"؛اۆتوريتاريزم كۇشەيدى"؛, "؛حالىق كەدەيلەندى"؛, "؛رەسەي اگرەسسياسى ارتتى"؛. 2021 جىلعا شولۋ (ۆيدەو)

ساناۋلى كۇندەردەن كەيىن تاريح قويناۋىنا ەنەتىن 2021 جىل الەمنىڭ كوپتەگەن ەلىندەگىدەي قازاقستان ءۇشىن دە كۇردەلى بولدى. پاندەميا جاعدايىندا وتكەن بۇل جىلدا ەل بويىنشا رەسمي دەرەككە ساي 15366 ادام كوروناۆيرۋستان قايتىس بولدى. ماماندار قازاقستانداعى ساياسي-قوعامدىق جاعداي دەموكراتيادان الشاقتاعانىن ايتادى. قىمباتشىلىق پەن مال قىرىلۋى سالدارىنان حالىق كەدەيلەنىپ كەتتى. رەسەي تاراپىنان قازاقستاننىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋ جيىلەپ, اقپاراتتىق شابۋىل كوبەيدى.

ساياسي احۋال

الەمدەگى دەموكراتيالىق وزگەرىستەرگە مونيتورينگ جاساۋمەن اينالىساتىن freedom house ۇيىمى قازاقستاندى كونسوليتارلىق-اۆتوريتارلىق رەجيم رەتىندە سيپاتتايدى. ال بەدەلدى economist intelligence unit زەرتتەۋ كومپانياسى 2020 جىلعى دەموكراتيا يندەكسىندە قازاقستاندى 167 ەل ىشىندە 128-ورىنعا جايعاستىرعان.

ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى 10 قاڭتاردا وتكەن ءماجىلىس پەن ءماسليحات سايلاۋىنا "باسەكەسىز سايلاۋ" دەپ باعا بەرسە, ەۋرووداق سايلاۋ كەزىندە "ازاماتتاردا تاڭداۋ مۇمكىندىگى بولماعانىن" ءمالىم ەتتى. سايلاۋ ناتيجەسىنىڭ ءوزى 2016 جىلعى ناتيجەگە ۇقساس بولدى. تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردى قۋدالاۋ, ولاردى سايلاۋ ۋچەسكەلەرىنە كىرگىزبەي قويۋ, حاتتامالاردى بەرمەۋ سەكىلدى ارەكەتتەر تىركەلدى. زاڭ بويىنشا, سايلاۋدان كەيىن وتستاۆكاعا كەتۋگە ءتيىس ۇكىمەتتىڭ ەكى مۇشەسى عانا اۋىسىپ, قالعانى ورنىن ساقتاپ قالدى.

 ؛

سونداي-اق وسى جىلى ادام قۇقىعىن, سايلاۋ جانە ءسوز ەركىندىگىن باقىلاۋمەن اينالىستىن بىرنەشە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم قىزمەتى سالىق ورگاندارى تاراپىنان شەكتەلىپ, ارتىنشا شەكتەۋ توقتاتىلدى. ساراپشىلار تەكسەرىستى "ساياسي استارى بار ارەكەت" دەپ باعالايدى.

11 اقپاندا ەۋروپا پارلامەنتى باسىم كوپشىلىك داۋىسپەن "قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارىنا جونىندەگى" قارار قابىلدادى. وندا ەلدەگى ازاماتتىق قوعام اياسىنىڭ تارىلۋى, ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋى جانە سايلاۋداعى ادىلەتسىزدىكتى سىنالىپ, بەلسەندىلەردى قۋدالاۋ, ساياسي تۇتقىندار, تۇرمەدەگى ازاپتاۋ, ءسوز بوستاندىعى ماسەلەلەرىنە نازار اۋدارىلعان.

قازاقستان بيلىگى قارارعا بايلانىستى رەسمي مالىمدەمە جاساپ, پىكىر بىلدىرگەن جوق. تەك قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ايبەك سمادياروۆ "مۇنداي قارارلاردى ەۋروپالىق پارلامەنت حالىقارالىق كۇن ءتارتىبىنىڭ ءتۇرلى ماسەلەلەرى بويىنشا ايتارلىقتاي تۇراقتى تۇردە قابىلدايدى" دەۋمەن شەكتەلدى.

