شالقار نۇرسەيىتوۆ, ساياساتتانۋشى: 2019 جىل – جاستار جىلى ەمەس, "؛قوس پرەزيدەنت"؛ جىلى بولدى

بيىلعى 2019 جىل &ndash؛ جاستار جىلى, 2020 جىل &ndash؛ ەرىكتىلەر جىلى بولىپ جاريالانعانى ءمالىم. جاستارعا ارنالعان العاشقى جىلدىڭ اياقتالار تۇسىندا ەل ومىرىندەگى, قوعامدىق ومىردەگى وزگەرىستەر تۋرالى, جاستار جىلىنىڭ نە بەرگەنى جونىندە ءسوز قوزعاۋدى ءجون كوردىك. ول ءۇشىن اقش-تىڭ دجوردج ۆاشينگتون ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋراسىن مەديا جانە ستراتەگيالىق كوممۋنيكاسيا ماماندىعى بويىنشا ءتامامداعان بولاشاق باعدارلاماسىنىڭ ستيپەندياتى, ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ساياساتتانۋ ماماندىعىنىڭ تۇلەگى, بۇگىندە ستراتەگيالىق كوممۋنيكاسيا بويىنشا كونسۋلتانت شالقار نۇرسەيىتوۆتى اڭگىمەگە تارتقان بولاتىنبىز.

 ؛&ndash؛ جاستارعا ارنالعان بيىلعى جىلدىڭ 10 ايى ارتتا قالىپتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا جاستارعا قاتىستى قانداي ەلەۋلى وقيعالاردى اتاپ وتەر ەدىڭىز؟

&ndash؛ قاتەلەسپەسەم, 2003-2005 جىلداردى بيلىك «؛اۋىل جىلى»؛ دەپ اتاعان بولاتىن. ميللياردتار يگەرىلگەنىمەن, اۋىلدارداعى نەگىزگى دەگەن ماسەلەلەردىڭ ءوزى ءالى كۇنگە دەيىن تولىق شەشىلگەن جوق. قازاقستاندا بۇۇ ادامنىڭ باستى قۇقىقتارىنىڭ ءبىرى دەپ تانىعان تازا اۋىز سۋعا قول جەتكىزە الماي وتىرعان قانشاما اۋىل بار. اۋىلدارداعى مەكتەپ پەن اۋرۋحانالاردىڭ, مادەنيەت ءۇيى مەن كىتاپحانالاردىڭ جاي-كۇيىن, جالپى تۇرمىس دەڭگەيىن مەن ايتپاي-اق جاقسى بىلەسىز. مۇنى نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن؟ 2019 جىلدى جاستار جىلى دەپ اتاپ, بيۋدجەتتەن ميللياردتاردى ءبولىپ, توي-تومالاققا ۇقساس ءىس-شارالار ۇيىمداستىرعاننان ەلىمىزدەگى 29 جاسقا دەيىنگى ازاماتتاردىڭ پروبلەمالارى شەشىلىپ كەتكەن جوق. شىن مانىندە, 2019 جىل ؛&ndash؛ جاستار جىلى ەمەس, «؛قوس پرەزيدەنت»؛ جىلى بولدى.

جاستار ءۇشىن دە, بۇكىل قازاقستاندىقتار ءۇشىن دە وسى جىلدىڭ ەڭ ەلەۋلى وقيعاسى رەتىندە ەلدى 30 جىلعا جۋىق باسقارعان ن.نازارباەۆتىڭ پرەزيدەنت قىزمەتىنەن 19 ناۋرىزدا باس تارتۋىن اتار ەدىم. نەگە 19 ناۋرىز؟ نەگە استانا نۇر-سۇلتان اتانعان كۇن ەمەس؟ نەگە قازاقستاندا ەكىنشى پرەزيدەنت سايلانعان كۇن &ndash؛ 9 ماۋسىم ەمەس؟ تۇسىندىرەيىن. ساياسي-ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك, كەز كەلگەن مەملەكەتتە بۇكىل ەلدىڭ تاعدىرى بىر-بىرىنەن تاۋەلسىز ساياسي ينستيتۋتتارعا ەمەس, ءابسوليۋتتى بيلىككە يە جالعىز ساياساتكەرگە جانە ونىڭ اينالاسىنداعى توپقا تاۋەلدى بولۋى ساياسي تۇراقتىلىق پەن ەكونوميكالىق دامۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى. وكىنىشكە قاراي, سوڭعى 20 جىلدا مەملەكەتتىك پروپاگاندانىڭ ارقاسىندا «؛نازارباەۆ»؛ پەن «؛قازاقستان»؛ سينونيمگە اينالىپ كەتكەن ەدى. ال 19 ناۋرىزدا قازاقستان ازاماتتارى بيلىك اۋىسسا «؛اقىرزامان»؛ بولمايتىنىنا, پرەزيدەنت نازارباەۆسىز قازاقستاندا تاڭ اتىپ, كۇن باتاتىنا كوز جەتكىزدى. بۇل &ndash؛ ءىس جۇزىندە دەموكراتيالىق ەل رەتىندە قالىپتاسۋىمىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى نارسە.

