ءحالىڭ قالاي قانداس: سالتانات سولتانكەلدين «ورىس ءتىلىن بىلمەگەندىكتەن قانداستارىمىزدىڭ ديپلومى كەرەكسىز بولىپ قالدى»
  • usd 468.56

  • eur 497.56

  • rub 7.3

  • cny 67.18

29 ناۋرىز, 10:35:19
الماتى
+35°

تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ەلىمىزگە 1 ميلليوننان استام قانداس كوشىپ كەلىپتى. الداعى ۋاقىتتا دا «؛كوشى-قون ساياساتىنىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسىنا»؛ سايكەس, شەتەلدە تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تاريحي وتانىنا ورالۋى وسەدى دەپ كۇتىلۋدە. ءبىراق سوڭعى جىلدارى ەلىمىزگە كوشىپ كەلگىسى كەلەتىن قانداستاردىڭ قاتارى ازايعانى راس. قايتا ەلدى تاستاپ كوشىپ كەتكىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارى ارتا باستاعان سىڭايلى. ماسەلەن, 2012 جىلدان باستاپ جالپى رەسپۋبليكا اۋماعىنان كەتۋشىلەردەن گورى كەلۋشىلەر سانىنان ەداۋىر اسىپ كەتكەن. نەگە؟ جالپى كوش نەگە سايابىرسىپ قالدى؟ ەلگە كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ جاعدايى قالاي؟ ولاردىڭ الدىنان شىعاتىن ءتىل ماسەلەسىن, جۇمىسپەن قامتىلۋىن, الەۋمەتتىك جاعدايىن  ؛وڭتايلى شەشىپ بەرە الدىق پا؟ ايتا كەتەر جايت, ەلىمىزگە كوشىپ كەلگەندەردىڭ اراسىندا ديپلومى بار, مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسىندا تاجىريبەسى بار, بىلىكتى ماماندارى دا ەلگە ورالدى. ءبىراق سولاردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىعىپ, قىزمەتكە ارالاسىپ, بىلىكتىلىگى مەن تاجىريبەسىن ەل دامۋىنا جۇمساعاندارىن بايقاي المادىق. نەگە؟ ارنايى باعدارلاما ارناپ, «؛بولاشاقپەن»؛ مامان دايىنداۋعا ميللياردتار بولگەنشە, ەلگە ءوز اياعىمەن كەلىپ تۇرعان دايىن ماماندى نەگە كادەمىزگە اسىرا المادىق؟! كوكەيدەگى كوپ سۇراققا جاۋاپ تابۋ ءۇشىن ەلگە كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ ءبىرىن اڭگىمەگە تارتىپ كورگەن ەدىك.  ؛ ؛

سالتانات اعانى العاش قۇرىلىس جۇمىستارىندا, ءۇيدىڭ ىشكى ارلەۋ جۇمىستارىن ىستەپ جۇرگەن كەزىندە تانىدىم. ءتىلى شۇرايلى, ولەڭدەرى وتتى. ءسوز ساپتاسى دا كوپ نارسەدەن حابار بەرەتىندەي, قوعامداعى ءاربىر ىسكە ءوزىنىڭ ازاماتتىق كوزقاراسىن بىلدىرە الاتىن قالپىنا قاراپ, العاشىندا «؛قۇرىلىس سالاسىندا نە ىستەپ ءجۇر»؛ دەپ تاڭ قالدىم. ويىم الداماپتى...

 ؛

&ndash؛ اعا, قازاقستانعا قاشان كوشىپ كەلدىڭىز؟

&ndash؛ اتاجۇرتقا العاش 2010 جىلى تۋىستارعا قىدىرىپ كەلگەندە جولىم ءتۇستى. كەيىن 2013 جىلى ءبىرجولا قونىس اۋداردىم. ەلگە كەلگەندەگى باستى ماقسات ۇرپاعىمىز ءوز ەلىندە قازاقىلىعىن ساقتاپ, ءوسىپ ءونسىن دەگەن وي ەدى. شىنىن ايتۋ كەرەك, قازاقستان بىزگە نە بەرەدى نەمەسە ەلگە كەلىپ, بىردەڭە الا قويايىق دەپ قونىس اۋدارعان جوقپىز. و باستا كۆوتاسىز ءوز بەتىممەن تۋىستىق پاسپورت ارقىلى كوشىپ كەلدىك. ەلگە كەلگەنىمىزگە ون جىلدان اسسا دا ءالى كۇنگە ءبىر مەكەمەنىڭ ەسىگىن قاعىپ, كومەك دامەتىپ كورمەپپىز. تەك وسى ىندەت كەزىندە 42500 ؛ تەڭگە كومەك الدىق. سونى العان كەزدە مەملەكەت تە ءبىزدى ويلايدى ەكەن-اۋ دەپ كادىمگىدەي قۋانىپ قالدىق.

