جۇز جىلدان كەيىنگى جۇزدەسۋ

قالانى قاق جارىپ وتكەن ۇلكەن داڭعىلمەن جۇيتكىپ كەلەمىز. سەنبى كۇنى كوشەدە كەپتەلىس جوق ەكەن. انادولىدا تۋعان ءبىر قازاق پەن التايدا تۋعان ءبىر قازاقتىڭ اڭگىمەلەرىنىڭ جايى جاراسىپ-اق ؛ كەلەدى. قالانىڭ ۇلكەندىگىنە ءسوز جوق. ءبىر ساعاتقا جۋىق زىمىراعان تەمىر كولىك گۇنەشلىدەگى مەجەلى جەرگە كەلىپ توقتادى. الدىمىزدان اي ماڭدايلارى جارقىرىپ, مەنى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى كۇتكەن قاليما اپايىم مەن ءساميعا اپايىم شىقتى. التاي كوشىپ كەلگەندەي قۋانىپ, بەتىمنەن ءسۇيىپ, اۋىل-ايماق, بوتا-تايلاققا دەيىن قالدىرماي اماندىعىن سۇراپ جاتىر. قاليما اپايىم ماعان سالەمدەسۋ ءۇشىن, ىستامبولدان 600 شاقىرىم جەردەگى ساليحىلى قالاسىنان ارنايى تۇندەلەتىپ, جول ءجۇرىپ كەلىپتى.

اڭگىمەنىڭ وسى جەرىنە كەلگەندە از-كەم شەگىنىس جاساپ بايانداۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. 1930 جىلدارى التايداعى ەل دۇركىرەي كوشىپ, ءبىر توبى قوبداعا, ءبىر توبى بوعداعا, باسىم بولەگى باركولگە اۋا باستايدى. التىنى ات تۇياعىمەن توزا باستاعان, تۇگىن تارتسا ماي شىعاتىن, ەجەلدىڭ ەڭ كۇنىنەن بەرى قازاقتىڭ اتا مەكەنى بولعان وسىناۋ اسقار التايدان ەل ىرگەسى تىنىش بولسا, جۇرت جارىلا كوشەر مە ەدى؟ ارينە, عالامدىق ەكى سوعىستىڭ قارساڭىندا اسپان استىن شارپىعان قىزىل كوممۋنيزم ۇرانىمەن, قانشاما بەيۋاز حالىق قىرىلىپ, مەكەنىن تاستاپ بوسىپ كەتپەدى؟ سول قىرعىنشىلىقتىڭ جالىنى ماڭعاز تىرلىك مال باققان التاي قازاقتارىن شارپىماي قالعان جوق. ؛

