دۇنگەندەر قايدان شىققان جانە قازاقستانعا قالاي كەلگەن؟

دۇنگەن &ndash؛ قىتايداعى رەسمي مويىندالعان 56 ۇلتتىق ازشىلىقتىڭ ءبىرى. express-k.kz سايتىنىڭ دەرەگىنشە, قىتايدا 10,5 ملن, قازاقستاندا 50 مىڭداي, قىرعىزستاندا 60 مىڭنان اسا دۇنگەن بار.

دۇنگەندەردىڭ شىعۋ تەگى

دۇنگەندەردىڭ شىعۋ تەگى تۋرالى نەگىزگى ءۇش تۇسپال بار. العاشقىسىنا ساي, ولار ارابتار جانە پارسىلار مەن قىتايلاردىڭ ارالاس نەكەسىنەن تۋعان. اراب, پارسى كوپەستەرى قىتاي اۋماعىنا viii-xiii عاسىر ارالىعىندا ءجيى كەلگەن. دۇنگەندەردىڭ ساۋداعا جاقىندىعى وسى اتا-بابالارىنان بەرىلگەن دەگەن تۇسىنىك بار. ولاردىڭ دەنى ساۋدامەن اينالىسادى. بانك سالاسى مەن بيزنەستە جۇرگەندەرى دە از ەمەس.

ەكىنشى نۇسقا بويىنشا دۇنگەندەردىڭ اتا-تەگى &ndash؛ تۇرىك-مۇسىلماندار. الايدا ولاردىڭ قانى قىتاي ەتنوسىمەن ارالاسپاعان.

ۇشىنشى پىكىردىڭ قوستاۋشىلارى دۇنگەندەر موڭعول يمپەرياسىنىڭ سەمۋجەن تابىنىڭ وكىلى دەگەندى ايتادى. xiv عاسىردا يۋان اۋلەتى تاقتان كەتكەن سوڭ قىتايدا سەمۋجەن تابىنىڭ وكىلدەرى مەن موڭعولدار قانداستارىمەن ەمەس, قىتاي ەتنوسىمەن نەكە قۇرۋى كەرەك دەگەن زاڭ شىققان دەسەدى. وسىلايشا سەمۋجەن تابى اسسيميلياسيالانىپ, مين اۋلەتى بيلىگىنىڭ سوڭىندا دۇنگەندەر تولىقتاي قىتاي تىلىنە وتكەن.

دۇنگەندەردىڭ اتا-باباسىنىڭ اراسىندا مۇحاممەد پايعامباردىڭ ۇرپاقتارى بولعان دەگەن دەرەك بار.

گەنەتيكالىق زەرتتەۋ ناتيجەسىندە قاندايدا ءبىر گەنەتيكالىق باسىمدىق انىقتالماعان. دۇنگەندەردىڭ گەنىنەن تۇرىكتەر مەن ارابتاردىڭ گەنىنەن بولەك, موڭعول يمپەرياسىنىڭ قۇرامىندا بولعان كوپتەگەن حالىقتاردىڭ گەنى تابىلعان.

دۇنگەندەر قازاقستانعا قايدان كەلگەن؟

سين اۋلەتىنىڭ تۇسىندا ۇيعىرلار مەن دۇنگەندەردىڭ بىرنەشە ءىرى باسكوتەرۋلەرى بولدى. 1862-1877 جىلدارداعى تولقۋلار قىتايداعى ەڭ ءىرى وقيعالاردىڭ ءبىرى رەتىندە تاريحتا قالدى. بۇل كوتەرىلىستار باسىپ-جانشىلعان سوڭ قىتايلاردىڭ جازاسىنان قورىققان دۇنگەندەر قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى مەن قىرعىزستاننىڭ سولتۇستىگىنەن ۇدەرە كوشكەن.

ز. قابىلدينوۆ پەن ا.قايىپباەۆا اتتى اۆتورلاردىڭ "قازاقستان تاريحى" اتتى وقۋلىعىندا ؛ "دۇنگەندەردىڭ قازاقستان اۋماعىنا العاشقى قونىس اۋدارۋى 1877 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا باستالعان. سول جىلى قىتاي جازالاۋشىلارىنان قۇتىلۋ ءۇشىن قاشقان 4 مىڭعا جۋىق دۇنگەن جەتىسۋ جەرىنە جەتىپ جىعىلدى. قونىس اۋدارۋشى دۇنگەندەردىڭ العاشقى تولقىنىن بىي يان حۋ باسقاردى. ەكىنشى تولقىن 1884 جىلى ءوتتى. ال ۇيعىرلاردىڭ جەتىسۋ جەرىنە قونىس اۋدارۋى 1881 جىلعى كۇزدە باستالىپ, 1884 جىلعا دەيىن جالعاستى. ولاردىڭ ءبىر بولىگى كورشىلەس قىرعىزستانعا بارىپ جايعاستى" دەلىنگەن.

تاريحشىلار ۇيعىرلار مەن دۇنگەندەردى قازاقستان مەن ورتا ازياعا قونىستاندىرۋ ارقىلى پاتشا ۇكىمەتى ەكى ءتۇرلى ماقسات كوزدەدى دەگەن پىكىردە.

"بىرىنشىدەن, قىتايدىڭ قۇلجا وڭىرىندەگى ەكونوميكالىق بازاسىن وسالداتا تۇسپەك بولدى؛ ەكىنشىدەن, اسكەري-ساياسي جاعداي شيەلەنىسىپ كەتە قالعان جاعدايدا ولاردى قىتايعا قارسى اسكەري كۇش رەتىندە پايدالانۋدى ماقسات ەتتى. الايدا پاتشا ۇكىمەتى بۇل جونىندە جەرگىلىكتى قازاق حالقىنىڭ پىكىرىمەن ساناسپادى. بۇل كەزدە جەتىسۋ جەرى مەملەكەتتىك مەنشىك دەپ جاريالانىپ كويعان بولاتىن" دەيدى ولار.

ۇيعىرلار مەن دۇنگەندەر بەلگىلى ءبىر اۋماقتا ءوز الدارىنا جەكە قونىستانۋدى قالاعان. ءسويتىپ قونىس اۋدارۋشىلار نەگىزىنەن جەتىسۋ جەرىندەگى ۆەرنىي جانە جاركەنت ۋەزدەرىنە ورنالاستىرىلدى.

قازاقستان اۋماعىنداعى ۇيعىرلار مەن دۇنگەندەردىڭ سانى بىرتە-بىرتە ارتا ءتۇستى. ماسەلەن, 1897 جىلى قازاقستاندا 56 مىڭ ۇيعىر, 14 مىڭ دۇنگەن بولسا, 1907 جىلى ۇيعىرلار 64 مىڭعا, ال دۇنگەندەر 20 مىڭ ادامعا جەتتى.

دۇنگەندەردىڭ قازاقستانعا كەلگەن كەيىنگى نەگىزگى شارۋاشىلىق كاسىبى ەگىنشىلىك, باۋ-باقشا ءوسىرۋ, ۇساق-تۇيەك ساۋدا جاساۋ, باسقا دا ءار ءتۇرلى كاسىپ تۇرلەرىمەن ايلانىسۋ بولدى. xx عاسىردىڭ 80-جىلدارىنان باستاپ ولار جەتىسۋدا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كۇرىش ەگە باستادى. باۋ-باقشا وسىرۋمەن, باعباندىقپەن اينالىستى. دۇنگەندەر كاپۋستا, پياز, سارىمساق, بۇرشاق, اس بۇرشاق, بۇرىش, شومىر, ءسابىز, اسكوك, اسقاباق, كيار سياقتى الۋان ءتۇرلى داقىلدار ءوسىرۋدىڭ شەبەرى بولدى. ولار ورىس شارۋالارىنان كىزاناق جانە كارتوپ ءوسىرۋدى دە ۇيرەنىپ الدى.