&ndash؛ جالپى جاستارعا كەڭ مۇمكىندىكتەر اشىپ, ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ ءۇشىن ارنايى جىلدى جاريالاۋ قانشالىقتى قيسىندى؟

&ndash؛ جاستار جىلىندا جاستارعا جاڭا مۇمكىندىكتەر پايدا بولۋى كەرەك, جاستارعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. ءوز ازاماتتارىن قولداۋ ءۇشىن بيلىككە ءبىر الەۋمەتتىك توپتى باسقالاردان ءبولىپ-جارىپ, سولارعا ارنايى جىل ارناپ, «؛قامقورلىق تانىتۋدىڭ»؛ قاجەتى شامالى. بيلىكتىڭ ونداي قادامدارى ماعان كەيدە ديسكريميناسيا سياقتى كورىنەدى. كونستيتۋسيادا ءوزىن الەۋمەتتىك مەملەكەت دەپ جاريالاعان ەل بالا بولسىن, جاس بولسىن, كارى بولسىن ءبارىن بىردەي الەۋمەتتىك قولداۋعا تالپىنۋى ءتيىس. كۇن سايىن. مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ باستى مىندەتى &ndash؛ ازاماتتاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىنا قول سۇقپاي, ولاردىڭ ءوز ەلىندە وگەيسىمەي, ءوزىن تولىققاندى ازامات سەزىنۋىن كۇن سايىن قامتاماسىز ەتۋ. ەڭ باستىسى, مەملەكەت الەۋمەتتىك قولداۋ ساياساتى ارقىلى ازاماتتاردىڭ ساياسي قۇقىقتارىن «؛بارتەرگە»؛ سالماۋى كەرەك. ونداي «؛بارتەرگە»؛ جول بەرمەس ءۇشىن ازاماتتار قۇقىقتىق ساۋاتىن ارتتىرىپ, ينفانتاليزمنەن باس تارتىپ, ءوز بولاشاعىنا ءوزى جاۋاپتى ازامات بولۋعا ۇمتىلۋى قاجەت.

&ndash؛ «؛بارتەر»؛ دەپ نەنى مەڭزەپ وتىرسىز؟

&ndash؛ ءيا, جاستارعا جانە باسقا دا الەۋمەتتىك توپتارعا «؛قامقورلىق»؛ تانىتۋدى ايتىپ وتىرمىن. ءقازىر قوعامدا وتىز جىل بويى اۋىسپاعان بيلىكتەن شارشاۋ انىق بايقالادى. ن.نازارباەۆتىڭ بيلىكتە قالۋ ءۇشىن پرەزيدەنتتىكتەن «؛كەتكەنىن»؛ جۇرت جاقسى بىلەدى. وعان ازاماتتاردىڭ كەدەيلەنۋىن, كۇن سايىن تەڭسىزدىك پەن ادىلەتسىزدىكتىڭ كۋاسى بولۋدى, ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىن قوسىڭىز. الەۋمەتتىك نارازىلىق پەن ساياسي نارازىلىق ۇشتاسسا, ازاماتتاردى «؛شۇكىر»؛ ارقىلى باسقارۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ءقازىر بيلىك ء«؛ورت سوندىرۋمەن»؛ اينالىسىپ ءجۇر. بۇگىن كوپبالالى انالار اقوردانىڭ الدىنا شىقسا, ولاردىڭ ماسەلەسى كۇن تارتىبىندە ءبىرىنشى ماسەلەگە اينالادى. 21 مىڭ تەڭگە ۇسىنادى دەگەندەي. ياعني, قاي الەۋمەتتىك توپ ءوز نارازىلىعىن اشىق بىلدىرسە, بيلىك ءوزىن سول توپتىڭ ماسەلەسىن شەشۋگە دايىنبىز دەپ كورسەتۋگە تىرىسادى. «؛ەرتەڭ جاپپاي كوشەگە شىقپاسا بولدى, ايتەۋىر»؛ دەگەن لوگيكا.