1912 جىلى قىتايدا «؛چينحاي توڭكەرىسى»؛ دەگەن ءىرى توڭكەرىس ءجۇرىلىپ, وسىعان دەيىنگى 2000 جىلدىق پاتشالىق مەملەكەتتى قۇلاتىپ, سين (چيڭ) يمپەرياسى جەر قۇشادى. وسىدان كەيىن قىتاي مەملەكەتىندە قىرىق جىلدىق الاساپىران داۋرەن باستالادى. ەندى عانا قۇرىلعان ەكى پارتياسى قىرىق پىشاق بولىپ سوعىسىپ, ءبىر جاعىنان ورىس پەن جاپوننىڭ, ءبىر جاعىنان ەۋروپا مەن امەريكانىڭ تەكە تىرەسىندەگى جۇلقا تارتىستىڭ كوك لاعىنا اينالادى. وسىنداي اۋمالى-توكپەلى كەزەڭدە شەكارالىق ايماقتاردا تۇراتىن از ساندى ۇلتتار دەپ اتالاتىن قازاقتار قىتاي مەن ورىس يمپەرياسى اراسىنداعى ساياسي باقتالاستىقتىڭ قۇربانىنا اينالدى. دوسىڭ تۇر عوي جاۋىڭا دا تىلەمەيتىن جامان كۇندەردى ەندى العاشقى بولىپ التايداعى قازاقتار كوردى. قىايۇكىمەتى سىنىقتان سىلتاۋ ىزدەپ, قازاقتىڭ يگى-جاقسىلارىن, ەل باسشىلارىن تۇتقىنداپ, ءولتىرىپ, قاراپايىم حالىق اراسىنداعى قۇرالدى جيناي باستادى. التايداعى زۋقا باتىردىڭ باسىن الىپ, قارا كوپىرگە ءىلىپ قويىپ, قازاقتىڭ مىسىن باسۋى, اتاقتى عۇلاما, ءدىنباسى, اقىت قاجى ءۇلىمجىۇلىن تۇتقىنداۋى, حالەل, مانكەي سىندى ەل اعالارىن تۇرمەگە توعىتۋى, باركولدەگى ءالىپ شابىلعان وقيعاسى, ەسىمقان, ىرىسقان, اقتەكە, سۇلۋباي, سۇلەيمەن, وسپان باتىرلار باستاعان التايداعى ۇلت ازاتتىق سوعىسى, ت.ب. مىنە وسى بارىستاعى تولارساقتان قان كەشكەن, جانتالاسقا تولى وقيعالار, ايبىندى التايدى تاستاپ, «؛اعاجاي, التايداي جەر قايدا-ايلاپ»؛ بولىنە كوشۋگە سەبەپشى بولدى. حالىقتاڭ قاندى جاسى كيەلى توپىراققا توگىلىپ, اسپاننان جاۋماي جاسىل تۇسكەن اۋىر جىلداردا اعايىندار اراسى وسىلايشا بولىنە باستايدى. جىلپىعا ايان, وسى كوشتىڭ سوڭى ۇزاققا سوزىلىپ, تيبەت اسىپ, پاكىستانعا ءوتىپ, ول جەردە 15 جىلداي بايىرقالاپ, 1950 جىلداردان  ؛كەيىن تۇركيا ۇكىمەتى كوشىرىپ الا باستايدى. باركولدەن تيبەت ءۇستىرتى &ndash؛ بۇلانايعا (الەمدەگى ەڭ بيىك شوقى &ndash؛ گيمالاي) اۋعاندا 30 مىڭ ادام بولاتىن. ال, پاكىستاننان ىستامبولعا قاراي پويىزعا وتىرعاندا اپالاڭ-توپەلەڭ سۇراپىل قىرعىننان امان قالعانى 2400 قازاق عانا  ؛بولعان. وسىدان-اق, جەر الەمدى شارپىعان كوممۋنيزم جاۋگەرشىلىگىنىڭ قازاقتارعا سالعان اياۋسىز قىرعىنىنىڭ قانشاما اۋىر بولعانىن بىلۋگە بولادى.

التايدان باركولگە ؛ اۋعان ۇزىن-سونار كوشتىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ اۋلەتتەن اعايىندى ؛ ەكى كىسى كەتەدى. ۇلكەنى زيادان (1892 &ndash؛ 1979), كىشىسى ءماسالي(1901 - 2003). سول كەزدە اعاسى قىرىقتاعى قىلشىلداعان جىگىت, ءىنىسى وردا بۇزار وتىزداعى ازامات. اعاسىندا گۇلشەرى اتتى ءبىر قىز, جاقىپ اتتى ءبىر ۇل بولعان. ال, ىنىسىندە ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى بىرنەشە كىشكەنە بالالارى بار ەكەن. بۇل كىسىلەر وسى ۇركىن كوشكە دەيىن ءبىزدىڭ ۇيمەن اۋىلى ارالاس, مالى قورالاس وتىرعان ەكەن. سەبەبى,م بۇل ەكى كىسى مەنىڭ اتامنىڭ اعا-ىنىلەرى سياقتى ەكى اتادان بارىپ قوسىلاتىن, ەت جاقىن باۋىرلارى بولاتىن. ءبىزدىڭ ءۇي ياعني اتام حالەلدىڭ ءۇيى اباق كەرەي جانتەكەيدىڭ ءبىر كىشى اتاسى سانالاتىن بوقاي رۋىنىڭ قارا شاڭىراعى بولعاندىقتان, باسقا جاقىندارى كوشىپ-قونعاندا اعايىننىڭ جانىنان الىستاماعان. ەل باسىنا كۇن تۋىپ, ەل ەكىگە ءبولىنىپ, اعا مەن باۋىر ايىرىلا كوشكەنگە دەيىن داستارقانداعى ءدانى, ورىستەگى مالى بولىنبەگەن. اقىرى, ولاعاي دا بۇلاعاي اۋىر جىلدار بىر-بىرىنەن اداستىرادى. وسىنداي ءبىر ۇزاققا سوزىلعان قيامەت جىلدار كەلە جاتقانىن ەرتە سەزگەن داڭعىل كوكىرەك قاريالاردىڭ نۇسقاۋىمەن, بولىنە كوشۋ الدىنداعى ەل بىر-بىرىمەن احرەتكە دەيىن انتتاسىپ, بىر-بىرىنە بالالارىن بەرىپ, شالعايلاپ كەتسەك تۋىستىقتىڭ دانەكەرى بولسىن, كونەنىڭ كوزىندەي تۋىستىقتىڭ كوپىرى بولسىن دەپ, كوكىرەكتەرى قارس ايىرىلا قوشتاسادى. مەنىڭ اتام حالەل مەن اجەم قازينە ۇلكەن ءۇي ۇستاپ وتىرعاندىعىنان بولار, ءمۇرسالي دەگەن ءبىر بالاسىن وسى اعايىندى ەكى كىسىگە بەرەدى. ؛ وسىلايشا مەنىڭ ياعىني بۇگىن سىزگە ىستامبولدا كورگەن-بىلگەنىن جازىپ, عاسىر بۇرىن ايىرىلىپ قالعان اعايىنىمەن قايتا جۇزدەسىپ وتىرعان اۆتوردىڭ اكەسىنىڭ تۋعان اعاسى, بابا جوسىنى ارقىلى اۋعان ەلدىڭ كوشىنە ىلەسىپ كەتە بارادى.

