قورداي وقيعاسى "؛ۇلتارالىق قاقتىعىس"؛ پا؟

قازاقستان بيلىگى اقپاننىڭ جەتىسىنەن سەگىزىنە قارعان ءتۇنى جامبىل وبلىسى قورداي اۋدانىنىڭ بىرنەشە اۋىلىندا بولعان تۇرعىندار اراسىنداعى جاپپاي توبەلەستى "تۇرمىستىق جانجال" دەپ سيپاتتادى. ال قامشى ءتىلشىسى سويلەسكەن ساراپشىلاردىڭ كەيبىرى بيلىكتىڭ قوردايداعى وقيعانى "تۇرمىستىق جانجال" دەپ سيپاتتاۋىمەن كەلىسپەيتىنىن, كەيبىرى جارتىلاي كەلىسەتىنىن ايتتى.

"دەمپارتيا" قۇرعىسى كەلەتىن باستاماشىل توپتىڭ جەتەكشىسى, بەلسەندى جانبولات ماماي قوردايداعى وقيعاعا جانجال ەمەس, "ۇلكەن قاقتىعىس" دەگەن باعا بەرىپ وتىر. ونىڭ سوزىنشە, قاقتىعىس ەكى ءتۇرلى ۇلت وكىلىنىڭ اراسىندا بولعاندىقتان, وعان ەتنيكالىق سيپات بەرۋگە تولىق نەگىز بار. ؛

&ndash؛ رەسمي اقپارات قۇرالدارى "قوردايدا جانجال بولدى, كيكىلجىڭ بولدى" دەگەن سياقتى ايتىپ, جازىپ جاتىر. بۇل &ndash؛ وتە قاتە تۇسىنىك. ويتكەنى قوردايدا بولعان جاعداي ول جاي عانا داۋ, جانجال, كيكىلجىڭ ەمەس, بۇل &ndash؛ كادىمگى ۇلكەن قاقتىعىس. ەگەر بىرنەشە ساعات ىشىندە ون ادام قايتىس بولىپ, جۇزدەن استام ادام ءتۇرلى جاراقاتپەن اۋرۋحاناعا تۇسكەنىن, ءتىپتى وسى وقيعا كەزىندە پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جارالانعانىن ەسكەرەتىن بولساق, وتە ۇلكەن ماسشتابتا قاقتىعىس, ۇلكەن دەڭگەيدە توبەلەس بولدى دەپ ايتۋىمىز كەرەك. باق-تا جازىلعان مالىمەتكە سۇيەنسەك, وسى قاقتىعىس بولماي تۇرىپ, 5 اقپاندا ۇلتى دۇنگەن ازاماتتار 78 جاستاعى قازاق قاريا مەن ونىڭ ەكى ۇلىن سوققىعا جىقتى. بۇدان بولەك, ەتنيكالىق دۇنگەندەردىڭ پوليسياعا باعىنباي, ولاردى ۇرعان ۆيدەوسى جەلىدە تارادى. بۇنىڭ سوڭى ەكى ۇلت اراسىنداعى قاقتىعىسقا سوقتىردى. سوندىقتان دا بۇل وقيعانى "ۇلتارالىق قاقتىعىس" دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار, &ndash؛ دەيدى ول. ؛

جانبولات ماماي وقيعاعا "ۇلتارالىق قاقتىعىس" دەپ باعا بەرۋىنىڭ بىردەن-بىر سەبەبىن, جاپپاي توبەلەس بولعان اۋىلداردا تۇراتىن قازاقتاردىڭ وسى وقيعادان كەيىن دۇنگەندەرمەن بۇرىن دا ارازدىق بولىپ تۇراتىنىن ايتقانىمەن بايلانىستىردى. ؛

