• usd 468.56

  • eur 497.56

  • rub 7.3

  • cny 67.18

28 ناۋرىز, 20:57:56
الماتى
+35°

بۇرىنعى پارلامەنت عيماراتى.قازاق سسر جوعارعى كەڭەسى ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيا وسىندا قابىلداعان

وسىدان تۋرا 30 جىل بۇرىن 1990 جىلى 25 قازان كۇنى «؛قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسياسىن»؛ جاريالاۋ كونستيتۋسيالىق ماڭىزى بار تاريحي وقيعا بولدى.

1990 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي كسرو مەن رسفسر-دەگى ساياسي جاعداي سىرتقاتەپكىش كۇشتەردىڭ پايداسىنا تەز قارقىنمەن دامىدى جانە بارلىق دەرلىك وداقتاس رەسپۋبليكالار مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيالاردى قابىلدادى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى وزدەرىن وداقتىق كەلىسىمشارتتان تىس جانە وسىعان بايلانىستى تاۋەلسىز دەپ جاريالاي الدى.

قازاقستاندا دا پرەزيدەنتتىك بيلىك ورناعاننان جانە رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى سايلانعاننان ەكى ايدان كەيىن جاڭا كونستيتۋسيالىق اكتىنىڭ &ndash؛ «؛قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيانىڭ»؛ جوباسىن دايىنداۋ باستالدى. ول بەس ايعا جۋىق ۋاقىتقا سوزىلدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا جوعارعى كەڭەسكە زاڭ جوباسىنىڭ ءتورت نۇسقاسى كەلىپ ءتۇستى, ولاردىڭ ەكەۋى باسپادا جاريالاندى. ولاردىڭ ىشىندە, ونى دايىنداۋعا دەپۋتاتتار مەن عالىمداردىڭ ۇلكەن توبى, حالىقتىڭ قوعامدىق ۇيىمدارى قاتىسقان, ۇسىنىستاردى ەسكەرە وتىرىپ بىرنەشە رەت جاڭارتىلعان, شارتتى تۇردە ايتقاندا جوبانىڭ نەگىزگى نۇسقاسى بولدى. ول جوعارعى كەڭەستىڭ كوميتەتتەرىندە جانە پرەزيدەنتتىك كەڭەس پەن ۇكىمەتتىڭ جۇمىس توپتارىندا تالقىلاندى.

دەكلاراسيا جوبالارىنىڭ ەكىنشى توبى جەدەل قۇرىلعان قوعامدىق ۇيىمدار مەن دەپۋتاتتىق توپتار &ndash؛ «؛دەموكراتيالىق قازاقستان»؛, «؛قازاقستاننىڭ ازاماتتىق قوزعالىسى»؛, «؛بىرلىك ءۇشىن قوزعالىس»؛ اتىنان ەنگىزىلدى. ەڭ راديكالدى بولىك «؛دەموكراتيالىق قازاقستان»؛ پارلامەنتتىك توبىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن بىرىكتىرىلدى. ول «؛بالاما نۇسقا»؛ رەتىندە ءوزىنىڭ دەكلاراسيا جوباسىنىڭ نۇسقاسىن ۇسىندى جانە ونى كەڭەيتىلگەن تۇسىندىرمە جازباسىن قوسا وتىرىپ, تالقىلاۋ ءۇشىن جوعارعى كەڭەسكە ۇسىندى. دەكلاراسيا جوباسىنىڭ نەگىزگى جانە بالاما نۇسقالارى ءارتۇرلى ساياسي باعىتتا بولدى. ولاردىڭ ءبىرى رەسپۋبليكانىڭ ەگەمەندىگىن جانە ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتىڭ قاجەتتىلىگىن جوققا شىعاردى, ال ەكىنشىسى كەرىسىنشە, قۇرىلىپ جاتقان (كسرو-نىڭ ورنىنا) ەگەمەن مەملەكەتتەر وداعىنىڭ شەڭبەرىندە رەسپۋبليكانىڭ دەربەس, تاۋەلسىز دامۋى يدەياسىن قورعادى.

رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسياسىنىڭ جوباسى (نەگىزگى جانە بالامالى جوباسى) جوعارعى كەڭەستە 1990 جىلى 15-16 قازاندا &ndash؛ ەكى كۇن بويى تالقىلاندى. وندا 40 شاقتى دەپۋتات سويلەدى. تالقىلاۋ بارىنشا قۇشتارلىققا تولى, قىزۋ جانە قايشىلىقتى بولدى. دەكلاراسيا جوباسىنىڭ ەكى نۇسقاسى نەگىزگى يدەيالارى مەن باعدارى بويىنشا بىر-بىرىنە ديامەترلى تۇردە قارسى بولدى. قاراما-قايشىلىقتاردىڭ ىمىراسىزدىعى سونشالىقتى, كەيدە رەسپۋبليكانىڭ ەگەمەندىگى عانا ەمەس, ونىڭ ۇلتتىق-مەملەكەتتىك قۇرىلىم رەتىندە ءومىر سۇرۋىنە كۇمان كەلتىرىلدى. بالاما نۇسقانى جاقتاۋشىلارعا «؛قازاق كسر رەسپۋبليكادان تىس جەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ۇلتتىق مادەني, رۋحاني جانە ءتىل جونىندەگى قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋعا قامقورلىق جاسايدى»؛ دەگەن تۇجىرىم ۇنامادى (8-باپ, ء3-بولىم). ولار «؛ۇلتتىق مەملەكەتتىلىك تۋرالى»؛, «؛ۇلتتاردىڭ ءوزىن-وزى بيلەۋ قۇقىعى تۋرالى»؛, ء«؛وزىن-وزى بيلەۋ سۋبەكتىسى رەتىندە بايىرعى ۇلتتىڭ ۇعىمى تۋرالى»؛ تۇجىرىمداردى «؛نەگىزگى»؛ جوبادان الىنىپ تاستالۋىن تالاپ ەتتى.

ولاردىڭ ايتۋىنشا رەسپۋبليكاداعى ءتىل ساياساتىن رەتتەيتىن «؛نەگىزگى»؛ جوبانىڭ باپتارى, اتاپ ايتقاندا ونىڭ كەلەسى ەرەجەلەرى قابىلداۋعا كەلمەيدى: «؛قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى قازاق ءتىلى بولىپ تابىلادى»؛؛ «؛قازاق كسر-ىندەگى ورىس ءتىلى ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى بولىپ تابىلادى. قازاق كسر-ى ورىس ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك تىلمەن قاتار ەركىن جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتەدى. رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ۇلت وكىلدەرىنىڭ ورىس ءتىلىن ءبىلۋى ولاردىڭ نەگىزگى مۇددەلەرىنە جاۋاپ بەرەدى»؛. «؛بالاما»؛ جوبانىڭ وكىلدەرى نەگىزگى جوبانىڭ وسى باپتارىنىڭ بارلىعىنا ورىس ءتىلىن قازاق تىلىمەن بىرگە مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قابىلداۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى يدەيانى قارسى قويدى. قارسىلاستارىنىڭ قازاق جانە ورىس تىلدەرىنىڭ سالماعى ءار ءتۇرلى جانە قوعامداعى جاعدايى ءارتۇرلى ەكەندىگى تۋرالى دالەلدى دالەلدەرى: ورىس ءتىلى &ndash؛ بۇل قىزمەتتىڭ بارلىق سالالارىندا قارىم-قاتىناس قۇرالى جانە الەمگە بەلگىلى اقپاراتتىق قۇرال ەكەندىگى, ال قازاق ءتىلى كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىسقا دەيىن ازايعاندىعى جانە ولاردىڭ باستاپقى كۇيىندە تەڭەستىرىلۋى, ونىسىز دا مەيلىنشە تەڭ ەمەس بولۋى قازاق ءتىلىنىڭ ءسوزسىز جويىلۋعا اكەلەتىنى ەشقانداي اسەر ەتپەدى. قازاق تىلىنە مەملەكەتتىلىك مارتەبەسىن بەرۋ باسقا تىلدەردى, اسىرەسە, الەم تىلدەرىنىڭ بىرىنە اينالعان ورىس ءتىلىن شەكتەۋدى كوزدەمەدى, تەك ءبىر عانا ماقسات بولدى, ول &ndash؛ كەڭەس وكىمەتى جىلدارىندا ناقتى بەلگىلەنگەن ۇلتتىق ءتىلدىڭ تولىقتاي جويىلۋىنا جول بەرمەۋ.