ەسەسىنە قاراردا ءسوز بولىپ, بەيبىت ميتينگ تۋرالى پرەزيدەنت توقاەۆ "قوعام دا, مەملەكەت تە بۇقارانىڭ ءوز ۇستانىمىن بىلدىرۋىنە ادەكۆاتتى قارايتىن كەزگە جەتتى" دەگەنىنە قاراماستان, بەيبىت ميتينگتەرگە شىققان بەلسەندىلەردى "كەتتلينگ" ادىسىمەن ساعاتتاپ قورشاپ ءجۇرىس-تۇرىسىن شەكتەۋ, ۇستاۋ, قاماۋ, سوتتاۋ جالعاسىپ كەلەدى. ماسەلەن, قازاقستاندا ەكسترەميستىك دەپ تانىلعان "قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى" جانە "كوشە پارتياسى" ۇيىمىن قۇردى جانە ونىڭ ىسىنە ارالاستى دەپ سوت شەشىمىمەن 4 وپپوزيسيالىق بەلسەندى 5 جىلعا بوستاندىعىنان ايىرىلىپ, 9 بەلسەندىنىڭ ەركىندىگى 1 جىلدان 2 جىلعا دەيىن شەكتەلدى. دەموكراتيالىق پارتيا باستاماشىل توبىنىڭ ءۇش بەلسەندىسى 16 جەلتوقسان كۇنى الاڭعا بارعانى ءۇشىن قازىرگى ۋاقىتتا 15-20 تاۋلىك مەرزىمگە قاماۋدا وتىر.

بيىل 2006 جىلعى "شاڭىراق" وقيعاسىنان كەيىن 18 جىلعا سوتتالىپ, 15 جىلدان استام ۋاقىت تۇرمەدە وتىرعان, قۇقىققورعاۋشىلار "ساياسي تۇتقىن" قاتارىنا كىرگىزگەن ديسسيدەنت, اقىن, وپپوزيسيونەر ارون اتابەك "دەنساۋلىق جاعدايىنا بايلانىستى" تۇرمەدەن شىعارىلىپ, ۇزاماي ايىقپاس دەرت سالدارىنان كوز جۇمدى. ول ولە-ولگەنشە شاڭىراق وقيعاسى كەزىندە قازا تاپقان پوليسەيدى ورتەمەگەنىن, وزىنە تاعىلعان ايىپتى مويىندامايتىنىن ايتىپ ءوتتى. ءتىپتى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋعا قارسىلىق تانىتىپ, ءوزىن تولىق اقتاۋدى تالاپ ەتكەن. اروننىڭ قازاسىنا قوعام قاتتى قايعىردى. ال بيلىك تاراپىنان بىردە-بىر ادام كوڭىل ايتقان جوق.

بيىل 17 ادام قازا تاۋىپ, 100-دەن استام ادام جارالانعان جاڭاوزەن وقيعاسىنا 10 جىل تولدى. قوعامدا جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ شىندىعى اشىلمادى, وعان تاريحي باعا بەرىلمەدى, قاقتىعىسقا كىنالى, وق اتۋعا بۇيرىق بەرگەن ادامدار زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرمەدى دەگەن پىكىر بار.

حالىق كەدەيلەنۋى

سيىر جىلىندا قىمباتشىلىقتان حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايى ناشارلاپ كەتتى.

2021 جىلى كارتوپ, ءسابىز, ەت, كۇنباعىس مايى, قانت سياقتى ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنان باستاپ, ەلەكتر ەنەرگياسى, جانار-جاعارماي, قۇرىلىس ماتەريالدارى, پاتەر ساتىپ الۋ, پاتەر جالعا الۋ, كومىر باعاسى ايتارلىقتاي قىمباتتادى.

ۇلتتىق بانك ينفلياسيا 8,9-8,7 پايىز شاماسىندا بولعانىن ايتقانىمەن, كەي سالالاردا قىمباتشىلىق ەكى ەسەگە دەيىن جەتتى.

سونىڭ سالدارىنان تاپقان تابىستى تۇتىنۋ تاۋارلارىنا جۇمساۋ كورسەتكىشى الدىڭعى جىلدارعا قاراعاندا ەداۋىر كوپ. جىلدىق ءوسىم 17,9 پايىزعا تەڭ. سايكەسىنشە, اقشانىڭ قۇنسىزدانۋى حالىق تۇرمىسىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلىپ سوقتى.

 ؛

بۇدان بولەك ؛بيىل جاۋىن-شاشىننىڭ نورمادان از ءتۇسۋى, قۋاڭشىلىق كەسىرىنەن ماڭعىستاۋ, قىزىلوردا وبلىستارىندا مىڭداپ مال قىرىلدى. ءا دەگەندە جۇت جايلاعان ايماقتارداعى جەرگىلىكتى بيلىك پەن ۇكىمەت نە ىستەرىن بىلمەي, ابدىراپ قالدى, مالى قىرىلعان شارۋانى جەم-شوپپەن قامتاماسىز ەتۋدە دارمەنسىزدىك تانىتتى. وسىنداي قيىن كەزدەردە حالىق اراسىنان ەرىكتى ادامدار شىعىپ, ەل-ەلدەن ءشوپ جيناۋىنا, جۇرت بولىپ جۇمىلۋعا تۋرالى كەلدى.

