• usd 468.56

  • eur 497.56

  • rub 7.3

  • cny 67.18

28 ناۋرىز, 20:20:00
الماتى
+35°

پاندەمياعا بايلانىستى جوسپارلى جۇكتىلىك, ياعني بالانى دۇنيەگە ەسەپپەن اكەلۋ وزەكتى بولا ءتۇستى. جوسپارلى جۇكتىلىك &ndash؛ قازاق قوعامى ءۇشىن اسا نازىك ماسەلە. بۇعان بايلانىستى قوعامدا كوزقاراس قايشىلىعى كوپ.

30 جىلدان استام تاجىريبەسى بار رەپرودۋكتولوگ ؛سالتانات بايقوشقاروۆا دۇنيەگە دەنى ساۋ بالا اكەلۋدى ويلايتىن كەز كەلگەن ادام جۇكتىلىكتى جوسپارلاۋى كەرەك ەكەنىن ايتادى.

&ndash؛ جوسپارلى جۇكتىلىكتى قالاي ءتۇسىنىپ ءجۇرمىز؟

&ndash؛ ساۋاتتى ادامدار جوسپارلى جۇكتىلىكتى دۇرىس تۇسىنەدى. بۇل ؛&ndash؛ ءبىرىنشى كەزەكتە انا مەن بالانىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. قازاق قوعامىندا وكىنىشكە قاراي ءالى كۇنگە دەيىن جوسپارلى جۇكتىلىكتى بالا سانىن شەكتەۋ دەپ قابىلدايدى. جوسپارلى جۇكتىلىك كەرىسىنشە, جاۋاپكەرشىلىكپەن دەنى ساۋ, سانالى بالانى دۇنيەگە اكەلۋ. جالپى بالانى جوسپارلاۋ ماسەلەسى 1988 جىلدان باستاپ تالقىلانعان. مەن ادامنىڭ ۇرپاعىن ءوربىتۋ سالاسىندا 33 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتىرمىن. بۇل ؛&ndash؛ سول ۋاقىتتان بەرى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان وزەكتى تاقىرىپ. ؛

رەسمي دەرەككە ساي, قازاقستان تۇسىك جاساتۋ بويىنشا الدىڭعى قاتارداعى ەلدەرگە كىرەدى. ەلىمىزدەگى ءار التىنشى جۇكتىلىكتىڭ سوڭى ابورتپەن اياتالادى. بۇل ؛&ndash؛ قۇرساقتاعى بالانى ءولتىرۋ عوي. ؛

ەلىمىزدەگى 1000 جۇكتى ايەلدىڭ ء ؛23-ى 15-19 جاس ارالىعىنداعى ءجاسوسپىرىم قىزدار. ولاردىڭ 15 پايىزى كەزدەيسوق جۇكتى بولىپ قالعان سوڭ تۇسىك جاساتادى نەمەسە جەتىمدەر ۇيىنە وتكىزەدى. ودان قالسا, دالاعا تاستاپ كەتىپ جاتكاندارىن دا كورىپ جاتىرمىز. ويتكەنى پسيحولوگياسى ءالى تولىق جەتىلمەگەن, كامەلەتكە تولماعان جۇكتى قىزدار اتا-انالارىنا ايتا المايدى. جۇرتتىڭ سوزىنەن قورقادى. ونىڭ ۇستىنە تۇسىك جاساتقاندار ءارتۇرلى گينەكولوگيالىق اۋرۋلارعا شالدىعادى. ءقازىر قىز-كەلىنشەكتەر ەرتە جاستان كليماكس بولىپ جاتىر. وعان دا وسى تۇسىك جاساتۋ سەبەپ بولۋى مۇمكىن. سونىڭ سالدارىنان قىزدار اراسىندا بەدەۋلىك جيىلەدى. بىزگە بالا كوتەرۋگە كەلەتىن ايەلدەردىڭ 70-75 پايىزدان استامى بۇرىن ابورت جاساتكاندار. وسى كورسەتكىش جىلدان جىلعا ازايىپ جاتقان جوق. بۇل دا جۇكتىلىكتى جوسپارلاي الماۋدىڭ سالدارى. ؛