&ndash؛ كەشە بەردىبەك ساپارباەۆپەن بولعان كەزدەسۋدە اۋىلداعى قازاق اقساقالدار دۇنگەن ازاماتتارىنىڭ بۇعان دەيىن قازاقتارعا جاساعان قاستىعىن, الىمجەتتىلىگىن ناقتى فاكتىلەرمەن, دەرەكتەرمەن كورسەتىپ تۇرىپ اشىق ايتتى. ياعني, ءبىز مىنانى ناقتى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك, بۇل جەردە ەشقانداي تۇرمىستىق جانجال ەمەس, قازاقتار مەن دۇنگەندەردىڭ اراسىندا بۇرىننان ارازىدىق بار, سودان وسىنداي ۇلكەن قاقتىعىس بولدى. ونى جاسىرىپ-جابۋدىڭ, وعان باسقاشا سيپات بەرۋگە تىرىسۋدىڭ, وتىرىك ايتۋدىڭ ەش قاجەتى جوق, ؛&ndash؛ دەيدى ماماي. ؛

ال ساياساتتانۋشى ؛شالقار نۇرسەيىتوۆتىڭ سوزىنشە, قوردايداعى ءوقيعانى ؛بىر عانا سيپاتپەن سيپاتتاۋ مۇمكىن ەمەس. ؛

&ndash؛ بۇل پروبلەمانىڭ نەگىزىنەن بىرنەشە سيپاتى بار. بىرىنشىدەن, بۇل وتىز جىل بويى الەۋمەتتىك, ەكونوميكالىق, قۇقىقتىق, ەتنيكالىق ساياساتتاعى ولقىلىقتاردىڭ ناتيجەسى. بۇل جەردە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك, جەمقورلىق, مەملەكەتتىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن دۇرىس ەتنيكالىق ساياسات جۇرگىزبەۋى سياقتى قوردالانعان بىرنەشە ماسەلەنى كەلتىرۋگە بولادى. اينالىپ كەلگەندە وكىنىشكە قاراي, جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەر قوردايداعى تراگەدياعا الىپ كەلدى. سوندىقتان بۇل وقيعانى بىرنەشە قىرىنان قاراستىرۋىمىز قاجەت. بۇل جەردە كريمينال دا, جەمقورلىق تا, ەتنيكالىق ماسەلە دە بار. سول سەبەپتى ءبىر عانا سيپاتپەن سيپاتتاۋ مۇمكىن ەمەس, ؛&ndash؛ دەيدى ول. ؛

&diams؛قازاق-دۇنگەن جانجالى. ارنايى جاساق ازاماتتاردى قاقتىعىس ورنىنا كىرگىزبەي جاتىر (ۆيدەو)

ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالى دا قوردايداعى وقيعا تۇرمىستىق جانجال دەپ باعالاۋمەن عانا شەكتەلمەۋ كەرەك دەگەن پىكىردە. ؛

&ndash؛ تۇرمىستىق جانجال دەپ باعالاۋ ؛&ndash؛ شيەلەنىستىڭ سىلتاۋى عانا. قازاق-دۇنگەن اراسىنداعى جانجالعا بىرنەشە جىل بويى قوردالانعان ماسەلەلەر سەبەپ بولدى. مەنىڭشە, ءبىر عانا سەبەپتى ايتۋ جەتكىلىكسىز. ويتكەنى جانجالدىڭ سەبەپتەرى تىم تەرەڭدە جاتىر. جالپى قازىرگى اۋىل-ايماقتىڭ جاعدايى, الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ, جۇمىسسىزدىق ماسەلەلەرىنىڭ سەبەبىنەن جاستار اراسىندا اشۋ-ىزا پايدا بولدى. بۇل ءبىر جاعى. ەكىنشى سەبەپ &ndash؛ تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلدارداعى بىزدەگى ۇلتتىق جانە ۇلتارالىق ساياساتتىڭ فورمالدى تۇردە جۇرگىزىلۋى. ء"بارى دۇرىس, ءبارى تۇراقتى" دەگەن ۇستانىمنىڭ بولۋى جانە شىن مانىندە ەلدى بىرىكتىرەتىن ۇلتتىق, رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ فورمالدى تۇردە قالۋى دا نەگىزگى سەبەپتەردىڭ ءبىرى, ؛&ndash؛ دەيدى جۇمالى.