سونىمەن, ۇلانعايىر ەل ۇزاق كوشىپ باركولگە مەكەندەنەدى. وقتىڭ زۋىلى ول جەردە دە تىنىشتىق تاپتىرماي, قىتاي اسكەرلەرىمەن كەسكىلەسكەن قاندى شايقاستار بولادى. تالاي ەرلەر جەر جاستانىپ شەيت بولادى. بەسىكتەگى بالا دا, اۋليەلى قاريادا قاندى قىرعىندا وپات بولادى. مىنگەن كولىك, ارتقان تۇيە, ايداعان مال قىرىلىپ, كەي اۋىلداردىڭ تۇندىگى اشىلماي, قان تەڭىزىنە باتادى. اتاقتى ءالىپ ۇكىردايدىڭ (باسشىلىق لاۋازىم اتى) بەيعام جاتقان اۋىلىن ءبىر تۇندە قىرىپ كەتكەن قىتاي اسكەرىمەن ەندى ەشۋاقىتتا ىمىرالاسۋدىڭ جولى كەسىلەدى. جاستىعىن الا جاتىپ سوعىسىپ, ەرەۋىل اتقا ەر سالعان قازاق بالاسى دا شيبورىدەي قاپتاعان قيساپسىز جاۋدى  ؛قانعا بوكتىرەدى. تالاي رەت جاۋدىڭ بەتىن تويتارىپ, تولعامالى الا بالتا قولعا الىپ, توپ باستاعان ۇلكەندەر كوشتىڭ بەتىن مۇسىلمان ەلدەرىنە قاراي تۇزەيدى.

جالپى ارىسى التاي, بەرىسى ساۋان, باركولدەردەن شىعىپ, تاكلاماكان ءشولىن كوكتەي ءوتىپ, ؛ قىتايدىڭ گانسۋ, چيڭحاي ولكەلەرىن باسىپ, دۇنيەنىڭ جوتاسى اتاعان گيمالاي ۇلى شىڭىنان اسقان قازاق كوشى ءبىر عانا ەمەس, بىرنەشە دۇركىن بولادى. وسى بىرنەشە كوشتىڭ ەڭ العاشقىلارىنىڭ ءبىرى &ndash؛ قىتاي ؛ قولىنان مەرت بولعان ءالىپ ۇكىردايدىڭ ۇلى ەلىسقان باستاعان كوش ەدى. انادولى جەرىنە جەتكەنشە اسا اۋىر شىعىندارمەن قۇرباندىقتار بەرگەن, باسقان جولى, اسقان شىڭى اۋىر قاندى جورىق سانالعان كوش تە وسى بولاتىن.

وسى الاساپىران كوشتە اعايىندى زيادان مەن ءماسالي ءۇيى بار بولاتىن. اۋىر قىرعىن ءبىر اۋلەتتەن كەلە جاتقان ەكى تۇياق قوي دەپ اينالىپ ءوتىپ كەتۋشى مە ەدى؟ ؛ زياداننىڭ وتباسى وق پەن وتتان امان-ەسەن وتەدى. دەگەنمەن, قىزى ۇزاتىلىپ بارعان اۋىل باركولدە قالادى. ال, ءىنىسى ءماساليدىڭ ءۇيى اۋىر قۇرباندىق بەرەدى. ايەلى مەن ءتورت بالاسى بىردەي جاۋ قولىنان وپات بولادى دا, ءقادىر اتتى جالعىز ۇلى ەكەۋى عانا سوپايىپ كوشكە ەرەدى. اسپاننان ۇشاق, جەردەن اسكەر قورشاعان ءبىر اۋىر ايقاستا ء ؛قادىر دا جاۋ قولىنا تىرىدەي تۇسەدى. ال, كوش توقتاۋسىز جىلجي بەرەدى. كەيىن وسى قادىرمەن بىرگە جاۋعا تۇتقىن بولعان ءبىر كىسى, «؛قانىشەر دۇشپان ؛ قولعا تۇسكەن جاستاردى ۇرىپ-سوعىپ قاتتى قينادى. سونداي اۋىر قيناۋلاردىڭ بىرىندە ءقادىر قولى كىسەندەلگەن كۇيى كوز الدىمدا جان تاپسىردى دەپتى»؛ كۇرسىنىپ.

