سەرىك ءابدىراحمانوۆ: بۇل سايلاۋ – پرەزيدەنتتى مەرزىمىنەن بۇرىن اۋىستىراتىن سايلاۋ

&ndash؛ بۇگىن وزدەرىن قازاقستانداعى جالعىز "وپپوزيسيالىق پارتيامىز" دەيتىن جالپىۇلتتىق سوسيال-دەموكراتيالىق پارتيا ءماجىلىس جانە ءماسليحات سايلاۋىنا بويكوت جاريالادى. مۇنىسىن سايلاۋ تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلدانعانىمەن, شىنايى ساياسي احۋال وزگەرمەگەنىمەن بايلانىستىردى. پارتيا ۋاجىمەن كەلىسەسىز بە؟

&ndash؛ نەگىزى سولايى سولاي عوي. ءبىراق جسدپ جاعدايىندا باسقا ماسەلەگە ءمان بەرۋ كەرەك. جسدپ كىمنىڭ پارتياسى؟ بەرگەي رىسقاليەۆتىكى. بيىل عانا بيلىك بەرگەيگە تاركىلەنگەن دۇنيە-مۇلكىن قايتارىپ بەرگەنىن بىلەمىز. بيلىك ەندى قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا رىسقاليەۆكە ء"بىز سەنىڭ بايلىعىڭدى قايتاردىق, سەن سايلاۋعا ارالاسپا" دەپ ساياساتقا كەلۋىنە "ستوپ" قويىپ وتىر. سوندىقتان ولار قالىس قالدى. ۇلكەن ويىننىڭ ءبىر بولشەگى عوي.

&ndash؛ جانبولات ماماي باستاعان بەلسەندىلەر دە سايلاۋعا بويكوت جاريالاپ, ازاماتتاردى سايلاۋ وتەتىن كۇنى الاڭعا شىعۋعا شاقىرىپ جاتىر. بۇل باستاماعا نە دەيسىز؟

&ndash؛ الداعى سايلاۋدىڭ اتى عانا سايلاۋ. زاتى &ndash؛ ساياسي سپەكتاكل. "نۇرسايلاۋ" دەگەن سپەكتاكل. سوندىقتان ازاماتتىق پوزيسياسىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن بويكوتتى تاڭداپ وتىرعان شىعار. جالپى قازاقستاندا سايلاۋ جوق قوي. پارلامەنتتەن حالىقتىڭ وكىلدەرىن تاپپايسىڭ. جۇرت الدىنا شىعىپ, ەل ءسوزىن ايتىپ جۇرگەن ەشكىم جوق. بيلىكتىڭ ءوزى "نۇروتان" ارقىلى حالقىنا تاڭداۋ قالدىرماي بويكوت جاساپ وتىر. بەلسەندىلەردىكى ء"ا" دەسە, ء"ما" دەگەندەي "بويكوتقا &ndash؛ بويكوت" دەگەنى عوي. تىنىش وتىرىپ سىرتتا قالعانشا, جاريالاپ سىرتتا قالعان دا دۇرىس.

&ndash؛ كەزىندە بيلىكتىڭ كەي ارەكەتتەرىن سىناعان كەي ازاماتتار سايلاۋعا "جۇيەنى ىشىنەن وزگەرتۋ" ءۇشىن تۇسكەلى جاتقانىن مالىمدەۋدە. بۇگىنگى جۇيەنى ىشىنەن وزگەرتۋ قانشالىقتى مۇمكىن؟

&ndash؛ بۇگىنگى بيلىك اتى جامان "راك" اۋرۋى سەكىلدى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىنا تاراپ, بۋىن-بۋىنىن كەۋلەپ, جۇيەلى تۇردە الىپ قويعان. ونى ىشىنە بارىپ جوندەۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل &ndash؛ تەك اقتالۋ. ابايدىڭ "ارسىز بولماي, اتاق جوق" دەگەنىندەي اتاق ءۇشىن ارىن ساتۋ عوي. ولاردىكى جەكە باسىنىڭ قامى. باسقا ەشتەڭە دە ەمەس. بيلىك وزگەرەمىز دەسە, 30 جىل ۋاقىت بولدى عوي. ءبىراق سول 30 جىلدا قۇلدىراي بەردى, ءىري بەردى, ءشىري بەردى. بۇل بيلىك ىشىنەن وزگەرەتىن ۋاقىتتان كەتىپ قالدى.

