حالىق كوتەرىلسە, قازاقستانعا شەتەلدەن اسكەر كىرگىزىلە مە؟

بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى (ۇقشۇ) اياسىندا رەسەي بەلارۋسكە اسكەر كىرگىزۋى مۇمكىن ەكەنىن مەڭزەگەن. لۋكاشەنكو ايتقان ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا قازاقستان دا مۇشە. سونداي-اق تاياۋدا قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى چجان سياو "قازاقستان مەن قىتاي اسكەرى ايماقتاعى ءتۇرلى-تۇستى رەۆوليۋسياعا قارسى بىرگە كۇرەسەدى" دەپ مالىمدەگەن. بۇدان "حالىق كوتەرىلسە, قازاقستانعا شەتەلدەن اسكەر كىرگىزىلە مە" دەگەن زاڭدى ساۋال تۋادى. ماسەلەنى ؛اسكەري ساراپشى, جۋرناليست امانگەلدى قۇرمەتۇلى قامشى تىلشىسىمەن بولعان شاعىن سۇحباتتا ءتۇسىندىرىپ بەردى.

&ndash؛ الەكساندر لۋكاشەنكو بەلارۋس قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر تونسە, رەسەي ءبىرىنشى بولىپ كومەككە كەلەتىنىن ايتتى. سىزدىڭشە, ماسكەۋ مينسكىگە اسكەر كىرگىزە مە؟

&ndash؛ ؛رەسەي بيلىگىندە دۇرىس, ساليقالى ويلايتىن ازاماتتار ءالى قالعان بولسا, وندا رەسەي بەلارۋسقا اسكەر كىرگىزبەيدى. ويتكەنى نارازىلىقتىڭ ماسشتابى لوكالدىق دەڭگەيدەن اسىپ كەتتى. ۇلكەن كولەمدى بولىپ بارا جاتىر. سوندىقتان ۋكراينادان كەيىن تاعى ءبىر باۋىرلاس ۇلتتىڭ ىرگەسىندە وتىرىپ, وزدەرىنە رەنجىپ كەتكەنىن مەنىڭشە, رەسەي قالامايتىن شىعار.

&ndash؛ رەسەي الدا-جالدا بەلارۋسكە اسكەر كىرگىزۋدى شەشسە, حالىقارالىق قۇجاتتار, باتىستىق سانكسيا وعان تۇساۋ بولا الا ما؟

&ndash؛ تۇساۋ بولا المايدى. حالىقارالىق قۇجاتتاردى ورىس ۇكىمەتىنىڭ تاپتاپ وتە شىعاتىنىن 2014 جىلدان بەرى بىلەمىز. ولار ۋكرايناعا كەپىل بولامىز دەگەن قۇجاتتى بىلايشا ايتقاندا "قوقىسقا لاقتىرىپ جىبەردى". باتىس, اقش تەك سانكسيامەن عانا شەكتەلەدى. وسى جولى سانكسيا وتە اۋىر بولادى. ونىڭ سالقىنى بىزگە دە تيەدى. الايدا سيريادا, ليبيادا اقش پەن رەسەي جانجالى كۇشەيە ءتۇسۋى ىقتيمال. ال ناتو مەن رەسەي اشىق مايدانعا بارمايدى. ءبىراق رەسەي مۇنداي اۆانتيۋراعا (بەلارۋسكە اسكەر كىرگىزۋگە &ndash؛ رەد) تاۋەكەل ەتپەيدى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ءقازىر رەسەيدىڭ جاعدايى ونسىز دا قيىن بولىپ تۇر.

&ndash؛ وندا لۋكاشەنكونىڭ مالىمدەمەسىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟

&ndash؛ بۇل مالىمدەمەنى قوعامدى بوپسالاۋ دەپ باعالاۋ كەرەك. ەل ىشىندە قاندايدا ءبىر تولقۋ بولسا, ول حالىقتىڭ قالاۋىمەن بولاتىن نارسە. ال ەرەۋىلدەردى, ميتينگتەردى ءدال اسكەر كىرگىزەتىندەي ءقاۋىپتى شارا دەپ باعالاۋدىڭ قاجەتى جوق. ونىڭ ۇستىنە ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى كەلىسىم-شارتتارىنىڭ باپتارىندا "سىرتقى اگرەسسيا" بولعان جاعدايدا اسكەر كىرگىزۋ مۇمكىندىگى ايتىلادى. ەگەر لۋكاشەنكو ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى ەلدەرىنە اسكەر كىرگىزۋ تۋرالى ءوتىنىش ايتاتىن بولسا, وندا وسى ۇيىمنىڭ حاتشىلىعىنا, ۇيىمعا مۇشە ەلدەرگە ەرەۋىلشىلەردىڭ سىرتقى اگرەسسور ەكەنىن دالەلدەۋى كەرەك. ال ەرەۋىلشىلەر اگرەسسور بولاتىنداي قارۋ قولداندى ما, ۇلكەن قالالاردى باسىپ الدى ما, حالىقتى قىرىپ سالدى ما؟ ولاي ەمەس قوي. وسىنداي ەلەمەنتتەر بولماعان سوڭ سىرتتان كومەك شاقىرۋ, شاقىرام دەپ ەلدى قورقىتۋ &ndash؛ الىستى بولجاي المايتىن ساياساتكەردىڭ قادامى.

&ndash؛ دەمەك قازاقستاندا ەرەۋىل بولا قالسا, ۇقشۇ اياسىندا ەلگە سىرتتان, ايتالىق رەسەيدەن اسكەر كىرگىزۋگە نەگىز جوق پا؟

&ndash؛ ؛سولاي. جاڭا ايتىپ كەتكەنىمدەي, اتالعان ۇيىمعا مۇشە ەلدەر ۇيىمداعى قاندايدا ءبىر مەملەكەتكە سىرتتان قاتەر تونگەن جاعدايدا عانا اسكەري تۇرعىدا قولداۋ كورسەتە الادى. ال ميتينگتەر, نارازىلىق اكسيالارى تاعى قايتالايمىن سىرتقى اگرەسسيا ەمەس. سوندىقتان ازاماتتار الاڭعا شىعىپ جاتسا, سول ءۇشىن سىرتتان اسكەر كىرگىزۋ شاراسىن قولداناتىنداي اتالعان ۇيىم اياسىندا كەلىسىم جوق.

&ndash؛ قازاقستان بيلىگى "ەرەۋىلگە شەتەلدىك كۇشتەردىڭ قاتىسى بار" دەپ, ونى "سىرتقى اگرەسسيا" رەتىندە كورسەتۋى مۇمكىن بە؟

&ndash؛ ءوز باسىم مەملەكەتتىك بيلىك مەيلى ول كىمنىڭ قولىندا بولسىن مۇندايعا بارمايدى دەپ ەسەپتەيمىن. ەگەر باراتىن بولسا, وندا ءبىز تاۋەلسىزدىكتەن ايىرىلامىز. كەز كەلگەن بيلىك تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋعا مۇددەلى. ەگەر بيلىك مۇنداي قادامعا بارسا, مۇنىڭ ارتى وراسان زور قانتوگىسكە سوقتىرادى.

&ndash؛ ال قىتاي ەلشىسىنىڭ "قازاقستان مەن قىتاي ءتۇرلى-تۇستى رەۆوليۋسياعا قارسى بىرگە كۇرەسەدى" دەگەنىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟

&ndash؛ بۇل &ndash؛ ەلشىنىڭ قازاقستان حالقىن قورقىتىپ-ۇركىتكەن ءتۇرى. مۇنداي مالىمدەمەلەر ءبىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارعا دەگەن حالىقتىڭ سەنىمىن شايقاي ءتۇسۋ ءۇشىن, ءبىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدار تارتىپسىزدىكتىڭ الدىن الا المايدى دەگەندەي ولاردى ءالسىز ەتىپ كورسەتۋ, حالىق پەن كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ اراسىن اجىراتا, ارانداتا ءتۇسۋ ءۇشىن جاسالادى. قىتاي ەلشىسى ەل اراسىنا فوبيا سەبۋ ارقىلى قىتايدى قامقور, قورعاۋشى ەل ەتىپ كورسەتۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەيتىنى بايقالىپ تۇر. قىتايدىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى كەيدە اقش-تى سىناپ-مىنەپ, ورىسشا مالىمدەمە جاساپ جاتادى. ونى ءسوزسىز امەريكا وقىمايدى. ياعني ول بىزگە باعىتتالىپ وتىر. ونىڭ ماقساتى &ndash؛ "انە, ءبىز امەريكاعا ايبات شەگىپ وتىرمىز" دەگەندەي قىتاي يمپەرياسىنىڭ قۋاتتى ەكەنىن قايتا-قايتا حالىققا تۇسپالداپ جەتكىزۋ.

