قازاقستاندا دوپينگ داۋى نەگە جيىلەپ كەتتى؟ ونىڭ ارتىندا نە تۇر؟

ريو وليمپياداسىندا چەمپيون اتانعان ؛اۋىر اتلەت نيدجات راحيموۆ جۋىردا سىنامالاردى الماستىردى دەپ ايىپتالىپ, دوپينگكە قارسى ەرەجەلەردى بۇزعانى ءۇشىن مەدالىن قايتارىپ, 8 جىلعا سپورتتان شەتتەتىلدى. سپورتشى بۇل شەشىممەن كەلىسپەيتىنىن,اپەللياسيالىق شاعىم تۇسىرەتىنىن ءمالىم ەتتى. بۇل &ndash؛ دوپينگكە قاتىستى سوڭعى جىلدارداعى العاشقى داۋ ەمەس. قازاقستاندا دوپينگ داۋى نەگە جيىلەپ كەتتى, سپورتشىلاردىڭ داۋعا ىلىگۋىنە نە سەبەپ؟ ونىڭ ارتىندا كىمدەر تۇرۋى مۇمكىن؟ ءدال وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كوردىك...

دوپينگ دەگەن نە؟ تاريحى قايدان باستاۋ الدى؟

سوزدىككە جۇگىنسەك, «؛دوپينگ»؛ &ndash؛ اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعاندا «؛dope»؛ &ndash؛ ەسىرتكى بەرۋ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. سپورت سالاسىندا, بۇل تەرمين ەسىرتكىگە عانا ەمەس, سونىمەن قاتار ولاردى قابىلداۋ ارقىلى سپورتتىق ناتيجەلەردى ەسەلەيتىن كەز كەلگەن تابيعي نەمەسە سينتەتيكالىق زاتتارعا قاتىستى قولدانىلادى.

تاريحتا العاش رەت دوپينگ ات جارىسىندا قولدانىلعان. بۇل تۋرالى اقپارات شەت ەل باسىلىمدارىندا 1903 جىلى جارىق كورگەن. ءوز سايگۇلىگىنىڭ باسقالاردان وزا شاپقانىن قالاعاندار كۇشتى ۇلعايتاتىن زاتتاردى جىلقى تەرىسىنە ەگىپ نەمەسە تىكەلەي اعزاعا جىبەرۋ ارقىلى جوعارى ناتيجەگە قول جەتكىزگەن.

دوپينگ تۋرالى الەم جۇرتشىلىعى 1960 جىلى ريمدە وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا ەستىپ-بىلگەن. 100 كم قاشىقتىقتاعى ۆەلوجارىس ىستىق ۋاقىتتا وتكەندىكتەن, كوپتەگەن سپورتشىلار ۆەلوسيپەدتەرىنەن قۇلاپ, ەستەرىنەن تانعان. ولارىڭ قاتارىندا دانيالىق كنۋد يەنسەن مەن يۋرگەن يورگانسەن بار. يەنسەن وسى وقيعادان كەيىن قايتىس بولعان. اعىلشىن ۆەلوشاباندوزى توم سيمپسون ء54-شى تۋر دە فرانس جارىسىندا ەكى رەت ۆەلوسيپەدىنەن قۇلاپ, بەتى بەرى قاراماي كەتكەن. بۇل ەكى جاعدايدا دا ءولىمنىڭ ناقتى سەبەبى حابارلانباعان. ۋاقىت وتە كەلە, قايتىس بولعان سپورتشىلاردىڭ قانىنان كۇشتى ارتتىراتىن قوسىمشا زاتتار تابىلعانى انىقتالعان.

وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن 1999 جىلى دۇنيەجۇزىلىك دوپينگكە قارسى اگەنتتىك (wada) قۇرىلعان. اگەنتتىكتىڭ باستى ماقساتى &ndash؛ ادىلەتسىزدىكتىڭ الدىن الۋ جانە سپورتشىلاردىڭ شىنايى, تازا ناتيجەگە قول جەتكىزۋىن قاداعالاۋ.  ؛

دوپينگ سىنامالارى قالاي الىنادى؟

ەرەجەلەردى, ستاندارتتار مەن نۇسقاۋلىقتاردى ازىرلەۋگە, سپورتشىلاردىڭ دەرەكتەر بازاسىن جۇرگىزۋگە دۇنيەجۇزىلىك دوپينگكە قارسى اگەنتتىك جاۋاپتى. سىنامالاردى جيناۋ مەن تالداۋدى قوسا العاندا, ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتاردى باقىلاۋ بويىنشا تىكەلەي جۇمىستى ۇلتتىق دوپينگكە قارسى ۇيىمدار مەن ستاندارتتارعا ساي زەرتحانالار جۇرگىزەدى. اتالمىش ۇيىمدار سپورتشىلارمەن, ال زەرتحانالار سەريالىق نومەرلەرى بار سىنامالارمەن جۇمىس ىستەيدى (سپورتشىلاردىڭ دەرەكتەرى زەرتحانالارعا جىبەرىلمەيدى).

wada تىيىم سالىنعان زاتتار ءتىزىمىن جاڭارتىپ وتىرادى. ال كەز كەلگەن سپورتشى پايدالانعان زاتتارىنا تولىق جاۋاپكەرشىلىك الادى. دوپينگ تابىلعان جاعدايدا, اقپارات تارتىپتىك شارالار قولداناتىن سپورت فەدەراسيالارىنا جىبەرىلەدى (بۇل wada جانە ۇلتتىق دوپينگكە قارسى اگەنتتىكتەردىڭ قۇزىرىنا جاتپايدى).

حالىقارالىق جارىستارعا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەن سپورتشىلار دوپينگ-تەست تاپسىرۋى كەرەك. 2009 جىلدان باستاپ, ولار wada-عا وزدەرىنىڭ ورنالاسقان جەرىنىڭ كەستەسىن 3 اي بۇرىن جىبەرىپ, سىناما الۋ ءۇشىن قولجەتىمدى بولعان ءاربىر كۇننىڭ 1 ساعاتىن بولۋگە مىندەتتى.

سپورتشىلاردان دوپينگ انىقتالعان جاعدايدا 2 جىلعا سپورتتان شەتتەتىلۋى, ال ەكىنشى رەت قايتالانسا, 4 جىلعا نەمەسە سپورتتىق شارالارعا قاتىسۋعا ماڭگى تىيىم سالىنۋى مۇمكىن.

كەي جاعدايلاردا سپورتشىلارعا تىيىم سالىنعان پرەپاراتتاردى قابىلداۋعا رۇقسات بەرىلەدى. سپورتشى ول ءۇشىن پرەپاراتتاردى قابىلداۋ ونىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن قاجەت ەكەنىن راستاۋى كەرەك. شاڭعىشىلار مەن بياتلونشىلاردىڭ كوبى استمامەن اۋىراتىندىقتارن, ۇلتتىق دوپينگكە قارسى اگەنتتىك نەمەسە حالىقارالىق فەدەراسيانىڭ رۇقساتىمەن ولار wada-نىڭ تىيىم سالىنعان زاتتار تىزىمىنە ەنگىزىلگەن پرەپاراتتارىن قابىلداي الادى.

قازاقستانداعى دوپينگ توڭىرەگىندەگى داۋ

جۋىردا توكيو تورىندە وليمپيادانىڭ قولا جۇلدەگەرى اتانعان يگور سوننىڭ دوپينگ قولدانعانى انىقتالدى. تەست 2022 جىلعى 9 اقپان مەن 2 ناۋرىز ارالىعىندا جارىستان تىس دوپينگ-باقىلاۋ اياسىندا وتكىزىلگەن.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىر اتلەتيكا فەدەراسياسىنىڭ سايتىندا: «؛اۋىر اتلەتيكا فەدەراسياسى بۇل وقيعاعا قاتىستى قىزمەتتىك تەكسەرۋ جۇرگىزۋدى كوزدەپ وتىر»؛ دەلىنگەن.