&ndash؛ الداعى سايلاۋعا ەسكى پارتيالار قاتىسادى. جاڭا پارتيا تىركەلگەن جوق. حالىقتا تاڭداۋ بار ما؟

&ndash؛ حالىقتا تاڭداۋ جوق. نازارباەۆ بيلىكتەن كەتىپ, ونىڭ اتى عانا قالدى. توقاەۆ ءوز قۇزىرەتىنىڭ جارتىسىن دا پايدالانا الماي وتىر. جوعارىدا بايىعان توپتار بىر-بىرىمەن قىرقىسىپ جاتىر. سايلاۋعا قاتىساتىن 5 پارتيا سول قىرقىسقان توپتاردىڭ وكىلدەرى. وزدەرىنىڭ دۇنيەگە تالاسىنا ساياسي بوياۋ بەرۋ ءۇشىن وسى پارتيالاردى سايلاۋعا قوسىپ وتىر. وسى ارقىلى "سايلاۋ" دەگەن ۇلكەن سەنارييدىڭ ويىنشىلارىنا اينالدى.

&ndash؛ ءوزىڭىز ايتقان "سەنارييدىڭ" قوعامعا, حالىققا اسەرى قانداي بولادى؟

&ndash؛ بۇدان حالىق تەك زارداپ شەگەدى. بۇگىندە ازاماتتارىمىزدىڭ تۇرمىسى توزعان. قىمباتشىلىق قىسىپ بارادى. ەكونوميكا شيكىزاتقا بايلانعان. ەكسپورتتىڭ 95 پايىزىن شيكىزات پەن جارتىلاي دايىن بۇيىمدار قۇرايدى. ءبىر اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي زاۋىت سالىنبادى. ەشتەڭە وندىرمەيمىز. تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ 100 پايىزى يمپورت. وسى 30 جىلدا قازاقستانعا 600-700 ملرد دوللار ينۆەستيسيا قۇيىلعان. سونىڭ ءبارى قايدا كەتتى؟ قالتالارعا كەتتى. ميللياردەرلەر پايدا بولدى. لوندوننان ساياجايلار ساتىپ الىندى. حالىق بەيشارا جاعدايدا. ال كەزىندە باسشىمىز كۋۆەيتتى وزامىز دەپ ۋادە بەرمەپ پە ەدى؟ قايدا وزعانىمىز؟

&ndash؛ پارتيالار سەزدەرىندە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى مەن پرەزيدەنتتىڭ ەل دامۋىنا قوسقان ەڭبەگىن مىندەتتى تۇردە تىلگە تيەك ەتتى. ساياسي دوداعا بارا جاتقان پارتيالاردىڭ وزدەرىنە باسەكەلەس بيلىك پارتياسىنىڭ ءتوراعالارىن ماقتاپ, ماداقتاۋى نەنى بىلدىرەدى؟

&ndash؛ بۇل "كۇنكورىس" دەگەن ءسوز. ولار توقاەۆتىڭ اتىن ىرىم ءۇشىن ايتقان بولار, ايتپەسە تىزىمگە ەلباسىنىڭ رۇحساتىمەن ەنىپ وتىرعانى بەلگىلى عوي. سولارعا العىس ايتىپ, قاتارعا قوسىلعاندارىنا ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتقان جايى.

