ەرلان تولەۋباي: اقتوتى حانىمعا ايتقانىم ايدالاعا كەتكەن جوق

رۋحتى كوتەرەتىن پاتريوتتىق اندەر جازىپ جۇرگەن ەرلان تولەۋباي اتتى كومپوزيتور بار. بالالىق شاعى شەكارانىڭ سىرتىندا وتكەن, اتامەكەنگە ازامات بولعاندا تابان تىرەگەن. سودان با, اندەرىنىڭ قۋاتى بولەك, كەۋدەسىن كەڭەستىك ساياساتتىڭ ۇشقىنى شالماعان كىسىنىڭ كومەيىنەن شىققانداي اسەرلى ەستىلەدى. شىعارماشىلىعى شامىرقانىپ تۇرعانىن قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى اقتوتى رايىمقۇلوۆاعا جازعان حاتىنان بايقاعانبىز. رەداكسيامىزعا شاقىرىپ, سۇحبات الۋىمىزعا نەگىزگى سەبەپ تە وسى بولدى.

&ndash؛ ەرلان مىرزا, وسىدان ءبىرشاما ۋاقىت بۇرىن قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ نازارىنا ءبىر ەمەس, ەكى حات جولداعانىڭىزدان حاباردارمىز. مينيسترگە قايتا-قايتا حات جازۋعا نە تۇرتكى بولدى؟

&ndash؛ دانالىعى مەن دارالىعىنا دالەل بولار سيپاتتى وتكەن كۇندەردىڭ سۇلباسىنان قالقىپ الاتىن حالىقپىز. ويتكەنى قازاق وتكەن زاماندا ءور ەدى. ويتكەنى قازاق ىلگەرىدە ايباتتى كورىنەتىن. ەلدى بىرلىككە باستاپ, جۇرتتى جۇمىلدىرۋعا ۇندەيتىن اقىن-جىراۋلاردىڭ اۋزىنان شىققان ءار ءسوز قازاقتىڭ قۇلاعىنا قۇيىلعانى بىلاي تۇرسىن, قانىنا ءسىڭىپ كەتەتىن. ەلى مەن جەرىنىڭ بۇتىندىگى ءۇشىن باسىن بايگەگە تىككەن باتىرلاردىڭ ەرلىگى ءان مەن كۇي ارقىلى زاماننان زامانعا كوشىپ وتىردى. قازاق ءومىردىڭ قۇپياسىن ونەر ارقىلى ۇعىندى. بابالار اماناتىن جانىنا ءتۇيىپ ءوستى.

مىسال رەتىندە ايتايىن, ءوزىڭىز بىلەسىز, ماعجان اقىننىڭ «؛جاستارعا»؛ دەيتىن عالامات ولەڭى بار. ونىڭ عالاماتتىعى سول, «؛مەن جاستارعا سەنەمىن»؛ دەگەن تەگەۋرىندى تىركەس ۇران, دابىل سيپاتىندا ءار شۋماق سايىن قايتالانىپ كەلىپ وتىرادى. بۇل ءسوز رۋحتى وياتپاي قويمايدى. جانعا ساۋلە تۇسىرەدى, جۇرەككە جىگەر بەرەدى. سەبەبى اقىن ارتقان سەنىمنىڭ وزەگىندە جاۋاپكەرشىلىك جۇگى دە بار. سوندىقتان دا شىعار, سماعۇل سادۋاقاسوۆتىڭ «؛ماعجان &ndash؛ قازاق جاستارى وي-ساناسىنىڭ ءامىرشىسى»؛ دەيتىنى.

