بەيبiت جينالىستار تۋرالى زاڭ – ۋاقىت تالابىنا ساي باتىل قادام

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتi قاسىم-جومارت توقاەۆ 2019 جىلعى 2 قىركۇيەكتە قازاقستان حالقىنا جولداعان «؛سىندارلى قوعامدىق ديالوگ &ndash؛ قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋiنiڭ نەگiزi»؛ اتتى جولداۋىندا ەلiمiزدi دامۋدىڭ جاڭا ساپالى كەزەڭiنە شىعارۋ مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىرعانىن اتاپ ايتقان بولاتىن. ال, رەفورمانى, ونىڭ iشiندە ەكونوميكانى رەفورمالاۋدى ەلدiڭ قوعامدىق-ساياسي ءومiرiن جاڭعىرتۋ ارقىلى عانا icكە اسىرۋعا بولاتىنىنا توقتالدى.

مەملەكەتتiڭ قوعامدىق-ساياسي ومiرiندە ازاماتتاردىڭ ءوز ويلارى مەن ۇستانىمدارىن جەكە نەمەسە توپتاسىپ بiلدiرۋi ەرەكشە ورىن الادى. ول نەگiزiنەن بەيبiت جينالىستار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.

بۇل الەمدە كەڭiنەن تارالعان جانە ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا بايلانىستى حالىقارالىق قۇجاتتاردا شەشiمiن تاپقان.

قازاقستاندا بەيبiت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋگە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى بەلسەنە ارالاسۋدا. ول جىلدان جىلعا سان جانە ساپالىق تۇرعىدان ءوسiپ, كۇش الىپ ماڭىزدى مانگە يە بولىپ كەلەدi.

بiزدiڭ ەلiمiزدە «؛قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبiت جينالىستار, ميتينگىلەر, شەرۋلەر, پيكەتتەر جانە دەمونستراسيالار ۇيىمداستىرۋ مەن وتكiزۋ ءتارتiبi تۋرالى»؛ زاڭ بولدى. ول مەملەكەتتiڭ تاۋەلسiزدiك العان العاشقى جىلدارىندا 1995 جىلى 17 ناۋرىزدا مەملەكەتتiڭ قالىپتاسۋ كەزەڭiندە قابىلدانعان بولاتىن. ونىڭ قۇرىلىمدىق جانە مازمۇندىق سيپاتتاعى كەمشiلiكتەرiمەن بىرگە, ول قوعامنىڭ بۇگiنگi دامۋ دەڭگەيiنە, ونىڭ سۇرانىستارىنا تولىق سايكەس كەلمەيتiن ەدى.

بۇنىڭ ءوزi ازاماتتار مەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى تاراپىنان نارازىلىق پەن قوعامدا تۇسiنىسپەۋشiلiكتiڭ تۋۋىنا سەبەپ بولىپ, حالىقارالىق ۇيىمدار تاراپىنان دا سىنعا الىندى.

وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنت جولداۋىندا, ميتينگىلەر تۋرالى زاڭنامانى جەتiلدiرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلدى. وندا «؛ەگەر بەيبiت اكسيالار زاڭنىڭ شەڭبەرiنەن شىقپايتىن جانە ازاماتتارىمىزدىڭ تىنىشتىعىن بۇزبايتىن بولسا, بۇعان تۇسiنiستiكپەن قاراپ, جيىنداردى وتكiزۋ ءۇشiن ارنايى ورىن ءبولۋ قاجەت. مۇنداي ورىندار قالانىڭ شەتiندە بولماۋى تيic»؛ - دەپ اتاپ كورسەتىلدi.

جاڭادان قابىلدانعان «؛قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبiت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋ ءتارتiبi تۋرالى»؛ زاڭى پرەزيدەنت جولداۋىن icكە اسىرۋعا جانە جوعارىدا اتالعان ولقىلىقتاردى تۇزەۋگە باعىتتالعان. زاڭنىڭ قولدانىستا بولعان بۇرىنعى زاڭمەن سالىستىرعاندا تۇجىرىمدامالىق تۇرعىدان دا, وسى سالاداعى تۋىندايتىن قاتىناستاردى رەتتەۋدiڭ قۇقىقتىق تەتiگi جونiنەن دە كوپ ايىرماشىلىعى بار.