&ndash؛ مۇنداي تۇسپالدىڭ قازاقستان ءۇشىن زاردابى بار ما؟

&ndash؛ مۇنداي تۇسپال قىتايعا دەگەن قورقىنىشتى ۇدەتە تۇسەدى. سونىڭ سالدارىنان بۇگىن ءبىز ءتىرى قىتايدى كورمەسەك تە قورقاتىن دەڭگەيگە جەتتىك. فوبيا تەرەڭدەي بەرەتىن بولسا, ەرتەڭ قاندايدا ءبىر داۋ-داماي تۋىنداي قالسا, فوبيا سىڭگەن ادام شەگىنىس جاسايدى.

&ndash؛ سينوفوبيادان قالاي ارىلۋعا بولادى؟

&ndash؛ ول ءۇشىن الدىمەن قىتايمەن تەڭ سويلەسكەن كەزدەرىمىز كوپ ناسيحاتتالۋى كەرەك. وسپان باتىردىڭ ارەكەتتەرى, ءشۇرشىت قىرىلعان وقيعاسى, 90 جىلدارى ءبىزدىڭ ديپلوماتتاردىڭ قىتايمەن تەڭ سويلەسىپ, جەردى الىپ قالعانى, شەكارانى بەكىتكەنى سەكىلدى ەلدىك پوزيسيانى بەرمەگەن تۇستار, قىتايدىڭ ۇتىلىپ قالعانىن جەرلەرى كوبىرەك ايتىلۋى كەرەك. فوبيانى جەڭبەسەك, 50 جىلدان كەيىن سونىڭ قاقپانىنا ءتۇسىپ قالۋىمىز مۇمكىن. ساناداعى فوبيا تاباندىلىقتى جوياتىن مىنەزدى قالىپتاستىرادى.

قازاقستان قاجەت جاعدايدا تەمىر جولدى, قۇبىرلاردى جاۋاپ تاستاۋ ارقىلى قىتاي ەكونوميكاسىنا زيان تيگىزە الاتىنىن نەعۇرلىم تەرەڭ ايتاتىن بولسا, قىتايمەن سوعۇرلىم تەڭ دارەجەدە سويلەسەتىن بولادى. قىتاي ەرتىستى جابامىز دەسە, ءبىز التايدان قىتايعا اعاتىن وزەندەردى بۇرىپ الامىز دەۋىمىز كەرەك. اقپاراتتىق سوعىستا وسىنداي قادامدار حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرەدى.

&ndash؛ قىتاي ەلشىسىنىڭ مالىمدەمەلەرىنە قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى نەگە جاۋاپ قاتپادى؟

&ndash؛ ءبىزدىڭ ديپلوماتتار ءتاپ-تاۋىر-اق جۇمىس ىستەيتىن ەدى, ءبىراق وسى ەلشىگە كەلگەندە تىم سالعىرت. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قايتا-قايتا نوتا جىبەرگەننەن گورى, سىرتتاي باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر ما دەگەن دە وپتيميستىك ويلار بار. قوعامنىڭ ءوزى قىتاي ەلشىسىنىڭ ايتقانىن جاپاتارماعاي تاراتىپ, شۋلاپ كەتتى.. سولايشا اقپاراتتىق قاقپانعا ءتۇسىپ قالدى. ال ەلشىنىڭ نەگە سۇيەنىپ ايتىپ وتىرعانىن بيلىك تە, قوعام دا ءتۇسىندىرىپ, وعان قارسى ارگۋمەنت ۇسىنا المادى.

&ndash؛ قىتاي ەلشىسىنىڭ مالىمدەمەسىنە بايلانىستى قامشى پورتالى قورعانىس مينيسترلىگىنە رەسمي ساۋال جولداعانىنا 10 كۇننەن استى. ءبىراق ءالى جاۋاپ جوق. وسىنداي داۋلى ماسەلەدە قۇزىرلى ورگان نەگە ءۇنسىز؟

&ndash؛ قورعانىس مينيسترلىگى وسىنداي ساياسي استارى بار دۇنيەلەرگە ارالاسپاۋدى قالايدى. ولار سالالىق سۇراقتارعا عانا جاۋاپ بەرۋى مۇمكىن. مىنا جەردە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمدەمە جاسايتىن ورنى. ال ولار ءۇنسىز.