ارتتا قالىڭ جاۋ, الدا الىپ تاۋ, مىڭ باتپان قيىندىقار كەشىپ ەلىسقان كوشى پاكاستان جەرىنە جەتەدى. الىپ گيمالايدا ىستان قىرىلىپ, پاكىستاندا ىستىقتان قىرىلىپ ايتەۋىر ەس كەتىپ, جان شىققاندا قالعان از عانا اۋىل تۇتىندەرىن قايتا تۇتەتىپ, تىرشىلىكتەرىن باستايدى. سول جەردىڭ ۇكىمەتى دە بارىنشا شارت-جاعدايلارىن ازىرلەپ, قىسپاقتان قاشىپ امان جەتكەن مۇسىلمان جۇرتىنا وڭ قاباق تانىتادى. بالالار قولعا تۇسەدى. وشكەن وتتار قايتا جانىپ, وتاۋلار تىگىلىپ, جالعىز قالعاندار ءۇيلى-باراندى بولادى. بەس بالا مەن ايەلىنىڭ اۋىر قازاسىنان الاپات قايعى ارقالاعان ءىنىسى ماساليگە ەت جاقىن اعاسى, سۇراپىل سوعىستاعى دەمەۋشى قورعانى زيادان, التايدان ەل اۋعاندا حالەل (مەنىڭ اتام) بەرگەن ءمۇرساليمدى بەرەدى. حالەلدەن زيادانعا, زياداننان ماساليگە بالا بولعان, جانى جايساڭ بوزبالا دارقان پەيىلىمەن, سالماقتى مىنەزىمەن ماساليگە جاقسى سەرىك بولادى.

 ؛ماسالي وسى پاكىستان جەرىندە قايتا ۇيلەنەدى. قۇداي قارالى كوشپەن بىرگە اۋىر كۇندەردى باسىنان وتكىزگەن وسى اعايىندى ەكى كىسىنىڭ جانۇياسىنا ەندىگى تاڭدا باقىتتى عۇمىر سىيلايدى. اعاسى زياداننىڭ كەمپىرى قايتىس بولعان. جالعىز جاقىبىمنىڭ قىزىعىن كورسەم بولادى دەپ, قايتا باس قۇراماعان زيەكەڭ, ءىنىسى مەن ۇلىنىڭ تىلەۋىن تىلەپ, ەل ورتاسىندا اتى زاتىنا ساي سىيلى عۇمىر كەشەدى. ال, ولگەنى ءتىرىلىپ وشكەنى جانعانداي بولعان ءماساليدىڭ وتاۋىندا وسىندان كەيىن ون بالا ومىرگە كەلەدى.

