• usd 468.56

  • eur 497.56

  • rub 7.3

  • cny 67.18

29 ناۋرىز, 18:46:05
الماتى
+35°

"قامشىنىڭ" ەلەكتروندىق حات قورجىنىنا ؛«؛قاhارماندار»؛ رەسپۋبليكالىق ؛قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى, قر ؛ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر, ؛زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى سابىر قاسىموۆتان "ارحيۆتەردى قۇپياسىزداندىرىپ, مەملەكەت "جاۋىپ تاستاعان" ؛پروبلەمالاردى اشاتىن كەز كەلدى" دەگەن اتاۋمەن كولەمدى ماقالا كەلىپ ءتۇستى. قر ؛پرەزيدەنتى &ndash؛ تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ توراعاسى ؛ق.ك. توقاەۆتىڭ, قر ؛مەملەكەتتىك حاتشىسى ؛ق.ە. كوشەرباەۆتىڭ, ؛قر پرەزيدەنتى ؛اكىمشىلىگى ءباسشىسىنىڭ ؛بىرىنشى ورىنباسارى ؛د.ا.قالەتاەۆتىڭ, ؛قر پرەزيدەنتىنىڭ ساياسي ماسەلەلەر جونىندەگى كەڭەسشىسى ؛ە.ت. ءقاريننىڭ سونداي-اق ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى &ndash؛ ا.سارىم, م.تايجان, س.قۇتتىقادامنىڭ اتىنا جولدانعان ماقالانى قاز-قالپىنشا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە ارحيۆتەردى قۇپياسىزداندىرۋ جانە ءتول تاريحىمىزدىڭ «؛جابىق»؛ تاقىرىپتارىن اشۋ پروبلەمالارى تالقىلانادى دەگەن حابار كوڭىلىمىزگە جاڭا ءۇمىت وتىن تۇتاتقانداي بولدى. ويتكەنى وتىز جىلدان استام ۋاقىت ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا ورىن العان ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋمەن اينالىسىپ, بۇل جولداعى كەدەرگىلەر قيىندىعىن ءبىر كىسىدەي تارتقان ءبىز ءۇشىن بۇل ماسەلەنىڭ ءمان-جايى بۇرىننان بەلگىلى ەدى. سوندىقتان ءوزىمنىڭ جيعان-تەرگەن, زەرتتەپ, ويعا تۇيگەن ماتەريالدارىما سۇيەنە وتىرىپ, وسى ماسەلە بويىنشا ءوز كوزقاراسىمدى جانە ؛ ۇسىنىستارىمدى بايانداعىم كەلەدى.

ەڭ الدىمەن, بۇل وزەكتى تاقىرىپتىڭ باس ساياسي شتابتا تالقىلانۋىنىڭ ءوزى &ndash؛ جاقسى نىشان. ءبىز بۇعان بارىنشا ءبىلىمدار مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن ەلىمىزدىڭ ەكىنشى پرەزيدەنتى تۇرتكى جاساعان بولسا كەرەك دەپ ويلايمىز. بۇعان دەيىن ءبىز تەك م. ءتاجيننىڭ قوعامعا قاجەتتى مادەني مۇرا, حالىقتىڭ رۋحاني تۇلەۋى, قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ سياقتى جانە باسقا دا يدەيالاردى ءوزىنىڭ «؛جەكە زەرتحاناسىندا»؛, وندا دا «؛ۇساق-تۇيەگىنە»؛ كونىل بولمەي, اكادەميالىق تۇرعىدان تۇجىرىمداپ جۇرگەنىن ءبىلۋشى ەدىك. ءبىراق ونىڭ ءوزى باسشىلار تاراپىنان ءاردايىم تۇسىنىكتىك پەن قولداۋ تابا بەرمەيتىن. ەندى بۇعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى مۇرىندىق بولىپ جاتسا, ءبىز بۇيىعىلىقتان ارىلىپ, بەلسەندىلىك تانىتۋىمىز قاجەت. ارينە, فيلوسوفيالىق &ndash؛ تەوريالىق يدەيالار دا ماڭىزدى, ءبىراق بۇگىنگى تاڭدا ماسەلە قازاقستاندى ءوز دامۋىنىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە شىعاراتىن جاريالانعان رەفورمالاردىڭ جاڭا كۋرسىن ىسكە اسىرۋعا تىرەلىپ وتىر.

ورايى كەلگەندە ايتا كەتەيىك, ءقازىر قازاقستاندىقتار مەملەكەت پەن قوعام قۇرۋدا نەنىڭ دۇرىس, نەنىڭ بۇرىس ەكەنىن جاقسى بىلەتىن جاڭا پرەزيدەنت رەتىندە, سونىمەن بىرگە ەۋروپالىق ۇلگىدەگى كوشباسشى رەتىندە سىزگە كوبىرەك دەن قويىپ, كوبىرەك سەنىم ارتىپ وتىر. بۇل رەتتە ءسىزدىڭ جاقىن ماڭايىڭىز &ndash؛ (كومانداڭىزدىڭ) بىلىكتى جانە مەملەكەتشىل پاتريوتتاردان قۇرالعانى ءلازىم. بىزدە ينتەللەكتۋال-پاتريوتتار, اسىرەسە جاستار اراسىندا وتە كوپ. جاڭا مەملەكەت باسشىسى رەتىندە ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز &ndash؛ بيلىك ەشالونى مەن قوعامدا بەلەڭ الىپ بارا جاتقان ساياسي جانە يماندىلىق جەمقورلىعىنىڭ جولىن كەسىپ, وسىنداي ينتەللەكتۋالداردى تاۋىپ, ولاردىڭ كۇش-جىگەرىن وتانعا قىزمەت ەتۋگە باعىتتاۋعا ءتيىسسىز. ءسويتىپ, بۇعان دەيىن بيلىك كوپ جاعدايدا قولداماي باسىپ, تاستاپ جۇرگەن پاتريوت جاستاردىڭ الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك.

سوندىقتان قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ سايلاۋالدى تۇعىرناماسىندا, ۇلىقتاۋ راسىمىندە سويلەگەن سوزىندە, جولداۋىندا مالىمدەلگەن ادىلدىك قاعيداتىن, سونداي-اق قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باعىتتى ورىنداۋ جانە «؛رۋحاني جاڭعىرۋ»؛ باعدارلاماسىنىڭ ءىس جۇزىندە ء(سوز جۇزىندە جانە قۇرعاق ۇران اياسىندا ەمەس) ىسكە اسىرىلۋى شەڭبەرىندە جوعارىدا اتالعان, حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق جانە پاتريوتتىق سانا-سەزىمى مەن بىرلىگىنىڭ نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋعا تىكەلەي ىقپال ەتەتىن ماسەلەلەر بويىنشا ءوز تۇجىرىمدارىم مەن ۇسىنىستارىمدى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم. سونىمەن...

 ؛

قۇقىقتىق, ساياسي جانە عىلىمي تۇرعىدان تولىق باعالانۋعا جانە اشىلۋعا («؛قۇپياسىزداندىرۋعا»؛) جاتاتىن