يگور سوننان باسقا تاعى بەس سپورتشى: اۋەلحانوۆ ابىلاي, پوتاسوۆا يۋليا, چالكاروۆا رۋفينا, دروزدوۆ الەكسەي, ماكرۋشين ماتۆەيدەن دە دوپينگ انىقتالعان.

بۇعان دەيىن دە iwf شەشىمىمەن وليمپيادا چەمپيونى بولعان قازاقستاندىق اۋىر اتلەتتەر: يليا يلين, ءزۇلفيا چينشانلو, مايا مانەزا ەكى جىلعا, سۆەتلانا پودوبەدوۆا سەگىز جىلعا سپورتتان شەتتەتىلىپ, العان جۇلدەرىنەن ايىرىلعان ەدى.

 ؛

دوپينگ داۋى قايتالانا بەرگەن سوڭ 2019 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە «؛دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت تۋرالى كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى»؛ زاڭ قابىلدانىپ, وعان ساي, جۇلدە العان سپورتشى دوپينگ قولدانعانى انىقتالعان جاعدايدا مەملەكەتتەن العان سىياقىنى قايتارۋعا مىندەتتەلدى. سونداي-اق زاڭدا سپورتشىعا دوپينگ تاعايىنداعاندارعا 200 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى. زاڭ جوباسىندا دوپينگ قولدانعانى ءۇشىن ديسكۆاليفيكاسيا, سپورتتىق ناتيجەسىن جويۋ جانە بىلىكتىلىك ۇپايلارىن الىپ تاستاۋ, سپورتشىلار مەن جاتتىقتىرۋشىلارعا ءومىر بويى اي سايىنعى ماتەريالدىق قامسىزداندىرۋدى تولەۋدى توقتاتۋ, سپورتشىلارعا, جاتتىقتىرۋشىلارعا جانە كلۋب كوماندالارىنىڭ باسشىلارىنا اي سايىنعى اقشالاي كومەكتى توقتاتۋ, سپورتتىق اتاعىنان ايىرۋ, وليمپيادا, پاراليمپيادا جانە سۋردليمپيادا ويىندارىنىڭ چەمپيونى جانە جۇلدەگەرى تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋ شارتىن بۇزۋ, سپورت تۇرلەرى بويىنشا قازاقستاننىڭ قۇراما جانە شتاتتىق قۇراما كوماندالارىنىڭ قۇرامىنان سپورتشىلاردى, جاتتىقتىرۋشىلاردى شىعارۋ ءتارىزدى جاۋاپكەرشىلىك تۇرلەدى قاراستىرىلعان.

زاڭعا سايكەس وليمپيادا, پاراليمپيادا جانە سۋردليمپيادا ويىندارىنىڭ چەمپيوندارى مەن جۇلدەگەرلەرىنە 10 جىلعا جالعا بەرىلەتىن ءۇي مەرزىمى اياقتالعاندا عانا سپورتشىنىڭ مەنشىگىنە وتەدى. ويتكەنى دوپينگ سىناما ناتيجەسىن ساقتاۋ مەرزىمى &ndash؛ 10 جىل. ەگەر سىناما جاقسى ناتيجە بەرسە, بارلىعى سپورتشىنىڭ وزىندە قالادى. ؛

 ؛

رۋسلان مەدەلبەك دوپينگ داۋلارىنىڭ جيىلەۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى اقشا ەكەنىن ايتىپ وتىر.

&ndash؛ قازاقستاندا دوپينگ داۋىنىڭ ورشۋىنە نە سەبەپ, وسى جاعداي تەك اۋىر اتلەتيكا سالاسىندا عانا ما؟