مەن گۇنەشلىگە كەلگەندە الدىمنان شىققان ەكى اپايىم سول ءماساليدىڭ ەكى قىزى ەدى. قاليما اپاي 1945 جىلى پاكىستاندا, ماسەكەڭنىڭ ەكىنشى ايەلىنەن تۋعان تۇڭعىش قىز. ال, ءساميعا ون بالانىڭ ىشىندەگى تۇركيادا تۋعان كىشى قىزدارىنىڭ ءبىرى. ءماسالي اتامىز بالۋان دەنەلى, سوم تۇلعالى, ءىرى ادام بولعان. سونداي تەكتىلىگىنىڭ, سۇيەكتىلىگىنىڭ ارقاسىندا وسىناۋ الاپات داۋرەننەن امان وتسە كەرەك. تۋابىتتىىرىلىگىمەن, ءوز ورتاسىندا بالۋان بولعان ءماسالي 1945 جىلدار شاماسىندا پاكىستاندا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ جاۋرىنى جەر يىسكەمەگەن ءبىر اتاقتى بالۋانىمەن بەلدەسەدى. ايى وڭىنان تۋعان ماسەكەڭ قارسىلاسىن اساۋ جامباسقا سالىپ الىپ ۇرادى. سول كەزدە جەرگىلىكتى جۇرتشىلىق ماسەكەڭدى ماشيناعا وتىرعىزىپ الىپ, اتاقتى بالۋانىمىز دەپ, اۋىل-ايماقتى ارالاتىپ تانىستىرعان دەسەدى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن جۇرت ءماساليدىڭ بالالارىن «؛بالۋاننىڭ بالالارى»؛ دەپ اتايدى ەكەن. ءماسالي مەن اعاسى زيادان تۇرىك ەلىندەگى تىنىستى تىرشىلكتەرىندە بالا-شاعانىڭ بۇعاناسى قاتىپ, قاناتتارى تولىسقان سوڭ, بىرنەشە رەت قاجىعا بارىپ, قۇداي بەرگەن ۇزاق عۇمىرلارىن جاساپ, ۇرپاقتارى ونگەن توپىراقتا ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتتى. زياداننىڭ جاقىبىنان تاراعان ۇلى-قىزدار بۇگىنگى تاڭدا وسىپ-وركەندەپ جاتىر.

وسى ەكى اعايىندى كىسىدەن تاراعان ۇرپاقتار بۇگىندە تۇركيا, فرانسيا, گەرمانيا, شۆەساريا ەلدەرىندە تۇرادى. اتاي كەتەر بولساق, قاليما ساليحىلىدا, ءساميعا ىستامبول گۇنەشلىدە, ءقۇرمانالي پاريجدە, قالەل شۆەساريادا, باسقا ۇل-قىزدارى دا وسى سەكىلدى ءىرى قالالاردا باي-باقىتتى ءومىر كەشىپ جاتىر. ال, وسىندا اتى اتالعان ءقۇرمانالي اعامىز 2007 جىلى قىتايداعى التاي, شىڭگىل, باركول جەرلەرىندە تۇراتىن بارلىق تۋىستاردى تاۋىپ, اپكەسى قاليمانى, ايەلى نۇرايدى ەرتىپ, اعايىن-باۋىرمەن قاۋىشىپ قايتقان بولاتىن. وتكەن 2018 جىلى قاراشادا قازاقستانداعى تۋىستاردى دا تاۋىپ, ءدام تاتىسىپ, اعايىننىڭ باسىن قوستىرعان. ءوزى كوپشىل, تۋىسشىل, اكە وسيەتىن ورىنداپ جۇرگەن جارقىن ؛ ءجۇزدى كىسى. ول كىسى مەن ىستامبولدان اتتانعانشا پاريجدەن ارنايى كەلىپ, ماعان كەزدەسۋدى جوسپارلاپ وتىر. ال, ءىنىسى حالەلدىڭ اتى كەزدەيسوق ەمەس. ءماسالي اقساقال تۇركيا جەرىندە قۇداي بەرگەن كوپ بالاسىمەن, ەل-جۇرتىمەن بىرگە, ۇلى تۇرىك ەلىندە تىنىش, جايلى, قوڭىر قالتا عۇمىر كەشىپتى. التايداعى اعاسى, قارا شاڭىراقتاعى حالەلدى ۇمىتپاي, ۇرپاقتار ساباقتاسىپ, جالعاسىپ, ءتانىپ-بىلىسىپ ءجۇرسىن دەپ, ەڭ كەنجە بالاسىنا حالەل دەپل ؛ ات قويىپتى. سول حالەل اعامىز دا بىزبەن جۇزدەسكەلى ىستامبۇلعا ۇشاق بيلەتىن دايارلاپ, قومدانىپ وتىر ەكەن.

اتام حالەل بەرگەن ءمۇرسالي اتتى ۇلدىڭ ۇيلەنىپ ۇرپاقتى بولۋىنا تارعالاڭ تاعدىر ۇلگىرتپەيدى. وتىز جاسقا دەيىن ەكى اكەسى زيادان مەن ماساليگە ۇلكەن دەمەۋ بولىپ, قيىن جىلداردى بىرگە وتكىزەدى. التايداعى ءبىزدىڭ ۇيدەن ءسابي كۇنىندە ۇلى ساپارعا شىققان, مەنىڭ اجەمنىڭ اي ديدارلى ۇلى, اكەمنىڭ تۋعان اعاسى وسىلايشا تۇركياعا جەتكەن الەمدىك رەكوردتار كىتابىنا ەڭ ۇزىن كوش بولىپ ەنگەن, قيلى زامان كەرۋەنىندە ءجۇرىپ, وتىزدان وتە بەرە اۋىرىپ قايتىس بولادى. ءارۋاعى مىڭ بولعىر قانشاما بوزداقتار سول ءبىر الاقۇيىن عاسىردا وت كەشتى. قانشاما ەسىل ەرلەر, ايداي ارۋلار, قانشاما تەكتى قازاقتىڭ تەڭدەسسىز ۇل-قىزدارى وپات بولدى. تەك بەيىشتە نۇرى شالقىسىن تەڭدىك جولىندا قۇربان بولعان شەيتتەردىڭ.

