تالعات تەمەن: قازاق ەلى دە تاريح بەتىنەن جوعالا ما دەپ قورقام

حات جازدىم قالام الىپ....

نەمەسە ابايمەن سىرلاسۋ...

 ؛جەلسىز تۇندە جارىق اي,

ساۋلەسى سۋدا دىرىلدەپ.

اۋىلدىڭ, جانى &ndash؛ تەرەڭ ساي,

تاسىعان وزەن كۇرىلدەپ.

نەتكەن عاجاپ كورىنىس! قانداي شەبەرلىك! تۇنىپ تۇرعان اۋىلدىڭ سۋرەتى. ءدال مەنىڭ اۋىلىمدا دا وسىلاي بولاتىن... جارىق ايدىڭ سۋداعى ءدىرىلى...

تۇنىپ تۇرعان ليريكا... ءبىر وقىعاندا كوز الدىڭا كەلەتىن تانىس سۋرەت. تانىس ماڭ. ءبارى-بارى سول باياعىداي... باقىتتى بال داۋرەننىڭ ساعىنىشى... اسىرەسە جارىق ايدىڭ سۋداعى ءدىرىلى... بۇل عاجاپ كورىنىس... قىل قالام شەبەرلەرى ا.كۋيندجيدىڭ «؛دنەپردەگى ايلى ءتۇنى دە»؛ ءدال وسىنداي ەمەس, بولماسا ايۆازوۆسكييدىڭ «؛ايلى ءتۇنى»؛ دە بۇل سۋرەتكە جەتپەيدى. لەۆيتاننىڭ «؛كەش. ايى»؛ ءدال سولاي... تەك بەتحوۆەننىڭ «؛ايلى سوناتاسى»؛ بولماسا... ءبىراق وندا باسقا ساز, باسقا اۋەن, وزگە اۋەز...

و, اباي! قاسيەتتى اباي!

وزىڭمەن تىلدەسكەن سايىن مويىنىمنان ۇلكەن ءبىر اۋىر جۇك تۇسكەندەي جەڭىلدەپ قالام. تازارىپ جانىم ءبىر جادىراعانداي بولادى. الايدا, اباي, ءوزىڭ جىرلاعان, ءوزىڭ وسكەن اۋىلدان بۇگىن بىزدە ءسان كەتكەن. كەزىندەگى كولحوز, سوۆحوزدىڭ ءبارى تاراعان. كۇننەن-كۇنگە, جىلدان-جىلعا اۋىلدىڭ سانى ازايىپ بارادى. كوكتەمگى ارىقتاعى قاتقان مۇزداي بىرتە-بىرتە اۋىل شىركىن ارىقتاپ بارادى. ءوزىڭنىڭ ءىزىڭدى باسقان مۇقاعالي ايتقانداي:

سەن دە كەتتىڭ

مەن دە كەتتىم

ول دا كەتتى اۋىلدان

وسىنىمىز ۇيات بولدى-اۋ

ۇيات بولدى-اۋ باۋىرلار...

يا ءبارىمىز كەتتىك اۋىلدان... ءقازىر اسىرەسە جاستار قالماي بارادى. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ ءبارى قالاعا جوڭكۋدە. «؛وقۋعا تۇسكەنى دە, تۇسپەگەنى دە تەك كەتسەك ەكەن»؛ دەيدى. ەڭ قىنجىلاتىنىڭ &ndash؛ ولارعا كەتپە دەپ داۋ ايتا المايسىڭ. ؛

بىزدىڭ اۋىل ۇيا ەدى كيەلى ءبىر,

تەڭىز بويى, بۇيراتتى جيەگى قىر.

ونەگەلى ۇل مەنەن قىز ءوسىرىپ,

شاڭىراعىنا قۇت قونعان ءۇي ەدى كىل.

جىگىتتەرى ءمارت مىنەز, جانى سەرى

جالعىز ارمان &ndash؛ ەرىم دەپ تانىسا ەلى.