&ndash؛ كەلگەلى ورىس ءتىلى الدىڭىزعا كەدەرگى بولعان كەز بار ما؟

&ndash؛ تالاي رەت الدىمىزدان شىقتى عوي. جۇمىس ىستەگىمىز كەلىپ, ارەكەت ەتكەندە ەكى ءۇش رەت كەدەرگى بولدى. ءتىل بىلمەگەننەن شەتتەتىلىپ قالىپ جاتتىق. العاش كەلگەندە قىتايدان قازاقستانعا ۆيزاسىز كىرىپ شىعۋ ءۇشىن ىقتيارحات جاساتتىق. ىشكى ىستەر باسقارماسىڭ كوشى قون بولىمىندە ءبىر بارعاننان ءبىتىپ كەتەتىن قۇجات ءۇشىن ەكى ءۇش اي ساندالعان كەزىمىز بولدى. ۇزىن سونار كەزەككە تۇرىپ, كەزەگىڭ كەلىپ الدىنا ازەر جەتكەندە, «؛مىنا قۇجاتىڭىز جوق ەكەن»؛ دەيدى. ول قۇجاتتى الىپ قايتادان كەزەككە تۇراسىڭ, تاعى ءبىر قۇجاتتىڭ قۇلاعى قىلتيادى. تاعى كەرى قايتامىز. قىسقاسى ءتىل بىلمەگەننەن ولار بىزگە تۇسىندىرە الماي, ءبىز ولاردى تۇسىنبەي قۇجات ىسىمەن كوپ ساندالدىم.  ؛ورىس ءتىلىن بىلمەيمىن, قازاقشالاپ نەشە قايتارا سۇراسام دا, ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرەدى. سولاي ءتىل بىلمەگەندىكتەن ايلاپ ساندالعان كۇن دە ءوتتى باسىمىزدان. سول كەزدەرى ورىس ءتىلدى قازاقتاردى كورگەندە سولاي قاتتى تۇڭىلگەم.

&ndash؛ قىتايدا قاي جەرىندە تۇردىڭىز؟ نەمەن اينالىستىڭىز؟

- چجين جانگ ىلە كۇنەس اۋدانىندا تۇردىق. ول جەردە قازاقتار كوپ قونىستانعان. ءالى دە ول جەردە 150 مىڭداي قازاق بار.

- وتباسىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى...

&ndash؛ وتباسىمدا ءبىر ۇل ءبىر قىزىم بار. ايەلىم ۇيدە جۇمىسسىز. ەلگە كەلگەلى دە ەشقانداي الەۋمەتتىك جاردەماقى الىپ كورگەن ەمەسپىز. ءوز كۇنىمىزدى ءوزىمىز كورىپ جاتىرمىز. تۇراقتى جۇمىس ىستەگىمىز كەلەدى. ءبىراق ءتىل بىلمەگەندىكتەن, بىزگە ساي كەلەتىن جۇمىس تابىلمادى. تابىلعانىنىڭ ايلىعى ماردىمسىز. سونىمەن تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسپاي, ءوز ءوزىمدى جۇمىسپەن قامتۋ ماقساتىندا تىرلىك ەتىپ جاتىرمىن.

&ndash؛ ولەڭ جازاتىنىڭىزدى بىلەمىن. رۋحاني ورتامەن بايلانىس جاساپ, الدىڭعى جىلدارى «؛جازۋشىلار وداعىندا شاعىن كەش بەرەم»؛ دەپ جۇرگەنىڭىزدەن حاباردارمىن. اسىرەسە قىتايدان كەلگەندەر ءسوز ونەرىنە مىقتى. بۇل نەلىكتەن؟