كەلىسپەۋشىلىك فاكتىسىنىڭ تەرەڭدىگىن  ؛«؛بالامالى»؛ جوبانىڭ جاعىندا سول كەزدە كەيىنگى رەسپۋبليكانىڭ كورنەكتى قايراتكەرلەرى وسپانوۆ م., تەرەششەنكو س., ت.ب. بولعاندىعى كورسەتەدى. ەكى كۇندىك تالقىلاۋ بارىسىندا ەكى جوبانى قولداۋشىلار اراسىندا ىمىراعا قول جەتكىزىلمەدى, دەگەنمەن ۇستانىمداردىڭ پرينسيپتىك ەمەس ماسەلەلەرى بويىنشا بەلگىلى ءبىر جاقىنداسۋ بايقالدى. دەكلاراسيانىڭ «؛بالامالى»؛ جوباسى يمپەريالىق يدەولوگيانى جاقتاۋشىلار مەن وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ەگەمەندىك قۇقىقتارىنىڭ كەڭەيۋىنە قارسى شىققان كەيبىر دەپۋتاتتاردىڭ پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ولاردىڭ تۇسىندىرمەسىمەن ۇسىنىلعان دەكلاراسيانىڭ جالپىمەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى ەمەس, «؛قازاق كسر-نىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى»؛ دەپ اتالۋى كوپ نارسەنى ءبىلدىردى.

1990 جىلى 16 قازاندا رەسپۋبليكانىڭ جوعارعى كەڭەسى «؛قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا»؛ جوباسىن حالىقتىق تالقىلاۋ بارىسىندا الىنعان ۇسىنىستاردى, ەسكەرتۋلەردى جيناقتاۋ جانە قورىتىندىلاۋ جونىندەگى كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى»؛ قاۋلى قابىلدادى. كوميسسيا سانى جاعىنان اۋقىمدى جانە وكىلەتتى بولدى جانە ونىڭ قۇرامىنا پارلامەنتتىڭ 25 دەپۋتاتى كىردى. ونىڭ قۇرامىنا جوعارعى كەڭەس كوميتەتتەرىنىڭ 7 ءتوراعاسى, سونداي-اق جوعارعى كەڭەس ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى, رەسپۋبليكانىڭ عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءۇش مۇشەسى, ەكى گەنەرال - رەسپۋبليكانىڭ قورعانىس ءمينيسترى جانە كسرو كگب شىعىس شەكارا وكرۋگىنىڭ قولباسشىسى, پرەزيدەنت كەڭەسىنىڭ ءۇش مۇشەسى, قازاقستان كومپارتياسى اۋداندىق, وبلىستىق كوميتەتتەرىنىڭ حاتشىلارى جانە اۋداندىق, وبلىستىق كەڭەستەر مەن اتقارۋشى كوميتەتتەر ءتوراعالارى, سونىمەن قاتار پارتيا, قوعامدىق توپتار مەن بلوكتاردىڭ جەتەكشىلەرى كىردى. ؛كوميسسيانىڭ ؛ ءتوراعاسى قازاق كسر حالىق دەپۋتاتى, قازاق كسر عا اكادەميگى س.ز. زيمانوۆ بولدى.