بۇرىن ءبىزدىڭ اۋىلدا ءار ازامات

بۇكىل ەلدىڭ ارى مەن نامىسى ەدى.

 ؛

يا, فاريزا اپام جىرلاعانداي بۇگىندەگى ەلىمىزدىڭ ارى مەن نامىسى وسى اۋىلدان شىققان تۇلعالار. وعان داۋ جوق. ءبىراق اۋىل &ndash؛ قازاقتىڭ التىن ۇيا بەسىگى ەمەس پە؟ اۋىل ءبىزدىڭ ارقاسۇيەر &ndash؛ الاتاۋىمىز بولعان جوق پا؟ نەگە ءبىز وسى اۋىلدان ايرىلىپ بارامىز؟ باسقاسىن بىلاي قويعاندا وندا ءبىزدىڭ اكە-شەشەمىزدىڭ, اتا-بابامىزدىڭ زيراتى قالعان جوق پا؟ جۇماحان نۇرلى-حان ايتقانداي:

سۇيەگىن تاستاپ بابانىڭ

جەتىم قالدى مولالار.

شىمشيدى كەيدە ساراڭ مۇڭ

ساعىمداي بولىپ جوتالار...

و, اباي!

اۋىل جايلى وسى مۇڭ مەنىڭ دە جۇرەگىمدى شىمشيدى. قۇداي ونىڭ بەتىن ءارى قىلسىن &ndash؛ كۇندەردىڭ كۇنىندە ەگەر ەلىمىزدە اۋىل قۇرىعان ؛ كۇنى &ndash؛ قازاق ەلى دە تاريح بەتىنەن جوعالا ما دەپ قورقام... مەنىڭ ايتىپ تۇرعانىم ناعىز قازاق, سۇتتەي ۇيىعان بەرەكەلى دە, مەرەكەلى قازاق قوي.

قاسيەتتى اباي! قۇدىرەتتى اباي!

تاريحقا ءمالىم بۇرىن قازاقستاندا 1916 ؛ جىلى ؛ قوي &ndash؛ 18,7 ملن, جىلقى &ndash؛ 2,6 ملن, قۇس &ndash؛ 44,3 ملن ەكەن. ياعني 1913 جىلى ساناقتا قازاق حالقى 4 ملن بولسا, بۇگىندە رەسپۋبليكادا 18 ملن-نان دا ارتىق. ال, مال سانى 2-3 ەسەگە ازايعان. ءبىز ايتا بەرەتىن امەريكادا اسىرەسە اۆستراليا الەمدە ءبىرىنشى ورىندا. 180 ملن مال بار جانە دۇنيە جۇزىنە ەكسپورتقا مال ەتىن شىعارىپ وتىر. ولارعا قاراعاندا وسى مال باعۋ, تورت-تۇلىك ءوسىرۋ بۇل ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدان قالعان كاسىپ ەمەس پە؟ نەگە ءبىز وسى اتا كاسىپتى جوعالتۋدىڭ الدىندا تۇرمىز؟

قۇدىرەتتى اباي!

بۇرىن قازاقستاندا كولحوز سوۆحوزدار بولعان. ياعني ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ وزەگى وسى اۋىل-تىن. جانە اۋىلداعى ءومىر قىز-قىز قايناپ تۇراتىن. ءار اۋىلدا بالاباقشا, مەكتەپ, كىتاپحانا, اۋرۋحانا, مادەنيەت ءۇيى بولاتىن. كۇندىزگى وقۋ, جۇمىستان شارشاپ ەل-جۇرت كينوعا بولماسا اۋىلعا كەلگەن كونسەرتكە اعىلاتىن... قايران اۋىل!!! ءيا اۋىلداعى ءار اعايىننىڭ تويى بارىنە ورتاق بولاتىن. ەگەر بىرەۋ-مىرەۋ ومىردەن وتسە, بۇكىل اۋىلدىڭ تاي-تۇياعى قالماي سول قارالى ءۇيدىڭ اۋلاسىنان تابىلاتىن... ءيا ايتپاقشى ءبىز ءۇشىن ەڭ قاسيەتتى اۋىلدىڭ قارتتارى ساعي جيەنباەۆ جازعانداي:

ەردىم ءبىر سيقىر قالامعا,

شىعاردىم بەلگە جىر كوشىن.