ال ەرتەڭ كومپارتيانىڭ تاربيەسىن كورمەگەن, سايلاۋدان كەيىن پارتيا قۇرامىن دەگەن مالىمدەمەسى ءۇشىن پوليسەيلەر ۇستاپ الىپ كەتكەن رينات زايىتوۆتىڭ بوساتىلۋىن تالاپ ەتكەن جاستار ساياسي تالاپتارىن قويۋعا كوشسە شە؟ 2020 جىلدى پرەزيدەنت توقاەۆ «؛ەرىكتىلەر جىلى»؛ دەپ جاريالاپ قويدى. ەلدەگى ۆولونتەرلەردىڭ كوبىسى جاستار. كوپتەگەن دامۋشى ەلدەردە جاستار ؛&ndash؛ ساياسي وزگەرىستەردىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى. ال بيلىك جاستاردىڭ ساياسي كۇشكە اينالىپ كەتۋىنە مۇددەلى ەمەس. ەكى جىل قاتارىنان جاستاردى جارىلقاۋعا تىرىسۋىنىڭ استارىندا وسى جاتسا كەرەك. ءارى «؛جەلتوقسان وقيعاسىمەن»؛ بىرگە «؛اراب كوكتەمى»؛ بيلىكتىڭ ەسىنەن شىعا قويماعانى انىق. سوندىقتان قازاقستان سەكىلدى ؛ ەلدە بيلىك كەز كەلگەن سىنعا وتە سەزىمتال كەلەدى. وعان ناقتى مىسال &ndash؛ پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن بولعان بەيبىت نارازىلىق شەرۋلەرىندە 4000-عا جۋىق ادامنىڭ قامالۋى. ول &ndash؛ پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى ەرلان كارين ايتقانداي, ءپليۋراليزمنىڭ كورسەتكىشى ەمەس, بيلىكتىڭ السىزدىگىنىڭ, سەنىمسىزدىگىنىڭ كورسەتكىشى.

&ndash؛ بيلىك «؛ازاماتتاردىڭ بەيبىت ميتينگ وتكىزۋگە قۇقىعى بار»؛ دەگەن مالىمدەمەلەردى ايتىپ, ءوزىڭىز ايتقانداي جاستاردى قاماۋىن نەگە جورۋعا بولادى؟

&ndash؛ ەشبىر ەلدە بيلىك ەتۋشى ساياسي توپ ەش ۋاقىتتا ءوز بيلىگىن باسقا توپتارعا وڭاي بەرە سالمايدى. دەموكراتيالىق ەلدەردە باسەكەلەس مۇددەلى توپتار, پارتيالار كىم مىقتىنى اشىق ءارى ءادىل سايلاۋ ارقىلى انىقتاپ وتىرادى. ال اۆتوريتارلىق مەملەكەتتەردە قولىندا بيلىگى بار از عانا توپ ءوز ۇستەمدىگىنەن ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن پروپاگاندا مەن كۇشتىڭ قىزمەتىنە, نەپوتيزم مەن ترايباليزمگە جۇگىنەدى. اتقارۋشى بيلىكتەن تاۋەلسىز پارلامەنت جانە ءادىل سوت بيلىگى قالىپتاسپاعان كەزدە جاساندى ينستيتۋتتار قۇرادى. 9 ماۋسىمداعى پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىنگى نارازىلىقتان سوڭ قۇرىلعان «؛ۇلتتىق كەڭەس»؛ سولاردىڭ ءبىرى. بىزدە قاشان ءادىل ءارى اشىق پرەزيدەنت نەمەسە پارلامەنت سايلاۋى ءوتىپ ەدى؟ سوندىقتان ؛بيلىك 1995 جىلى جاڭا كونستيتۋسيا قابىلدانعان كەزدەن بەرى ساياسي رەفورمالار يميتاسياسىمەن اينالىسىپ كەلەدى. ياعني, بيلىك ازاماتتاردىڭ بويىنداعى ۇرەيىن, جاپپاي ۇنسىزدىگىن, ساياسي جانە قۇقىقتىق نەمقۇرايلىعىن ءتيىمدى پايدالانىپ كەلەدى.