&ndash؛ جاڭىلماسام, ءسىز ماعجاننىڭ سول ولەڭىنە ءان جازدىڭىز؟

&ndash؛ ءيا. ءبىراق وعان نە تۇرتكى بولدى؟ ءبىز سول داۋىلپاز اقىننىڭ دابىلدى جىرىن جاستاردىڭ بويىنا سىڭىرە الدىق پا؟ جاستاردى وتانشىلدىققا, ەل مەن جەردى سۇيۋگە ۇندەيتىن, وزدەرىن بولاشاق قازاق ەلىنىڭ يەسى رەتىندە سەزىنۋىنە ۇمتىلدىراتىن بۇدان اسقان قانداي ولەڭ كەرەك؟ وسى وي مەنى كوپكە دەيىن مازالادى. ءوزىم ارعى بەتتە تۋىپ, شەكارانىڭ سىرتىندا ءوسىپ, اتامەكەندى اڭساپ جەتكەن قازاقپىن. ەتجاقىندارىم ءالى دە قىتايدا. ەلىمنەن نە الام ەمەس, نە بەرەم دەپ كەلگەن ۇلدىڭ ءبىرى ەدىم. بەرەرىم &ndash؛ بويىمداعى ونەرىم عانا. بۇعان دەيىن جيىرمادان اسا ءانىم جارىققا شىققان ەكەن. ۇزاق تولعانىستان كەيىن ماعجان جۇماباەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان «؛مەن جاستارعا سەنەمىن»؛ ءانىم ومىرگە كەلدى. تىڭدارماندار (الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى) جىلى قابىلداعان ءتارىزدى. ءبىرقاتار زيالىلار باتاسىن بەرىپ, العىسىن ايتتى. «؛مىناۋىڭ ناعىز «؛ماعجاننىڭ مارشى»؛ ەكەن دەستى. «؛الاشتىڭ ارمانىن ورىنداعان ەكەنسىڭ»؛, «؛ماعجاندى تىرىلتكەن ەكەنسىڭ»؛ دەستى. ءبىراق...

&ndash؛ ءبىراق ماعجاننىڭ جىرىنا جازعان ماقتاۋلى ءانىڭىز ءمينيستردىڭ قۇلاعىنا جەتپەي قويدى ما؟

&ndash؛ ءدال ولاي دەۋگە بولماس. ويتكەنى استانادا وتىرعان مينيستر قازاق دالاسىنىڭ قاي تۇكپىرىندە قانداي ءان جازىلىپ جاتقانىن قايدان ءبىلسىن! مەنى شامداندىرعان باسقا ماسەلە. «؛مەن جاستارعا سەنەمىندى»؛ ەشبىر تەلەارنا, ەشبىر راديو («؛قازاقستان»؛ ارناسى مەن «؛شالقار»؛ راديوسى تۇساۋىن كەسكەنىن قوسپاعاندا) قاجەت ەتپەدى. اسىرەسە «؛جاستار جىلىنىڭ»؛ تۇسىندا جاستاردىڭ رۋحىن كوتەرەر دۇنيەنىڭ كەرەكسىز بولعانىنا تاڭدانباۋ مۇمكىن بە؟ قازاقستانعا كەلىپ, كوپ نارسەگە تاڭدانعان, كوپ نارسەگە شامدانعان قازاقپىن. تاڭدانىس تۋدىرعان جايتتىڭ ءبىرى &ndash؛ يدەولوگيانىڭ باستى قۇرالى سانالاتىن تەلەارنالارعا جەڭىل-جەلپى, جارقەتپە اندەردىڭ ءوتىمدى كەلەتىنى. كىم بىلەدى, توي-دۋماننىڭ كورىگىن قىزدىراتىن جەڭىل دۇنيەلەر دە كەرەك شىعار... ءبىراق ءومىر تەك تويدان تۇرمايدى عوي... توي ۇرپاقتى تاربيەلەي الا ما؟

&ndash؛ بۇل ويىڭىزدى قوس قولداپ قولدايمىن. «؛ەۋرازيا»؛ ارناسىنداعى «؛1 سۇراق»؛ باعدارلاماسىندا وسى ماسەلە جونىندە ايتتىڭىزدار. ءبىراق سودان نە وزگەردى؟

&ndash؛ انەكي, وزىڭىزدە ايتىپ وتىرسىز, وزگەرگەن ەشتەمە جوق. ءداستۇرلى ءانشى ەرلان تولەۋتاي اعام, كۇمىس كومەي ءانشى ارداق يساتاەۆا اپكەم بار, شىرىلداپ وسى ماسەلەنى قاۋزادىق. ايتۋىنداي ايتتىق. ءبىراق سونى تىڭداپ جاتقان كىم بار؟ تىڭدارمان مەن كورەرمەندى تاربيەلەۋى ءتيىس تەلەارنا مەن راديوعا جەڭىل-جەلپى اندەر كەرەك, ال رۋحتى اندەر, قازاقتىڭ قازاق ەكەنىن تانىتاتىن اندەر قاجەتسىز, ولار بوساعادا قالادى. بۇل جونىندە تاڭدى تاڭعا سوعىپ ايتۋعا بولادى. مىڭ مىسال, ءجۇز دالەل كەلتىرۋگە بولادى.

&ndash؛ قىسقاسى, مينيسترگە حات جازۋىڭىزعا نەگىزگى سەبەپ وسى ما؟

&ndash؛ ءدال ايتتىڭىز. وسى!