&ndash؛ سايلاۋ جاقىنداعاندا ەلدەگى ەكى بىردەي پارتيا رەبرەندينگ جاساپ, قاتارلارىنا جاڭا ادامدار قوسىپ, ەسكىسىن شىعارىپ جاتىر. بۇل الداعى سايلاۋدى تارتىمدى, تارتىستى ەتە الا ما؟

&ndash؛ قازاقستاندا قايداعى تارتىس, قايداعى تالاس. ماجىلىسكە قاي پارتيانىڭ وتەتىنى, كىمدەر دەپۋتات اتاناتىنى ءقازىردىڭ وزىندە بەلگىلەنىپ قويىلعان. نۇروتانعا 60 پايىز, قالعاندارىنا 10 پايىزدان ءبولىپ بەرەدى دەپ ەستىپ جاتىرمىز. اراسىندا بىرەۋ-مىرەۋ ويىن ەرەجەسىن بۇزىپ جاتسا, سونى شىعارىپ جىبەرۋى دە مۇمكىن. ءبىر انىعى, بۇل سايلاۋ ؛&ndash؛ داريعا نازارباەۆانىڭ, ياعني پرەزيدەنتتى مەرزىمىنەن بۇرىن اۋىستىراتىن سايلاۋ.

&ndash؛ نەگە ولاي دەيسىز؟

&ndash؛ مۇنىڭ ارتىندا بيلىكتى داريعاعا مۇرا ەتۋ ماقساتى جاتىر. داريعا ماجىلىسكە بارادى. ول جەردە ءتوراعا بولادى. ۇزاماي قاسەكەڭ (قاسىم-جومارت توقاەۆ &ndash؛ رەد.) شارشادىم دەپ كەتۋ تۋرالى ارىز بەرەدى. ماۋلەن اشىمباەۆ (سەنات ءتوراعاسى, كونستيتۋسيا بويىنشا ەلدەگى ەكىنشى تۇلعا -&ndash؛رەد.) ء"ىشىم اۋىردى" دەيدى دە ول دا تايىپ تۇرادى. وسىلايشا, ءماجىلىس ءتوراعاسى داريعا پرەزيدەنت مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارا تۇرىپ, ۇزاماي وتەتىن "نۇرسايلاۋ" ناتيجەسى بويىنشا پرەزيدەنت بولىپ شىعا كەلەدى. ارى قاراي "قاسىم حاننىڭ ؛قاسقا ؛جولى, "ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى, نۇروتاننىڭ قىسقا جولى بولايىن دەپ تۇر. ؛بۇل سايلاۋدىڭ قۇپياسى وسىندا جاتىر. وسى سايلاۋ كەلەسى پرەزيدەنت سايلاۋىنا پرايمەريز. داريعانى سايلاعان دا, كوكتەمدە كەتىرگەن دە حالىق ەمەس. ءوز ورتاسى. سول ورتا "داۋلى ماسەلەلەردىڭ شۋى باسىلسىن", "سەن دەمالا تۇر" دەدى. ەندى "جول اشىق", "ەل ۇمىتتى" دەگەن بولار.

&ndash؛ بيىل "سايلاۋ تۋرالى" زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلگەنى بەلگىلى. وعان ساي پارتيالار ۇسىناتىن كانديداتتاردىڭ كەم دەگەندە 30 پايىزى ايەلدەر مەن 29 جاسقا تولماعان جاستار بولۋعا ءتيىس. بۇل ءماجىلىستىڭ جۇمىسىنا قانشالىقتى اسەر ەتەدى دەپ ويلايسىز؟

&ndash؛ اقش-تا پرەزيدەنت كونگرەسستىڭ 30 پايىزى جاستار بولۋى كەرەك دەگەن قاۋلى شىعارسا, تۋرا سول جەردە يمپيچمەنت جاريالانىپ, پرەزيدەنتتى جوق قىلادى. بۇل &ndash؛ كۇلكىلى. جاستار سايلانا ما, كارىلەر سايلانا ما حالىق شەشۋى كەرەك. بۇل &ndash؛ اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدانىڭ كەرى. بىزدەگى جاساندىلىقتىڭ كورىنىسى.