1990 جىلى 25 قازاندا كەلىسىم كوميسسياسىنىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى پارلامەنتتىڭ جالپى وتىرىسىندا رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا جوباسىن تالقىلاۋ بولدى. بۇل 6 ساعاتقا سوزىلدى جانە ونىڭ ءاربىر بابى (ولار بارلىعى 17 بولاتىن) قىزۋ پىكىرتالاس تۋدىردى. كەيدە, ولار قاتال تۇردە بولىپ, قازاق حالقىنىڭ مەملەكەتتىك ءوزىن-وزى بيلەۋ قۇقىعىنان باس تارتۋ تالابىن قويۋعا دەيىن جەتتى. كوبىنە رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى ءن.ا. نازارباەۆتىڭ بەلسەندى ارالاسۋى جاعدايدى جۇمسارتىپ, وتكىر كەلىسپەۋشىلىكتەردى توقتاتتى. ول كەلىسىم كوميسسياسى دايىنداعان دەكلاراسيا جوباسىنىڭ ەرەجەلەرىن 11 رەت قولداپ سويلەدى. سول كۇنى پارلامەنتشىلەردىڭ كوپشىلىك داۋىسىمەن دەكلاراسيا قابىلداندى. 71 ادام قارسى داۋىس بەردى, ول قاتىسقان دەپۋتاتتاردىڭ 1/5 بولىگىن قۇرادى.

دەكلاراسيادا اسا ماڭىزدى ماسەلە &ndash؛ رەسپۋبليكانىڭ ءوز بيۋدجەتىن قالىپتاستىراتىندىعى ايقىندالدى. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا &ndash؛ ەلىمىز كونستيتۋسياسىنىڭ نەگىزىنە اينالعان رەسپۋبليكانىڭ تۇڭعىش زاڭ اكتىسى. بۇل قۇجاتتا قازاقستان «؛حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ دەربەس سۋبەكتىسى بولۋعا, سىرتقى ساياساتتى ءوز مۇددەلەرىنە ساي بەلگىلەۋگە, حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنە قاتىسۋعا قۇقىعى بار»؛ ەگەمەن مەملەكەت دەپ جاريالاندى. دەكلاراسيا العاش رەت تابيعي رەسۋرستاردىڭ, ەكونوميكالىق جانە عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتىنىڭ قازاقستان مەنشىگىندە بولۋىنىڭ ەرەكشە قۇقىعىن باياندى ەتتى. ەگەر ەگەمەندىك قاعيداتتارىنا قايشى كەلەتىن بولسا, قازاقستان اۋماعىندا كسرو زاڭدارىن توقتاتۋ قۇقىعىن بەلگىلەدى.

1990 جىلعى 25 قازاندا قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىن جاريالاۋ &ndash؛ قازاقستان ءۇشىن ءوز دامۋىنىڭ جولىن دەربەس انىقتاۋ مۇمكىندىگىن اشقان تۇڭعىش اكتى بولدى. قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلدانعان كۇن &ndash؛ 1990 جىلعى 25 قازان كەيىننەن رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەسى, ياعني دەمالىس كۇن بولىپ جاريالاندى. بۇل كۇن مەملەكەتتىك مەرەكە رەتىندە 2001-دەن 2009 جىلعا دەيىن تويلانىپ كەلدى. 2009 جىلى «؛قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى»؛ قولدانىستاعى زاڭىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, 25-قازان مەملەكەتتىك مەرەكەلەر تىزىمىنەن الىنىپ تاستالدى. دەسەك تە, ەلىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي اسەر ەتكەن بۇل كۇن ءوز ماڭىزدىلىعىن جوعالتپاق ەمەس. ؛ قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيانىڭ قابىلدانۋى قازاق حالقىنىڭ جانە بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ ءارتۇرلى توپتارىندا رۋحاني ورلەۋ مەن قۇلشىنىستار تۋدىردى. قازاق كسر-نىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا كەيىنگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى كونستيتۋسيالىق زاڭدى جانە تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىن دايىنداپ, قابىلداۋعا نەگىز بولدى. دەكلاراسيانىڭ باعا جەتپەس سيمۆولدىق ءمانى بار, ول بىزگە تاۋەلسىزدىككە باستايتىن جولدى اشىپ بەردى.

سابىرحان سماعۇلوۆ,

ال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى

قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى

"قامشى" سىلتەيدى

قاتە تاپساڭىز, قاجەتتى بولىكتى تاڭداپ ctrl+enter باسىڭىز.

پىكىر قالدىرۋ

پىكىر