قازاق-دۇنگەن جانجالى بولعان ماساچي اۋىلىنداعى ورتەنگەن ءۇي. 8 اقپان, 2020 جىل

قامشى ءتىلشىسىنىڭ "بيلىك قوردايداعى وقيعاعا نەگە تەك "تۇرمىستىق جانجال" دەپ باعا بەرىپ جاتىر؟" دەگەن سۇراعىنا ساراپشىلار ءارتۇرلى پىكىر ايتتى. ؛

&ndash؛ بيلىك بۇل پروبلەمانى "ەتنيكالىق ماسەلە" دەپ ايتقىسى كەلمەيدى. ول جاعى ارينە, تۇسىنىكتى. ويتكەنى قازاقستان 30 جىل بويى ورتالىق ازياعا عانا ەمەس, بۇكىل الەمگە 130-عا جۋىق ەتنوستىڭ باسىن بىرىكتىرگەن, قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان بەيبىتشىلىك قۇرعان مەملەكەت رەتىندە ايتىلىپ, تانىلىپ كەلدى. بيلىك سونى جارنامالاپ كەلدى. ونىڭ ۇستىنە نۇرسۇلتان نازارباەۆتى الەمدە تەڭدەسى جوق وسى مودەلدىڭ اۆتورى, ارحيتەكتورى رەتىندە تانىستىرىپ ءجۇر. ياعني, "130-عا جۋىق ەتنوستىڭ باسىن قوسىپ, ازامات سوعىسىنىڭ الدىن الدى" دەگەن نازارباەۆتىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ىستەگەن جۇمىستارىنا بەرىلەتىن باعا رەتىندە كورسەتىلىپ كەلدى. ؛ بۇل &ndash؛ بيلىكتىڭ قازاقستان حالقىنا عانا ەمەس, بۇكىل الەمگە قازاقستاندى ۇلگىلى ەل رەتىندە جارنامالاپ, ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتىپ جۇرگەن بىردەن-بىر ارگۋمەنتى بولاتىن. كورىپ وتىرمىز, ول ارگۋمەنت كۇننەن كۇنگە جوققا شىعىپ كەلە جاتىر. سوندىقتان دا بيلىك باسقا-باسقا بۇل ماسەلەنى "ەتنيكالىق جانجال" دەپ ايتپايتىن بولادى, ؛&ndash؛ دەيدى ساياساتتانۋشى شالقار نۇرسەيىتوۆ. ؛

&diams؛قوردايداعى بۇلار باتىر جانە اۋقاتتى اۋىلدارىندا ۇيلەر مەن كولىكتەر ورتەنىپ جاتىر (فوتو, ۆيدەو)

ال جانبولات مامايدىڭ سوزىنشە, قوردايداعى وقيعاعا بيلىك ءوزى كىنالى, سوندىقتان وقيعانى جىلى جابۋعا تىرىسىپ جاتىر. ؛

&ndash؛ بيلىك قاشاندا مۇنداي داۋ-دامايدىڭ, ۇرىس-كەرىستىڭ, قاقتىعىستىڭ ماسشتابىن تومەندەتىپ كورسەتەدى. ؛بۇل جولى بيلىك ءوزى كىنالى بولعاندىقتان, قوردايداعى وقيعانى "تۇرمىستىق جانجال" دەپ جاسىرىپ-جابۋعا تىرىسىپ جاتىر. نەگە كىنالى دەسەڭىز, بىرىنشىدەن, پوليسيا قىزمەتكەرلەرى دۇنگەندەر مەن قازاقتار اراسىندا ارازدىق بارىن الدىن الا ءبىلدى. ونى بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. ؛ سونى ءبىلىپ وتىرعانىنا قاراماستان, ەشقانداي شارا قولدانباعانى, ەشقانداي ماسەلەنى شەشۋگە تىرىسپاعانى ؛&ndash؛ الاڭداتاتىن ماسەلە, ؛&ndash؛ دەيدى ول. ؛

مامايدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, قازاقستانداعى قۇزىرلى ورگاندار ەتنيكالىق ماسەلەدە دۇرىس جۇمىس ىستەمەي وتىر. ؛

&ndash؛ اسسامبلەيا ەشقانداي دا پايدالى قىزمەت اتقارىپ وتىرعان جوق. مەملەكەت ءۇشىن قاجەتسىز ورگان. سوندىقتان اسسامبلەيا دەگەندى تاراتىپ, ولاردىڭ اناۋ 9 دەپۋتاتىن مۇلدەم سايلاتپايتىنداي ەتىپ شەشىم شىعارۋ كەرەك. بۇل كونستيتۋسياعا دا قايشى نارسە نەگىزى. سونداي-اق قوردايداعى وقيعا پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ, ۇقك قىزمەتكەرلەرىنىڭ كەمشىلىگىن كورسەتىپ وتىر. وسى وقيعادان كەيىن ادەيى قازاقستان دۇنگەن قاۋىمداستىعىنىڭ باسشىسى حۋسەي داۋروۆتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىن قاراپ شىقتىم. جازبالارىن وقىساڭىز, قىتاي باسشىسى سي سزينپينگە تابىنىپ, ول تۋرالى كۇندىز-تۇنى جازىپ وتىرادى ەكەن. ول نە ءۇشىن سولاي جازادى؟ وسى ماسەلەنى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى تەرەڭنەن زەرتتەۋ كەرەك ەدى. بۇل جەردە بيلىكتىڭ ۇلكەن قاتەلىگى بولعاندىقتان, ولار جاسىرىپ, جابۋعا تىرىسادى, &ndash؛ دەيدى ماماي. ؛

قاراكەمەر اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى قاقتىعىس كەزىندە قامالعانداردى بوستاۋدى تالاپ ەتىپ تۇر. 8 اقپان, 2020 جىل

شالقار نۇرسەيىتوۆ بيلىك قوردايدا بولعان ماسەلەنى تۇپ-تامىرىمەن شەشۋگە قۇلىقتى ەمەس ەكەنىن ايتادى. ؛

&ndash؛ ؛بيلىك بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن تەز ارادا جۇرتشىلىقتىڭ كوزقاراسىن وزگەرتۋگە تىرىسادى. ياعني, ماسەلە بيلىكتىڭ باقىلاۋىندا. "ماسەلەنى شەشۋگە تالپىنىپ جاتىرمىز. بەيبىت ءومىر قايتا جانداندى" دەگەن سەكىلدى مەسسەندجدەردى تاراتاتىن بولادى. بيلىكتىڭ ول جاعىنان پوزيسياسى تۇسىنىكتى. ءبىراق ماسەلەگە بۇلاي جەڭىل-جەلپى قاراۋعا بولمايدى. تۇپكىلىكتى شەشۋ كەرەك, ؛&ndash؛ دەيدى ول. ؛

ونىڭ سوزىنشە, قوردايداعىداي وقيعا قايتالانباس ءۇشىن بىرنەشە سالادا وزگەرىس قاجەت.

&ndash؛ ءبىرىنشى كەزەكتە, الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى جويۋ قاجەت. ياعني, بايلار مەن كەدەيلەردىڭ اراسىنداعى جىلدان جىلعا ءورشىپ بارا جاتقان تەندەنسيانى توقتاتۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن الەۋمەتتىك, ەكونوميكالىق ساياساتتى قايتادان قاراۋعا تۋرا كەلەدى. ال قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ, رەفورمالاۋ ؛&ndash؛ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. ويتكەنى ءقازىر بيلىككە سەنىم مۇلدەم جوق بولسا, پوليسياعا ؛دەگەن سەنىم ودان دا تومەن. ودان كەيىن ەتنيكالىق ماسەلەنى قايتا قاراۋ كەرەك. قازاقستاندا ؛ باسىم ۇلت سانالاتىن قازاقتار مەن باسقا دا ەتنوستاردىڭ اراسىنداعى ديالوگتى شىنايى جۇرگىزگەن ابزال. بۇرىنعىداي ءبىرىنشى ناۋرىزدا نەمەسە ءبىرىنشى مامىردا ءتۇرلى فەستيۆال وتكىزىپ, ەلدە بارلىق ەتنوس بىر-بىرىمەن بەيبىت تۇرىپ جاتقانداي ەتىپ كورسەتۋ جەتپەيدى. ەڭ الدىمەن اشىق ديسكۋسسيا بولۋى شارت. وعان مەملەكەت تاراپىنان وتە كوپ جۇمىس ىستەلۋى كەرەك, ازاماتتار دا بەلسەنە قاتىسقانى ابزال, &ndash؛ دەيدى نۇرسەيىتوۆ. ؛