تاقىرىپتار

بىرىنشى ءارى باستى ماسەلە. الەمنىڭ بارلىق دەرلىك مەملەكەتتەرى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن كەيىن ءبىرىنشى كەزەكتى مەملەكەتتىك شارا رەتىندە ءوز حالقىنىڭ ازاتتىعى, ءوز جەرىنىڭ تۇتاستىعى, ءوز ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا كۇرەسكەن ۇل-قىزدارىنىڭ (قازا تاپقان جانە كوزى ءتىرى) تاعدىرى, كورسەتكەن ەرلىگى جونىندە شەشىم قابىلدادى. ولار ءوز وتانىن, ءوز جەرىن قورعاۋشىلاردى ۇلتتىق باتىر دارەجەسىنە كوتەرىپ, ۇلىقتادى. بۇل ەندى ىرگەسى قالانعان ءاربىر مەملەكەت ۇستانۋعا ءتيىس الەمدىك پراكتيكا. قازاقستاندا بۇل پروبلەما بويىنشا بىردە-بىر ارناۋلى نورماتيۆتىك مەملەكەتتىك اكت قابىلدانبادى. تەك اكادەميالىق جوبالار («؛تاريحي سانانى قالپىنا كەلتىرۋ تۇجىرىمداماسى»؛, «؛مادەني مۇرا»؛ جانە ت.ب.), سونداي-اق جۇرتشىلىقتىڭ, عالىمدار مەن ۇرپاقتارىنىڭ تالاپ ەتۋى بويىنشا جەكەلەگەن تاريحي وقيعالار مەن تۇلعالارعا ارنالعان ءبىرجولعى شەشىمدەر (جارلىقتار, ۇكىمەت قاۋلىلارى) عانا قابىلداندى. ءبىزدىڭ بيلىك باسىنداعى ساياسي ەليتامىز مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتى جاريا ەتكەننەن كەيىن بۇعان ءبىزدىڭ ارقامىزدا عانا قول جەتكىزىلدى دەپ شەشتى. سونىڭ سالدارىنان ءبىزدىڭ بيلىك ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىك پەن تاۋەلسىزدىككە قانداي قۇن تولەپ, قالاي قول جەتكىزگەنىن ءتيىستى تۇردە باعالاي المادى. ءبىزدىڭ ءبىرقاتار تاريحشى عالىمدارىمىز بەن زەرتتەۋشىلەرىمىزدىڭ ءپاتريوتيزمى مەن ەنتۋزيازمىنىڭ ارقاسىندا عانا جەكەلەگەن تاريحي فاكتىلەر مەن تاريحي قايراتكەرلەر بويىنشا ادىلدىك قالپىنا كەلتىرىلىپ جاتىر.

سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ناعىز قاھارماندارىمىزدى &ndash؛ قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەندەردى ساياسي-قۇقىقتىق جانە ازاماتتىق تۇرعىدان تولىقتاي اقتاۋ ءۇشىن (قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ ءبىرقاتار ساناتتارى ءالى اقتالعان جوق) «؛قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەندەر تۋرالى»؛ زاڭ قابىلداۋ قاجەت. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ پارلامەنتى وسى زاڭدا ەلىمىز بەن حالقىمىز ءۇشىن قاھارماندارىمىزدىڭ ەرلىگى, باتىرلىعى مەن ءپاتريوتيزمى ەڭ جوعارى مەملەكەتتىك جانە ساياسي قۇندىلىق, ۇلتتىق قازىنا, ادامگەرشىلىك ەتالونى, بۇگىنگى جانە بولاشاق ۇرپاقتى, اسىرەسە جاستاردى تاربيەلەۋ ءۇشىن ۇلگى بولىپ تابىلاتىنىن ناقتى جازۋعا ءتيىس.

بىز «؛جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى»؛ قر زاڭىندا (14.04.1993ج.) سوتتالعان قاھارمانداردىڭ ءبىر بولىگىنىڭ عانا قىلمىستىق ءىسىن زاڭ تۇرعىسىنان قايتا قارادىق. سوتسىز, تەرگەۋسىز اتىلعان, ءوز وتانىن, ءوز جەرىن, ءوز حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ, ۇرىس الاڭىندا قازا تاپقان باتىرلارىمىزدى ءالى قوزعاعان جوقپىز. ولار قىلمىسكەرلەر ەمەس. سوندىقتان دا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ساياسي تۇرعىدان اقتالۋعا ءتيىس.

سوندا عانا ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ولاردىڭ بولىمشەلەرى, عىلىمي, قوعامدىق ۇيىمدار مەن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى وڭىرلەردە قاھارمانداردىڭ ەرلىگىن ماڭگى ەستە قالدىرۋعا, بۇگىنگى جانە بولاشاق ۇرپاقتى ولاردىڭ ونەگەسىمەن تاربيەلەۋگە مىندەتتى بولادى. بۇل ناعىز قاھارمانداردىڭ حالىق الدىندا قوعامدىق-ساياسي تۇرعىدان اقتالۋىنا الىپ كەلەدى.

قازىرگە دەيىن ولاردىڭ الدىنا مۇنداي مىندەت قويىلعان جوق. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بيلىگى ەشقاشان بۇل ماسەلەلەردى كەشەندى تۇردە تالقىلاپ, قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكە جانە ونىڭ قاتىسۋشىلارىنا جۇيەلى باعا بەرگەن ەمەس. بۇگىنگە دەيىن بۇل تاقىرىپ بيلىك ءۇشىن جابىق بولىپ كەلدى, ويتكەنى ول ءبىزدىڭ تاريحىمىزدى ءوز قالاۋى بويىنشا «؛قىسقا كۋرس»؛ تۇرىندە جازۋعا ۇمتىلعاندىقتان, قاھارماندارىمىزدىڭ ەرلىگى مەن باتىرلىعىن مويىنداۋعا مۇددەلى بولمادى. بىرەن-ساران جاعدايدا بولماسا, رەسمي يدەولوگيا دا, عىلىمي مەكەمەلەر دە وسى باعىتتى بەرىك ۇستانىپ وتىر.

ەكىنشى. قازاقستان عاسىرلار بويى كوپۇلتتى جانە كوپكونفەسسيالى قاۋىم رەتىندە قالىپتاستى. سوندىقتان دا ءتۇرلى سەبەپتەرگە وراي ءبىزدىڭ جەرىمىزگە كەلگەن باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ كوپشىلىگى قازاق حالقىنىڭ قوناقجاي, دارحان, دوس كوڭىلىن قۇرمەتتەپ, قيىن-قىستاۋ ساتتەردە ونى قورعاۋشىلار قاتارىنان تابىلدى.

ورىس, ۋكراين, تاتار, وزبەك, ەۆرەي, ۇيعىر, قىرعىز جانە باسقا دا ۇلت وكىلدەرىنىڭ قازاقستاننىڭ ازاتتىعى, تاۋەلسىزدىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعى ءۇشىن كۇرەستە كورسەتكەن باتىرلىعى مەن پاتريوتتىعىنىڭ جۇزدەگەن جانە مىڭداعان فاكتىلەرىنە مەملەكەتتىك جانە ساياسي باعا بەرۋ قاجەت. بۇل بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتتىڭ يدەولوگيالىق جانە ناسيحاتتاۋ جۇمىسىنىڭ ءالسىز تۇسى بولىپ تابىلادى.

ولاردىڭ ەرلىگى مەن ينتەرناسيوناليزمىن حالقىمىزدىڭ جادى مەن تاريحىندا ماڭگى قالدىرۋ ءۇشىن وسى ماسەلە بويىنشا ارناۋلى زاڭنامالىق-نورماتيۆتىك جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق شارالار قابىلداۋ كەرەك. ءبىز قازاقستاندىق-ينتەرناسيوناليستەردىڭ ورتاق وتانىمىزدى قورعاۋ جولىندا تانىتقان ءپاتريوتيزمى مەن ەرلىگىن ەگەمەندى قازاقستاننىڭ ەرەكشە قۇرمەتتەپ, باعالايتىنىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كورسەتۋگە ءتيىسپىز. بۇل تۇرعىدا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ءن.ا. نازارباەۆ ء«؛بىز &ndash؛ ءبىر وتباسىمىز جانە ءبىزدىڭ ءبىر عانا وتانىمىز بار. ءارقايسىمىزدىڭ تاعدىرىمىز &ndash؛ قازاقستان تاعدىرىندا»؛ دەپ دۇرىس اتاپ كورسەتتى. قازاقستاندىقتار قازاق حالقىنىڭ ۇلت-ازاتتىق كۇرەسىن باسقا ەلدەردەگى پروگرەسشىل ساياسي كۇشتەر مەن ادامداردىڭ ءاردايىم قولداپ-قۇپتاعانىن بىلگەنى ءجون. مىسالى, رەسەيدە دەموكراتتار مەن ناعىز زيالىلار قازاق حالقىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعالارىمىزدى قاشاندا قولداپ, كومەكتەستى, قۋعىن-سۇرگىننەن ساقتادى. ولار بيلىك باسىنا كەلگەن كەزدە قازاقستان ەركىندىك الدى.