دانا كوكىرەك قازاعىمىزدىڭ تاعى ءبىر قاستەرلى سالتىن ايتىپ وتۋگە تۋرا كەلىپ وتىر. مەنىڭ اجەم قازينە باقانبايقىزى 2003 جىلى 102 جاسىندا ومىردەن ءوتتى. عاسىر جاساعان اياۋلى انامىز كۇللى اۋىل-ايماقتىڭ اناسى بولدى. ؛ بۇكىل اۋىل سول كىسىدەن اقىل سۇراپ, باتا الاتىن. ول كىسىدەن اۋىلدىڭ تەنتەكتەرى يمەنىپ, تەكتىلەرى كوپ كەڭەسەتىن. اتا ءداستۇر سالتتان ەشۋاقىتتا اۋىتقىماعان اپامىز توعىز اي, توعىز كۇن كوتەرگەن بالاسىن, اعايىننىڭ جاقىندىعىى ءۇشىن زيادانعا بەرسە دە, ولە-ولگەنشە وسى ءبىر سىردى بىزگە ايتپاعان بولاتىن. تەك ءبىزدىڭ ۇلكەندەر وزگە دە عاسىر جاساعان كىسىلەردىڭ اۋزىنان, وسى ءبىر حيكمەت حيكايانىڭ بارىن ەستيدى. ال, اتامىز حالەل جارىقتى 1985 جىلى قايتىس بولعانعا دەيىن, ءبىزدىڭ اكەمىزگە, وتكەن عاسىر باسىنداعى كوشكە ءماسالي, زيادا دەگەن ەكى تۋىسىنىڭ ەرىپ كەتكەنىن, ەل اراسى جالعانسا سولاردىڭ ۇرپاقتارى جونىندە قۇلاقتارىڭ تۇرىك بولسىن دەگەندى كوپ رەت ايتادى ەكەن. دەگەنمەن, جاراتاقانعا بەرگەن انتىنان جازباستان اتامىز, سول كوشتە ءوزىنىڭ بەل بالاسى كەتكەنىن ءتىس جارىپ اۋزىنان شىعارمايدى. ال, ءماسالي مەن زيادان اقساقالدار دا نەشە رەت التايداعى ءبىزدىڭ ەلگە حات جازىپتى. ءبىراق, مويىنى ۇزاق جولدان ول حاتتار ءبىزدىڭ ۇيگە جەتپەگەن سياقتى. كوپتى كورگەن اعايىندى ەكى اقساقال دا كوزدەرى جۇمىلعانشا, التايدان حالەل دەگەن بوقايدىڭ ۇرپاقتارىن تابىڭدار, سولار سەنىڭ قارا شاڭىراقتارىڭ دەگەندى ايتۋمەن بولادى. ءبىراق, ولار دا وتىزىندا و دۇنيەلىك بولعان ءمۇرساليدى حالەلدەن العان ەدىك دەگەندى ايتپايدى. ءبىراق, وسىنداي ءبىر سىرلى تاريح جاتقانىن كوشتە بولعان ؛ ۇلكەندەردىڭ اۋىزىنان اندا-ساندا شىققان ساتتەرى بار سياقتى.

گۇنەشلىدەگى اپايدىڭ جايعان داستارقانىنا جايعاسقانشا ارعى تاريحقا ءبىراز ات شالدىردىق. اينالىپ ءوتىپ كەتۋگە بولمايتىن زارعا تولى زامان اڭگىمەسىن ايتۋدا, اق شاڭداق تاريحتىڭ قۇيرىق-جالىن كۇزەپ ءسوز جازۋ وتكەنگە قيانات ؛ دەپ بىلدىك.