&ndash؛ سوڭعى ۋاقىتتا جاستاردىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ باقىلاۋشىسى عانا ەمەس, قاتىسۋشىسى دا بولعىسى كەلەتىنى, ەندىگارى ادىلەتسىزدىككە توزە المايتىنى, قۇقىعىنىڭ تاپتالعانىن قالامايتىنى تۋرالى ايتىلىپ ءجۇر. «؛oyan, qazaqstan»؛, «؛respublica»؛ سەكىلدى قوزعالىستار پايدا بولىپ, جانبولات ماماي پارتيا قۇرۋعا تالپىنۋدا. اتالمىش قوزعالىستار مەن باستامالارعا بۇل دا «؛بيلىك جوباسى»؛ دەپ كۇماندانۋشىلار كوپ. وسىعان قاتىستى ويىڭىز قانداي؟ ؛

&ndash؛ قازاقستاندا ءقازىر شامامەن 3,8 ملن جاس ازامات بار. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ساياسي بوستاندىقتارى مەن قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا قارسى كوزقاراستارىن اشىق بىلدىرۋگە دايىن دەپ ايتۋ ارتىق بولار. كوللەدج بەن ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك مەكتەپ پەن ۇيدەگى «؛تىنىش ءجۇر»؛ دەگەن تاربيەنىڭ اسەرىنەن, «؛وقۋدان شىعىپ قالمايىن»؛, «؛بيوگرافيامدى قۇرتىپ المايىن»؛ دەگەن قورقىنىشتان ساياساتقا بەيجاي قارايدى نەمەسە بيلىككە لويالدى كەلەتىن سياقتى.

دەسە دە, دەنيس تەننىڭ ءولىمى, رەسمي تۇردە بولسا دا ن.نازارباەۆتىڭ ساياسي ساحنادان كەتۋى, پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردىڭ جەنكەشتىلىگى ءورىستىلدى نەمەسە ەكى تىلدە ەركىن سويلەيتىن, تۇراقتى تابىسى بار الماتى مەن استاناداعى شىعارماشىلىق ورتادا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرا ءتۇستى. ءوزىڭىز ايتقان «؛oyan, qazaqstan»؛ جانە «؛respublica»؛ سەكىلدى قوزعالىستار پايدا بولدى. جانبولات ماماي پارتيا قۇرعالى جاتىر دەگەندەي. ءقازىر «؛oyan, qazaqstan»؛ رۇقساتسىز ميتينگى وتكىزىپ, ولاردى ەشكىم ۇستاماعانى ءۇشىن ايىپتالىپ جاتىر. «؛respublica»؛ رۇقسات الىپ, ميتينگى ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن «؛بيلىكتىڭ جوباسى»؛ اتالدى. جانبولات مامايدى كەيبىر كىسىلەر «؛ەكىنشى قوسانوۆ»؛ دەپ اتاپ ءجۇر.

بىردەن ايتايىن, ول ازاماتتاردىڭ ەشقايسىسى مەنىڭ جاقىن ارالاس-قۇرالاسىم نەمەسە دوسىم ەمەس. ساياسي كوممۋنيكاسيا مامانى رەتىندە ولاردىڭ اكتيۆيزمىنە كوڭىل بولەتىنىم راس. ولار مەنىڭ بايقاۋىمشا, ءوز ءبىلىمى مەن كاسىبي دايىندىعىنا سەنىمدى, نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى, ءوز قۇقىقتارىن وتە جاقسى بىلەتىن ازاماتتار. تەندەرمەن كۇن كورىپ جۇرگەن جاستار ەمەس. ياعني, ولاردىڭ ساياسي بوستاندىققا ۇمتىلۋعا نەگىزدەرى بار. ءوز باسىم ول ۇيىمداردى اقوردانىڭ جوباسى دەگەنگە سەنبەيمىن. راسىمەن دە دامىعان ەل بولعىمىز كەلسە, ونداي ۇيىمدار ەكەۋ-ۇشەۋ عانا ەمەس, كوپ بولۋى كەرەك. ال ناقتى ناتيجەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن ساياساتتى حوببيگە اينالدىرۋ جەتكىلىكسىز. ساياسات &ndash؛ ءومىر سالتى, full-time جۇمىس. ول ەندى باسقا اڭگىمە.