&ndash؛ جوسپارلى جۇكتىلىك شىنىمەن دە قازاقي تۇسىنىككە جات, سوراقى نارسە مە؟

&ndash؛ 90 جىلداردىڭ باسىندا تالاي بەدەلدى اعالارىمىز, جازۋشىلارىمىز جۇكتىلىكتى جوسپارلاۋ دەگەندى "نەدەگەن سۇمدىق, بۇل ؛دەگەن حالىق سانىن ازايتۋ عوي, قۇداي قانشا بالا بەرسە, سونشا بالانى دۇنيەگە اكەلۋ كەرەك" دەيتىن. نەگىزىندە جۇكتىلىكتى جوسپارلاۋ ەشقانداي سوراقىلىق ەمەس, سانالى دۇنيە. ونىڭ ۇستىنە بۇل ؛&ndash؛ بۇرىننان بار ۇعىم. ءتىپتى اباي اتامىزدىڭ  ؛ونىنشى قارا سوزىندە وتباسى قۇرۋ ماسەلەسى جازىلعان. وندا ءار بالانى دۇنيەگە الىپ كەلگەندە, وعان ەرتەڭ قانداي تاربيە بەرە الامىن, نە بەرە الامىن دەپ ويلانۋ كەرەك دەلىنگەن. ؛

&ndash؛ جوسپارلى جۇكتىلىككە بايلانىستى ءجيى كەزدەسەتىن ستەرەوتيپتەر مەن ميفتەر قانداي؟

&ndash؛ بالانى جوسپارلاپ دۇنيە اكەلۋ دەسەڭ, كوپشىلىك ء"ار بالانىڭ ءوز نەسىبەسى بار", ءبىر قوزى تۋسا, ءبىر جۋسان ارتىق شىعادى" دەپ ماقالداتىپ كەتەدى. ادامدى مالمەن سالىستىرۋعا بولمايدى عوي. ؛مالدا سانا جوق, ول جۇكتىلىگىن جوسپارلاي المايدى. ءبىزدىڭ مالدان ايىرماشىلىعىمىزدىڭ ءوزى سانامىزدىڭ بارىندا ەمەس پە... ونىڭ ۇستىنە مالعا تەك جەم, ءشوپ, جايلى جەر بولسا جەتكىلىكتى. ؛

ال ادام بالاسىنا كوپ نارسە قاجەت. بالا ومىرگە كەلگەننەن كەيىن, مىنا ومىردەگى بار قاجەتتىلىكتەر بەرىلۋى كەرەك. مىسالى تاماق, كيىم, باسپانا, ءبىلىم سياقتى. ونىڭ ۇستىنە ءقازىر باسەكەلەستىك زامانى, بارلىعى بىر-بىرىمەن جارىسادى, سالىستىرادى. ماتەريالدىق جاعداي جەتىسپەگەندىكتەن, بالا كۇيزەلىسكە ۇشىراپ, سۋيسيدكە بارىپ جاتاتىن جاعدايلاردا كەزدەسىپ جاتىر. بولاشاق اتا-انالار وسىنى ەسكەرۋى قاجەت. ؛ ؛

كوپ ايەلدەر بالا كەرەك دەپ دەنساۋلىعىنا قاراماي تۋىپ جاتادى. ونداي جاعدايلاردىڭ كوبى انا نەمەسە بالا ولىمىمەن اياقتالادى. بالالاردىڭ اراسىندا كەم دەگەندە 2 جىل بولۋى كەرەك. ءبىر جىل بالانى ەمىزسە, ەكىنشى جىلدا ايەل دەنساۋلىعىن تۇزەۋى كەرەك.

جاقىندا "كاپەرناۋم" دەگەن فيلم كوردىم. سونداعى باستى كەيىپكەر زەيىن دەگەن 10 جاسار بالانىڭ اتا-اناسى جاعدايلارى بولماسا دا بالانى توپىرلاتىپ تۋا بەرەدى. بىرىنەن سوڭ ءبىرىن الىپ كەلەدى. دۇرىس تاربيە بولماعان سون, جاڭاعى بالا وقىمايدى, كىپ-كىشكەنتاي بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ءسويتىپ, قىلمىس جاساپ تۇرمەگە تۇسەدى. سول كەزدە ول ءوزىنىڭ تۋعان اكە-شەشەسىن سوتقا بەرەدى. نە ءۇشىن دەسە, "مەنى دۇنيەگە الىپ كەلگەنى ءۇشىن جانە ەندى بالا تۋماسىن, مەن مىنا ومىردە قورلىقتان باسقا نارسە كورگەن جوقپىن" دەيدى. سول سەكىلدى, بالا دۇنيەگە ءوزى قالاپ كەلمەيدى, ونى الىپ كەلگەن سوڭ, ءتيىستى جاعدايىن جاساپ, دۇرىس تاربيە بەرۋ كەرەك. ول ؛&ndash؛ ءار اتا-انانىڭ مىندەتى.