&ndash؛ قازاقستانعا قولدانىستاعى پروپورسيونالدىق جۇيە قانشالىقتى ءتيىمدى؟

&ndash؛ پروپورسيونالدىق جۇيە بىزگە مۇلدە كەلمەيدى. قازاقستانعا پارتيالىق جۇيە بەيتانىس. پارتيالار تاجىريبەسى, ءداستۇرى قالىپتاسپاعان. تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا دەموكراتيانىڭ كورىنىستەرى بار ەكى-اق سايلاۋ ءوتتى. ارتىنشا بيلىك وزىنە ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن مىنا پروپورسيونالدىق جۇيەنى تاڭداپ الدى. ەندى ءماسليحاتتاردى پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا تاڭداماق. بۇل &ndash؛ بيلىكتىڭ حالىقتان قورقۋى. 30 جىلدا ءوز اۋىلىنىڭ اكىمىن سايلاۋعا مۇمكىندىك بەرمەدى. نە ءۇشىن؟ جاساندى اكىمدەر ارقىلى قازبا-بايلىقتى توناۋ, ۇرلاۋ, ساتۋ ءۇشىن. ال حالىقتان سايلانعاندارعا بۇكىل اۋىل بولىپ كوتەرىلىپ, توقتاۋ جاساي الۋشى ەدى. سايلانعان اكىم ۇرلىققا بارمايدى. حالىق ءوزى سايلاسا, جەرگىلىكتى ليدەرلەر پايدا بولادى. بيلىك بۇدان قاۋىپتەنەدى. سايلاۋ, سايلانۋ قۇقىعى جوق حالىقتىڭ جاعدايى قۇلمەن تەڭ. حالىق ؛&ndash؛ بيلىكتىڭ قۇلىنا اينالدى.

&ndash؛ ءسىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەڭەسشىسى, جوعارعى كەڭەستىڭ, ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتى بولدىڭىز. سول كەزدە ەلدەگى كەمشىلىكتەردى وسىلاي باتىل ايتتىڭىز با؟

&ndash؛ ايتتىم. ۇدايى ايتتىم. 90 جىلدارى ؛سەرگەي تەرەششەنكو مەن اكەجان قاجىگەلديندى "ۇرىسىڭدار" دەپ جەكەشەلەندىرۋگە قارسى شىعىپ 3 جارىم جىل تەرگەۋدە جۇردىم. ؛نازارباەۆتىڭ وزىنە "جانىڭىزعا وڭكەي جەمقورلاردى جيناپ الدىڭىز" دەپ ايتقانمىن. نازارباەۆقا كورگەن, كەلىسپەگەن تالاي نارسەنى اشىق ايتتىم. "قىزدارىڭىزدى تىيىڭىز, قۇدالارىڭىزدى تىيىڭىز" دەپ كەڭەس بەرگەنمىن. 2003 جىلى جەردى ساتۋعا قارسى شىعىپ, سول كەزدەگى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى احمەتجان ەسىموۆكە "ەگەردە جوڭعارلار وسى ءتاسىلدى بىلگەندە قانتوگىسكە بارماي, قازاققا سول زاماندا-اق وسى جەر كودەكسىن ۇسىنار ەدى" دەگەنىم بار. ونىڭ ءبارى ستەنوگراممالاردا جازۋلى تۇر. ەگەر ءوز پايدامدى ويلاعان بولسام, مينيستر دە, ؛اكىم دە بولار ەدىم. تەرەششەنكو جاستار جانە تۋريزم ءمينيسترى بولۋعا ۇسىنىس ءبىلدىردى. باس تارتتىم. 1993 جىلى ؛نۇرسۇلتان نازارباەۆ الماتى اكىمى بولۋدى ۇسىندى. ودان دا باس تارتتىم.

&ndash؛ نەگە؟

&ndash؛ ول كەزدە ول كىسىنىڭ ماڭايىنداعىلار الماتىنىڭ جەرىن تالاۋعا كىرىسكەن ەدى. مەن ولارمەن نە بىرگە بولۋىم كەرەك, نە كۇرەسۋىم كەرەك. ؛مەن پارا الا المايتىن, بەرە المايتىن اداممىن. ال ەگەر كۇرەسكەن بولسام, ەندىگى جوق بولار ما ەدىم.

&ndash؛ سۇحباتىڭىزعا راحمەت!