بولعام جوق الاڭ, دالامدا

اۋليە قارتتار جۇرگەسىن.

جاندى عوي باعى دالانىڭ,

سەندەرگە قۋات, دەم بەرسىن.

كيەسى دە ونىڭ سەندەرسىڭ,

يەسى دە ونىڭ سەندەرسىڭ.

قايران عانا قارتتارىم... سەندەر دە كۇزگى كارى تەرەكتىڭ جاپىراعىنداي سەلدىرەپ از قالدىڭدار-اۋ...دوسحان دوسىمنىڭ ءانى قۇلاقتان كەتەر ەمەس...

و, اباي! قاسيەتتى اباي!

وزىڭ ايتشى مىنا جاھاندانۋ زامانىندا, جوعالماۋدىڭ قانداي جولى بار؟ قالاي عانا وسى ءبىر وتپەلى قيىن كەزەڭنەن امان-ەسەن وتەدى ەكەنبىز؟

قالقامان سارين ەسىمە تۇسەدى.

اۋىلعا باردىم... بالا كۇندەرىم كەكىلدى,

الدىمنان شىقتى. اق جاۋىن جۋىپ بەتىمدى,

الاقانىما تامشىسى جىلى تيەدى,

اياۋلى انامنىڭ اپپاق جاۋلىعى سەكىلدى.

يا... اكىمدەرىمىزدى بىلمەيمىن, ال اقىندارىمىز وسىلاي اۋىل جايلى تەبىرەنەدى. قالادا جۇرسە دە كوڭىلدەرى سول دالادا باياعى اۋىلدا... بەۋ, دۇنيە...

يا, جەرىمىزدىڭ استى دا, ءۇستى دە تۇنىپ تۇرعان بايلىق. ال, ءبىراق ءبىز نەگىزىندە اگرارلى ەل ەمەس پە ەدىك؟ الەمدە جەر كولەمى جاعىنان 9-شى ورىندا تۇرمىز عوي. كۇنى كەشە عانا اۋىل شارۋاشىلىعى ىلگەرى دامىعان رەسپۋبليكا بولعانىمىز بارشاعا ايان. ميلليونداپ, ميلليونداپ استىق وراتىنبىز. ءتىپتى ءبىر كەزدە قوي سانىن 50 ملن-عا جەتكىزبەك بولدىق. ەڭبەگى باعالانعان قانشاما سوسياليستىك ەڭبەك ەرلەرى بولدى. 1986 جىلى قازاقستاندا 1792 ادام ەڭبەك ەرى بولعانى بەلگىلى.

قايران نۇرمولدا الدابەرگەنوۆ كوكە! ءبىزدى كەشىر... ءبىز سىزدەر سالعان سول جولدىڭ, اۋىلدىڭ بەرەكەسىن كەتىرىپ الدىق-اۋ... سىزدەر بىزدەر ءۇشىن &ndash؛ بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ تەر توكتىڭىزدەر. شۇكىر.. ءقازىر دە جوق ەمەس... ؛ بارشىلىق. ءبىراق ءوزى قالادا تۇرىپ, كەزىندە جەر-جەردى ساتىپ العاندار اۋىلدى قالاي كوگەرتپەك؟ بىلاي قاراساڭ ءبارى &ndash؛«؛كرۋتوي»؛. ءبىراق قايسىسىنىڭ جانى اۋىرىپ سول اۋىلدىڭ قامىن ويلاپ جاتار دەيسىڭ؟! ءيا... بار... ءبىراق از...

جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ سياقتى كوكەمدەر از... رەتى كەلگەسىن ايتىپ قالايىن ءقادىرلى جاقا, سىزگە مىڭ العىس... كەزىندە قازاقتىڭ نامىسىن وليمپيادا دا كوتەرىپ ەدىڭ. ؛ ەندى بەيبىت ؛ ومىردە دە اۋىل ءۇشىن جانىڭدى بەرىپ ءجۇرسىڭ! جاساي بەر جاقسىلىق كوكە!

و, اباي!

قازىر بىزگە ؛ شەت ەلدەن ميلليونداپ ينۆەستيسيا كەلىپ جاتىر. ءبىراق سونىڭ قانشا پايىزى اۋىلعا جەتتى؟ الدە ورتا جولدا ۇستاعاننىڭ قولىندا, تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتىپ اكىم-قارانىڭ تانىس-تامىرلارىمەن جوق بولا ما؟ ؛ مەن بىلمەيمىن. ءبىراق بىلەتىنىم ءبىر-اق نارسە... ول ءقازىر ءدال ءقازىر اۋىلدى &ndash؛ اۋىل شارۋاشىلىعىن كوتەرۋ كەرەك. بۇل ماسەلەنى ەرتەڭگى ۇزىن ارقان كەڭ تۇساۋعا قالدىرۋعا بولمايدى. كەيدە مەن مىنا ۇكىمەتتىڭ جينالىسىن الىستاعى ءبىر اۋىلدا وتكىزسە دەپ ارماندايمىن. سەبەبى وسى ۇكىمەتتىڭ مۇشەلەرىنڭ ءبارى بولماسا دا جارتىسىنان كوبى اۋىلدا بولماعاندار. قازىرگى اۋىلدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنەن حابارسىز دەسە &ndash؛ مەن تاڭقالمايمىن. جانە ءاربىر مينيستر &ndash؛ ول كىم بولسا ول بولسىن. ءار ايدا, تىم بولماسا 3 ايدا ءبىر كۇن اۋىلعا بارىپ كورۋى ءتيىس. قونۋى كەرەك. ويتكەنى &ndash؛ اۋىلدا ءبىزدىڭ &ndash؛ وتانىمىز! قازاقستان تەك قالالاردان تۇرمايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ؛ ەڭ الدىمەن &ndash؛ حالقىمەن سوسىن &ndash؛ اۋىل, ورمان, دالا, شولدەر مەن كولدەر. اۋىل ول &ndash؛ جۇرۋگە جارامسىز جولدار مەن ارمانى ازايعان وتانداستارىمىز.

و, اباي! قاسيەتتى اباي!

تاعى دا وزىڭە حات جازعانىم سىرلاسسام دەگەنىم بولار... حاتىمنىڭ سوڭىن قالقامان ساريننىڭ ؛ ولەڭىمەن بىتىرەيىن.

تۋعان اۋىل, سەن ءۇشىن تەر توكپەدىم,

كەشىر مەنى, كەش مەنى, سەن تەكتى ەلىم!

بىر ساعىنىش مازالاپ ەرتەلى-كەش,

جۇرەدى ىلعي جانىمدى ورتەپ مەنىڭ.

تۋعان اۋىل. ءبارى ەستە... بالالىق شاق,

قالاعا كەپ قاڭعىردىق قالام ۇستاپ.

كەشىر مەنى, كۇناسىز بالالىعىم,

قالا المادىم اۋىلدا ساعان ۇقساپ.

بۇگىندە بار قازاقتىڭ جۇرەگىنىڭ ءبىر بولشەگى وسىلاي بوپ تۇر ءقادىرلى اباي!

ارتىق ايتسام سوگە كورمە.

قۇدىرەتتى اباي! ؛

قاسيەتتى اباي!

حاكىم اباي!

تالعات تەمەنوۆ,

قر حالىق ءارتيسى, پروفەسسور