رەسەيدىڭ اقپاراتتىق شابۋىلى ءھام قازاقستان بيلىگىنىڭ جۇمساق جاۋابى

بىلتىر ؛رەسەي مەملەكەتتىك دۋماسى دەپۋتاتتارى قازاقستانعا باستاعان اقپاراتتىق سوعىس بيىل دا جالعاسىن تاۋىپ, ءتىپتى كۇشەي ءتۇستى. ماسەلەن, ؛"تىل مايدانى" قوزعالىسى بەلسەندىلەرىنىڭ قازاقشا قىزمەت كورسەتۋدى تالاپ ەتكەن ارەكەتتەرىنە بايلانىستى رەسەيدىڭ ءبىرقاتار ءباسپاسوز قۇرالدارى "قازاقستاندا ورىس تىلىنە قىسىم جاسالىپ وتىر" دەپ اقپارات تاراتتى. ؛ۇزاماي پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى داۋرەن اباەۆ بەلسەندىلەردىڭ ارەكەتىن ايىپتاپ, ولاردىڭ ارەكەتىن "ۇڭگىر ءپاتريوتيزمى" دەپ اتادى. كەي ساياساتتانۋشىلار اباەۆ مالىمدەمەسىن ماسكەۋ بيلىگىنە مۇنداي ارەكەتتەر قازاقستان بيلىگى تاراپىنان ۇيىمداستىرىلىپ وتىرماعانىن ۇعىندىرۋعا تىرىسقانىمەن تۇسىندىرەدى. ؛ارتىنشا ؛تىل مايدانى قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى قۋات احمەتوۆتىڭ ۇستىنەن باس پروكۋراتۋرا قىلمىستىق كودەكستىڭ ؛174-بابى (الەۋمەتتiك, ۇلتتىق, رۋلىق, ناسiلدiك, تەكتىك-توپتىق نەمەسە دiني الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ) بويىنشا ؛قىلمىستىق ءىس قوزعاپ, بەلسەندى قازاقستاننان كەتۋگە ءماجبۇر بولعان.

تىپتى قازاقستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايىنا بايلانىستى پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ ءوزى پىكىر ءبىلدىرىپ, ءداستۇرلى جولداۋى بارىسىندا "ورىس ءتىلىنىڭ ايرىقشا قازاقستانداعى ماڭىزى مەن ورنى تۋرالىمالىمدەمە جاسادى.

اراعا بىر-ەكى كۇن سالىپ قازاقستان ۇكىمەتى مەن ؛رەسەيلىك ؛سبەر كومپانياسى قازاقستانداعى سيفرلاندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا مەموراندۋمعا قول قويعانى بەلگىلى بولدى. ونىڭ اياسىندا رەسەيلىك كومپانيا قازاقستان ءۇشىن ەلەكتروندىق قىزمەت پلاتفورماسىن جاساۋعا ءتيىس. مۇنداي وقيعا قوعامدا ۇلكەن قارسىلىققا ۇشىراپ, كوپشىلىك مۇنى سيفرلىق ەگەمەندىككە تونەر ءقاۋىپ رەتىندە باعالادى. ماسەلەنىڭ باسى ءالى اشىق كۇيىندە تۇر.

تاعى ءبىر باسى اشىق, الەۋمەتتىك جەلىدە قىزۋ تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپ ؛&ndash؛ قازاقستاندا اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ يدەياسى مەن قۇرىلىسقا رەسەي تاراپىنىڭ ىقىلاس تانىتىپ وتىرعانى. كۇنى كەشە عانا ؛ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ جانە رەفورمالار اگەنتتىگىنىڭ ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆ قازاقستان ىقتيمالدى اتوم ەلەكتر ستانسياسى قۇرىلىسىنا بايلانىستى كەلىسسوز باستالعانىن, كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەر اراسىندا رەسەيلىك "روساتوم" كورپوراسياسى بارىن ايتتى. قازاقستاندا بىرنەشە جىلدان بەرى اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ يدەياسى كوتەرىلىپ كەلەدى. ەنەرگەتيكتەر اەس قاجەتتىلىگىن ەنەرگەتيكالىق تاپشىلىقپەن تۇسىندىرەدى. الايدا قوعامدا اەس سالۋعا قارسى كوڭىل-كۇي باسىم. ارىس قالاسى, جامبىل وبلىسىنداعى اسكەري قويمالاردا بولعان جارىلىستان كەيىن اەس سالۋ يدەياسىنا دەگەن تەرىس كوزقاراس ارتا تۇسكەن. ازاماتتار اراسىندا ەكى جىلدا ەكى بىردەي جويقىن جارىلىسقا جول بەرىپ قويعان ۇكىمەتتىڭ ارەكەتىنە كۇمانمەن قارايتىندار كوپ.

ال رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ جۋىردا عانا ايتقان "قازاقستان ءورىستىلدى مەملەكەت" دەگەنىنمەن كوپ ادام لاجسىز كەلىسكەندەي, سونى مويىنداعانداي بولسا, ؛ قاراشادا ؛رەسەي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي ؛لاۆروۆتىڭ قازاقستاندا ورىستىلدىلەرگە كسەنوفوبيالىق كوزقاراس بار ەكەنى تۋرالى ايتقان مالىمدەمەسىمەن كەلىسپەيتىندەر از بولمادى.