&ndash؛ ەندەشە ءسىز حاتتىڭ بارار جەرىن شاتاستىرىپ العان جوقسىز با؟ تەلەارنا مەن راديو, جالپى, باق اتاۋلى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنە ەمەس, اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنە قارايدى عوي؟

&ndash؛ ونى بىلەم. وزگەگە ەمەس, اقتوتى رايىمقۇلوۆاعا جولداۋىمنىڭ سەبەبى بار. ونى سول حاتىمدا دا ايتتىم. «؛ەگەر مادەنيەت سالاسىنىڭ تىزگىنى ءسىزدىڭ قولىڭىزدا بولماسا, مەن بۇل حاتىمدى جازباۋىم دا مۇمكىن ەدى. سەبەبى ءسىز ونەردىڭ ءتول پەرزەنتىسىز. قۇرمانعازى اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىن ءتامامداپ, ەڭبەك جولىڭىزدى دا وسى قاسيەتتى شاڭىراقتان باستادىڭىز. قازاقى ناقىشتىڭ ەرەكشەلىگىن قالتقىسىز ۇعىناسىز, دالا سازىنىڭ سيقىرىن سالماقتاي بىلەسىز»؛ دەدىم. استىنا كوپشىك قويعانىم ەمەس, بۇل شىن ءسوزىم. ويتكەنى بۇل كىسى بارشا قازاققا بەلگىلى قالامگەر راحمەتوللا رايىمقۇلوۆتىڭ پەرزەنتى. ءسوز ءقادىرى مەن ساز قۇدىرەتىن بالا كۇنىنەن بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن ادام. ەندەشە ونەرگە وسىنداي تۇلعانىڭ جانى اشىماسا, كىمنىڭ جانى اشيدى؟! ءان مەن كۇيگە, حالىقتىق ونەرگە قاتىستى ماسەلەگە كەلگەندە مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ سىرت قالۋى قانشالىقتى ورىندى؟ تەلەارنانىڭ تىزگىنى وزگە مينيسترلىكتە بولعاننىڭ وزىندە ەل اۋقىمىندا وتەتىن مادەني شارالار از با؟ حالىققا كەرەك دەپ تاپقان دۇنيەنى مادەنيەت مينيسترلىگى ءوزى دارىپتەي الماي ما؟ مىنە, وسىنداي ساۋالدار مەنىڭ قولىما قالام الدىردى.

&ndash؛ ناتيجە بار ما؟ جاۋاپ الا الدىڭىز با؟

&ndash؛ العاشقى حاتىم «؛قامشى»؛ پورتالى مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشام ارقىلى جاريالاندى. جاسىراتىنى جوق, ءبىر اي كۇتتىم. قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىم-تىرىس. سوسىن ەكىنشى حاتىمدى جاريالادىم. ەكى كۇن وتپەي جاتىپ-اق ءمينيستردىڭ كەڭەسشىسى ەرلان جۇرىنباەۆ دەگەن ازامات قوڭىراۋ شالىپ, «؛جاقىندا الماتىعا كەلەمىن, ءوزىم حابارىن بەرەمىن»؛ دەدى. سونىمەن كەزدەستىك.

&ndash؛ قۇپيا بولماسا, ءان-جىردان وزگە تاعى قانداي تاقىرىپتا سويلەستىڭىزدەر؟

&ndash؛ قۇپيا تۇگى جوق, كوپ اڭگىمە ايتىلدى. ەرلان جۇرىنباەۆ كوشەلى ازامات ەكەن. «؛شۇكىر دەپ ايتايىن, قازىرگە دەيىن جيىرماعا جۋىق ءانىم جارىق كورسە, سونىڭ دەنىن كوپشىلىك جىلى قابىلدادى. «؛كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى»؛ ءانى ارقىلى تانىلعان يبراگيم ەسكەندىر ەكى ءانىمدى ورىنداپ ءجۇر. ەركىن شۇكىمانوۆ اعام ءبىر ءانىمدى قابىل الدى. جالپى, مەن ناسيحاتتا ءزارۋ جان ەمەسپىن, ماعان كەرەگى &ndash؛ ماعجان اماناتىنىڭ الاشقا جاڭعىرىپ جەتكەنى. جاستاردىڭ جۇرەگىنە ورنىققانى. بۇل جالعىز مەنىڭ ەمەس, مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ دە كوكەيىندەگى شارۋا بولۋى ءتيىس سەكىلدى. ۇلتتىق ناقىشى, رۋحتى بوياۋى بار دۇنيەلەردىڭ پارقىن تەلەارنالار تۇسىنبەسە دە, مادەنيەت ءمينيسترى ۇعىناتىن شىعار دەگەن ءۇمىتىمنىڭ بولعانىن جاسىرمايمىن»؛ دەدىم.