&ndash؛ ءبىرىنشى ماسەلە, دوپينگ داۋى بىزدە ءقازىر تەك اۋىر اتلەتيكادا ءورشىپ تۇر. اۋىر اتلەتيكادا نەگىزىنەن, سپورتشىلاردىڭ عانا ەمەس, جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ دا «؛كوپ چەمپيون شىعارۋ, كوپ اقشا الۋ»؛ دەگەن ۇلكەن مۇددەسى بولعان. جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ بۇكىل ماقساتى &ndash؛ وليمپيادا بولسىن, الەم چەمپيوناتى بولسىن قالاي دا مەدال الۋ. ويتكەنى الەم چەمپيوناتى مەن ازيا نەمەسە وليمپيادا ويىندارىنداعى ءاربىر مەدال &ndash؛ جاتتىقتىرۋشى ءۇشىن اقشا. مەنىڭشە ولاردىڭ قولىندا وتە ۇلكەن ءادىس بولعان. ءبىراق سول ادىستەرى دۇرىس جۇمىس ىستەمەدى. ءقازىر بارلىعى اشىلىپ جاتىر. سوندىقتان دوپينگكە جۇگىنۋدىڭ تۇپكى سەبەپ &ndash؛ جوعارى ناتيجە كورسەتۋ ارقىلى اقشا تابۋ.

&ndash؛ 2019 جىلى دوپينگكە قاتىستى زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەردىڭ اسەرى قانداي بولادى؟ بۇرىن چەمپيون اتانىپ, كەيىن دوپينگ قولدانعانى انىقتالعان يليا يلين, زۋلفيا چينشانلو, مايا مانەزا, سۆەتلانا پودوبەدوۆا سىندى بىرنەشە اۋىر اتلەت زاڭدا كوزدەلگەندەي العان سىياقىلارىن مەملەكەتكە قايتارا ما؟

&ndash؛ 2019 جىلى قابىلدانعان دوپينگ تۋرالى زاڭ ەندى-ەندى جۇمىس ىستەي باستايدى. ويتكەنى وليمپيادا ويىندارى بيىل عانا ءوتتى. سول جەردە جۇلدەسىن قايتارىپ الۋ دەگەن بار. ول تەك وسى توكيو جانە بەيجىڭ وليمپياداسىنان باستاپ جۇزەگە اسادى. ال ريو, لوندون, بەيجىڭ وليمپيادالارى بۇل زاڭعا كىرمەيدى. سوندىقتان ءقازىر, يلين, زۋلفيا نەمەسە نيدجات قارجىسىن قايتارىپ بەرسىن دەپ شۋلاعاننىڭ وزىندە, ونى قايتارا المايمىز. ويتكەنى ول كەزدە مۇنداي زاڭ بولماعان. ال توكيو وليمپياداسىندا جۇلدە العان سپورتشىلاردىڭ بىرىنەن دوپينگ تابىلىپ جاتسا, ولاردىڭ جۇلدەسىن, سىياقىسىن قايتارىپ الۋ ماسەلەسىن مەملەكەت كوتەرۋى مۇمكىن.

&ndash؛ جاقىندا دوپينگ انىقتالعان نيدجات راحيموۆ, يگور سونداردىڭ جاعدايى نە بولماق؟

&ndash؛ يگور سونعا كەلەتىن بولساق, ونىڭ توكيو وليمپياداسىندا العان قولا مەدالىنەن كەيىن دوپينگ تابىلعان جوق. سوندىقتان «؛ول قولاسىن, سىياقىسىن قايتارىپ بەرەدى»؛ دەگەن ماسەلەلەر ءقازىر كوتەرىلمەيدى دەپ ويلايمىن. يگور سوننىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعاۋعا مەملەكەتتىڭ قۇقىعى بار. ال مەدال تارتىپ الۋ حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ قۇزىرىندا. ەگەر عايىپتان تايىپ, قازاقستان: ء«؛بىز وسى يگوردان دوپينگ تاۋىپ الدىق. مىنە, ادىلەتتىك ءۇشىن ءبىز ونىڭ ءبىز قولا مەدالىن قايتارىپ بەرەمىز»؛ دەپ حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنە حات جازاتىن بولسا, العان سىياقىسىن قايتارسىن دەپ ءىس قوزعاسا عانا ول سىياقىسىن قايتارۋى مۇمكىن. ءبىراق قازىرگى ۋاقىتتا وليمپيادا ويىندارىنان كەيىن تاپسىرعان ونىڭ دوپينگ سىناماسى تازا بولىپ تۇر. وليمپيادادان مەدال العان سپورتشى بىردەن سول كۇنى دوپينگ تاپسىرادى. دوپينگتىڭ ناتيجەسى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە شىعادى. يگوردىكى سول كەزدە تازا شىققان. ال قازىرگىسى 2022 جىلى الىنعان دوپينگ سىناما تابىلىپ جاتىر.