&ndash؛ جوسپارلى جۇكتىلىك پاندەميا, الەۋمەتتىك جاعداي سياقتى سىرتقى فاكتورلارعا بايلانىستى تۋعان قاجەتتىلىك پە؟

&ndash؛ جوسپارلى جۇكتىلىك پاندەميا بولماي جاتىپ تۋعان ۇعىم. ارينە, الەۋمەتتىك جاعدايعا دا قاراۋ كەرەك. بالا تۋاتىن كەزدە ءار اتا-انا "بۇل بالانى اسىراي الامىز با, ەرتەڭ قانداي تاربيە بەرەمىز, قالاي باعىپ, وسىرەمىز" دەپ ويلانۋى كەرەك. 5-6 بالانى دۇنيەگە اكەلىپ, اسىراي الماي, ۇكىمەتكە الاقان جايىپ وتىرعان قانشاما كوپبالالى وتباسى بار. ارينە ۇكىمەت تە كومەكتەسۋى كەرەك, ءبىراق بالانى ءبىرىنشى كەزەكتە ءار اتا-انا ءوزى ءۇشىن تۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ؛

يا, بۇرىن اپالارىمىز جاعدايعا قاراماي-اق 10-15 قۇرساق كوتەرگەن, ءبىراق ول كەزدىڭ بالالارى ءبىر-بىرىنىڭ كيىمىن كيە بەرەتىن. بار نارسەنى جەپ وسەتىن. جوقشىلىقتى كورسە دە, ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز قاناعاتشىل بولىپ ءوستى. ؛ ؛

بىراق ءقازىر زامان باسقا ەمەس پە؟ بۇگىننىڭ بالالارى وتە تالاپشىل. ويتكەنى ءقازىر بارلىعى اشىق ءارى قولجەتىمدى. بىر-بىرىمەن جارىسىپ, قاتاردان قالعىسى كەلمەيدى. رۋحاني قۇندىلىقتاردان بۇرىن, دۇنيەنى ويلايتىن ۋاقىت بولىپ كەتتى. ؛

&ndash؛ قازاق قوعامىندا اسىرەسە ءقازاقتىلدى ورتادا جوسپارلى جۇكتىلىككە بايلانىستى ءبىرجاقتى جاعىمسىز كوزقاراس ءجيى كەزدەسەدى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

&ndash؛ بۇل ماسەلەدە ءبىزدىڭ ساۋاتىمىز جەتپەي جاتىر. اتا-انالار بالاعا جىنىستىق ماسەلەگە بايلانىستى اقپارات بەرە المايدى. پەداگوگتەر دا بۇل تاقىرىپتان قاشادى. ويتكەنى مەكتەپتە وسىعان بايلانىستى ارنايى ساباقتار جۇرگىزىلمەيدى. بۇل تاقىرىپ ايتىلماسا, بالا بارلىعىن ينتەرنەتتەن كورىپ, ءبىلىپ الادى. ويتكەنى بۇگىنگى بالالاردى اتا-انا ءمۇعالىم ەمەس, عالامتور تاربيەلەپ جاتىر. سونىڭ سالدارىنان ەرتە جۇكتىلىك جىلدان-جىلعا ازايماي جاتىر. سول ءۇشىن مەكتەپتەردە دەنساۋلىق ساباعى بولۋى كەرەك. اتا-انا وسى ماسەلەدە ساۋاتتىلىعىن ارتتىرىپ, بالاعا دۇرىس جاعىنان ءتۇسىندىرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. سوندا جوسپارلى جۇكتىلىك دەگەن ۇعىمعا كوزقاراسىمىز وزگەرەتىن شىعار. ؛

دەموگراف شىنار پازىلبەكقىزىنىڭ پىكىرىنشە, ؛جوسپارلى جۇكتىلىك كەزىندە ماتەريالدىق جاعدايعا شەكتەن تىس ءمان بەرۋ بالا سانىن شەكتەۋگە ۇلاسىپ كەتۋى مۇمكىن. ال بالا تۋۋدى شەكتەۋ ءبىرشاما ۋاقىتقا جالعاسسا, ول جاپپاي سيپاتقا يە بولۋى ىقتيمال.