ۇشىنشى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى جيىرما سەگىز جىل ىشىندە «؛الاش»؛ قوزعالىسى مەن پارتياسىنىڭ, «؛الاش وردا»؛ ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ تاريحي رولىنە, ورنى مەن ماڭىزىنا, ونىڭ ءوز حالقىنا قىزمەت ەتۋدىڭ بيىك ۇلگىسىن كورسەتكەن, قازاقستان مەن قازاق حالقىنىڭ ەۋروپالىق جانە دەموكراتيالىق باعىتپەن مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق دامۋ جولىن نۇسقاعان, سونىڭ نەگىزىن قالاعان ۇلى كوشباسشى-قاھارماندارىنا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە وبەكتيۆتى ساياسي باعا بەرىلمەدى. قازاقستاندىقتاردىڭ كەلەسى ۇرپاعى ءبىزدىڭ بۇل سورلىلىعىمىزدى كەشىرمەسە كەرەك. قالىڭ كوپشىلىك وزىق ويلى جۇرتشىلىقتىڭ, پاتريوتتاردىڭ, ەنتۋزياست-عالىمدار مەن ۇرپاقتارىنىڭ تابان تىرەپ تالاپ ەتۋىنىڭ ارقاسىندا عانا «؛الاش»؛ يدەياسى مەن رۋحى قايتا جاڭعىرىپ, الاشوردالىقتاردىڭ ۇلى ساياسي جانە تاريحي مۇراسى ءوز حالقىنا قايتارىلعانىن انىق بىلەدى. ؛

«؛قاھارماندار»؛ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قورى «؛الاشوردانىڭ»؛ 100 جىلدىعى قارساڭىندا وسى مەرەيتويعا وراي «؛الاش»؛ پارتياسىنىڭ ءاليحان بوكەيحانوۆ پەن احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان جەتى ۇلى جەتەكشىسىنە حالىق پەن وتان الدىنداعى اسا كورنەكتى قىزمەتى ءۇشىن «؛حالىق قاھارمانى»؛ اتاعىن بەرۋدى ۇسىنعان ەدىك. ءبىراق بيلىك بۇل ويدى قولدامادى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز ءبىزدىڭ بيلىك ءالى كۇنگە دەيىن «؛الاشقا»؛ جىلى قاباق تانىتار ەمەس.

دەمەك, ءبىزدىڭ كەڭەس وداعى مەن كەڭەس حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعاعان باۋىرجان مومىشۇلى مەن راقىمجان قوشقارباەۆقا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن قايتىس بولعان سوڭ باتىر اتاعىن بەرۋىمىز دۇرىس تا, قازاق حالقىنىڭ مۇددەسى مەن قازاقستاننىڭ ازاتتىعى ءۇشىن جانىن قيعان «؛الاش»؛ سەركەلەرىنە وسىنداي اتاق بەرۋىمىز قاتە بولعانى ما؟! الدە بۇعان ساياسي ساۋاتىمىز بەن دانالىعىمىز جەتپەي جاتىر ما؟! مۇنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ساياسي ەليتا مەن «؛زيالى قاۋىمنىڭ»؛ ساناسى الىدە بولسا كوممۋنيستىك, وتارلىق بۇعاۋدان ارىلا الماي وتىرعانىن كورسەتەدى. 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى ءبىزدىڭ بيلىك «؛الاش»؛ يدەيالارىن كوپشىلىككە تاراتپاۋ ءۇشىن, «؛الاش»؛ رۋحىن استاناعا جولاتپاۋ ءۇشىن كۇرەسىپ كەلەدى.

تورتىنشى. 1920-شى جىلدار مەن 1930-شى جىلداردىڭ باسىندا قازاقستاندا كەڭەس ۇكىمەتىن كۇشتەپ ورناتۋعا, ازاماتتىق جانە تاپتىق قاراما-قايشىلىقتى قولدان تاڭۋعا, حالىقتىڭ ازاماتتىق, ۇلتتىق جانە رۋحاني قۇقىقتارىن جاپپاي اياققا باسۋعا, تاركىلەۋگە, قازاق حالقىنىڭ جارتىسىن جالماعان ۇلى قاسىرەت &ndash؛ اشتىق زۇلماتىنا اكەپ سوقتىرعان كۇشتەپ ۇجىمداستىرۋ مەن مالدى جاپپاي تارتىپ الۋعا قارسى بوي كوتەرگەن, بيلىكتىڭ ءوزى ارانداتقان 372 حالىق كوتەرىلىسىنە حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس مەملەكەتتىك جانە وبەكتيۆتى, عىلىمي-ساياسي باعا بەرۋ قاجەت. بۇل تاقىرىپتار ءالى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جابىق بولىپ وتىر.

ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ زاڭنامامىزدان وسى كوتەرىلىستەردى &ndash؛ «؛باندىلىق قۇرالىمدار»؛, ال قاھارمانداردى «؛بانديتتەر»؛ دەپ اتاعان بولشەۆيكتىك-كەڭەستىك جالالى اتاۋلاردى الىپ تاستاۋ قاجەت. سەبەبى سوتسىز اتىلىپ, اسىلعانداردى ايتپاعاندا, رەسمي سوتتالعان كوتەرىلىسشىلەردىڭ كوپشىلىگى ءالى اقتالعان جوق. مىسالى, بەتپاققارا كوتەرىلىسىنە قاتىسىپ سوتتالعان 500 ادامنىڭ ۇشەۋى عانا اقتالعان. باسقا بارلىق حالىقتىق كوتەرىلىستەر بويىنشا دا وسىنداي جاعداي ورىن الىپ وتىر.

بەسىنشى. كەڭەس بيلىگى مەن ونىڭ ارناۋلى قىزمەتتەرى 1917 &ndash؛ 1986 جىلدار ارالىعىندا جۇيەلى جانە دايەكتى تۇردە جۇرگىزگەن «؛قازاق بۋرجۋازيالىق ۇلتشىلدىعىمەن»؛ كۇرەستىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن, سونداي-اق ءارتۇرلى سالالار مەن وڭىرلەردە وسى كۇرەستى ىسكە اسىرۋدىڭ سالدارلارىن عىلىمي-تاريحي تۇرعىدان كەشەندى تۇردە زەرتتەپ, ولارعا ساياسي باعا بەرۋ قاجەت. بۇل تاقىرىپتىڭ جابىق بولۋىنا بايلانىستى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى وسى پروبلەمالاردى عىلىمي جانە كەشەندى زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قولداۋ كورسەتىپ, قارجىلاندىرا المادى.

قازاقستانداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەردىڭ ەرەكشەلىگى مىنادا: قازكرايكومدا &ndash؛ قازاقستان كومپارتياسى وك-دە (ولاردىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردەگى فيليالدارىندا), كسرو-نىڭ وگپۋ-نكۆد-مگب-كگب ورگاندارىندا (ولاردىڭ قازاقستانداعى بولىمشەلەرىندە) «؛الاش وردا»؛ كەزىنەن بەرى ستاليندىك رەجيمنىڭ جاۋلارى &ndash؛ «؛بۋرجۋازيالىق ۇلتشىلداردىڭ»؛ جاسىرىن قۇپيا ءتىزىمى بولدى. ال ولار ءىس جۇزىندە قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن ناعىز قاھارماندار ەدى.

بولشەۆيكتىك-كوممۋنيستىك پارتيا ءوزىنىڭ ساياسي قارسىلاستارىنا قارسى ءارتۇرلى قۋعىن-سۇرگىن ناۋقاندارىن جۇرگىزگەن, № 1 جانە № 2 ستاليندىك اتۋ تىزىمدەرىن نەمەسە اتىپ ءولتىرۋ, سوتتاۋ, قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتۋ ماقساتىندا باسقا دا جازالاۋ اكسيالارىن جاساعان كەزدە ءدال وسى «؛بۋرجۋازيالىق ۇلتشىلدار»؛, ياعني ءبىزدىڭ قاھارماندار ەڭ الدىمەن قاراۋىل ۇشىنا ءىلىندى. ؛

قازاق حالقىنىڭ ازاتتىعى مەن مۇددەسى جولىندا كۇرەسكەنى ءۇشىن ءبىزدىڭ قاھارماندارىمىزدىڭ ۇستىنەن بىردە-بىر قىلمىستىق ءىس قوزعالماعان, نە ولارعا بىردە-بىر ۇكىم شىعارىلماعان. ولاردىڭ بارلىعى ادەيى تۇردە وزدەرى جاساماعان جانە جاساي المايتىن قىلمىس جاسادى دەپ ايىپتالعان. «؛قازاق بۋرجۋازيالىق ۇلتشىلدىعىمەن كۇرەس»؛ دەگەن جەلەۋمەن ۇلتتىق ەليتانىڭ ۇزدىك بولىگى جويىلدى. بۇل پروبلەماعا دا ساياسي جانە مەملەكەتتىك باعا بەرىلمەدى.