مەنىڭ كەلگەنىمدى ەستىپ, اياعى جەتكەن تۋىستار گۇنەشلىگە جينالدى. ال, ەۋروپاداعى ءىنى-قارىنداستارى تۇگەلدەي اشىق بەينەلى جەلىدە سالەمدەسىپ, بىرىنەن سوڭ ءبىرى اماندىق ءبىلدىرىپ, قۋانىسىپ, مارقايىسىپ جاتتى. وزدەرى 80 ميلليون تۇرىكتىڭ ورتاسىندا وتىرسا دا سالتتارىن جاقسى ساقتاعان. اقسارباستىڭ باسىن, جامباسىمەن قوسا تارتتى. الدىمنان اق ءمارمار شاشۋ شاشتى. ول ساتتەگى كوڭىل تولقىنىسىندا شەك جوق. قازاقشا مال سويۋ, ەت بۇزۋ, جىلىكتەۋدى تۇرىكتەرگە ءبىز ۇيرەتتىك دەپ ماقتانىپ تا الادى. بارلىق تاماقتاردى وتە ءدامدى جاسايدى ەكەن. ىشكەن-جەگەن ەشقايدا جەتكىزبەيدى عوي. دەگەنمەن اق تەڭىزدىڭ جاعاسىنا ءۇي تىككەن اعايىننىڭ داستارقانى مولشىلىق. ال, مەن بولسام جاس بولسام دا باس جەپ وتىرىپ, باسىمداعى ءىسىم مەن موينىمداعى جۇگىمنىڭ كوپ ەكەنىن ويلاندىم. كيلى داستارقاننىڭ سىرگەجيار باتاسىنان كەيىن اياۋلى اعايىندارىما ءبىر-بىر بالانى قازاقستاننان وقىتىڭىزدار دەدىم. ول ۋاقىت ەنشىسىندە.

بۇل جەردەگى قازاقتاردىڭ ءبارىنىڭ ەكونوميكالىق ەڭسەسى بيىك, ماتەريالدىق جاعدايلارى جاقسى. العاش تۇركياعا كەلە قالعاندا تۇرىك ۇكىمەتى ولارعا ءۇي, جەر بەرىپ, كاسىپ كوزدەرىن اشۋىنا مۇمكىندىكتەر جاراتقان ەكەن. كوپشىلىگى مال تەرىسىن وڭدەۋمەن اينالىسىپ, كەيىن كەلە تەرى ونىمدەرى تۇركيانىڭ جانە ەۋروپانىڭ برەندىنە اينالادى. ۇلكەندەردىڭ كوزى كەتكەن سوڭ دا سول كەزدە ولار قۇرعان زاۋود, فابريكالارعا مۇراگەر بولعان بۇگىنگى كىسىلەردىڭ كىرىس كوزدەرى جاقسى. ءۇي جالداپ, قالانى اينالا كوشىپ تەنتىرەپ جۇرگەن قازاقتار جوققا ءتان. قايتا قالادا بىرنەشە ءۇيى, بىرنەشە دۇكەنى بار كىسىلەر ۇيلەرىن كىرەگە (جالعا, ارەنداعا) بەرىپ قويادى ەكەن. جازدا تۇركيادا بولىپ, قىستا ەۋروپانى قىستايدى. كوبىندە ەكى ەلدىڭ تەڭ قۇقىقتى ازاماتتىعى بار. ۇلكەندەر ەكى ەلدەن دە زەينەتاقى الادى. مىسال رەتىندە ءبىر كىسىنىڭ گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىنان الاتىن زەينەتاقىسىن ايتا كەتەيىن. ول كىسى ايىنا 200 ەۋرو الادى ەكەن. ءبىزدىڭ 860 مىڭ تەڭگەمىز عوي. ودان سىرت تۇركيادا تورت-بەس ءۇيى بار. ءبىزدىڭ ء ؛بارىنىڭ ساۋدا-ساتتىعى, كاسىبى بار. ورتا بۋىندا وقىعان, زيالى, ينتەلەگەنسيا ازداۋ. كوبى بازار جاعالاعان جانە اتا داۋلەتىنە يە بولعاندار. ۇكىمەتتىك ورىنداردا, ءبىلىم, عىلىم وردالارىندا جۇمىس جاسايتىندار ەندى-ەندى كوبەيىپ كەلەدى. جاستار جاعى ەندى بىلىمگە دەن قويعان. قىسقاشا ايتقاندا, ماتەريالدىق بايلىق جەتكىلىكتى. ونىڭ ۇستىنە ىستامبول قالاسى كىم كىسىنىڭ دە تاسىن ورگە دومالاتاتىن قالا سياقتى. ايتەۋىر, اعايىننىڭ ءجۇزى جارقىن, ديدارى جايدارى ەكەن. ولارعا جەتىسپەيتىن ەكى نارسە سياقتى. قازاقى ءومىر ورتاسى جانە ءتىل. سەبەبى 20 ميلليوننان استام حالىق تۇراتىن, تەك تۇرىك تىلىندە عانا سويلەيتىن ۇلا شاھاردا, ۇلتشىل, پاتريوت تۇرىكتەر ورتاسىندا, ىعى-جىعى ورنالاسقان عيماراتتار اراسىندا سەن ون مىڭ قازاعىڭدى مىقسى بولساڭ قازاق كۇيىندە ساقتاپ كور. بۇل مۇمكىن ەمەس جاعداي. 50 جاستان تومەنگىلەر تىلدەن جۇتاي باستاعان. ال, جاڭا عاسىردان بەرگى تۋعان بالالار قازاقشا سويلەي المايدى. ال, باسقا ادامزاتقا كەرەكتى زاتتىق داۋلەت جايىن سۇراماڭىز. ول جاعىنان شۇكىرشىلىك. قازاق تىلىندە شىعاتىن گازەت-جۋرنالدار جوق. قازاقشا تەلە ارنالار جوق. بارىنەن دە ماڭىزدىسى قازاقشا مەكتەپتەر ەجەلدەن اشىلماعان. ول ەندى اشىلمايدى دا. سەبەبى نەشە ونداعان ميلليون كۇردتەر مەن ارابتار, اعىلشىن, فرانسۋزدار جانە باسقالار تۇرىكشە وقىپ جاتقان ىستامبۇلدا ءسىز قازاق مەكتەبى تۋرالى ايتپاي-اق قويىڭىز. وڭىنە قاراساڭىز مۇنداعى قازاقتاردىڭ ءبارى وزىڭىزدەن اۋماي قالعان. وزدەرى قاتتى تۋىسشىل, ۇلتشىل. ءبىراق, ىستامبۇلدى قورشاپ تۇرعان ءتورت تەڭىز سياقتى, توڭىرەگى تولعان تەڭىزدەي زور حالىق قوي.