&ndash؛ اناۋ ايتقانداي اقىنمىن دەپ ايتا المايمىن. كەيدە ءبىر شابىتىم ۇستاعاندا ءوزىم ءۇشىن ءتۇرتىپ قوياتىنىم بار. جازۋشىلار وداعىنا مۇشە دە ەمەسپىن. ءبىراق جازۋشىلار وداعىندا ولەڭدەرىمدى وقىعان اعالارىمىز قولداۋ بىلدىرگەن سوڭ, وقىرماندارمەن شاعىن ءبىر كەزدەسۋ وتكىزگەنىمىز بار. ادام بولعان سوڭ قىم-قۋىت ومىردە ارنارسە كوڭىل كۇيگە, جانىڭا اسەر ەتەدى. سوسىن ەرىكسىز قالام ۇستايسىڭ, ىشتەگى ءۇنىڭدى شىعارعىڭ كەلەدى. ءسويتىپ جازىلىپ جاتادى. ءبىز قىتايدا باستاۋىش سىنىپتا تەك قازاق تىلىندە ءبىلىم الدىق. قىتاي ءتىلى ءۇشىنشى سىنىپتان باستاپ قانا وقىتىلا باستادى. ۇستازدارىمىز قازاقتىڭ باي تاريحىن, ادەبيەتىن, ءسوز ونەرىن, شۇرايلى ءتىلىن بويىمىزعا ءسىڭىردى. قىتايدان كەلەتىندەردىڭ سوزدىك قورىنىڭ كەڭدىگىنىڭ دە سىرى وسىندا ما دەيمىن. وسى ورايدا ايتا كەتەيىن, قازاقستاندا ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ, ورىس ءتىلى, اعىلشىن ءتىلى قازاق تىلىمەن قاتار ۇيرەتىلىپ جاتادى. بالانىڭ ساناسىنا الدىمەن انا ءتىلى &ndash؛ قازاق ءتىلى مىقتاپ ءسىڭىرىلۋى كەرەك. باسقا تىلمەن قاتار ۇيرەنگەن سوڭ انا ءتىلىنىڭ قۇنى قالمايدى. ءۇش ءتىلدى قاتار ۇيرەنگەن سوڭ, انا ءتىلىنىڭ قۇنارى, شۇرايلىلىعى ساقتالمايدى. وسى ءبىر ءۇردىس بالانىڭ ءتىلىنىڭ شۇبارلانۋىنا اسەر ەتىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. قالىڭ قىتايدىڭ ورتاسىندا جۇرسەك تە, قازاق ءتىلىن ۇمىتپاۋىمىزعا, ءتىلىمىزدىڭ شۇبارلانباۋىنا باستاۋىش سىنىپتاعى ءبىلىم بەرۋ قاتتى اسەر ەتتى.

&ndash؛ قانداستارمەن ارالاسىپ تۇراسىز عوي. ەلىمىزگە كوشىپ كەلگەن قانداستارعا ورتاق ماسەلە قانداي؟

&ndash؛ قانداستارىمىزعا ورتاق ماسەلە &ndash؛ ءتىل. ءبىز ۇرپاعىمىز قىتايدا وزگە ۇلتتىڭ ادەتىن بويىنا سىڭىرمەسىن, ءوز ەلىندە ناعىز قازاقى تاربيەنى بويىنا ءسىڭىرسىن, ۇلتتىق ءسالت-داستۇردى مەڭگەرسىن دەپ كوشىپ كەلدىك عوي. ءبىراق كەيدە بالالارىمنىڭ ءتىلىن شۇبارلاپ سويلەۋى, ۇلتتىق سالت ءداستۇردى ويداعىداي مەڭگەرمەۋى جانىما باتادى. قانداستاردىڭ تۇپكى ماقساتى جەلگە ۇشتى ما دەپ الاڭدايمىن. قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسى مەن قازاقي تالىم-تاربيەنى بويىنا سىڭىرسە ءتىلدى ۋاقىت وتە وزدەرى ۇعىنىپ الار ەدى. مەكتەپتە تەك پاندىك ساباقتاردى عانا وتە بەرمەي, ۇلتتىق رۋح پەن قازاقي تالىم-تاربيەنى بويىنا قاتار سىڭىرسە بالالارىمىز مۇنشالىقتى باتىسقا ەلىكتەمەس ەدى. سوندىقتان مەكتەپكە وسىنداي ءبىر باعىتتا ءپان كەرەك دەپ ويلايمىن.