قر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا اقتالعان 350 مىڭنان استام ادامنىڭ 70%-عا جۋىعىن ءبىزدىڭ ەلىمىزگە جەر اۋدارىلعان حالىقتاردىڭ وكىلدەرى قۇرايدى. ولاردىڭ جاپپاي اقتالۋىنا, بىرىنشىدەن, ءتيىستى زاڭنىڭ قولدانىلۋ اياسىنا كىرگەنى, ەكىنشىدەن, بارلىق جەر اۋدارىلعاندار ءتىزىمىنىڭ ارحيۆتەردە ساقتالعانى, ۇشىنشىدەن, جەر اۋدارىلعانداردىڭ وزدەرىنىڭ جانە ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ وسى ماسەلە بويىنشا ۇنەمى جوعارى مەملەكەتتىك ساتىلارعا ءوتىنىش جاساۋى سەبەپ بولدى. بۇل ادامدار ءقازىر تاۋەلسىزدىك العان باسقا مەملەكەتتەردىڭ اۋماعىندا قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتىلسا دا, ءبىزدىڭ ەلىمىز ولاردى اقتاپ دۇرىس ىستەدى.

وكىنىشكە وراي, تاۋەلسىز قازاقستان بيلىگى ەلىمىزگە جەر اۋدارىلعان حالىقتاردىڭ بارلىق وكىلدەرىن اقتاسا دا, جەرگىلىكتى حالىقتان شىققان, بىرنەشە عاسىر بويعى مەملەكەتتىك قۋدالاۋ مەن قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ ساناتتارىن (ونىڭ ىشىندە قازاقستاننان شەتەلگە قۋعىندالعان) كەشەندى تۇردە زەرتتەۋگە كىرىسكەن جوق. بۇل تۇرعىدا قازاقتىڭ «؛زيالى قاۋىمى»؛ باسقا بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكالارداعى سياقتى بيلىككە قۋاتتى جانە جۇيەلى قىسىم جاساي المادى.

قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن جان قيعان, تالاي قۋعىن-سۇرگىندەردىڭ قىسپاعى مەن ازاپتى سىناقتارىنان وتكەن, سوندا دا ىشكى تازالىعى مەن ءوز حالقىنا دەگەن كىرشىكسىز ماحابباتىن ساقتاپ قالعان قاھارماندارىمىزدىڭ ارۋاعى, ۇلى رۋحى ءبىزدىڭ ولارعا قاشان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءتيىستى باعا بەرەتىنىمىزدى كۇتىپ جاتىر. ەگەر ءبىز ءوزىنىڭ كيەلىسى مەن قاسيەتتىسىنەن بەزگەن, ۇلى اتا-بابالارىن ساتىپ جىبەرەتىن ساياسي جانە مورالدىق ازعىن بولماساق, بۇگىنگى كۇنى كىمنىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىز قازاقستاندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى سەزبەيتىن, بىلمەيتىن جەكسۇرىن, ماڭگۇرت بولماساق, ءبىز ولارعا رۋحاني جانە مەملەكەتتىك ەسكەرتكىشتەر ورناتۋعا ءتيىسپىز.

وزىنىڭ تابيعي قۇقىقتارى, ءوز وتباسىنىڭ مۇددەلەرى, ءوز حالقىنىڭ جانە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرى ءۇشىن كۇرەسكەن قاھارماندارىمىزدىڭ ەشقايسىسى ءوز وتانىن ساتۋدى, كونتررەۆوليۋسيالىق قىزمەتپەن اينالىسۋدى, باندىلىق قۇرالىمدارعا قاتىسۋدى, الىس شەت مەملەكەتتەردىڭ پايداسىنا شپيوندىق جاساۋدى جانە ۇلت-ازاتتىق كۇرەستى تۇنشىقتىرۋ, قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتۋ ءۇشىن زاڭسىز, قىلمىسكەر بولشەۆيكتىك بيلىك وزىنە تاڭعان, اقىلعا سىيمايتىن «؛مەملەكەتتىك قىلمىستار»؛ جاساۋدى ويىنا دا العان ەمەس. بۇل &ndash؛ ابسوليۋتتىك اقيقات! «؛قاھارماندار»؛ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق قورى بۇعان كەپىل بولا الادى.

سوندىقتان دا وسى قاھارماندارعا قاتىستى ارنايى سوت القالارىنىڭ «؛ۇشتىكتەرى»؛, «؛ەكىلىكتەرى»؛ شىعارعان ادىلەتسىز ۇكىمدەردى پروكۋرورلاردىڭ, سوتتاردىڭ جويۋى &ndash؛ بۇل تەك فورمالدى ارەكەت, ياعني بۇرىنعى اۋەل باستان زاڭسىز شەشىمدەردى جوعارىنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا قايتا قاراۋ عانا. بۇل قاھارماندار لايىق بولىپ تابىلاتىن, ولاردىڭ ەڭبەگى سىڭگەن تولىق اقتاۋ ەمەس. بۇل &ndash؛ ولاردىڭ ەستەلىگىن قۇرمەتتەمەۋ, بيۋروكراتيالىق جولمەن كەلەمەجدەۋ. ولار قازاقستاننىڭ ازاتتىعى, تاۋەلسىزدىگى جانە جەرىنىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن كۇرەسكەن تۇلعالار رەتىندە ساياسي جاعىنان اقتالۋعا ءتيىس.

پروكۋرورلار مەن سوتتار قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەندەردىڭ پاتريوتتىعى مەن ەرلىگىنە باعا بەرە المايدى, وعان قۇقىعى دا جوق. ونىڭ ۇستىنە الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە, ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا دا پروكۋرورلار تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلداۋعا, ادامنىڭ كىنالى نەمەسە كىناسىز ەكەنىن تانۋعا قۇقىلى ەمەس, ولاردىڭ ۇكىمدەردىڭ كۇشىن جويۋعا دا قۇقىعى جوق. بۇل دا ءبىزدىڭ ءوزىمىز ءۇشىن كيەلى ءارى قاسيەتتى تاقىرىپقا ءۇستىرتىن جانە جاۋاپسىز قارايتىنىمىزدى كورسەتەدى.

التىنشى. قازاق حالقىن جانە شىنايى قازاق تاريحىن اقتاپ الۋ قاجەت. ءبىزدىڭ قوعامدىق عىلىمدى, ونىڭ ىشىندە تاريح عىلىمىن كەڭەسسىزدەندىرۋ, وتارسىزداندىرۋ ءالى اياقتالعان جوق. ءبىز قوعامداعى تۇراقتىلىقتى ساقتاۋىمىز كەرەك دەگەن سىلتاۋمەن حالقىمىزعا قارسى ءستالينيزمنىڭ جاساعان قىلمىستارىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جاسىرۋدامىز. سونىڭ سالدارىنان حالىققا قارسى جاسالعان وسى قىلمىستى ساياساتتى بەلسەندىلىكپەن ىسكە اسىرعانداردى ؛ (ولاردىڭ اتتارىن اتاماعاندىقتان) جابۋدامىز. ولارعا وسىلايشا جاناشىرلىق كورسەتۋىمىزدىڭ ءوزى تاريح الدىندا كۇنا, ءتىپتى ءبىزدىڭ قىلمىسىمىز دەپ ساناۋعا بولادى. ەگەر وسى شىندىقتار اشىلاتىن بولسا ول ەلىمىزدىڭ تۇراقتىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە ەش زيان كەلتىرمەيتىنىن بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ حالقىمىز ءبىلىپ وتىر. وكىنىشكە وراي, پروگرەسشىل جانە دەموكراتيالىق جۇرتشىلىقتىڭ تاۋەلسىز قازاقستان بيلىگىنە ارتقان ءۇمىتى تولىق اقتالمادى. مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا وتىز جىل بولىپ قالسا دا, پروبلەمانى وسىلايشا تۇجىرىمداۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرمىز. قازاق حالقى ءوزىنىڭ قاھارماندارىن تولىق اقتاي الماعاندىقتان شىن تاريحىن جاڭعىرتا الماۋدا, سونىمەن بىرگە ءوز تاريحىندا جارتىسىنان استامى قىرىلىپ قالعان تراگەدياعا قاتىستى دا ءوزىنىڭ شىنايى تۇجىرىمىن جاساي المادى.

سونىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ استانانىڭ ەسكى بولىگىندە, قالىڭ اعاشتىڭ قۋىسىندا, ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسە قويمايتىن تۇكپىردە (بىرەۋلەر ونى حالىقتان جاسىرۋ ءۇشىن وسىلاي ىستەدى دەيدى) «؛قارالى قابىرعا»؛ دەگەن شاعىن ەسكەرتكىشتىڭ قويىلعاندىعى. قاڭىراعان كەرەگە مەن اسپانعا قولىن جايعان اقساقال مەن ايەلدىڭ بەينەسى بولشەۆيكتىك-ستاليندىك كاتاستروفانىڭ شىنايى كەيپىن, الىپ ماسشتابىن اشا الماي تۇر. «؛اشارشىلىق»؛ - اش-جالاڭاش, اشتىقتان اۋىلدار مەن قالالاردا, جولداردا, مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ الدىندا, ستانسيالار مەن كوشەلەردە قينالىپ, قىرىلىپ ءولىپ جاتقان ميلليونداعان باقىتسىز ادامداردىڭ ؛ الەمدىك كاتاستروفاسى بولدى ەمەس پە؟ قىلمىسكەر بيلىك ولاردى قۇتقارۋ ءۇشىن ساۋساعىنىڭ ءۇشىن دە قيمىلداتقان جوق, كەرىسىنشە الىسقا كەتپەكشى بولعانداردى قورشاپ الىپ, نكۆد سولداتتارىنىڭ كوردونىنان شىعارماي قويدى. ؛

ال مىنا قاراپايىم ەسكەرتكىشتە تىم بولماسا اشتىقتان قىرىلعان ادامداردىڭ مايىتتەرى دە كورىنبەيدى. ؛ حالىقتىڭ قىلمىستى بيلىككە دەگەن ىزا-كەگى دە, قارعىسى دا اتىمەن جوق. ارحيتەكتۋرانىڭ ماماندارى بۇل ەسكەرتكىشتىڭ تۇجىرىمى مەن تۇرعان ورنى قىرعىننىڭ كەلبەتىن اشا الماعان, تەك ايتەۋىر حالىقتى الدارقاتۋ ءۇشىن قويىلا سالعان ساپاسىز دۇنيە دەپ ايتادى.

رەسپۋبليكالىق «؛قاھارماندار»؛ قورى قوعامنىڭ وسى نارازىلىعىنا قوسىلىپ, «؛اشارشىلىقتىڭ»؛ 90-جىلدىعى قارساڭىندا جاڭا استانانىڭ سول جاعالاۋىنا قاراماۋ, ويلانباۋ مۇمكىن بولمايتىنداي ەتىپ «؛ازا تۇتۋ الاڭى»؛, نەمەسە «؛قاسىرەت تاۋى»؛ («؛قارالى قابىرعا»؛ ەمەس «؛قارالى تاۋ»؛) دەگەن اتپەن مەموريالدى كەشەن ورناتۋى كەرەك دەپ سانايدى. ول حالىقتىڭ قانسىراعان قاسىرەتىن تولىق كورسەتىپ, ماڭگىلىك ۇمىتتىرمايتىن بولار ەدى.

كەشەننىڭ ورتاسىنا ەلىمىزدىڭ تۋى مەن ەلتاڭباسى سالىنعان بيىك ستەللا بوي كوتەرىپ, جارقىراپ, قازاق حالقىنىڭ رۋحىنىڭ سىنباي, اسقاقتاپ, تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەنىن كورسەتىپ ؛ تۇرسا ءبىر عانيبەت بولار ەدى.

وتانىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن بوستاندىعى جولىندا كۇرەسكەن, ماڭگىلىك ەل رۋحىن بىزگە جەتكىزگەن بارلىق باتىرلارىمىز بەن بيلەرىمىز, قول باستاعان كوسەمدەرىمىز بەن ءسوز باستاعان شەشەندەرىمىز, بارلىق قاھارماندارىمىز قازاق اۋىلدارىندا تۋىپ, ءوستى. بولشەۆيكتىك-ستاليندىك رەجيم اۋىلدىڭ دىڭگەگى بولعان بارلىق ەستى-باستى, مالدى-جاندى ادامداردىڭ ءبارىن قىلمىسكەرگە ساناپ, قۇرتۋعا تىرىستى. قۋدالاۋعا ولاردىڭ وزدەرى عانا ەمەس, بارلىق وتباسى مۇشەلەرى, سونىڭ ىشىندە بەسىكتەن بەلى شىقپاعان سابيلەرىنەن باستاپ, ەڭكەيگەن كارىلەرىنە دەيىن ىلەكتى. رەپرەسسيعا بايلار عانا ەمەس بارلىق وقىعان, كوزى اشىق, ءمۇعالىم بولعان ادامدار, ءدىن يەلەرى, اتقامىنەرلەردى دە قوستى. ءسويتىپ, قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كودىنا بالتا شابىلدى. ونى تاربيەلەيتىن ورتانىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىردى. حالىقتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ەركىندىك سۇيگىش, كوشپەندىلەرگە ءتان ازات رۋحى وسىلاي اياققا باسىلدى.

اربىر بايعا, جارتىلاي فەودال مەن اۋقاتتى قوجالىق يەسىنە قىلمىستىق ءىس قوزعالدى. وسى ءىس بويىنشا ولاردىڭ بارلىق وتباسى مۇشەلەرى, تۋعان-تۋىستارى, ءبىلىمدى ادامدار, ءدىني قىزمەتكەرلەر جانە باسقا دا «؛اتقامىنەرلەر»؛ قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلىپ, تاركىلەۋگە ۇشىرادى, قازاقستاننىڭ ءوز ىشىنە, سونداي-اق ودان تىس اۋماققا جەر اۋدارىلدى. ۇزاق ۋاقىت ارحيۆتەردى زەرتتەگەن عالىمداردىڭ مالىمەتى بويىنشا, بۇل قىلمىستىق ىستەر سول كۇيى قايتا قارالماعان, قۋعىن سۇرگىن قۇرباندارى ءالى كۇنگە دەيىن اقتالماعان. ؛

مەملەكەتتىك قۋدالاۋ مەن قۋعىن-سۇرگىننىڭ جان-جاقتى جانە وبەكتيۆتى تۇردە زەرتتەلمەگەن جانە مەملەكەت تاراپىنان باعالانباعان, سول سەبەپتى ساياسي تۇرعىدان اقتالماعان قۇرباندارىنىڭ ۇلكەن ساناتتارىنىڭ ءبىرى &ndash؛ كەزىندە قازاقستاننان قۋدالانعان, ءقازىر شەتەلدە تۇراتىن وتانداستارىمىز. ولاردىڭ اراسىندا ءوز وتانىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن وتارشىل-توتاليتارلىق رەجيمدەرمەن كۇرەسكەن پاتريوت قاھارماندار از بولماعان. ولار وتارشىل-توتاليتارلىق رەجيمدەردىڭ قۋعىن-سۇرگىنىنەن نەمەسە بيلىك قولدان جاساعان, جاپپاي جانە بۇرىن-سوڭدى بولماعان اشتىقتان قاشىپ قۇتىلعان, قازاقستاننان كەتۋگە ءماجبۇر بولعان قونىس اۋدارۋشىلار, بوسقىندار (ولاردىڭ ۇرپاقتارى). ؛ ءبىز ءقازىر تاۋەلسىزدىك جىلدارى قابىلداعان ميلليونعا تارتا وتانداستارىمىزدى عانا اۋىزعا الامىز. ەگەر ولاردىڭ تۋعان جەردى قۋدالانۋدىڭ سالدارىنان تاستاپ كەتۋ سەبەبىنە ساياسي باعا بەرىلگەن بولسا ورالمانداردىڭ سانى ەسەلەپ ارتقان بولار ەدى.