ەرلان مىرزا, بۇل ويىمدى قوشتادى. ءان مەن ونەردەن بولەك, مادەنيەت سالاسى, قازىرگى قوعام, شەتەلدەگى قازاق ماسەلەسى ت.ب قوزعالدى.  ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛

&ndash؛ سونىمەن شەشىلگەن ماسەلە بار ما؟

&ndash؛ مۇنداي ماسەلەلەر ءبىر كۇننىڭ شارۋاسى ەمەس قوي. دەگەنمەن ءمينيستردىڭ كەڭەسشىسىنە بىرنەشە ۇسىنىس ايتتىم. ونىڭ ءبىرقاتارىن قابىل الدى. ەندى بىرنەشەۋىن مينسترگە جەتكىزەتىنىن, جاۋابىن از كۇندە ايتاتىنىن ءبىلدىردى. جاقسى جاڭالىقتاردى الداعى كۇندەردەن كۇتىپ وتىرمىن. ؛

&ndash؛ جاقسى جاڭالىقتارىڭىزدىڭ كوپ ءبولۋىن تىلەيمىن. ەندى سوڭعى سۇراق مىناۋ: مينيسترگە حات جازدىڭىز جاۋاپ الدىڭىز, سوزىڭىزگە قاراعاندا, ويىڭىزدا جۇرگەن ءبىراز ماسەلە شەشىلەتىن سەكىلدى. مۇنى ەندى باتىلدىق دەيىن بە, جانكەشتىلىك دەيىن بە, وسى مىنەزدىڭ توركىنىن قايدان ىزدەسەم بولادى؟ ؛ ؛

&ndash؛ قىتايدا تۋىپ, قىتايدا ەرجەتتىم. جات ەلدىڭ ۇيرەنەتىن دە, جيرەنەتىن دە جەرى كوپ. وزىمە ۇنايتىن ءبىر تۇسى &ndash؛ ۇلتقا, مەملەكەتكە كەرەك دۇنيەگە اسا ىجداحاتپەن قارايدى. وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ءان-جىرلارىن, ءسالت-داستۇرىن دارىپتەۋگە كەلگەندە الدارىنا جان سالمايدى. ۇلتتىق ونەردى مەملەكەتتىڭ بايلىعى دەپ بىلەدى. ال بىزدە وسى بار ما؟ ەگەر جوق بولسا, ونى نەگە سۇراۋعا بولمايدى؟ مۇنى باتىلدىق دەي المايمىن, ءبىراق سۇراماسام وسالدىق بولۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى مەنىكى &ndash؛ جەكە باستىڭ شارۋاسى ەمەس.

ارمانىم &ndash؛ قازاقتىڭ باقۋاتتى دا, وركەنيەتتى ەل بولۋى. ماقساتىم &ndash؛ سوعان ۇلەس قوسۋ. ۇلەس قوسقاندا دا, وتكەندى ءتىرىلتۋ ارقىلى, جوعالىپ بارا جاتقان قۇندىلىقتاردى باعالاۋ ارقىلى, ۇلتجاندى الاش ارىستارىن دارىپتەۋ ارقىلى ۇلەس قوسۋ. وسى ماقساتتا مەن ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «؛قايدا ەدىڭ؟»؛ ولەڭىنە, ماعجان جۇماباەۆتىڭ «؛جاستارعا»؛ ولەڭىنە ءان جازدىم. اندەرىمنىڭ دەنى قازاقتىڭ رۋحىن جانۋعا, نامىسىن وياتۋعا ارنالدى. «؛مەن قازاقتىڭ بالاسى»؛, «؛جانىم قازاق»؛, «؛الەمدە بار قازاقتا ءبىر وتان بار»؛, «؛ساعان كەلدىم اتاجۇرت»؛, «؛اۋىلعا ساعىنىش»؛ سىندى اندەرىم ءدال وسى نيەتپەن جازىلدى. «؛جانىم قازاقتا»؛ ايتىلعانداي «؛ارمانىم جوق, استىندا ولسەم كوك تۋدىڭ»؛ دەپ اتامەكەنگە اسىقتىم. شەكارادان وتكەندە قاسيەتتى توپىراقتى ءسۇيىپ, قارا جەرگە ساجدە جاساپ, دۇعا قىلعان اداممىن. حاليپا التايدىڭ, مۇستافا وزتۇرىكتىڭ ىزىمەن كەلگەن قازاقپىن.

&ndash؛ اڭگىمەڭىزگە راحمەت!