سوندا وڭ قۇلاقتان ايتقان ءسوز, سول قۇلاقتان اعىپ كەتپەيتىن بولادى دەپ ىرىم ەتەدى.
- بالاعا ات قويعان ادام ەر ادام بولسا, شاپان جاۋىپ, ات مىنگىزەدى. وعان شاماسى كەلمەسە, شاماسىنا قاراي سىيلىق كادە جاسايدى. ايەل بولسا, كويلەك كيىزىپ ساۋىن سيىر نە قوزىلى قوي بەرەدى. بولماسا جاعدايىنا قاراي سىي كورسەتەدى.
- بالاعا ات قويعان ادام بالاعا اق باتاسىن بەرەدى. وعان ءۇي يەلەرى سىي-قۇرمەت جاسايدى.
- بالاعا ات قويۋ ۇلكەن &ndash؛ ءداستۇر. بۇرىنعى بايلار اق تۇيە, بوز بيە, اتان وگىز, اق سارى باس قوي سويىپ توي جاساپ وتكىزەتىن بولعان.
- قازاقتىڭ بالاعا ات قويۋ ءداستۇرى &ndash؛ بالانى بەسىككە سالۋ داستۇرىمەن بىرگە وتكىزىلگەن. بولەك وتكىزبەگەن.
&ndash؛ قازاق حالقى بالانىڭ ەسىمىن نەگە بايلانىستىرىپ قويعان؟ سوڭعى ۋاقىتتا بارلىق تىلدە ايتىلۋى جەڭىل بولسىن دەگەن ويمەن كىرمە ەسىمدەردى قويۋ جيىلەپ كەتتى. مۇنىڭ حالىقتىڭ تانىمىنا, بولمىسىنا اسەرى بولۋى مۇمكىن بە؟
&ndash؛ باعزى زامانداعى اتا-بابالارمىز, بالاعا ات قويۋ داستۇرىندە اتا سالتىن ءجىتى ۇستانعان. ماسەلەن, جەتى اتالارىندا ومىردەن وتكەن باتىر-بالۋان, كوسەم-شەشەن, اقىن-جازۋشى, انشى-كۇيشى, ءبيشى, حان, سۇلتان, قاجى-قازى, اۋليە ادامدار بولسا, ولاردىڭ ەسىمى تاريحتا قالۋى ءۇشىن, ءارى جاڭا دۇنيەگە كەلگەن پەرزەنت سوعان تارتسىن دەگەن ىرىممەن سولاردىڭ ەسىمدەرىن جاڭعىرتىپ قوياتىن بولعان. قازاقتا "جەتى اتاسى قارا كوك, قارا كوكتىڭ تۇقىمى" دەگەن ءسوز بار. سول تەكتىلىكتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن, تەكتى رۋحتى وشىرمەۋ ءۇشىن, سول كوركەم ەسىمدى جەتى اتاعا ساباقتاپ ساقتاپ ءجۇرۋ ءۇشىن سولاي قوياتىن بولعان.
ال, قازىرگىدەي باسقا ۇلتتار مەن ۇلىستاردان شىققان جات ەلدىڭ باتىرلارىنىڭ ەسىمىن تاڭداپ, ءوز بالاسىنا قويۋى جاراسىمدى سالت ەمەس. قازاق ءتىلى الەمدەگى ەڭ باي ءتىل, قازاق ەسىمدەرى الەم ادامدارىنىڭ اراسىنداعى ەڭ ادەمى ەسىمدەر. كورگەن جەردەن الىپ, باسقانىڭ ەسىممىن تاڭداپ بالاسىنا قويا سالۋ &ndash؛ دۇرىس ەمەس. ول ەسىم بالا بولاشاعىنا ۇلكەن اسەر ەتەدى. سونى ويلاۋ كەرەك. قازاق ءداستۇرىن بۇزباۋ كەرەك. مەنىڭشە, وزگە ۇلتتىڭ ەسىمىن قويۋ &ndash؛ انا ءتىلىمىزدىڭ شۇبارلانىپ, شىرايىنىڭ جوعالۋىنا الىپ كەلەدى. ماسەلەن بالاسىنا, قازاقتار ەردوعان, ەرتۇعىرىل دەپ ات قويىپ جاتادى, اتىن ەستىپ قالساق, ول ادامدى كورمەسەك, تۇرىك ۇلتى ما دەپ قالامىز. ۋاقىت وتە كەلە ول ادام ءوز اتىن زەرتتەي كەلە ءتۇبى ءبىر تۇرىك ەلىنە باۋىرمالدىعى ارتىپ, سول جەرگە قونىس اۋدارۋى بەك مۇمكىن. ەلدىڭ قاڭسىعىن ۇرپاققا تاڭسىق قىلىپ تاڭباۋ كەرەك. قورىتا ايتقاندا ۇرپاق &ndash؛ ۇلت كەلەشەگى, مەملەكەتتىڭ ەرتەڭى. سونى ويلاۋ كەرەك.