&ndash؛ جاستاردىڭ بۇل باستامالارىنا بيلىكتىڭ جاۋابى قانداي بولۋى مۇمكىن؟

&ndash؛ بيلىك جاستاردىڭ ساياسيلانىپ كەتپەۋى ءۇشىن ولاردى باقىلاپ, ۋىسىندا ۇستاۋعا تىرىسادى. سول ءۇشىن ولار جاستار ۇيىمدارىن, ساياسي پارتيالاردى قولدان جاساپ شىعارادى, جاساندى ءارى كۇلكىلى ميتينگىلەر وتكىزەدى. ماسەلەن, «؛جاستار جىلىن»؛ اتاپ وتۋگە ارنالعان جول كارتاسىندا «؛jas.qz»؛ دەگەن جاستار قوزعالاسىن دامىتۋ ءۇشىن 2019 جىلى 252 ملن 602 000 تەڭگە ءبولۋ قاراستىرىلعان. ءبىر جىلدىق بيۋدجەتى 647 000 دوللار بولاتىن بۇل قانداي ۇيىم؟ ولار نەمەن اينالىسادى؟ ينتەرنەتتەن ءوز باسىم ەشقانداي اقپارات تاپپادىم. مۇنداي ەلەس ۇيىمدار جاستاردىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىن ودان سايىن تومەندەتەدى.

سونداي-اق بيلىك تاۋەلسىز جاستارمەن ء«؛تۇسىندىرۋ»؛ جانە قورقىتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى, جيىندارىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. پسيحولوگيالىق قىسىم جاسايدى جانە «؛كۇيە»؛ جاعۋ ارقىلى ولاردىڭ رەپۋتاسياسىنا كۇمان كەلتىرۋگە تالپىنادى. ءبىراق ءدال ءقازىر بيلىك ءسوز بولىپ وتىرعان ازاماتتارعا قاتىستى بۇرىنعىداي «؛تىزەگە سالىپ»؛ جۇمىس ىستەي المايدى.

&ndash؛ نە سەبەپتى ولاي ويلايسىز؟

&ndash؛ مەنىڭ ويىمشا, ونىڭ نەگىزگى ءۇش سەبەبى بار. بىرىنشىدەن, بيلىك ءترانزيتى باستالعالى بەرى شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ, الەمدىك قاۋىمداستىق پەن مەديانىڭ نازارى قازاقستانعا ارتا ءتۇستى. «؛كىتاپحانا»؛ دا, اقوردا دا ءىرى شەتەلدىك كومپانيالاردى ەلدە ولاردىڭ بيزنەستەرىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن ەشقانداي ساياسي وزگەرىس بولمايدى دەپ سەندىرۋگە تىرىسىپ جاتىر. ؛

ەكىنشى سەبەپ &ndash؛ الدا بولاتىن پارلامەنت سايلاۋى. «؛ۇلتتىق كەڭەستىڭ»؛ ەلدىڭ ەسىندە قالاتىن جالعىز شەشىمى «؛ساياسي پارتيالار تۋرالى»؛ زاڭعا ەنەتىن وزگەرىستەرى بولۋى مۇمكىن. ياعني, ساياسي نارازى توپتارعا پارتيا رەتىندە تىركەلىپ, سايلاۋعا قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرىلۋى مۇمكىن. ال بۇل قادام ارقىلى ءا.قوسانوۆتىڭ 16% داۋىسىن 4-5 پارتياعا 1-2% داۋىستان ۇلەستىرىپ بەرۋگە, بيلىكتىڭ ولاردى لايىقتى باسەكەلەس كورمەيتىنىن تانىتۋعا, قوعامداعى «؛نارازىلىق بۋىن»؛ شىعارۋعا, ەلدە پليۋراليزم بار دەپ كورسەتۋگە بولادى. ۇشىنشىدەن, بيلىك ءدال قازىرگى ويىن ەرەجەسىمەن, زاڭدارمەن ات توبەلىندەي از عانا ساياسي ساۋاتتى ءارى بەلسەندى ازاماتتاردىڭ جەڭىسكە جەتە المايتىنىن جاقسى تۇسىنەدى. وعان قوسا ءقازىر تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعىداي "رومانتيك" ساياساتكەرلەر جوق. ساياسي بەلسەندىلەردى ەلدەگى قارجىلىق جانە ساياسي توپتار قولداۋعا دايىن ەمەس. ال ءبىلىمدى ءارى تاۋەكەلدەردى ەسەپتەي بىلەتىن, ەلدىڭ ەۆوليۋسيالىق دامۋىن قالايتىن ازاماتتاردىڭ راديكالدى قادامدارعا بارۋى ەكىتالاي.