- قىتايدا شاعىن سەحتار كوپ دەپ ەستيمىز. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدە شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋى قيىنداۋ بولىپ وتىر. وسى ورايدا شاعىن سەح قوندىرعىلارىن الىپ كەلىپ, ءوندىرىستى دوڭگەلەتىپ اكەتۋگە نە كەدەرگى؟

&ndash؛ قىتايلىقتار قوندىرعىلاردى اكەلىپ, ءوز ۇيىندە قۇرىپ الىپ شاعىن سەحقا اينالدىرىپ جۇمىس ىستەي بەرەدى. بازاردان ورىن الىپ, سول جەردە جۇمىس ىستەسە دە, ول ءۇشىن بازارعا جالداۋ اقىسىن تولەمەيدى. ياعني قوندىرعى ساتىپ الىپ, تولىقتاي ءوز ءىسىن جولعا قويۋعا بارىن سالىپ كىرىسەدى. ال بىزدە بازاردان ورىن ساتىپ السا دا, كۇندەلىكتى ورىنعا سالىق تولەيدى ەكەن. سول بازاردىڭ جارىعىنا, قوقىسىنا, سۋىنا دەپ اقشا جينايدى. قىسقاسى وندىرىسپەن اينالىسپاي جاتىپ جاعاڭنان الاتىن قاپتاعان سالىق ءىستى وندىرمەيدى. قىتايدا ءبىر ءوندىرىس ورنىن اشام دەسەڭ ءۇش جىلعا دەيىن ءوسىمسىز نەسيە بەرەدى. مۇنداي جۇيە بەلگىلى ءبىر ءوندىرىستىڭ اياققا تۇرىپ كەتۋىنە وڭتايلى دەپ ويلايمىن. كەز كەلگەن ءوندىرىستىڭ جاندانىپ كەتۋىنە ءۇش جىلداي ۋاقىت كەرەك قوي. بۇل جۇيەدە سونى ويلاستىرعان. ءۇش جىلدان سوڭ ءوندىرىسى جاندانعان كاسىپكەر العان اقشاسىن مەملەكەتكە قايتارىپ بەرىپ, ءارى قاراي سول كاسىپتى ءوزى دوڭگەلەتىپ اكەتەدى. بىزدە وسىنداي ءوندىرىس اشام دەگەندەردى جان-جاقتى قولداۋ جوقتىڭ قاسى. راس, كومەك الىپ جاتادى. ول ءبىر ازعانتاي عانا ورتا. كوپ ادامعا قولجەتپەس جۇيە.

&ndash؛ قانداستارىمىزدىڭ قابىلەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ ارقىلى قىتايدىڭ ەل باسقارۋ جۇيەسىن, جەتىستىگىن, ارتىقشىلىقتارىن ءوز ەلىمىزدە پايدالانۋ مۇمكىن بە ەدى؟

&ndash؛ قىتايدان كوپتەگەن بىلىكتى, ءبىلىمدى, بار بىلگەنىن وسى ەلدىڭ دامۋىنا جۇمساسام ەكەن دەپ كەلگەن قانداستار جەتەرلىك. تەك ولاردىڭ سول ارتىقشىلىعىن وزىمىزگە پايدالانا المادىق. كوپ ماماننىڭ ديپلومى ساندىقتىڭ تۇبىندە قالدى. ماسەلەن, مەنىڭ ءوزىمنىڭ دە ديپلومىم ساندىقتا جاتىر. قىتايدا استىق سالاسى بويىنشا جوعارى ءبىلىم العانمىن. سول ديپلوم بويىنشا جۇمىس تا ىستەگەم. مەملەكەتتىڭ ارتىق استىق قورى بولادى. سوعىس جاعدايىندا, نەمەسە استىق تاپشىلىعى ورىن السا دەپ ارتىعىمەن قامبالارعا جينايدى. اسىرەسە بيدايدى قۇرت قۇمىرسقاعا جەم قىلماي, كوگەرتىپ الماي ساقتاۋدىڭ مامانىمىن. سونشا حالىق بار ەلدە, ارتىعىمەن استىق جيناۋ وڭاي ەمەس. ونىڭ سان ءتۇرلى ءادىسىن مەڭگەرىپ, ەلگە كوشكەنشە سول ماماندىق بويىنشا ەڭبەك ەتتىم. ءوز باسىم شەتەلدەن كوشىپ كەلگەن قانداستاردىڭ ءبىلىمى, تاجىريبەسى ءتىل بىلمەگەندىكتەن پايدالانىلماي قالدى دەپ ويلايمىن. ءتىل دەگەندە قازاق تىلىندە سايراپ تۇر عوي ءبارى, ورىس ءتىلىن بىلمەگەندىكتەن قانداستارىمىزدىڭ ديپلومى كەرەكسىز بولىپ قالدى. ءتىل دەگەندە ايتا كەتەيىنشى قازاقستاندا مەملەكەتتىڭ ءتىلى, سوسىن حالقتىڭ ءتىلى دەگەن ۇعىم قالىپتاسقان. جوعارى جاق رەسمي ءتىل ورىس تىلىندە سويلەيدى. ال قاراپايىم حالىق قازاق تىلىندە تىلدەسەدى. ۇكىمەت قاراپايىم حالىق وزدەرىنىڭ سويلەگەن ءتىلىن ءتۇسىنىپ جاتىر ما, جوق پا ءمان بەرە بەرمەيدى. كەيدە مەملەكەتتىك ارنالاردى تىڭداپ وتىرساڭ يننوۆاسيا, يندۋستريا, كونفەرەنسيا دەپ جاتادى. قازاق تىلىندە-اق ايتىپ جاتىر, ءبىراق ول اتاۋلار قاراپايىم حالىققا تۇسىنىكسىز. مەكتەپتە دە بالالار ايتىپ كەلەدى كەيبىر اتاۋلاردى, ماعىناسىن ەش تۇسىنبەيمىز. سولاردى قازاق تىلىنە ىڭعايلاپ اۋدارۋعا بولماس پا ەكەن دەپ ويلايمىز. ايتپەسە كوشىپ كەلگەنىمىزگە ون جىلداي بولدى, قازاقتىڭ ءتىلى قازاقىلانا ما دەسەك, باسقا دا شۇبارلانعان اتاۋلاردى وپ-وڭاي قولدانىسقا ەنگىزىپ الىپ جاتىر. سول قىنجىلتادى.

وسىندايدا ەرىكسىز مەملەكەتىمىز قانداستاردى اكەلەرىن اكەلىپ الىپ, ارى قاراي ولاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋسىز قالدىرعان جوق پا دەگەن وي قىلاڭ بەرەدى. قىتايدان كوشىپ كەلگەن بىرنەشە كورشىم بار. ءبىرى قازاق قىتاي كومپانياسىندا كولىك جۇرگىزۋشىسى. قىتايدان ۇيرەنىپ كەلگەن قىتاي ءتىلىنىڭ ارقاسىندا قىتاي جۇمىس بەرۋشىلەرىنىڭ كولىك جۇرگىزۋشىسى بولىپ ءجۇر. تاعى ءبىر كورشىم قانداس. ول دا قارا جۇمىسقا جالدانىپ ءجۇر. سۇراستىرسام ديپلومدى مامان. ءبىراق ديپلومى كادەگە اسپاي جاتىر. ءبىر كورشىمنىڭ ۇيىنە ءتورت رەت ۇرى ءتۇسىپ, قۇقىق قورعاۋ ورىندارى «؛توتە جازۋمەن جازعان ارىزدى تىركەۋگە المايمىز»؛ دەپ ارىزىن قابىلداماي كەتكەنىن دە كورىپ, قانداستارىمىزدى ەڭ بولماسا وسىندايدا ءتىل مەن كريلليسا جازۋ جاعىنان كومەكتەسەتىن مامانمەن قامتاماسىز ەتە المادىق دەپ قىنجىلدىم. ميلليون قانداستى اكەلگەنمەن سولاردىڭ ەلىمىزدە ەركىن قۇقىعىنىڭ قورعالۋىن قامتاماسىز ەتە الماعانىمىز وكىنىشتى. سوندا دا قۇقىعىنىڭ بۇزىلعانىنا, جۇمىسسىز قالعانىنا ءمان بەرمەي «؛تەك بالام قازاقىلىعىن ساقتاسا دەپ كوشىپ كەلىپ ەم, ءتىلى شۇبارلانىپ بارادى»؛ دەگەنىنە قاراپ تومەن قارادىم...

قۋانىش ەرسۇڭقار

اۆتورمەن ونىڭ facebook پاراقشاسى ارقىلى حابارلاسۋعا بولادى.

جازىلىڭىز

"قامشى" سىلتەيدى

قاتە تاپساڭىز, قاجەتتى بولىكتى تاڭداپ ctrl+enter باسىڭىز.

پىكىر قالدىرۋ

پىكىر