&diams؛قيراعان كولىك, ورتەنگەن ءۇي. قاقتىعىستان كەيىنگى ماسانچي اۋىلى (فوتورەپورتاج)

جانبولات ماماي بولسا, "مەملەكەت ۇلتتىق ساياساتتى دۇرىس جولعا قويماسا, مۇنداي قاقتىعىستار قايتالانا بەرۋى مۇمكىن" دەگەن پىكىردە. ؛

&ndash؛ ۇلتتىق ساياساتتى دۇرىس جولعا قويماساق, مۇنداي قاقتىعىستار توقتامايدى. ويتكەنى بۇعان دەيىن قازاق-ارميان, قازاق-ۇيعىر, قازاق-تاجىك, قازاق-شەشەن اراسىندا ءتۇرلى قاقتىعىستار بولدى. ەلدەگى شەتەلدىك جۇمىسشىلارمەن دە ءجيى-جيى قاقتىعىس بولىپ تۇرادى. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستان ازاماتتارى اراسىندا بۇنداي داۋ-جانجال بولماس ءۇشىن ەلدەگى باسقا ۇلتتاردى بولەك ءبىر مەملەكەت, وتاۋ ۇشىندەگى وتاۋ سياقتى قىلماعان ءجون. ولارعا "سەندەر دياسپوراسىڭدار", "مىناداي دەپۋتاتتارىڭ بولۋى كەرەك", "وزدەرىڭنىڭ وكىلدەرىڭ بولۋى كەرەك" دەپ ولاردى اسپەتتەپ, اسسامبلەيا قۇرىپ, اسسامبلەيا ارقىلى دەپۋتاتتارىن سايلاپ قويماي, ولاردى قازاق ۇلتىنا ينتەگراسيا جاساۋ, قازاقتىڭ مادەنيەتىنە, تىلىنە جاقىنداتۋ ماسەلەسىن ويلاستىرۋىمىز كەرەك, &ndash؛ دەيدى ول.

جانبولات ماماي قوردايداعى ەتنيكالىق دۇنگەندەردىڭ قازاقستاننىڭ باسقا ايماعىنداعى دۇنگەندەردەن ايىرماشىلىعى بارىن ايتتى.

&ndash؛ مىسالى ماعان تاراز قالاسىنداعى دۇنگەندەر حابارلاسادى. "قازاقتارمەن قۇدامىز, جەكجاتپىز, تۋىسقانبىز, اعايىنبىز, دوستارىمىز دا بار. جاقسى ارالاسىپ تۇرامىز" دەپ ايتادى. قورداي اۋدانىنداعى دۇنگەن اۋىلدارى وتاۋ ۇشىندەگى &ndash؛ وتاۋ, مەملەكەت ىشىندەگى ؛ &ndash؛ ؛مەملەكەت سياقتى. ويتكەنى ولاردىڭ مەشىتتەرىندە تۇگەل دۇنگەن يمامدار وتىر. ولار تەك وزدەرىنىڭ تىلدەرىندە سويلەيدى. قازاقشا سويلەمەيدى. قازاقشا سويلەيتىن ورتامەن مۇلدەم بايلانىس جوق دەۋگە بولادى. ال قوردايداعى پوليسيانىڭ جاعاسىنان الىپ, باعىنباي جاتقانىنان-اق ولاردىڭ بيلىك ورگاندارىن, مەملەكەتتىك ورگانداردى سىيلامايتىنىن اڭعارۋعا بولادى. ياعني بۇل اۋىلدارداعى دۇنگەندەردىڭ باسقا ءبىر ويى, باسقا باعىتى بار ءتارىزدى. جالپى ءبىز وسى ماسەلەنى تەرەڭىنەن زەرتتەۋىمىز كەرەك, ؛&ndash؛ دەيدى ماماي. ؛