ۇش تاراۋدان جانە 21 باپتان تۇراتىن زاڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ بەيبiت جانە قارۋسىز جينالىپ بەيبiت جينالىستار وتكiزۋ قۇقىعىن icكە اسىرۋعا باعىتتالعان قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەيدi.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 32-بابىنا سايكەس بەيبiت ءارi قارۋسىز جينالۋعا, جينالىستار, ميتينگىلەر مەن دەمونستراسيالار, شەرۋلەر وتكiزۋگە جانە توسقاۋىلدارعا (پيكەت) تۇرۋعا قازاقستان ازاماتتارى عانا قۇقىلى.

بۇل ماسەلەدە كونستيتۋسيانىڭ ەڭ جوعارى زاڭدى كۇشi بارىن جانە رەسپۋبليكانىڭ بۇكiل اۋماعىندا تiكەلەي قولدانىلاتىنىن ەسكەرۋ كەرەك.

زاڭدا پايدالانىلاتىن نەگiزگi ۇعىمدارعا تۇسiنiك بەرiلگەن. ولاردىڭ iشiندە, بەيبiت جينالىستاردىڭ بارلىق بەس تۇرiنە, «؛قاتىسۋشى»؛, «؛ۇيىمداستىرۋشى»؛, «؛ارنايى ورىن»؛ ۇعىمدارى بار.

ۇعىمدار تۇسiنiگi &ndash؛ زاڭدى قولدانۋ كەزiندە بiركەلiلiكتi قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكiندiك بەرەتiن ماڭىزدى نورما.

زاڭ &ndash؛ بەيبiت جينالىستار بوستاندىعى قۇقىعىن شەكتەۋ نەگiزدەرiن ناقتى ايقىنداعان.

ونداي نەگiزدەر قاتارىنا: مەملەكەتتiك قاۋىپسiزدiك, قوعامدىق ءتارتiپ, دەنساۋلىق ساقتاۋ, باسقا ادامداردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋ كiرەدi. بۇدان باسقا جاعدايلاردا بەيبiت جينالىستاردى شەكتەۋگە جول بەرiلمەيدi.

اتالعان نورما «؛ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى»؛ حالىقارالىق پاكتiگە (21 باپ) ساي كەلەدi.

بەيبiت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋدiڭ 6 قاعيداتى بەلگiلەنگەن. سونىڭ بiرi &ndash؛ بەيبiت جينالىستار وتكiزۋ پايداسىنا پرەزۋمپسيا. بۇل قاعيدات &ndash؛ بەيبiت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋگە قاتىستى مەملەكەت تاراپىنان ۇسىنىلىپ وتىرعان تىڭ جانە حالىقارالىق تاجiريبەگە ۇندەس باستاما.

تاعى بiر ەرەكشەلىك بەيبiت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋ ءۇشiن ارنايى ورىنداردى انىقتاۋعا بايلانىستى. بۇل جەردە, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ, استانانىڭ, اۋداننىڭ (وبلىستىق ماڭىزى بار قالانىڭ) جەرگiلiكتi وكiلدi ورگاندارى &ndash؛ ءماسليحاتتارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشiلiك جۇكتەيدi.

ماسليحاتتارعا:

• بەيبiت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋ ءۇشiن ارنايى ورىندى؛
• ارنايى ورىنداردى پايدالانۋ ءتارتiبiن؛
• ارنايى ورىنداردى شەكتi تولتىرۋ نورمالارىن؛
• ارنايى ورىنداردى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق قامتاماسىز ەتۋگە قويىلاتىن تالاپتاردى؛
• پيكەتتەۋدi وتكiزۋگە تىيىم سالىنعان iرگەلەس اۋماقتاردىڭ شەكاراسىن ايقىنداۋ قۇقىعى بەرiلگەن.

بەيبiت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋ بۇرىنعى رۇقسات ەتۋ تۇرىنەن ارالاس نۇسقاعا اۋىستىرىلدى. ياعني, پيكەت, جينالىس, ميتينگ نىسانىندا بەيبiت جينالىستار وتكiزۋ حابارلامالىق تارتىپتە ىسكە اسادى.

زاڭمەن پيكەتتەۋ ەرەكشەلiكتەرi بەلگiلەنگەن. پيكەت وتكiزۋگە تىيىم سالىنعان جەرلەر مەن اۋماقتارىنىڭ تۇپكiلiكتi تiزiمi انىقتالعان. وسى جەرلەردەن باسقا جەرلەردە پيكەتكە رۇقسات ەتiلەدi. بەيبiت جينالىستىڭ وسى ءتۇرiن تاڭداعان ازامات ارنايى ورىنداردا جەرگiلiكتi ۋاقىت بويىنشا ساعات 9 بەن 20 اراسىندا تۇرۋعا قۇقىلى. ال ارنايى ورىنداردان باسقا جەرلەردە تۇراتىن بولسا ونىڭ ۋاقىتى كۇنiنە ەكi ساعات بولىپ بەلگiلەنگەن.

جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاندارىنىڭ بەيبiت جينالىستاردى وتكiزۋدەن باس تارتۋىنا سەبەپ بولاتىن نەگiزدەر تۇپكىلىكتى انىقتالدى. بەيبiت جينالىستار بوستاندىعى قۇقىعىن بۇزاتىن شەشiمدەر مەن ارەكەتتەرگە شاعىم جاساۋ, وسى سالاداعى زاڭنامانى بۇزعانى ءۇشiن جاۋاپكەرشiلiككە بايلانىستى نورمالار قاراستىرىلعان.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتى زاڭدى جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان بىرنەشە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزدى. ولاردىڭ ءبىر توبى بەيبiت جينالىستى ۇيىمداستىرۋشىنىڭ مiندەتتەرi مەن بەيبiت جينالىستار وتكiزۋ كەزiندە تىيىم سالۋ نەگiزدەرiن قامتيتىن, سونىمەن بىرگە بەيبiت جينالىسقا قاتىسۋشىنىڭ ارەكەتiنە تىيىم سالۋ تۋرالى تارماقتارعا قاتىستى بولدى.

زاڭ جوباسىندا بەيبiت جينالىسقا قاتىسۋشىلاردان ءوز بەتiن بۇركەمەۋدi, ونىڭ iشiندە بەت الپەتiن تانۋعا كەدەرگi كەلتiرەتiن كيiم-كەشەكتi جانە وزگە دە زاتتاردى پايدالانباۋدى تالاپ ەتۋ ۇيىمداستىرۋشىعا مiندەت قىلىپ جۇكتەلگەن. سول سياقتى, بەيبiت جينالىستى وتكiزۋ كەزiندە ۇيىمداستىرۋشىعا بەت الپەتiن تانۋعا كەدەرگi كەلتiرەتiن كيiم-كەشەكتi جانە وزگە دە زاتتاردى پايدالانۋعا تىيىم سالىنعان.

بۇل نورمالار الىنىپ تاستالدى. سەبەبi, كەي جاگدايدا بەيبiت جينالىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا بايلانىستى جەكە قورعانىش قۇرالدارىن پايدالانۋ كاجەتتiلiگi تۋىنداۋى مۇمكiن. بۇنداي جاعداي بولعان كەزدە جوعارىداعى نورمالار ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن شەكتەيدi. سول سياقتى بەيبiت جينالىسقا قاتىسۋشىنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا باعىتتالعان جەكە قورعانىش قۇرالدارىن پايدالانۋعا مۇمكiندiك بەرەتiن تولىقتىرۋ ەنگىزىلدى.

بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكiزۋ ءۇشiن ارنايى ورىنداردى بەلگiلەۋ جانە ونىڭ سانىنا قاتىستى سۇراقتار كوتەرiلدi, ول قوعامدا دا كەڭiنەن تالقىعا تۇسكەن بولاتىن.

ونى ەسكەرە وتىرىپ استانانىڭ, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار جانە وبلىس ورتالىقتارى بولىپ ەسەپتەلەتiن قالالار مەن ولاردىڭ قۇرامىنا كiرەتiن اۋدانداردا ارنايى ورىندار مiندەتتi تۇردە ورتالىقتا ورنالاسۋى جانە ولاردىڭ سانى ۇشەۋدەن كەم بولماۋى تيiس دەگەن شەشiم قابىلداندى. بۇل جينالىستار, ميتينگiلەر, توسقاۋىل قويۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ «؛كورiنۋ مەن ەستiلۋ»؛ جانە ولاردى وتكiزۋ مۇمكiندiگiن ارتتىرادى.

قاتىسۋشى نەمەسە قاتىسۋشىلار تاراپىنان زاڭنىڭ بۇزىلۋى جويىلعان جاعدايدا بەيبiت جينالىستاردى جالعاستىرۋعا مۇمكiندiك بەرەتىن ماڭىزدى نورمامەن تولىقتىرىلدى.

زاڭ ازاماتتاردىڭ ءوز ويىن بىلدىرۋگە قاتىستى مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتىپ وتىر. ول ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندەگى ۋاقىت تالابىن ەسكەرە وتىرىپ دەموكراتيالىق ۇدەرىستى جالعاستىرۋعا باعىتتالعان باتىل قادام دەپ ايتۋعا بولادى.

سارسەنباي ەڭسەگەنوۆ,

قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى