مامبەت قويگەلدى: مۇستافا شوقايدىڭ سۇيەگىن ءوز وتانىنا اكەلىپ, ارۋلاپ قايتا جەرلەيتىن مەزگىل كەلدى

تاريحشى, اكادەميك مامبەت قويگەلدى مۇستافا شوقايدىڭ سۇيەگىن قازاقستانعا اكەلۋ ماسەلەسىن كوتەرىپ, پرەزيدەنت اتىنا اشىق حات جازىپتى. حات ءماتىنىن الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى تاراتىپ جاتىر. قۇپتارلىق يگى باستاماعا ءۇن قوسۋ ماقساتىمەن ؛qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى اكادەميك حاتىنىڭ تولىق ءماتىنىن وقىرمانعا ۇسىنۋدى ءجون كوردى.

قر پرەزيدەنتى

قاسىم-جومارت توقاەۆقا

اسا قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى!

وسى اشىق حاتتى سىزگە جولداۋ ماعان جەڭىلگە ءتۇسىپ وتىرعان جوق. ويتكەنى حات تاقىرىبى كەز كەلگەن ازاماتتىق ساناسى ءتىرى وتانداسىمىزدى بەيجاي قالدىرا المايدى.

تاۋەلسىزدىك, سۇيىكتى اتامەكەنىمىزدە مەملەكەتتىك دەربەستىگىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋ &ndash؛ مۇنداي تەڭدەسى جوق جاقسىلىققا كۋا بولىپ, ونىڭ العاشقى جەمىسىن سەزىنىپ وتىرعان بۇگىنگى كوزى ءتىرى بۋىنداردىڭ عانا ەمەس, وسى تاۋەلسىزدىككە ءومىرىن ارناپ وتكەن بۋىنداردىڭ دا ارمان-تىلەگى بولعانى انىق.

وسى رەتتە ءبىر نارسەنىڭ باسى اشىق. اعا بۋىنداردىڭ كۇرەسكەر وكىلدەرى وسى زاماننىڭ ەرتەلى-كەش كەلەتىنىنە سەندى, ەگەر وعان سەنبەسە اقتىق كۇرەسكە شىقپاعان بولار ەدى. قازاق حالقى, تۋىس تۇركىستان جۇرتى مەملەكەتتىك دەربەستىگىن الدى. ءبىز ەرتەڭگى بولاشاعىمىزعا سەنە باستادىق!

مىنە, وسى حالقىمىزدىڭ بۇگىنگى بولاشاعىن جاقىنداتۋ ءۇشىن تەر توگىپ, ەڭبەك ەتىپ, بار عۇمىرىن ەلى ءۇشىن ارپالىس كۇرەستە وتكىزگەن كىرشىكسىز ۇلى تۇلعالارىمىزدىڭ ءبىرى &ndash؛ مۇستافا شوقاي. ول سۇيىكتى تۇركىستانى ءۇشىن كۇرەس جولىندا &ldquo؛ازاتتىقتىڭ تاڭى ءالى-اق اتادى, ەلگە ورالامىز&rdquo؛ دەگەن ۇمىتپەن شەتەل اسىپ, وتانىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەستى حالىقارالىق دەڭگەيدە جالعاستىرىپ, وعان جاڭا مازمۇن جانە سيپات بەردى.

مۇستافا شوقاي كىم؟ مۇمكىن مۇنداي سۇراۋ قويۋدىڭ ءوزى دە ارتىق بولار, دەگەنمەن كوتەرىلىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ سيپاتىنا بايلانىستى وعان جاۋاپ بەرۋ قاجەت.

حح عاسىردىڭ باسىندا تاريحي تۇرعىدان تۇران-تۇركىستان اتالعان كەڭىستىكتە باستالعان ءبىرتۇتاس ازاتتىق قوزعالىستىڭ ەكى قاناتى قالىپتاسىپ, ونىڭ قازاق بولىگىنىڭ (الاش-الاشوردا) كوسەمى ءاليحان بوكەيحانوۆ, ال كونە تۇركىستان (تۇركىستان مۋحتارياتى) بولىگىنىڭ باسشىسى رەتىندە مۇستافا شوقاي مويىندالدى. ول يمپەريالىق وزبىرلىق جانە قياناتپەن كۇرەس بارىسىندا 1917 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قۇرىلىپ, كەلەسى جىلدىڭ باسىندا بولشەۆيكتەر تاراپىنان كۇشپەن تاراتىلعان تۇركىستان مۋحتارياتى (قوقان اۆتونومياسى) ۇكىمەتىنىڭ ءتوراعاسى بولدى.

20-جىلداردىڭ ورتا تۇسىنان باستاپ باتىسقا ەميگراسياعا كەتۋگە ءماجبۇر بولعان مۇستافا شوقاي ەۋروپادا ستاليندىك ديكتاتۋرا ەزگىسىندەگى ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ورتاق مۇددەسىن باتىستىق قاۋىمداستىققا جەتكىزۋشى جانە ونى يدەولوگيالىق جاساندى وتىرىكتەردەن قورعاۋشى ۇلى كۇرەسكەر تۇلعا رەتىندە تانىلدى. مۇستافا شوقايدىڭ وسى مەزگىلدەگى ەۋروپا تىلدەرىن (فرانسۋز, اعىلشىن جانە باسقا) ساياسي پۋبليسيستيكالىق, اناليتيكالىق مۇراسى ءوزىنىڭ وزەكتىلىگىن بۇگىندە جوعالتقان جوق, سونىمەن بىرگە ورتاازيالىق قاۋىمداستىق ءۇشىن ەشۋاقىتتا جويماق ەمەس.

ۇلى قايراتكەردىڭ زامانداسى, ۋكراينانىڭ ەميگراسياداعى ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ا.يا.شۋلگين مۇستافا شوقايدىڭ ولىمىنە بايلانىستى &ldquo؛نە نۋجنو بىلو جدات تراگيچەسكوگو كونسا, چتوبى پوچۋۆستۆوۆات كتو جيل سرەدي ناس! ون بىل بولشيم چەلوۆەكوم نە تولكو يۋريديچەسكي, نو ي پو سۋتي ون بىل ناستوياششيم ۆوجدەم وگرومنوي سترانى, ۆسەي سەنترالنوي ازيي, ۆسەگو تۋركەستانا&hellip؛ پوتەريا ەتوگو بولشوگو چەلوۆەكا ياۆلياەتسيا كاتاستروفوي دليا ەگو سترانى&rdquo؛, &ndash؛ دەپ كورسەتىپ, وسى سوزىندە &ldquo؛تۇركىستان باتىر تۇلعالارىنا ءوز جەرىندە ەسكەرتكىش قويار-قويماسىن بىلمەيمىن, ءبىراق مۇستافانىڭ تۋعان ەلى ءوز جۇرەگىندە وعان ەشۋاقىتتا توزبايتىن ەسكەرتكىش قوياتىنىنا سەنەمىن&rdquo؛, &ndash؛ دەگەن ەدى.

حح عاسىردىڭ باسىنداعى ازاماتتىق كۇرەستىڭ كوش باستاۋشىلارى تۇگەلدەي دەرلىك رەپرەسسيا قۇربانى بولدى. وكىنىشكە قاراي, ەلىمىزدەگى جاس ۇرپاق ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ, احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ جانە باسقا حالقىمىزدىڭ اسىل ازاماتتارىنىڭ ءمايتىنىڭ قايدا قالعانىن دا بىلمەيدى. باسقا حالىقتار سياقتى جاستارىمىز باسىنا بارىپ, ىشكى سىرىن اقتارىپ قايتاتىن &ldquo؛اتا بەيىتىمىز&rdquo؛ دە جوق.

مۇستافا شوقاي تاعدىردىڭ جازۋىمەن بەرليندە ومىردەن وزىپ, ءمايىتى سونداعى سۇلەيمان زيراتىنا قويىلدى. سۇيىكتى دە ءقادىرلى ومىرلىك سەرىگى ماريا شوقايدىڭ سۇيەگى پاريجدە بايىز تاپتى.

حالىق &ldquo؛وتكەنگە سالاۋات&rdquo؛ دەيدى. اللاعا شۇكىر, زامان وزگەردى. جوعالتقانىمىزدى تۇگەندەيتىن كەزەڭگە دە جەتتىك. الاش بۋىنىنىڭ اسا كورنەكتى وكىلى, ۇلى كۇرەسكەر تۇلعا &ndash؛ مۇستافا شوقايدىڭ جانە ونىڭ زايىبى ماريا شوقايدىڭ سۇيەگىن ءوز وتانىنا اكەلىپ, ارۋلاپ قايتا جەرلەيتىن مەزگىل كەلدى.

وز تاريحىنا قۇرمەتپەن قارايتىن ەلدەردە اسىل ازاماتتارىن قايتا جەرلەۋ پراكتيكاسى قالىپتاسقان. ماسەلەن, 1998 جىلى رەسەيدە ii نيكولاي پاتشانىڭ ءوزى جانە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ سۇيەگى سانك-پەتەربۋرگتەگى ورىس يمپەراتورلارىنىڭ زيراتى پەتر مەن پاۆەل سوبورىنا جەتكىزىلىپ, رەسمي تۇردە قايتا جەرلەندى. سونىمەن بىرگە 2005 جىلى رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ تاپسىرماسىمەن اقگۆاردياشىل گەنەرال ا.دەنيكين مەن زايىبىنىڭ سۇيەگى اقش-تان اكەلىنىپ, ورىس جەرىنە قويىلدى. 1996 جىلى تۇركيانىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى سۋلەيمان دەميرەلدىڭ قولداۋىمەن ازامات سوعىسى تۇسىندا تاجىكستان جەرىندە قازا تاپقان ءانۋار پاشانىڭ سۇيەگى تۇركيا جەرىنە سالتاناتتى تۇردە جەتكىزىلىپ, قايتا جەرلەندى.

مۇستافا شوقايدىڭ سۇيەگىن ءوز وتانىنا جەتكىزىپ, حالقىمىزدىڭ ءسالت-داستۇرى ارناسىندا قايتا جەرلەۋ ءراسىمىن وتكىزۋ قوعام تاراپىنان زور تۇسىنۋشىلىكپەن قابىلداناتىن ماڭىزدى وقيعا جانە تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ ءساتى بولار ەدى. مۇنداي تاريحي اكتى قوعامنىڭ ساياسي جانە رۋحاني تۇتاستىعىنا قىزمەت ەتەرى حاق.

قۇرمەتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى, سىزدەن وسىنداي ساۋاپتى دا اسا ماڭىزدى ىسكە باس-كوز بولۋىڭىزدى وتىنەمىن.

وزىڭىزگە دەگەن قۇرمەتپەن,

مامبەت قويگەلديەۆ

قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى,

قازاقستان تاريحشىلار قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى