بۇل قالانى كورگەن دە ارماندا, كورمەگەن دە ارماندا... (فوتو)

كوكونىستىڭ ءتۇرى مول, باعاسى ارزان

سان جىلدارعا جالعاسقان ۇلى ساعىنىشقا تولى حيكايالاردى شەرتىسىپ, ؛ ءتۇن ورتاسى اۋعاندا ؛ دەمالدىق. ەرتەڭىندە كۇن جەكسەنبى. تۇرىكشە پازار كۇنى ياعني بازار كۇنى. بۇل كۇنى بۇكىل دۇنيە لىقىلداعان بازار بولادى دەپ ويلاپ قالسام, بولجامىم قاتە كەتىپتى. بازار كۇنى بازارداعىلار نەگىزىنەن دەمالادى ەكەن. ءىشىنارا دۇكەندەر عانا ساۋدا-ساتتىق جاسايدى ەكەن. ال, ازىق-تۇلىك دۇكەندەرى, جەمىس-جيدەك جايما بازارلارى جىلدىڭ 360 كۇنىندە لاۋلاپ تۇراتىن كورىنەدى.

بۇل كۇنى تۇستەن بۇرىن اپايىممەن بىرگە جەمىس-جيدەك, كوكونىس بازارىنا باردىم. بازاردا نە كەرەكتىڭ ءبارى بار. قۇدايدىڭ حيكمەتىمەن جەۋگە جارالعان اششى-تۇششىنىڭ ءبارى تۇرىك جەرىنەن تابىلاتىنداي. ونىڭ ۇستىنە بازار باعاسى وتە ارزان.

ارى حيميالىق دارىلەر قوسىلماعان ونىمدەر ەكەنى مەنمۇندالاپ تۇر. سورەلەرى سامساعان بازاردان اپايىم ەكەۋىمىز از عانا اقشاعا ءبىر قاپ كوكونىس ونىمدەرىن سىقاپ الىپ قايتتىق. بازار ۇيگە جاقىن ماڭدا. اتاجۇرتتان كەلگەن باۋىرىنىڭ اۋزىنا بار ءدامدىنى توسەۋدى ويلاعان, جانى جايساڭ ءساميعا اپام ءبىزدىڭ قازاقستاندا كوپ كەزىگە بەرمەيتىن جەمىستەردى تاڭداپ الدى.

جول ءجۇرۋدى الماتىلىقتاردان ۇيرەنسە بولادى

بۇل كۇنى تۇسكى قوناعاسىعا ۇشاقجايدان قۇشاق جايعان ەرلان مىرزا ۇيىنە شاقىرىپ ەدى. تۇرعان جەرى گۇنەشلىدەن تىم الىس ەمەس ەكەن. مينيبۋسبەن (شاعىن اۆتوبۋس) جالعىز ءوزىم تۇڭعىش رەت جول ءجۇرىپ بارا جاتىرمىن. قوعامدىق كولىكتەردىڭ ۇلكەنى- كىشىسى ءبارى دە زاماناۋي تالاپقا ساي جاڭارتىلعان. قارا ءتۇتىنىن بۇرقىلداتىپ وكىرىپ-باقىرىپ, قينالىپ, ؛ جولاۋشى تاسىپ جۇرگەن اۆتوبۋس كەزىكتىرمەدىم. دەگەنمەن, ءسوزدىڭ رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىك. قالا ءومىرىنىڭ مادەنيەتى جاعىنان ءبىز قازاقستان حالقى الدىڭعى دەڭگەيدە ەكەنبىز.

ىستامبۇلدىڭ قاربالاس ءومىرى ادامداردىڭ سىيلاسىمدىلىعىنا دا سالقىنىن تيگىزگەن سياقتى. اۋەلگى ءبىر بايقاعانىمىز, بۇل قالادا جاياۋلار جۇرەتىن الا سىزىقتى ەلەپ-ەسكەرىپ جاتقان جۇرگىنشى از. كوشەنىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن كەسە كولدەنەڭ ءوتىپ جاتقان ادامداردى كورەسىز. ال, قىزىل-جاسىل باعدار شىراققا ادامدار كوپ قارامايدى. كولىكتەر سيرەي بەرگەندە توپىرلاپ وتە شىعادى ەكەن.

ول جاعىنان قىتايدىڭ قالا مادەنيەتىن ەلەستەتىپ جىبەرەدى. اۆتوبۋس ىشىندە ايەلدەرگە, ۇلكەندەرگە ورىن بەرۋ دە تىم سيرەك. جاستار دا, جىگىتتەر دە اكەسىنىڭ تورىندە وتىرعانداي شالجيىپ, ءمىز ماقپاي وتىرسا تاڭدانباڭىز. مىڭ جىل بويى ءىرى قازاندا قايناعان حالىقتىڭ وسى ءبىر ىڭعايسىز ادەتىنە باستابىندا ءىش تارتىپ تا قالاسىز. ءبىراق, بۇل ىستامبۇل جۇرتى كۇللى تۇرىك دۇنيەسىنە, باتىس الەمىنە وكىلدىك ەتپەسى دە بەلگىلى. كوشەدە, ءيا كولىكتە كەز كەلگەن جولاۋشىدان ءجون سۇراساڭىز, سىزگە قۋانا-قۋانا كومەكتەسەتىنى دە بار.

ۇي باعاسى قولجەتىمدى

ەرەكەڭنىڭ ۇيىندە قوناق بولۋ بارىسىندا مەنىڭ تۇيگەنىم, قالا وسىنشا ۇلكەن بولعانىنا قاراماستان, بۇل جەردە ءۇيدىڭ باعاسى نۇر-سۇلتانداعى سياقتى ايعا ءىلىنىپ تۇرعان جوق. ءۇيدىڭ كىرە اقىسى دا ءقولجپتىمدى كورىنەدى. اعىنان جارىلعان ازاماتتىڭ وتاۋىندا سۇبەلى اڭگىمەلەر ايتىلدى. ؛ كەشكە قاراي سارا الا تاكسيدەن بىرەۋىن ءمىنىپ, كوزىم دە بويىم دا ۇيرەنىسە باستاعان كۇنەشلىگە كەلدىم. ؛

الەمدىك رەيتنيگتە الدىڭعى قاتاردا تۇراتىن ءىرى قالا ىستامبۇل ودان ءارى كەڭەيىپ بارادى. 2000 جىلداردىڭ باسىندا قالانىڭ ەڭ شەتى دەپ تانىلاتىن, كوپ قازاقتىڭ قۇت مەكەنى گۇنەشلى بۇگىنگى تاڭدا قالانىڭ قاق ورتاسى سياقتى. اتتاپ باسقان جەرىڭىز قىزۋى ءبىر ساتكە باسىلمايتىن بازار دۇنيەسى. قىسقاسى, ءۇيدىڭ ماڭىنان قۇستىڭ سۇتىنەن باسقانىڭ ءبارى تابىلادى. ال, ەندى ءبىر قىزىعى, ادامدار قانداي دا ءبىر توپتاۋ ساتۋ دۇكەنىن ىزدەپ سابىلمايدى. كوشەدە ەكى دۇكەننىڭ ءبىرى توپتاپ ساتۋ, كوتەرمە ساۋدا بازارى. شاعىن عانا دۇكەندەردەن الەمنىڭ ءار جەرىنە تاۋارلار تولاسسىز جونەلتىلىپ جاتادى ەكەن.

بۇل قالادا الاقانداي جەردىڭ ءوزى ات باسىنداي التىننان قىمبات.  ؛ادامدار ءجۇز شارشىدان ارتىعىراق جەر ساتىپ الىپ, بەس-التى قابات ءۇيدى تىك تۇرعىزىپ, وعان تايلى-تۇياعىمەن ءبولىنىپ ورنالاسادى ەكەن. ؛ قوعامى جالپى جاقتان تىنىش. دەگەنمەن, ۇرى-قارىسى, قاراقشى, توناۋشىسى دا جوق ەمەس سياقتى. ەسىكتەردەگى نەشە قابات قۇلىپتار سونى مەڭزەيتىندەي.

ىستامبۇلداعى ەڭ ساۋلەتتى قۇرىلىس مەشىت بولىپ سانالادى. الاقانداي جەر التىننان قىمبات بولعانىنا قاراماستان, كەز كەلگەن شاعىن اۋدانداردا, كوشەلەردە, سوقپاقتاردا بيىك مۇنارالى مەشىتتەر بوي سوزىپ تۇرادى. ءار ۋاقىت ناماز الدىندا كۇللى قالا مەشىتتەرى ءبىر تۇتاس ازان شاقىرادى. ؛ بارشىلىقتىڭ, تىرشىلىكتىڭ, قۇلشىلىقتىڭ داۋىسىن ەستىرتكەن وسىنداي سارايلارعا قاراپ تۇرىپ, ءوز تىزگىنى وزىندە بولماعان الىس-جۋىقتاعى وزگە دە تۇرىك بالالارىن ويعا الىپ ؛  ؛قوياسىز. دەگەنمەن, بۇل قالادا مەشىت ءومىرى قوعامداعى ءپاني تىرلىككە تيگىزىپ جاتقان كەدەرگىسى جوق سياقتى.

اتاقتى ىستامبول ۋنيۆەرسيتەتى

بىز ءوزىمىزدى شاقىرعان ىستامبۇل ۋنيۆەرسيتەتىنە باردىق. بۇل ۋنيۆەرسيتەت الەمدىك تىزبەدە الدىڭعى جۇزدىكتەن قىلاڭ بەرەتىن اتاقتى ءبىلىمجايلاردىڭ ءبىرى. ەستۋگە قاراعاندا, ۋنيۆەرسيتەتتە 250 مىڭ ستۋدەنت بار ەكەن. تەك ءبىز باراتىن ءبىر عانا فاكۋلتەتىندە 16 مىڭ ستۋدەنت وقيدى دەيدى. قالانىڭ ؛ كونە ىستامبۇل جاعىنا ورىن تەپكەن اتالمىش وقۋ ورداسى تاريحى تەرەڭدە جاتقان اقساراي, فاتيح سۇلتان اۋماقتارىنا بىتىراي ورنالاسقان. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرىلىستارى تىم كونە. تاريحتىڭ سان عاسىرىن ارتقا تاستاعان وقۋ عيماراتتارى ەسكى مەن جاڭانىڭ ؛ وبىسكەن تۇسىندا قاسقايىپ تۇر.

الماتىدان كەلگەن سەگىز ماگيسترانت شاقىرۋ قاعازىمىزدى ەسىكتەگى قىزمەتكەرلەرگە ؛ كورسەتتىك. ولار بىزگە بىردەن ەسىگىن ؛ ايقارا اشا ؛ قويعان جوق. مەن ءوزىم كىرۋگە رۇقسات الىپ, ادەبيەت فاكۋلتەتىنە باردىم. ول جەردە الماتىدا ۇزاق جىل تۇرعان, ورىسشا جاقسى سويلەيتىن ءبىر تۇرىك مۇعالىممەن جولىقتىم. ؛ وسى مينۋتتا ءسال كىدىرىپ ويلانىڭىزشى. الماتىدا تۇرىپ, ورىسشا جاقسى ۇيرەنىپ العان. ال, مەنىمەن قازاقشا سويلەسپەيدى. جانە ماعان ايتادى, «؛الماتىدان كەلگەن, ورىسشا بىلمەيتىن قازاقتى تۇڭعىش كورىپ تۇرمىن»؛ دەپ. ؛ قارالتقىم جىگىتپەن قىزىارقتاسىپ ەشتەڭە دەسپەدىم. ءبىر تۇرىك ستۋدەنتىن ماعان ەرتىپ قويا بەردى. بۇل ستۋدەنتتىڭ اتى &ndash؛ ءقادىر. ءوزى تالپىنىپ قازاقشا جانە ورىسشا ۇيرەنىپ ءجۇر ەكەن. ءوزى ىڭعايى كەلسە, كەلەشەكتە الماتىعا بارىپ وقىعىسى كەلەدى ەكەن. سوندىقتان, ورىسشا ءبىر اۋىز ءسوز قوسىپ سويلەمەسە ءىشى اۋىراتىن ءبىزدىڭ قوعامعا كىرۋگە ؛ ەرتە باستان قامدانىپ, ؛ قوس ءتىلى  ؛&ndash؛ ؛ قوس ؛  ؛قاناتىن قومدانىپ جۇرگەن سياقتى.

سونىمەن, ءقادىردىڭ باستاۋىندا ادەمى ارىپتەس قىزداردى ەرتىپ, ىستامبۇل ؛ ۋنيۆەرسيتەتى ءال-فارابي ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ابدۋللا قىزىلجىككە جولىقتىق. ابەكەڭ ءابۋناسىر زامانىنان قالعان كونە ءبىر عيماراتتا وتىرادى ەكەن. ءبىراق ەجەلدەن جەتكەن بۇل قۇرىلىس وتە ادەمى كورىندى بىزگە. ديرەكتور ءبىزدى وتە جىلى قابىلدادى. ازىن-اۋلاقتى سالەمدەمەمىزدى بەرىپ, الماتىداعى قازاق تۋعانداردىڭ سالەمىن جەتكىزدىك. ون كۇنگە ساباقتار ورنالاستىردى. قاتىسۋعا ءتيىستى بىرنەشە حالىقارالىق كونفەرەنسيالارعا جولداما بەردى. ءبىزدىڭ دە وسى ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرى سياقتى قولجەتىمدى باعامەن تاماقتانىپ تۇرۋىمىز ءۇشىن, بۇرىشتاما قاعاز جازىپ بەردى. ؛ ايتارعا بولماسا الىستان ؛ ات تەرلەتىپ كەلگەن جولاۋشىلارعا بۇل دا ۇلكەن جاردەم. قۋانىسىپ قالدىق.

 ؛بۇل كۇنى ءقادىر باستاعان ستۋدەنتتەردىڭ جول باستاۋىمەن ءبىز ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ىشىمەن تانىستىق. سول ۋنيۆەرسيتەتتە قازاق جانە قىرعىز تىلدەرىنەن ساباق بەرەتىن وراز اعامىزبەن, كونە تۇرىك ءتىلىن وتەتىن مەحمەت ولمەز مىرزامەن جولىقتىق. ءبىزدى تاڭداندىرعان ءبىر نارسە, بۇل ءبىلىمجايدا ءار فاكۋلتەتتىڭ جەكە-جەكە كىتاپحانالارى بولادى ەكەن. اتى فاكۋلتەت كىتاپحاناسى بولعانىمەن, ونىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر مۇراجاي ىسپەتتى. كىتاپحانادا الەمدەگى ۇلكەن تىلدەردىڭ سوزدىكتەرى, تاريحي ەڭبەكتەر سامسىپ تۇر. اراسىندا ءبىزدىڭ ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنان شىققان «؛قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگى»؛ كوزگە وتتاي باسىلىپ تۇر. الاش وردا تۋرالى كىتاپتار ىزدەتتىم. 1970 جىلى جارىق كورگەن جالعىز كىتاپ تابىلدى. ارينە, بۇل ءبىر عانا فاكۋلتەت كىتاپحاناسى عوي.

