حالىقارالىق ارەناداعى قازاقستاننىڭ ءرولى

حالىقارالىق ينتەگراسيا مەن جاھاندانۋ داۋىرىندە مەملەكەتتەر مەن حالىقتاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالىق, ساياسي جانە باسقا دا باعىتتار بويىنشا ءوزارا تاۋەلدىلىگىنە بايلانىستى, الەمدەگى بىردە-بىر ەل, رەسۋرسى مەن قۋاتى, دامۋ دەڭگەيىنە قاراماستان, سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپالىنا ۇشىراماي قويمايدى. اسكەري, ەكونوميكالىق جانە ساياسي تۇرعىدان قانشالىقتى كۇشتى بولعانىمەن, بىردە-بىر مەملەكەت باسقا ەلدەردەن وقشاۋلانا وتىرىپ, بۇگىنگى كۇننىڭ وتكىر ماسەلەلەرىنە توتەپ بەرە المايدى. ولارعا تەك جاقىن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق اياسىندا عانا قارسى تۇرۋعا بولادى. حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ تولىققاندى سۋبەكتىسىنە اينالعان جاس تا تاۋەلسىز قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءۇشىن جالپى حالىقارالىق جۇيەنىڭ سىن-قاتەرلەرىن ۋاقىتىندا ەسكەرەتىن جانە قاجەت جاعدايدا ءتيىستى تۇردە ارەكەت ەتەتىن سىرتقى ساياساتتى جۇرگىزىپ, ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ وتە ماڭىزدى. وسىعان بايلانىستى, مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى سىرتقى ساياسي فۋنكسيالارىن ىسكە اسىرۋداعى ناتيجەلەرى مەن جەتىستىكتەرىن زەرتتەۋ, سونداي-اق, وسى نەگىزدە حالىقارالىق ينتەگراسيا مەن جاھاندانۋ جاعدايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ساياساتىن ودان ءارى دامىتۋدىڭ پەرسپەكتيۆالىق باعىتتارىن ايقىنداۋ باسىم مىندەتتەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

الەمدىك ارەناداعى وقيعالار قازاقستانعا نەگىزىنەن جاناما تۇردە اسەر ەتەدى. كوپ جاعدايدا, مۇنداي وقيعالار قازاقستان ەكسپورتىنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن تاۋار باعالارىنا اسەر ەتۋ ارقىلى ىقپالىن تيگىزەدى. مىسالى, 2019 جىلدىڭ كۇزىندە ساۋد ارابياسىنداعى مۇناي نىساندارىنا جاسالعان شابۋىلداردان جانە وسى ەلدە ءوندىرىستىڭ تومەندەۋىنەن كەيىن الەمدىك نارىقتارداعى مۇناي باعاسى 12 پايىزعا دەيىن كوتەرىلدى. قازاقستان مۇناي ەكسپورتتايتىن بولعاندىقتان, قىسقا مەرزىمدىك مۇنداي وقيعالار ەلدىڭ ەكسپورتتىق كىرىسىنە وڭ اسەر ەتەدى.

ماسكەۋ باسقارۋ مەكتەبىنىڭ دامۋشى نارىقتى زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ەۋرازيالىق زەرتتەۋ زەرتحاناسىنىڭ جەتەكشىسى گاۋحار نۇرعاليەۆانىڭ ايتۋىنشا, كورشىلەس ەلدەردە &ndash؛ رەسەي مەن قىتايدا بولىپ جاتقان وقيعالار قازاقستانعا ۇزاق مەرزىمدى اسەرىن تيگىزەدى. ەكى كورشى مەملەكەت ءۇشىن دە 2019 جىل وڭاي بولعان جوق. رەسەيگە قاتىستى باتىس ەلدەرىنىڭ سانكسيالارى كۇشەيە ءتۇستى, قىتاي اقش-پەن ساۋدا سوعىسىن جالعاستىردى. الايدا بۇل وقيعالاردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزگە اسەرى باسقاشا بولدى. رەسەي ەكونوميكاسىنا تۇسكەن قىسىم ءرۋبلدىڭ قۇلدىراۋىنا اكەلىپ سوقتى, بۇل دا قازاقستاندىق تەڭگەگە تەرىس اسەر بەردى. ال قىتاي يمپورتتاۋشىلارى كەي امەريكالىق تاۋارلارعا يمپورتتىق تاريفتەردىڭ جوعارى بولۋىنا بايلانىستى كەيبىر ونىمدەردىڭ بالاما تاۋار جەتكىزۋشىلەرىن ىزدەۋگە ءماجبۇر بولدى. وسىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ استىق, ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىن, سويا جانە حيميا ونىمدەرىن جەتكىزۋشىلەر ءۇشىن قىتاي نارىعىنا شىعۋ پەرسپەكتيۆالارى اشىلعان بولاتىن.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, قازاقستان 2019 جىلى جوعارى پوزيسيالارعا يە بولعان حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىكتەرى ەلدى ايماقتاعى جانە تمد-داعى كوشباسشى رەتىندە قاراستىرۋعا دايىن. كوپتەگەن كورسەتكىشتەر بويىنشا رەسپۋبليكانىڭ بۇدان دا جوعارى ورىندارعا يە بولۋ مۇمكىندىگى بار. جاقىندا قازاقستاننىڭ ءرولى گەوساياسي تۇرعىدا قىتايدىڭ «؛جاڭا جىبەك جولى»؛ جاھاندىق باستاماسىنىڭ (nsw) ارقاسىندا تاعى دا ءوستى. قازاقستان ء«؛بىر بەلدەۋ &ndash؛ ءبىر جول»؛ دەگەن اتپەن بەلگىلى قىتايلىق «؛عاسىر جوباسىنىڭ»؛ قۇرلىقتاعى ترانزيتتىك مەملەكەت, ونىڭ ماقساتى بايلانىستىرۋشى ەلدىڭ ينفراقۇرىلىمىن قۇرۋ ارقىلى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا فورماسى بولىپ تابىلادى.

دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ زەرتتەۋى بويىنشا, باستامالارعا قاتىساتىن نەگىزگى ەلدەردىڭ ءجىو-ى جاڭا جىبەك جولى بويىنداعى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ەنگىزۋ ەسەبىنەن ءوسىپ جاتقان ساۋدا مەن ساباقتاس سالالاردان تۇسەتىن تۇسىمدەر ەسەبىنەن 3,35% دەيىن ءوسۋى مۇمكىن. تانزانيا مەن كەنيا سياقتى ەكونوميكاسى از دامىعان افريكا ەلدەرى بۇل باستامادان كوبىرەك پايدا كورەدى, ويتكەنى جەتىلدىرىلگەن ينفراقۇرىلىم ساۋدانىڭ وسۋىنە, ەكونوميكا مەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنا ۇلكەن اسەر ەتەدى. ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن ينفراقۇرىلىمنىڭ ءجىو وسۋىنە اسەر ەتۋى ورتا ەسەپپەن 1,46% دەڭگەيىندە باعالانىپ وتىر. قازاقستان ءۇشىن بۇل كورسەتكىش تەك قوسىمشا ينفراقۇرىلىمنان 6,47%-عا دەيىن جانە شەكاراداعى كىدىرىستەردى ازايتۋ مەن كەدەندىك تاريفتەردى تومەندەتۋ سياقتى باسقا شارالار قابىلدانعان جاعدايدا 20,7%-عا دەيىن جوعارى بولماق. سوندىقتان, ەڭ الدىمەن قازاقستان «؛ججج»؛ جوباسىنان پايدا الۋدى نازارعا الۋى كەرەك.

الەمدەگى باسقا ماڭىزدى جوسپارلانعان ءىس-شارالارعا كىرەتىن اقش-تاعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ, قىتايداعى جاعداي, الەمدىك ساياساتتاعى بۇدان كەيىنگى دە وقيعالار وسىعان بايلانىستى بولادى. وسى جىلى اقش پەن ەۋروپالىق وداق ورتالىق ازياداعى سىرتقى ساياسي ستراتەگيالارىن جاڭارتتى. ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ءبىزدىڭ ايماقتاعى باتىس بلوگىنىڭ نەعۇرلىم بەلسەندى قاتىسۋى كۇتىلۋدە.

تمد-نىڭ باسقا ەلدەرىنە قاتىستى قازاقستاننىڭ پوزيسياسى قانداي اسپەكتىلەرمەن سالىستىرىلاتىندىعىنا بايلانىستى ەرەكشەلەنەدى. كەيبىرىندە, مىسالى, اسكەري قۋاتتىلىعىن نەمەسە ءجىو مولشەرىن سالىستىرعاندا, قازاقستان ءسوزسىز رەسەيدەن تومەن. ماسەلەن, وزبەكستان, ءازىربايجان جانە تۇرىكمەنستان مۇناي-حيميا سالاسىندا قازاقستاندى باسىپ وزدى. سوڭعى جىلدارى بۇل ەلدەر پوليمەر جانە گاز-حيميا ونىمدەرىن شىعاراتىن كاسىپورىندار اشتى. گرۋزيا سىبايلاس جەمقورلىقتى جەڭۋ جولىندا ۇلكەن قادام جاسادى, ال قىرعىزستاندا باسقا كورشىلەس ەلدەردەگى سياقتى ۇەۇ سەكتورى دا دامۋدا.

سونىمەن قاتار, قازاقستان زاڭنامانى رەفورمالاۋدا مەيلىنشە ۇتقىر بولا وتىرىپ, باسقا ماسەلەلەر بويىنشا رەسەيدەن وزىپ وتىر. مىسالى, قازاقستاندا يسلامدىق قارجىلاندىرۋدى دامىتۋ ءۇشىن نەعۇرلىم قولايلى جاعدايلار جاسالدى, سونداي-اق ايەلدەردى ەلدىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق ومىرىنە تارتۋعا قاتىستى ماسەلەلەر جاقسى وربۋدە. ءسوز جوق, قازاقستان تمد-عا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردى تارتۋدىڭ باستى نۇكتەسى بولىپ تابىلادى جانە تۇتاستاي العاندا تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاقستان بىتىمگەرشىلىك باستامالاردىڭ, مىسالى, يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ مەن سيرياداعى قاقتىعىستى شەشۋدەگى دەلدالدىقتىڭ ارقاسىندا حالىقارالىق قوعامداستىقتا ۇلكەن بەدەلگە يە بولعاندىعىن مويىنداۋ كەرەك.