مىسالى ارحيۆ دەرەكتەرى بويىنشا, 1917 جىلعى قاڭتاردا پاتشانىڭ جازالاۋشىلارى جەتىسۋدىڭ كوتەرىلىسكە شىققان اۋىلدارىنىڭ 273 مىڭنان استام تۇرعىنىن قىتايعا قۋعان. جەتىسۋ گۋبەرنياسى اكىمشىلىگىنىڭ ءوز ەسەپ-قيسابى بويىنشا ۆەرنىيدان قىتايمەن شەكاراعا دەيىنگى جەردەگى 53 مىڭ قازاق قوجالىعى, اۋىلدار مەن قىشلاقتار تونالىپ, قيراتىلىپ, ورنىندا ءۇيىندىسى عانا قالعان. حالىقارالىق پراكتيكادا مۇنداي جاعدايلاردا زارداپ شەككەن ادامدارعا بوسقىن مارتەبەسى بەرىلىپ, ولار حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ قورعاۋىنا الىنادى.

سوندىقتان دا قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن جاڭا قازاق مەملەكەتى حالىقارالىق ستاندارتتار مەن پراكتيكاعا سايكەس ءوزىنىڭ تاريحي وتانىنا ورالىپ جاتقان وتانداستارىمىزدى قابىلداۋ جانە جايعاستىرۋ بويىنشا ساياسي, قۇقىقتىق جانە مورالدىق جاۋاپتىلىقتى ءوز موينىنا الۋعا ءتيىس ەدى. پارلامەنت وسى ادامداردىڭ مارتەبەسى, قازاقستاننان قۋىلۋ سەبەپتەرى, ءوزىنىڭ وتانىنا ورالاتىن ورالماندارعا, ولاردىڭ بەيىمدەلۋى مەن ورنىعۋىنا مەملەكەتتىك كومەك كورسەتۋ ماسەلەلەرى ايقىندالاتىن ءبىرقاتار زاڭنامالىق اكتىنى قابىلداۋعا مىندەتتى ەدى. ؛ ؛ كەزىندە ءبىز وسى ماسەلەلەردى شەشۋ تۋرالى ۇسىنىس ءتۇسىرىپ, مەملەكەتتىك اكتىلەردىڭ جوبالارىن جاساعان ەدىك. الايدا ءبىزدىڭ بيلىك ونى جاساۋدى قاجەت دەپ تاپپادى. قر جوعارعى كەڭەسى «؛جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى»؛ زاڭدى قابىلداۋ كەزىندە قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ تازا قازاقستاندىق ساناتىن زەرتتەمەدى جانە وسى زاڭعا قوسپادى. قازاقستاندىق قۇرباندار ساناتى بۇل زاڭنىڭ قولدانىلۋ اياسىنا كىرمەي دە قالدى, ويتكەنى 1992 جىلعى 7 جەلتوقساندا اكادەميك م. قوزىباەۆ ءتوراعالىق ەتكەن جوعارى كەڭەس ءتورالقاسى كوميسسياسىنىڭ ايگىلى ءارى اتىشۋلى قورىتىندىسى جاريا ەتىلگەننەن كەيىن قازاقستان كومپارتياسىنىڭ كەشەگى باسشىلارى مەن يدەولوگتارى, سونداي-اق رەسپۋبليكالىق كۇش قۇرىلىمدارىنىڭ باسشىلارى بۇرىنعى رەجيمدەردىڭ بارلىق قىلمىستارىن اشۋدى جانە كەڭەس ناسيحاتى مەن كەڭەستىك قوعامدىق جالعان عىلىم جاساعان ميفتەردىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرۋدى قالامادى, ءسويتىپ, حالىقتىڭ كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى اشۋ-ىزاسىنىڭ ءورشۋ ءقاۋپىن, ساياسي تۇراقتىلىق پەن ۇلتارالىق كەلىسىمدى ؛ ساقتاۋدى جانە باسقا دا «؛ىزگى»؛ سەبەپتەردى جەلەۋ ەتىپ بۇل تاقىرىپتى جاۋىپ تاستادى.

سوندىقتان دا قازاقستان بيلىگى ارحيۆتەرگە قۇپيالىق قۇلپىن سالۋ جانە بۇل تاقىرىپتى كەشەندى عىلىمي زەرتتەۋ مەن مەملەكەتتىك باعالاۋدان جابىق ۇستاۋ جونىندە جاسىرىن نۇسقاۋ بەردى. مۇنىڭ ءوزى قازاقستاننىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى يدەالىنا جانە الەمدىك پراكتيكاعا قايشى كەلگەندىكتەن, بۇل تۋرالى رەسمي جاريالانبادى. تۇتاس ۇجىم بولماسا, ءبىرلى-جارىم كىسىنىڭ كۇشىمەن ەڭسەرىلمەيتىن بۇل اۋىر جۇمىس نەگىزىنەن جەكەلەگەن تاقىرىپتار مەن تۇلعالار بويىنشا كەيبىر عالىم-پاتريوتتاردىڭ, ولكەتانۋشىلاردىڭ, سونداي-اق ءوز مۇمكىندىگى مەن قۇزىرەتىنىڭ شاماسىنا قاراي كەيبىر جازۋشىلار مەن جۋرناليستەردىڭ كۇشىمەن جۇرگىزىلۋدە. ؛ ؛

وكىنىشكە وراي, قازاقستانداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ بارلىق ساناتتارىن تولىق اقتاۋ, ءبىزدىڭ قاھارماندارىمىزدىڭ ەرلىگى مەن باتىرلىعىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ پروبلەمالارى «؛رۋحاني جاڭعىرۋ»؛ باعدارلاماسىنا ەنگىزىلمەي قالدى. ءبىزدىڭ بيلىك وتان قورعاۋشىلاردىڭ ەسىمى مەن ەرلىگىن مەملەكەتتىك تۇرعىدان تولىقتاي باعالاماي جانە قايتا جاڭعىرتپاي تۇرىپ, حالىقتىڭ رۋحىن قايتا تۇلەتۋ, ونىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن تۇسىنگىسى كەلمەيدى. بۇل ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ بۇرىنعى كەڭەستىك مەملەكەتتىك يدەولوگيادان تولىق ارىلا الماعانىن كورسەتەدى. ەگەر شەنەۋنىكتەردىڭ ىس-ارەكەتى مەن سوزدەرىن سارالار بولساق, ءبىزدىڭ قاھارماندارىمىز بەينە قازاقستاننىڭ ەمەس, باسقا مەملەكەتتىڭ مۇددەسى مەن ازاتتىعىن قورعاپ, سول ءۇشىن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان, قازا تاپقان سياقتى.

ەرەكشە اتاپ وتەرلىك ءبىر ءجايت, قازاقستانداعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن (1986 جىلعى) كەيىن كسرو مقك «؛قازاق بۋرجۋازيالىق ۇلتشىلدىعىمەن»؛ كۇرەس باعىتىن قايتا قولعا الدى. كوكپ وك قازاق ۇلتشىلدىعىمەن كۇرەسۋ تۋرالى قاۋلى قابىلدادى. ونىڭ تامىرىن الاشوردالىقتاردان &ndash؛ ءبىزدىڭ ۇلى قاھارماندارىمىزدىڭ شوعىرىنان ىزدەستىرە باستادى. بۇكىل رەسپۋبليكا كولەمىندە, بارلىق ۇجىمداردان «؛قازاق ۇلتشىلدارىن»؛ ىزدەستىرىپ, تاۋىپ جاتتى. قۋعىنداۋعا جانە قۋعىن-سۇرگىنگە جاتاتىن ادامداردىڭ جاسىرىن ءتىزىمى جاسالدى. تەك «؛گورباچەۆتىك»؛ قايتا قۇرۋ مەن كسرو-داعى مەملەكەتتىك جانە قوعامدىق ءومىردى دەموكراتيالاندىرۋ عانا قازاقستاندا «؛كىشى ء37-شى جىلدىڭ»؛ قايتالانۋىنا جول بەرمەدى.