&ndash؛ «؛جەڭىسكە جەتە المايتىنىن جاقسى تۇسىنەدى»؛ دەۋىڭىزگە قاراعاندا ميتينگكە شىققان جاستاردىڭ «؛پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا ءوتۋ»؛, «؛سايلاۋدى اشىق ءارى ءادىل وتكىزۋ»؛ دەگەن تالاپتارىنىڭ جۇزەگە اسۋى ەكىتالاي دەپ ەسەپتەيسىز بە؟

&ndash؛ قازاقستان ازاماتى رەتىندە ەلدە ساياسي رەفورمالاردىڭ تەز ارادا بولعانىن مەن دە قالايمىن. ال ساياساتتانۋشى رەتىندە ورتا تاپ قالىپتاسپاعان, ساياسي قۇقىقتار ءۇشىن كۇرەسۋ تاجىريبەسى جوق, زاڭ ۇستەمدىگى ورناماعان, ءسوز بوستاندىعى ساقتالمايتىن قازاقستاندا ساياسي وزگەرىستەر ءبىر ساتتە بولمايتىنىن جاقسى تۇسىنەمىن. قازاقستانداعى ساياسي رەفورما جايلى ديسكۋرس پەن اكتيۆيزم جايلى ءسوز بولعاندا ويىما ۇنەمى اقش-تاعى 1960-1970 جىلدارداعى ازاماتتىق-قۇقىقتىق قوزعالىس تاريحى كەلەدى. قارا ناسىلدىلەر تاباندى كۇرەستىڭ ارقاسىندا 1970 جىلداردىڭ باسىندا ايتارلىقتاي قۇقىقتارعا زاڭ جۇزىندە يە بولدى. ول ؛&ndash؛ كوپشىلىك ويلايتىنداي, 1960 جىلدارى بەلسەندى بولعان قوزعالىستىڭ 5-10 جىلدا قول جەتكىزگەن جەڭىسى ەمەس, ول ؛&ndash؛ شىن مانىسىندە, 1930-1940 جىلدارى باستالىپ, 30-40 جىلعا سوزىلعان جانكەشتى كۇرەستىڭ ناتيجەسى. ءتىپتى ول كۇرەس ءالى كۇنگە دەيىن اياقتالعان جوق. ويتكەنى ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار ءۇشىن كۇرەس بار جەردە «؛ەركىندىك»؛ جانە «؛بوستاندىق»؛ سوزدەرىندە ءمان-ماعىنا, قۇن بار. سوندىقتان جىلىنا 5-6 بەيبىت ميتينگى وتكىزۋ ارقىلى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ساياسي رەجيمدى وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ويلايمىن.

&ndash؛ ولاي بولسا, قازاقستاندا شىنايى ساياسي رەفورمالاردى قاشان كورەمىز؟

&ndash؛ ول «؛oyan, qazaqstan»؛ نەمەسە «؛respublica»؛ سەكىلدى ۇيىمدارعا بايلانىستى ەمەس. ول مىنا مەن جانە ءسىز سەكىلدى ميلليونداعان ازاماتتىڭ ءوز قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى ءۇشىن بەيبىت جولمەن كۇرەسۋگە قانشالىقتى دايىن ەكەندىگىنە بايلانىستى. بيلىكتەگى اسپانداپ كەتكەن تۇلعالاردىڭ تەزىرەك ەسىن جيىپ, «؛جەرگە تۇسۋىنە»؛ بايلانىستى.

تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جايت &ndash؛ ساياسي بوستاندىق ءۇشىن كۇرەس بۇقارالىق سيپات الماي, ماڭىزدى وزگەرىستەرگە قول جەتكىزۋ قيىن. ساياسي ەركىندىك ءۇشىن كۇرەس «؛نامىسقوي»؛ جىگىتتەردىڭ قازاق قىزدارىنىڭ شەتەلدىكتەرگە كۇيەۋگە شىعۋىنا الاڭداۋدى قويىپ, كوررۋپسياعا, ايەلدەر مەن بالالاردىڭ زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراۋىنا, بەيبىت شەرۋلەردەگى پوليسەيلەردىڭ باسسىزدىعىنا, ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ تاپتالۋىنا نارازىلىعىن اشىق بىلدىرگەندە باستالادى. ول كۇرەس اشىق ءارى ءادىل سايلاۋ يدەياسىنىڭ ينستاگرامداعى ب.ماقساتقىزى مەن م.تازابەكتىڭ ميلليونداعان اۋديتورياسىنا جەتىپ, ولار «؛كريتيكالىق ويلاۋ»؛, «؛ازاماتتىق پوزيسيا»؛ سەكىلدى تۇسىنىكتەرمەن ەتەنە تانىس بولعاندا باستالادى. ءبىر سويلەممەن ايتقاندا, «؛قر ازاماتى»؛ بولۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. قۇندىلىقتارىمىز ءۇشىن ءبىر جىلدىق ەمەس, ونجىلدىق كۇرەسكە دايىن بولۋىمىز كەرەك. مىنە, سوندا قازاقستان ناعىز دەموكراتيالىق دامۋ جولىنا تۇسەدى دەپ سەنەمىن.

&ndash؛ اتالعان جايتتاردىڭ بيلىك ءترانزيتى باستالعاننان كەيىن بولىپ جاتقانىن ايتتىڭىز. تاياۋدا پرەزيدەنت ق.توقاەۆ مينيسترلەر مەن اكىمدەردى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ن.نازارباەۆتىڭ كەلىسىمىمەن تاعايىنداۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. بۇل نەنىڭ نىشانى؟

&ndash؛ جارلىققا قاتىستى بەلگىلى زاڭگەر ەۆگەنيي ءجوۆتيستىڭ «؛ازاتتىق راديوسىنا»؛ بەرگەن سۇحباتىندا ايتقان ويىمەن تولىقتاي كەلىسەمىن. كونستيتۋسيا بويىنشا پرەزيدەنت &ndash؛ اتقارۋشى بيلىكتەگى, جالپى ساياسي جۇيەدەگى, ەڭ ىقپالدى ينستيتۋت. ال «؛قاۋىپسىزدىك كەڭەس جايلى»؛ زاڭعا سۇيەنسەك, «؛كىتاپحانا»؛ &ndash؛ اقوردادان جوعارى تۇرعان ساياسي ينستيتۋت. باسقاشا ايتقاندا, №148 جارلىق &ndash؛ قۇقىقتىق اسپەكتىدەن گورى ساياسي اسپەكتىسى باسىم ماسەلە. ءوز تاراپىمنان قوسارىم &ndash؛ جارلىقتى «؛كىتاپحانانىڭ»؛ كوپەرنيكتىڭ گەليوسەنترلىك جۇيەسىن اقوردا مەن ەلدىڭ ەسىنە سالۋى دەپ قابىلداۋ كەرەك شىعار.

&ndash؛ جاستار جىلى اياسىندا قولعا الىنعان ىستەردىڭ ءبىرى &ndash؛ «؛پرەزيدەنتتىك جاستار كادرلىق رەزەرۆى»؛ جوباسى ەكەنىن بىلەسىز. بيلىكتەگى بۋىن الماستىرۋدى وسىلاي ۇيىمداستىرۋعا قالاي قارايسىز؟

&ndash؛ ماعان بۇل جوبا پرەزيدەنت توقاەۆ اكىمشىلىگىنىڭ قازاقستاندا نەپوتيزم مەن ءترايباليزمنىڭ «؛ۇلتتىق يدەولوگياعا»؛ اينالىپ كەتكەنىن رەسمي تۇردە مويىنداۋى سياقتى بولىپ كورىنەدى. «؛كادرلىق رەزەرۆ»؛ جوباسى &ndash؛ ءبىلىمى مەن ەڭبەك تاجىريبەسى ساي كەز كەلگەن ازامات مەملەكەتتىك بيلىككە ارالاسا الادى دەپ كورسەتۋگە تىرىسۋ. اقوردانىڭ قوعامداعى بيلىككە دەگەن جوعالعان سەنىمدى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن جاساپ جاتقان تالپىنىستارىنىڭ ءبىرى. وزدەرىن لەگيتيمدى بيلىك دەپ كورسەتۋگە ۇمتىلۋ.