وسىدان كەيىن, ءبىز ۋينۆەرستيتەت ستۋدەنتتەرىنە ارنالعان اسحانادان ءدام تاتتىق. ءارقايسىمىز 3,5 ليرادان (245 تەڭگە) اقشا تولەپ, ستۋدەنتتىك داستارقانعا جايعاستىق. بۇل جەردە تاماقتى تاڭداپ جەيمىن دەپ ويلامايسىز. دايىندالعان قويۋ-سۇيىق تاماقتى ىدىسىڭىزعا سالىپ بەرەدى. ادام سىرەسىپ وتىرعان كوپ ۇستەلدەردىڭ بىرىنەن ورىن بۇيىرسا, سوندا وتىرىپ, بۇيىرعان استان اۋىز ءتيىپ, اۋجال تاباسىز. ۇستەلدىڭ ۇستىندە ىشۋگە ارنالعان سكلار, ناندار ءتىزىلىپ تۇرادى ەكەن.

بايازيتتىڭ بويىنداعى كوپ مۇراجاي

تۇسكە دەيىن وسىنشالىق تانىسۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەننەن كەيىن, ەندى ءبىز تۇرىك قىزى گۇماينانىڭ جول سەرىك بولۋىمەن جاقىن ماڭداعى تاريحي ورىندارعا قىدىردىق. اتتاپ باسساڭىز, مۋزەيلەر مەن مەشىتتەر, كونە قۇرىلىستار, بىر-بىرىمەن بوي تالاسىپ, كىسىنى ەرىكسىز باۋرايدى. جىپكە تىزگەن مارجانداي ءبارىن ءتىزىپ ايتىپ شىعۋ دا مۇمكىن ەمەس. جول بويى بىرنەشە مۋزەيگە كىردىك. بايازيت داڭعىلىنىڭ بويىنان ىركەس-تىركەس ورنالاسقان باي مۇراعات ۇيلەرىن كوردىك. مۇراجايلاردىڭ اۋلاسىندا زامانىندا ەل تاعدىرى ءۇشىن, ۇلكەن ەڭبەك تىندىرعان اتاقتى ادامداردىڭ مازارلارى قاز-قاتار جايعاسقان. ءبارىنىڭ باسىنا ءمارمار تاستارمەن بەلگى ورناتىلعان. كوبى 14 عاسىردا داۋرەن سۇرگەن تۇلعالار. قالانىڭ قاق ورتاسىندا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلەتىن جولاۋشىلاردىڭ تاڭدانىسىن وياتىپ, قارا جەردىڭ قوينىندا ماڭگىلىك ۇيقىعا ەنگەن. وسى ورايدا وسىدان جەتى عاسىر جىل بۇرىن باقيلىق بولعان حاليفات قاراكوكتەرىنىڭ مۇرتى ويىلماعان قورعاندارىنا قاراپ وتىرىپ, ءبىزدىڭ ارعىسىن ايتپاعاندا كەشەگى سەكسەن جىل بۇرىن ەلىم دەپ ەڭىرەپ, جات قولىنان مەرت بولعان سايدا سانى, قۇمدا ءىزى قالماعان تۇلعالاردىڭ تاعدىرى ەسكە كەلەدى.

ادامزات پاراساتىنىڭ جەمىسى &ndash؛ اياسوفيا مەشىتى

كونە دۇنيەنىڭ كوز سۇرىندىرەر كەلبەتىنە تاڭدانا دا, تامسانا دا قاراۋمەن, جاعاداپ وتىرىپ ءبىز اتاقتى ؛ اياسوفيا مەشىتىنە جەتتىك. ادامزات اقىل-پاراساتىنىڭ ۇلى جاۋھارى ىسپەتتى اياسوفيانىڭ اينالاسى تولعان ادام. الەمنىڭ ءار ەلىنەن كەلىپ تاماشالاۋشىلاردىڭ اياسوفيانى سوقپاي وتەتىندەرى جوق سياقتى. 72 ليراعا (5000 تەڭگە) بيلەت الىپ, كوپ جۇرگىنشىمەن بىرگە ىشكە ەندىك. ەكى ءىرى ءدىننىڭ, نەشە ونداعان ءىرى مادەنيەتتىڭ, بىرنەشە يمپەريانىڭ تاريحىن باستان وتكىزىپ, اقىرى ادامزاتتىڭ ورتاق قۇندى مۇراسىنا اينالعان بۇل مەشىتتىڭ وسىنشاما اتاقتى بولۋىندا سان مىڭداعان سىر جاتىر. مەنى قاتتى تاڭداندىرعانى دا, بۇل مەشىتتىڭ قۇرىلىسى.

الىپ ءمارمار تاستاردان جاسالعان ەدەنى ءبىر تاڭداندىرسا, كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن جينالعان ءزاۋلىم عيماراتتىڭ ساۋلەتى كىم-كىسىگە دە تاڭداي قاقتىرادى. قۇرىلىستىڭ بيىكتىگى مەن كۇمبەزىندەگى عاجايىپ ورنەكتەر, حريستيان ءدىنىنىڭ الىپ شىركەۋى بولىپ تۇرعان كەزدەگى ايسا پايعامبارعا قاتىستى نەشە ءتۇرلى سۋرەتتەر, كەيىن مۇسۇلمانداردىڭ اتاقتى مەشىتىنە اينالعانداعى التىن ارىپپەن ورنەكتەلگەن قاسيەتتى دۇعالار. كىرىپ-شىعاتىن وتە ۇلكەن ەسىكتەر مەن شىعىپ تۇسەتىن داڭعىل جولدارى وسىدان مىڭ جىل بۇرىنعى ادامزات وركەنيەتىنىڭ قانشاما جوعارى دەڭگەيگە جەتكەنىن پايىمداپ بەرەدى.

الەمدەگى ەڭ اتاقتى ارحيتەتۋرلار جينالىپ, اقىلداسا وتىرىپ جوبالاعان-اۋ دەيسىز. اياسوفيانى كورگەن دە ارماندا, كورمەگەن دە ارماندا. تۇرىك مەملەكەتى سوڭعى مىڭ جىلدىقتا ەشكىمگە كەۋدەسىن باستىرعان جوق. ۇلى سوعىستار بۇل ەلدىڭ تەرريتورياسىن شارپىمادى. اسىرەسە, سوعىستىڭ قيراتقىش بومبالارى ىستامبۇلدى اينالىپ ءوتىپ كەتتى. سودان دا بولار, حاليفاتتىق داۋىردەگى مۇرالاردىڭ مۇرتىن بالتا شاپپاعان.

اينالاڭىز تۇگەلدەي وتكەن تاريحتىڭ كۋاسى. وتكەن زاماننىڭ وزىعىن كوزىڭمەن كورىپ, توزىعىن كوڭىلگە ءتۇيىپ سەكەم الاسىڭ. مۇناراسى ايعا ءىلىنىپ تۇرعان ءاربىر قۇرىلىستار ادامدارعا وسىلايشا ءتالىم بەرىپ, اۋىر وي ارقالاتىپ اتتاندىرادى.

اق شاعي اياسوفيانىڭ ءىشىن ارالاپ ءبىر جارىم ساعاتتاي جۇردىك. تەك وسى ەستەلىكتى وقىپ وتىرعان سىزگە دە وسىنداي ءبىر ءساتتى ساپار بۇيىرۋىن تىلەيمىن. سەبەبى, وسىنداي ۇلى مۇرالاردى جازۋدا قىزىل ءتىلدىڭ ءوزى السىزدىك تانىتادى. كوزبەن كورمەگەن كىسىنى ايتىپ سەندىرۋ دە قيىن.

قۇرمەتتى وقىرمان, بۇگىنشە كيەلى شاھار تۋرالى وسىنشالىق بايان ەتتىك. ەندى ءمارمار تەڭىزدىڭ ۇستىندەگى تولقىنىستى كوڭىل-كۇيىمىز تۋرالى جازاتىن بولامىز.

ادىلەت احمەتۇلى

اقىن, ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى گرامماتيكا ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى ؛