&ndash؛ ادام ەسىمى تاعدىرىنا اسەر ەتە مە؟
&ndash؛ ەگەر, ءبىر بالانىڭ ەسىمى جاراسىمسىز قويىلسا, وندا ونىڭ قۇربىلارى مازاققا اينالدىرادى. كۇلىپ, مازاقتاپ, كەكەتىپ, مۇقاپ ونىڭ پسيحولوگياسىنا جامان اسەر قالدىرادى. ول بالا ەسىمىنەن نامىستانىپ, ەڭسەسى ءتۇسىپ, ەلدەن ۇيالىپ, ءدۇيىم جۇرت جينالعان جەرگە بارماي قويۋى, ءتىپتى ءومىرى قىسقارىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. سوندىقتان قازاق ءداستۇرى مۇنداي كەلەڭسىزدىككە جول بەرمەيدى. بالا ەسىمىمەن باقىتتى دەپ ىرىم ەتەدى. ماسەلەن, باقىت, باقىتگۇل دەگەن ەسىمدەردى بالا باقىتتى بولسىن دەگەن ىرىممەن قويۋى سونى تۇسىندىرەدى. سونىمەن قاتار قايرات, جىگەر سياقتى ەر ازاماتتاردىڭ ءقايسىبىرىن كورسەك تە "اتىنا زاتى ساي", "ارىستانداي ايباتتى, جولبارىستاي قايراتتى" بولىپ كەلەدى. قازاعىمىزدىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزى &ndash؛ روزا باعلانوۆانىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان كۇمىس كومەي, جەزتاڭداي ارۋلارىمىز &ndash؛ روزا رىمباەۆا دا, روزا ءالقوجالاردىڭ دا ءومىرى ونەرمەن ورىلگەنى دە كەزدەيسوقتىق ەمەس بولسا كەرەك.
&ndash؛ ساتسىزدىكتەن ەسىمدەرىن وزگەرتىپ جاتادى, سوعان كوزقاراسىڭىز قالاي؟ اتى وزگەرگەن سوڭ جولى اشىلىپ كەتكەن جانداردى كەزدەستىردىڭىز بە؟
&ndash؛ ءىسى, جۇمىسى ءساتسىز بولىپ قالسا, نە ويلاعان ارمان-ماقساتتارى ىسكە اسپاسا, ونى ەسىممەن بايلانىستى ىسكە اسپاي قالدى دەپ وزگەرتۋ دۇرىس ەمەس. ال ەسىمى قۇلاققا جاعىمسىز, نە ماعىناسى جوق ەسىم بولسا, وندا ەسىمىن جاقسى ماعىناسى بار ەسىمگە اۋىستىرسا بولادى. ويتكەنى وزىنە ۇناماعان ەسىم كوڭىل-كۇيىنە اسەر ەتىپ, ىستەيتىن جۇمىسىنا پسيحولوگيالىق جاقتان ىقپالىن تيگىزۋى عاجاپ ەمەس.
اتى وزگەرگەن سوڭ جولى اشىلۋى &ndash؛ وزىنە ۇناماعان ەسىمنەن كەتكەن سوڭ كوڭىل-كۇيى كوتەرىلىپ, جىگەرى تاسىپ, ىنتاسى ارتا تۇسەدى. قۇددى دۇنيەگە جاڭا كەلگەندەي قۇلشىنا ءومىر سۇرەدى. ادام ەسىمى ادامنىڭ ارمان-مۇدەسىنە وسىلاي ىقپال ەتەدى. ءبىراق, ءجونى وسىلاي دەپ ەسىمىن كەلسىن, كەلمەسىن جول اشۋدىڭ داستۇرىنە اينالدىرۋعا بولمايدى.
&ndash؛ اتتاس ادامداردىڭ مىنەز-قۇلىقتارى ۇقساس بولادى دەپ جاتادى؟ مىنەز قالاي قالىپتاسادى سول تۋرالى ايتساڭىز:
&ndash؛ اتتاس ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقى بىر-بىرىنە تارتادى. مۇندا مىنەز ەكى ءتۇرلى جولمەن قالىپتاسادى. ءبىرى &ndash؛ تۋما مىنەز, ەكىنشىسى &ndash؛ جۇقپا مىنەز. تۋما مىنەز قاندى, گەندى, تەكتى قۋىپ جالعاسقان مىنەز. ال جۇقپا مىنەز &ndash؛ وقىعان كىتاپتان, مەكتەپتەن, كورگەن كينودان, ۇلتان, ۇلىستان, اينالاداعى ادامداردان ەلىكتەپ جۇقتىرىپ العان مىنەز.
تەك مىنەز جەتى اتالىق مىنەز. سوندىقتان جەتى اتالىق مىنەز ۇقساس بولادى. قازىرگى ادامدار 90% جۇقپا مىنەزدە ءومىر ءسۇرىپ, جۇقپا مىنەزدى ەسىمدەر قويىپ ءجۇر. عالامتورلىق عاسىر ادامدارى &ndash؛ جەر بەتىندە ءبىر اۋىلدىڭ ادامدارىنداي جۇقپا مىنەزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.
&ndash؛ سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
قاتە تاپساڭىز, قاجەتتى بولىكتى تاڭداپ ctrl+enter باسىڭىز.
پىكىر قالدىرۋ
پىكىر