قازاقستان كولىك ينفراقۇرىلىمىن بەلسەندى تەمپتە دامىتىپ جاتىر. بۇعان قوسا, جاقىن كورشىلەر دە ەلىمىزدىڭ كولىك الەۋەتىن جاڭعىرتۋعا مۇددەلى. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, ورتالىق ازيا ءقازىردىڭ وزىندە قىتاي مەن ەۋروپا اراسىنداعى ماڭىزدى كوپىرگە اينالعان.

قازاقستان ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى ترانسكونتينەنتالدى تاسىمالدى دامىتۋدا بەلسەندى جۇمىستار جۇرگىزۋدە. وسى ورايدا قازاقستانداعى تەمىر جولدار مەن اۆتوموبيل جولدارىنىڭ وڭتايلى لوگيستيكالىق تىزبەگىن قامتاماسىز ەتەتىن, وسىلايشا قىتايدىڭ شىعىس جاعالاۋىن ەۋروپامەن بايلانىستىراتىن «؛نۇرلى جول»؛ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن اتاپ وتكەن ءجون.

قازىرگى كەزدە قازاقستان الەمدىك قوعامداستىققا كەڭ اۋقىمدى ينتەگراسيا, ءوزارا ءتيىمدى سەرىكتەستىك جانە جاھاندىق پروبلەمالاردى, سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق, ەكولوگيالىق جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدە تىعىز ىنتىماقتاستىقپەن سيپاتتالادى.

جاھاندانۋ, سونداي-اق داستۇرلەردى, مادەنيەتتەردى, ءدىن مەن يدەولوگيانى بىرىكتىرۋ پروسەسى بولىپ تابىلادى. قازىرگى ءبىزدىڭ الەم ديامەترلىك تۇرعىدان قاراما-قايشى قۇندىلىقتار, يدەولوگيا, تاريحي داستۇرلەرى بار مادەنيەتتەردىڭ بولۋىمەن سيپاتتالادى. وندا قۋاتتى دەگەن الەمدىك جانە ءداستۇرلى ءدىني جۇيەلەر ۇسىنىلعان. تاجىريبە كورسەتكەندەي, ءارتۇرلى تاريحي داستۇرلەر, دىندەر مەن يدەولوگيالارى بار ەلدەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى نەعۇرلىم تىعىز بولسا, ولاردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن توزىمدىلىگى دە كۇشەيەدى.

وسىعان بايلانىستى قازاقستاندا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزدەرىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالعانىن اتاپ وتكەن ءجون. تاريحي ءداستۇرلى يسلام مادەنيەتىمەن قاتار, ەلىمىزدە بارلىق الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەردىڭ دامۋىنا جاعداي جاسالعان. سوندىقتان قازاقستان الەمدەگى ەڭ ءىرى كونفەسسياارالىق ديالوگتىڭ ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالدى.

قازىرگى ۋاقىتتا ادامزات جاڭا جاھاندىق سىن-قاتەرلەرمەن بەتپە-بەت كەلەدى. قازاقستان قالىپتاسقان سىرتقى ساياسي جۇيەسى بار ەل رەتىندە ءوزىنىڭ جۇيەلى دامۋى ءۇشىن جاھاندانعان الەم تالاپ ەتەتىن سىن-قاتەرلەردى ەسكەرۋگە ءماجبۇر. پروبلەمالاردى انىقتاۋ جانە الدىن الۋ, ولاردى شەشۋ بويىنشا شارالار قابىلداۋ, قوعامنىڭ جاڭا سىن-قاتەرلەرىنە جاۋاپ بەرۋ &ndash؛ قازاقستاننىڭ تەڭگەرىمدى سىرتقى ساياساتىنىڭ جولى.

جاھاندانۋ جاعدايىنداعى حالىقارالىق ءۇنقاتىسۋدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن پروبلەمالارى بار, مىسالى, مۇددەلەردىڭ تىعىز ينتەگراسياسى جاعدايىندا ەتنيكاارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ جانە نىعايتۋ, مادەنيەتتەردىڭ ۇقساستىعىن ساقتاۋ جانە سونىمەن بىرگە ەتنوسارالىق قاتىناستاردى جاقسارتۋ. الايدا, ەلدىڭ سىرتقى ساياساتى قازاقستاندى ءوزىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ, قوعامدى ينتەگراسيالاۋ جولىندا وسى ماسەلەلەردى بارابار جانە دايەكتى تۇردە شەشۋگە باعىتتالعانىن ەرەكشە اتاپ ايتۋعا بولادى.

قارلىعاش زارىقحانقىزى