&ndash؛ دەموگرافيا عىلىمىندا, دەموگرافيالىق اۋىسىم تەورياسى بار. ول بىرنەشە ساتىدان تۇرادى. بۇل ؛&ndash؛ العاشقى قاۋىمدىق قۇرىلىس, ادامزات بالاسى جەر بەتىنە پايدا بولعاننان باستالعان. ول كەزدە تۋۋ, ءولىم-جىتىم كورسەتكىشى دە جوعارى دەڭگەيدە ءبولدى. ؛بىز ءقازىر ول كەزەڭنەن وتتىك. كەلە-كەلە "وتباسى جوسپارلاۋ" ۇعىمى پايدا بولدى. ءقازىر باتىس, شىعىس ەۋروپا, سولتۇستىك امەريكا سىندى ەلدەر دەموگرافيالىق اۋىسىمنىڭ ەكىنشى ساتىسىندا تۇر. وسى ەلدەردە كوپ بالا دۇنيەگە اكەلۋ سيرەك كەزدەسەدى. ارينە, ولار بۇل رەتتە وزدەرىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايلارىنا, ومىرلىك جوسپارىنا قارايدى. ياعني ءبىرىنشى ورىنعا بالانى ەمەس, باسقا دا قۇندىلىقتاردى جوعارى قويادى. ال بۇل بالا سانىن شەكتەۋگە, سايكەسىنشە, حالىقتىڭ ازايۋىنا اسەر ەتەدى.

ماسەلەن, ؛قىتاي حالىق سانىنىڭ كوبەيىپ كەتۋىنە بايلانىستى 1979 جىلى ء"بىر وتباسى ؛&ndash؛ ءبىر بالا" ساياساتىن ەنگىزگەن. الايدا تۋۋ كورسەتكىشى تىم تومەندەپ كەتكەندىكتەن, 2016 جىلى بۇل ساياساتتان باس تارتتى. بيىل ءتىپتى ءۇشىنشى بالانى ومىرگە اكەلۋگە رۇقسات بەردى. ءبىراق حالىق سول ءبىر بالاعا ۇيرەنىپ قالعان. بۇگىندە ۇلكەن جانۇيانى قالايتىن جاستار وتە از, باۋىرسىز وسكەن, شاعىن وتباسىعا ۇيرەنىپ قالعان قىتايلىقتاردىڭ تۇتاس بۋىنى قالىپتاسقان. جاستار وتباسىلىق تابىستى بىرنەشە بالا اراسىندا بولگەنشە, ءبىر بالاعا بارىنشا نازار اۋدارۋدى قۇپ كورەدى. ؛وسىنداي ۋاقىتشا شەكتەۋلەر, بالا سانىنىڭ شەكتەلۋىنە الىپ كەلۋى مۇمكىن, ؛&ndash؛ دەيدى دەموگراف.

"جوسپارلى جۇكتىلىك" تۋرالى قالا تۇرعىندارىنىڭ دا پىكىرىن بىلدىك. ورتا جاستاعىلاردىڭ كوپشىلىگى ماتەريالدىق جاعدايعا بايلانىستى بالانى جوسپارلاۋ دۇرىس دەسە, ەگدە جاستاعىلار جۇكتىلىكتى جوسپارلاۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ سانايدى.

ايزادا بيدان

اۆتورمەن ونىڭ facebook پاراقشاسى ارقىلى حابارلاسۋعا بولادى.

جازىلىڭىز

"قامشى" سىلتەيدى

قاتە تاپساڭىز, قاجەتتى بولىكتى تاڭداپ ctrl+enter باسىڭىز.

پىكىر قالدىرۋ

پىكىر