نيدجات اپەللياسياعا بەردىم دەدى. اپەللياسيادان قايتادان جەڭىسكە جەتۋ مۇمكىندىگى جوققا ءتان. ويتكەنى سپورتتىق اربيتراج سوتىنىڭ شەشىمىن داۋعا سالۋ وتە-موتە قيىن. ارينە, قازاقستان ءۇشىن, نيدجات ءۇشىن شىعىن بولادى. ويتكەنى ادۆوكاتقا اقشا تولەۋ كەرەك. يلين, پودوبەدوۆا, چينشانلونىڭ بارلىعى كۇرەسىپ كوردى. ءبىراق دوپينگپەن ءبىر رەت كۇدىككە ىلىنگەن ادام, سۋديالاردىڭ الدىندا ماڭگىلىككە «؛تازا»؛ دەپ قابىلدانبايدى. سوندىقتان وتە قيىن. نيدجات مەنىڭشە التىنىنان ايىرىلدى.

&ndash؛ يگور سونمەن قاتار, دوپينگپەن ۇستالدى دەگەن بەس سپورتشى بار. بۇل تىزىمدەگىلەر جايلى نە ويلايسىز؟

&ndash؛ بۇل &ndash؛ اۋىر اتلەتيكا فەدەراسياسىنىڭ: «؛مىنە دوپينگپەن كۇرەسىپ جاتىرمىز, دوپينگكە توزبەيمىز»؛ دەگەن ساياساتىن كورسەتۋدىڭ امالى ما دەپ ويلايمىن. الداعى ۋاقىتتا جاپپاي مەدالىنە, اتاعىنا قاراماي سپورتشىلاردىڭ تۇگەلىن, قازاقستاننىڭ ءوزىنىڭ ىشىندە شىنىمەن كۇرەسىپ, جاپپاي ۇستاپ جاتاتىن بولسا, سوندا عانا ناتيجە بولادى. ءبىر ءتىزىم جاريالاعانمەن, «؛اۋىر اتلەتيكادا دوپينگپەن كۇرەس سۇمدىق ءجۇرىپ جاتىر»؛ دەپ ايتا المايمىز. ءالىپتىڭ ارتىن باعۋ كەرەك.

&ndash؛ دوپينگ داۋىنا شەنەۋنىكتەردىڭ جاناما نەمەسە تىكەلەي قاتىسى بولۋى مۇمكىن بە؟

&ndash؛ «؛بۇنى ايتا المايمىن. ول ءۇشىن مەملەكەت ۇلكەن كوميسسيا قۇرىپ, بۇنىڭ ارتىن تەرگەۋشىلەر تەرگەۋى كەرەك. ەگەر مەملەكەت «؛اۋىر اتلەتيكاداعى دوپينگتىڭ ءتۇبىن قازامىز, بۇنىڭ ارتىندا كىم تۇر»؛ دەگەن ۇلكەن تەرگەۋ جۇرگىزىپ, شىنىمەن كۇرەسەمىز دەپ اشۋعا مۇددەلى بولسا, وندا قازاقستان ۇلكەن تەرگەۋ كوميتەتىن قۇرۋى كەرەك. ال مەملەكەت تاراپى مۇددەلى بولماسا, وندا ونىڭ ارتىندا كىم تۇرعانىن ءبىز بىلە المايمىز. ارينە, اۋىر اتلەتيكا فەدەراسياسى, جوعارى سپورتتىڭ ماڭىندا جۇرگەندەر بىلەر. ءبىراق ولار مۇددەلى بولماسا, بۇنىڭ ارتى اشىلمايدى.

رۇستەم ايتكارىم