جەتىنشى. قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى باسشىسى (1926 &ndash؛ 1933 جىلدار ارالىعىندا قازكرايكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى) رەتىندەگى ف. گولوششەكيننىڭ (شىن ءاتى-جونى ۆاينشتەين شايا يسااكوۆيچ) ساياسي, مەملەكەتتىك قىزمەتىن ونىڭ پاتريوتتىق جانە پروگرەسسيۆتى پىكىردەگى كادرلاردى قۋدالاۋ مەن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتۋدان, ءوز اينالاسىنا قازاق كولوبوروسيونيستەرىن توپتاستىرۋدان, ءوز وپپونەنتتەرىن ءارتۇرلى ساياسي قىلمىس جاسادى دەپ ايىپتاۋدان باستاپ قازاق حالقىن ۇلتتىڭ جارتىسىن جالماعان زۇلمات اشتىققا ۇشىراتقان ءارقيلى الەۋمەتتىك-ساياسي ناۋقانداردى, ونىڭ ىشىندە «؛قازاقستانداعى كىشى قازاندى»؛, تاركىلەۋدى, ۇجىمداستىرۋدى ۇيىمداستىرۋعا دەيىن جان-جاقتى زەرتتەيتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتتى. ؛

بۇل رەتتە ف. گولوششەكيننىڭ ءوزى باستاما جاساعان اكسيالار مەن شەشىمدەردى انىقتاپ, ولارعا باعا بەرۋ قاجەت. ونىڭ وداقتىق ورتالىقتىڭ شەشىمدەرى مەن نۇسقاۋلارىن ورىنداۋدى قالاي ۇيىمداستىرعانىنا جەكە باعا بەرۋ كەرەك.

ەگەر كەڭەس حالقى ءۇشىن ەڭ قانقۇيلى قۋعىن-سۇرگىن, ەڭ اۋىر قاسىرەت 1937-1938 جىلدارى ورىن العان بولسا, قازاق حالقى ءۇشىن جوڭعار شاپقىنشىلىعىمەن پارا-پار ەڭ كولەمدى قاسىرەت قازاقستاندى ف. گولوششەكيننىڭ باسقارعان جىلدارى جاسالدى. ف. گولوششەكين قازاق ساياسي ەليتاسى اراسىنداعى توپارالىق كۇرەستى, ەڭ باستىسى قازاقستاننىڭ باسشى قۇرامى اراسىندا قازاق حالقىنىڭ ستراتەگيالىق مۇددەلەرىن قورعاۋدا بىرلىك پەن مەملەكەتتىك ءپاتريوتيزمنىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ, قىسقا مەرزىم ىشىندە نەگىزگى كۇشتى ءوز جاعىنان توپتاستىردى جانە جەكە بيلىك رەجيمىن كۇشەيتىپ الدى. قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن بارىنشا ءپرينسيپتى تۇردە قورعاعان, ەڭ كورنەكتى, پروگرەسشىل باسشىلار س. ءسادۋاقاسوۆ, س. قوجانوۆ پەن س. مىڭباەۆ العاشقىلار قاتارىندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ نىساناسىنا ءىلىنىپ, رەسپۋبليكانىڭ باسشى قۇرامىنان قۋىلدى. ولار قازكرايكومنىڭ 1926 جىلعى ء3-شى پلەنۋمىنىڭ شەشىمىمەن قازاقستاننىڭ باسشىلىعىنا جانە پارتيانىڭ باعىتىنا قارسى وپپوزيسيالىق قىزمەت جاسادى, «؛ۇلتشىل-ۋكلونيست»؛ دەپ ايىپتالدى. وكىنىشكە وراي, ف. گولوششەكيننىڭ حالىققا قارسى باعىتىنا اشىق قارسى شىققان قاھارمانداردىڭ مەملەكەتتىك ءپاتريوتيزمى بۇگىنگە دەيىن ءتيىستى تۇردە باعالانبادى, ولاردىڭ ەرلىگى حالىقتىڭ جادىندا ساقتالمادى.

بىز سول كەزدەگى قازاقتىڭ ساياسي ەليتاسى الاۋىزدىق تانىتپاي, تۋعان حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن ءبىر كىسىدەي بىرلەسىپ قورعاعاندا ءوزىنىڭ ءمانى, مازمۇنى جونىنەن اۆانتيۋرالىق, حالىققا قارسى قىلمىستىق ساياسي ناۋقان &ndash؛ ؛ «؛قازاقستانداعى كىشى قازاندى»؛ قابىلداۋ مەن ىسكە اسىرۋعا جول بەرمەگەن بولار ما ەدى دەگەن باستى سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز قاجەت.

ەگەر زيالى قاۋىم, ساياسي ەليتا سونىمەن قاتار حالقىمىزدىڭ بارلىق كوزى اشىق بولىگى بۇگىنگى كۇنى دە بۇل ماسەلەلەردىڭ قاجەتتىلىگىنە كوڭىل بولمەسە, سونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ مەملەكەتتىك, ساياسي جانە قوعامدىق قايراتكەرلەرىنىڭ كوللابورسيانيزمىنە ادىلەتتى باعا بەرىلمەسە, وندا ؛ وزدەرىنىڭ ساياسي كورسوقىرلىعىن كورسەتەدى جانە وزدەرىنىڭ توپتىق جانە رۋلىق مۇددەلەرىن جالپىۇلتتىق مۇددەدەن جوعارى قوياتىندىقتارىن پاش ەتەدى.

ەگەر ءبىز وسى سىناق پەن ارىلۋدان ءوتىپ, ادامگەرشىل- پسيحولوگيالىق كەدەرگىلەردى ەڭسەرىپ, ارىمىزدى تازارتپاساق, وندا ءوزىمىزدىڭ جاڭعىرعان ساياسي ستاندارتتارىمىزدى قالىپتاستىرا المايمىز. قايتا-قايتا سول باياعى «؛قازاقپايشىلدىقتىڭ»؛ قوقىستارى مەن لاستىعىنا ۇرىنا بەرەتىن بولامىز.

سەگىزىنشى. «؛تروسكييشىلدەر»؛ مەن «؛زينوۆەۆشىلدەرگە»؛ قارسى كۇرەسكە جانە قازاقستاندا وسى كۇرەستى ىسكە اسىرۋ سالدارلارىنا وبەكتيۆتى, ساياسي جانە عىلىمي-تاريحي باعا بەرۋ &ndash؛ ونىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرىن جان-جاقتى اشۋ قاجەت. بالكىم الماتىدا تۇراتىن قازاق تروسكيي تۋرالى ەستىگەن دە بولار, ءبىراق ەلىمىزدىڭ باسقا وڭىرلەرىندە تۇراتىن قازاقتار تروسكيي مەن زينوۆەۆ جونىندە بىلمەگەنى انىق. بولشەۆيكتىك-ستاليندىك رەجيم وسى جانە باسقا دا ساياسي جانە يدەولوگيالىق قارسىلاستارىمەن كۇرەس جۇرگىزۋ جەلەۋىمەن قازاقستانداعى كەڭەستىك ەكسپەريمەنتتەرگە قارسى نيەتتەگى حالىقتى قۇرتتى.

قازاقستاندا جۇرگىزىلگەن «؛زيانكەستىككە»؛, «؛ديۆەرسيالارعا»؛ قارسى كۇرەس مىندەتتەرى مەن باسقا دا ساياسي ناۋقانداردى جان-جاقتى زەرتتەپ, ولارعا ساياسي جانە عىلىمي باعا بەرۋ قاجەت. مىسالى, قازاقستاندا تەك قانا ء1928-شى ەگىس جىلىنىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا استىق دايىنداۋ جوسپارىن ورىنداماعانى ءۇشىن 58 مىڭ ادام جاۋاپقا تارتىلىپ, ونىڭ 34 مىڭى سوتتالعان. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا, بۇل ىستەر سودان كەيىن قايتا قارالماعان, سوتتالعان ادامدار اقتالماعان. وگپۋ ورگاندارى جۇرتشىلىقتى الداۋ ءۇشىن قازكرايكوم باسشىلىعىمەن كەلىسە وتىرىپ, وسى قۋعىن-سۇرگىن ءتۇرىن كەڭەس وكىمەتى جاۋلارىنىڭ «؛زيانكەستىك»؛, «؛ديۆەرسيالىق»؛ قىزمەتىنە قارسى شارا دەپ كورسەتۋ ماقساتىندا قازاقستاننىڭ ءبىرقاتار وڭىرىندە قىلمىستىق ىستەردى قولدان جاساپ, ورتالىعى الماتى قالاسىندا دەلىنگەن, ومىردە مۇلدەم بولماعان, استىرتىن «؛قازاقستاننىڭ شارۋا پارتياسىنىڭ»؛ فيليالدارىن «؛اشقان بولدى»؛. وسى ءىس بويىنشا 20-دان استام ادام قىلمىستىق جاۋاپقا تارتىلىپ, سوتتالدى. جۇرتشىلىقتىڭ, قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان ادامدار ۇرپاقتارىنىڭ وسى ناۋقاندار ناتيجەلەرى تۋرالى بىلۋگە مورالدىق جانە زاڭدى قۇقىعى بار. ال وعان كومەكتەسۋ &ndash؛ قازاقستان بيلىگىنىڭ مىندەتى.