وسى ءبىر اسەرلى ساتتەردى ايتپاي, جازباي كەتۋگە كىسىنىڭ ءداتى بارسىن با؟ وتكەن عاسىردىڭ بۇرقاسىندى بورانىندا ۇلى كوشكە ەرىپ كەتكەن جانى جاقىن جايساڭ تۋىستارىممەن, وسىلايشا كيەلى ىستامبۇل تورىندە جۇزدەستىم. قاراعاندا ءبىر شاعىن اۋلەتتىڭ, بىرنەشە اعايىندىلاردىڭ ءومىر تاريحى سياقتى كورىنەتىن بۇل حيكايا, شىن مانىندە, كۇللى قازاقتىڭ تاريحى. اپەرباقان عاسىرلاردا التاي مەن اتىراۋ اراسىنداعى قانى ءبىر قانداستارىمىز التىن باستارىن قاي بوساعاعا سوقپادى؟ بۇل قازاقپەن كەسكىلەسكەن ۇرىس سالماعان جاۋ بار ما؟ سوناۋ ۇشى-قيىرسىز تاريحتىڭ قانمەن جازىلعان ءبىر بولەگى, قۇدايدى جوققا شىعارىپ, اسپان استىن الەم تاپىرىق الەككە سالعان, الدامشى كوممۋنيزم ۇرانىمەن, تالاي ۇلتتىڭ ۇلىسىن كۇيرەتىپ, تالاي مەملەكەتتىڭ شاڭىراڭىن ورتاسىنا تۇسىرگەن الىپ رەجيمگە, تەك قانا ەرلىك رۋحتارىمەن قارسى تۇرىپ, قارالى كەرۋەن جولى ارقىلى جازىلعان ؛ تۇركياداعى قازاقتار تاريحى سانالماق.

قىمباتتى وقىرمان, ساپار ەستەلىگىمىزدىڭ بۇگىنگى بولىگىندە ىستامبۇلداعى ومىردەن گورى, وتكەن كۇنگە كوبىرەك ۇڭىلدىك. شىعارمامىزدىڭ ەندىگى بولەكتەرىندە, ءبىز سىزگە كوزىمىز كورىپ, كوكەيىمىز جازىپ العان ىستامبول ءومىرىن جازاتىن بولمىز!

ادىلەت احمەتۇلى

اقىن, ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى گرامماتيكا ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى ؛ ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛  ؛ ؛

وقي وتىرىڭىز, ؛&diams؛ىستامبۇلدا اداسۋ &ndash؛ ءبىر عانيبەت