وسىنداي تالپىنىستى قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەر ويلاپ تاپقان جاڭالىق دەۋگە كەلمەس. دانيەل ترەيسمان, سەرگەي گۋريەۆ جانە ت.ب. عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنە سۇيەنسەك, اۆتوريتارلىق جۇيەلەر ۋاقىتتىڭ اعىمىنا قاراي حالىقتى باسقارۋدىڭ تاسىلدەرىن جاڭارتىپ وتىرادى. ءقازىر كۇشكە نەگىزدەلگەن ەسكى تاسىلدەرمەن بيلىكتى ۇستاپ تۇرۋ ءتيىمسىز. سوندىقتان بيلىك باسىنداعىلار حالىقتى وزدەرىن ەلدى باسقارۋعا لايىقتى دەپ سەندىرۋگە كۇش جۇمسايدى. ول ءۇشىن قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرۋعا, وعان اسەر ەتۋگە قابىلەتتى ادامداردىڭ قولداۋىن ساتىپ الادى, قىزمەت بەرەدى, اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ءتيىمدى پايدالانۋعا ۇمتىلادى. ياعني, پروپاگاندانىڭ جاڭا تاسىلدەرىنە يەك ارتادى. سول سەبەپتى «؛كادرلىك رەزەرۆكە»؛ وتەتىن 300 ازامات اشىق ءارى ءادىل كونكۋرس ارقىلى ىرىكتەلۋى ابدەن مۇمكىن. ءبىراق 30 جىل بويى رەگەناراسيالىق قابىلەتىن شىڭداپ كەلە جاتقان قازىرگى رەجيم ولاردى وزدەرىنىڭ قالاۋىنا قاراي يكەمدەپ الۋى وپ-وڭاي.

&ndash؛ جۋىردا اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ ءوزىنىڭ جۇمىستى 12 مىڭ تەڭگەلىك جالاقىدان باستاعانىن ەسكە الىپ, شەتەلدە وقىپ كەلگەن جاستارعا ەلدە 50 مىڭ تەڭگەلىك ەڭبەكاقىعا دايىن بولۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. بۇنى قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟

&ndash؛ كلاسسيكالىق اقىل ايتۋ. نۇر-سۇلتاندىق شەنەۋنىكتەردىڭ جاستارعا «؛جالاقى ماڭىزدى ەمەس, جالقاۋلانباي, قازاقستاندى دامىعان ەلدەرمەن سالىستىرا بەرمەي ەڭبەك ەتىڭدەر!»؛ دەگەن ءداستۇرلى اقىل ايتۋى. ءوز باسىم شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ كەلىپ, 50 مىڭ تەڭگەگە جۇمىس ىستەۋگە دايىن نەمەسە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ادامدى كەزدەستىرمەدىم. ءبىراق بۇل ونداي ادامدار جوق دەگەن ءسوز ەمەس. مەنىڭ كوز الدىما قولىندا شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەن العان ديپلومى بار, ءوز ەڭبەگىن 50 مىڭ تەڭگەگە باعالايتىن ادامنىڭ ءبىر عانا پورترەتى كەلىپ وتىر. شارتتى تۇردە ايتساق, ول 21-23 جاس ارالىعىنداعى استاناداعى ىقپالدى «؛باكەنىڭ»؛ كومەكشىسى نەمەسە كەڭەسشىسى بولىپ رەزيۋمە ءۇشىن ۋاقىتشا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن, ەشقاشان قارنى اشىپ كورمەگەن, لوندوندى وتە جاقسى بىلەتىن, لاۋازىمدى شەنەۋنىكتىڭ نەمەسە ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ بىرىندەگى توپ-مەنەدجەردىڭ «؛تەپليسادا»؛ وسكەن ۇلى نەمەسە قىزى.

&ndash؛ سۇحباتىڭىزعا راحمەت!