وسىنداي كامپانيالاردىڭ سالدارىن زەرتتەۋ ولاردىڭ تراگەديالارىنىڭ الداعى ۋاقىتتا قايتالانباۋى ءۇشىن قاجەت. مەملەكەتتىڭ جوعارى ەشەلونىنداعى بيلىككە تالاسۋدىڭ سالدارى قاراپايىم ادامداردى قۋعىن-سۇرگىنگە سالعاندىعى - الەمدىك تاريحتا بولماعان نونسەنس.

توعىزىنشى. بولاشاق پارلامەنت «؛قر جوعارعى كەڭەسى ءتورالقاسىنىڭ قازواك پەن قاكسر حكك-نىڭ «؛باي قوجالىقتارىن تاركىلەۋ تۋرالى»؛ 1928 جىلعى 27 تامىزداعى, ء«؛ىرى جانە جارتىلاي فەودال بايلاردى تىركىلەۋگە جانە جەر اۋدارۋعا قارسى ءىس-قيمىل ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپتىلىق تۋرالى»؛ 1928 جىلعى 13 قىركۇيەكتەگى جانە «؛جاپپاي ۇجىمداستىرۋ اۋداندارىندا اۋىل شارۋاشىلىعىن سوسياليستىك قايتا قۇرۋدى نىعايتۋ جانە قۇلاقتار مەن بايلارعا قارسى كۇرەس جونىندەگى ءىس-شارالار تۋرالى»؛ 1930 جىلعى 19 اقپانداعى قاۋلىلارىن زەرتتەۋ جونىندەگى 1992 جىلعى 7 جەلتوقساندا قۇرىلعان كوميسسياسىنىڭ (بۇدان ءارى &ndash؛ كوميسسيا)»؛ قورىتىندىسىن وبەكتيۆتى تۇردە باعالاۋعا قايتا ورالۋى قاجەت.

حالىق قالاۋلىسى, اكادەميك-تاريحشى م. قوزىباەۆ باسقارعان كوميسسيا سول كەزدە قولجەتىمدى بولعان ءتولنۇسقا ارحيۆ قۇجاتتارىن جان-جاقتى جانە تەرەڭ زەرتتەپ شىعىپ, ءوزىنىڭ تۇجىرىمدارى مەن ۇسىنىستارىندا وسى اكتىلەر مەن باسقا دا مەملەكەتتىك (پارتيالىق) شەشىمدەردى جانە اكسيالاردى, ولاردىڭ ىسكە اسىرىلۋى مەن زارداپتارىن ادامزاتقا قارسى قىلمىسقا جاتقىزدى, قازاق حالقىنا قارسى گەنوسيد دەپ تانىدى. قر جوعارعى كەڭەسىنىڭ ءتورالقاسى كوميسسيانىڭ تۇجىرىمدارىمەن جانە ۇسىنىستارىمەن تۇتاستاي كەلىستى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەشكىم كوميسسيانىڭ تۇجىرىمدارىن رەسمي تۇردە تەرىسكە شىعارعان جوق.

دەگەنمەن جوعارعى كەڭەستىڭ كەڭەس وداعى ىدىراعانعا دەيىن سايلانعان, كوكپ-نىڭ بۇرىنعى مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن دەپۋتاتتارى وسى تاريحي تاعدىرشەشتى پروبلەمالاردى تالقىلاۋ جانە قازاق حالقىن بۇرىن-سوڭدى بولماعان زۇلمات قاسىرەتكە ۇشىراتقان حالىققا قارسى, قىلمىسكەر شەشىمدەرگە باعا بەرۋ بويىنشا ءتيىستى مەملەكەتتىك اكتىلەر قابىلداۋ ءۇشىن جوعارعى كەڭەستىڭ جالپى وتىرىسىنا شىعارۋدان جالتاردى. ءبىز وسى قورقاقتىقتىڭ سالدارىن ءالى كۇنگە دەيىن تارتىپ كەلەمىز.

وسى كوميسسيانىڭ مۇشەسى ءارى حاتشىسى رەتىندە جوعارعى كەڭەستىڭ ءبىرقاتار قاۋلىلارىن قابىلداۋدى ۇسىندىم, ولار جوعارىدا اتالعان جانە باسقا دا مەملەكەتتىك (پارتيالىق) شەشىمدەردىڭ زاڭدىق كۇشىن جويىپ, ولاردى حالىققا قارسى (انتينارودنىي) بولعانى سەبەپتى قابىلدانعان كەزىنەن باستاپ جارامسىز دەپ تانيتىن ەدى. سوندا بارلىق (قازا تاپقان, سوتتالعان, جەر اۋدارىلعان جانە قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعانداردىڭ باسقا ساناتتارىنا اۋىستىرىلعان) قۇرباندار زاڭدىق جانە ساياسي تۇرعىدان تولىق جانە ءسوزسىز اقتاۋعا جاتاتىن ەدى. مەنىڭ بۇل پىكىرىمە قۇرامىندا رەسپۋبليكانىڭ باس پروكۋرورى, ۇقك ءتوراعاسى, ىشكى ىستەر ءمينيسترى, دەپۋتاتتار مەن باسقالار بولعان كوميسسيانىڭ باسقا مۇشەلەرى دە كەلىستى.

بىراق, وكىنىشكە وراي, بارلىق شىندىقتىڭ اشىلۋىنا مۇددەلى بولماعان, قازاق قاسىرەتىن وبەكتيۆتى تۇردە جانە تولىق باعالاۋعا دايىن ەمەس بەلگىلى ءبىر توپتار دەپۋتاتتاردىڭ بۇل ماسەلەگە بەي-جاي جانە سامارقاۋ قاراعانىن پايدالانىپ, ونى تەك جوعارعى كەڭەستىڭ ءتورالقاسىنا عانا شىعارتتى. ءتورالقا ءوزىنىڭ 1992 جىلعى 7 جەلتوقسانداعى قاۋلىسىندا ماسەلەنى ءپرينسيپتى تۇردە, ءادىل شەشۋدەن جانە قوعامداعى شيەلەنىس ءتۇيىنىن تارقاتۋدان جالتارىپ, قۋعىن-سۇرگىننەن جاپا شەككەن ادامداردى اقتاۋ جونىندەگى بارلىق ماسەلەلەر قابىلدانعالى جاتقان «؛جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى»؛ زاڭعا ەنگىزىلەدى دەپ كورسەتتى. ءبىراق كەيىننەن قازاقستانداعى قۋعىن-سۇرگىن, جازالاۋ شارالارىنىڭ جۇيەسىنە ەشكىم ءمان بەرىپ, باس اۋىرتپاعاندىقتان, ونى جان-جاقتى زەرتتەۋگە ۇمتىلماعاندىقتان قازكرايكومنىڭ, قازواك پەن حكك-نىڭ وسى جانە باسقا شەشىمدەرىن ىسكە اسىرۋدان زارداپ شەككەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ كوپتەگەن ساناتتارى اتالعان زاڭعا ەنبەي قالدى.

(جالعاسى بار)

"قامشى" سىلتەيدى
ىلمەك سوزدەر: سابىر قاسىموۆ

قاتە تاپساڭىز, قاجەتتى بولىكتى تاڭداپ ctrl+enter باسىڭىز.

پىكىر قالدىرۋ

پىكىر