ونىڭ سوزىنشە, دۇنگەندەر مەن قازاقتاردىڭ الداعى ۋاقىتتا ەتەنە ارالاسىپ كەتۋىنە قازاق ءتىلىنىڭ دە وزىندىك سەپتىگى بار. ؛

&ndash؛ دۇنگەندەر قازاقشا سويلەپ, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقانى ابزال. ءبىز ەتنيكالىق دۇنگەندەردىڭ ەگدە ادامدارىنا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە تىرىسپايىق. ولاردىڭ قولدارىنان كەلمەيتىن دە شىعار. ءبىراق جاستارىن جاپپاي قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە شاقىرعانىمىز ءجون. جالپى, ەلدەگى باسقا ۇلتتاردىڭ بارلىعىن قازاققا ينتەگراسيا جاساۋىمىز كەرەك. كەرەك بولسا, ءوز تىلدەرىن ءبىلسىن, ۇيرەنسىن, ەشكىم ولارعا قىساستىق كورسەتپەيدى. ءبىراق نەگىزگى ماسەلە ؛&ndash؛ ولاردى قازاق حالقىنا, قازاق ۇلتىنا ينتەگراسيالاۋ قاجەت, ؛&ndash؛ دەيدى ماماي. ؛

&diams؛qamshy.kz ءتىلشىسى ەتنيكالىق دۇنگەندەر ۇرىپ-سوققان قاريانىڭ ۇلىمەن سويلەستى

ونىڭ بۇل ويىن راسۋل جۇمالى دا قۇپتاپ وتىر. جۇمالىنىڭ سوزىنشە, ۇلتتى مەملەكەت ىشىنەن بىرىكتىرەتىن ەڭ نەگىزگى العىشارت &ndash؛ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت مۇددەسىنىڭ ەسكەرىلۋى.

&ndash؛ مىسالى, رەسەيدەگى ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى بيىك. رەسەيدى ەل ەتىپ وتىرعان &ndash؛ ورىس ءتىلى. ال بىزدە جوعارى دەڭگەيدەن باستاپ, تومەنگى دەڭگەيگە دەيىن قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى ءالى دە ەسكەرىلمەي كەلەدى. بۇعان "قازاقستاندىق" دەگەن ۇعىمنىڭ ەركىن قولدانىلۋى دا اسەر ەتىپ جاتىر. و باستان اتاۋ دۇرىس بولسا, ەلىمىزدەگى وزگە ۇلتتارعا ءوز مادەنيەتىنىمىزدى, ءتىلىمىزدى, ءداستۇرىمىزدى سىيلاتا الار ەدىك. وزگە ەل ازاماتتارى ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدى "قازاق" دەپ قابىلدايدى. ولار "قازاق بالۋانى", "قازاق ءانشىسى" دەپ ءجيى ايتادى. ال ءوزىمىز "قازاقستاندىق بالۋان", "قازاقستاندىق ءانشى" دەگەن اتاۋدى قولدانامىز. وزىمىزدەن دە قاتەلىك بار, ؛&ndash؛ دەيدى جۇمالى.

 ؛

وقي وتىرىڭىز: ؛&diams؛قاراكەمەر تۇرعىندارى: دۇنگەندەر ۇنەمى "جەر سەندەردىكى, ءبىراق بيلىك بىزدىكى" دەپ ايتادى
&diams؛مىرزاحمەتوۆ قامالعانداردىڭ شىعارىلعانىن مالىمدەدى, ءبىراق تۇرعىندار تارار ەمەس