راسۋل جۇمالى: قانداستاردىڭ «تاۋ-تاستى باسىپ وتتىك» دەۋى قيسىنعا كەلمەيدى

كۇنى كەشە قاستەر مۇساحان, مۇراگەر ءالىمۇلى اتتى ەكى ەتنيكالىق قازاقتىڭ قىتاي ەلىنەن قاشىپ, قازاقستان شەكاراسىن زاڭسىز كەسىپ وتكەنى بەلگىلى بولدى. بۇل تىركەلىپ وتىرعان العاشقى جايت ەمەس. سايراگۇل ساۋىتبايدىڭ ءىسى دە ءدال وسى جاعداي بويىنشا قوزعالعان. اتالعان دەرەكتەر تەك جۇرتشىلىققا جەتكەنى عانا. كوپشىلىك بىلمەيتىن, استىرتىن ءجۇرىپ جاتقان ارەكەتتەر قانشاما. بۇل رەتتە «؛قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك شەكاراسى قالاعان ادام كەسىپ وتە الاتىنداي قورعاۋسىز جاتىر ما»؛ دەگەن ساۋال ويعا ەرىكسىز كەلەدى. وسى جانە وزگە دە سۇراقتاردى بەلگىلى ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالىعا قويعان بولاتىنبىز.

&ndash؛ شەتەلدىك ازاماتتار مەملەكەتتىك شەكارانى قالاي زاڭسىز كەسىپ ءوتىپ جاتىر دەپ ويلايسىز؟

&ndash؛ بۇعان قاتىستى ناقتى مالىمەتتى شەكارا قىزمەتىنىڭ باسشىلىعىنداعى, ۇقك-داعى ادامدارعا قويعان دۇرىس بولار. ءوزىم اتالعان سالانىڭ مامانى بولماعاندىقتان ناقتى تاپ باسىپ بىردەڭە دەۋ قيىنداۋ. دەسە دە...

&ndash؛ ءسوزىڭىز اۋزىڭىزدا. "قامشى" پورتالى بۇگىن عانا وسى سۇراقتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە رەسمي حات ەتىپ جولدادى. ال سىزگە ساۋالدى بىلاي دەپ قويسام: بۇل ەلدىڭ شەكارا شەبىنىڭ السىزدىگىن بىلدىرە مە, الدە بۇنى جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىقپەن بايلانىستىراسىز با؟

&ndash؛ مەن ەكىنشى نۇسقامەن كەلىسەر ەدىم. بىلۋىمشە, شەكارا ەكى جاقتان دا تولىقتاي جابىلعان. كەشەندى تۇردە كۇزەتىلەدى. اسىرەسە, قىتايلىق تاراپتىڭ شەكارا قاۋىپسىزدىگىنە كەلگەندە تەحنيكالىق, ادامي رەسۋرسى مول. ءارى ولاردىڭ زاڭى دا قاتال. دەمەك شەكارادان جايباراقات ءوتۋ &ndash؛ وڭاي شارۋا ەمەس. سوندىقتان ونىڭ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى &ndash؛ اۋىز جالاسۋ, جەمقورلىق, پارا بەرۋ, الۋ سىندى دۇنيەلەر شىعار. كەز كەلگەن مەملەكەتتە جەمقورلىق, كورسە دە كورمەگەن بولۋ, پارا الىپ وتكىزۋ دەگەن بار نارسە.

&ndash؛ سوندا شەكارا اسىپ كەلگەن جىگىتتەردىڭ «؛تاۋ-تاستى باسىپ وتتىك»؛ دەۋى قيسىنعا كەلىڭكىرەمەيدى دەيسىز بە؟

&ndash؛ مەنىڭشە, قيسىنعا ونشا كەلمەيدى. سەبەبى ءبىز شەكارالاس جاتقان بەس مەملەكەتتىڭ ىشىندە تولىقتاي دەماركاسيا جاساعان ەل &ndash؛ قىتاي. كارتا جۇزىندە عانا ەمەس, ناقتى جەردە, مەكەندەردە ءتيىستى شەكارا بوگەتتەرى, تەكسەرىس ورىندارى ورناتىلعان. 2 مىڭ شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان قىتايمەن شەكارادا تولىقتاي تىكەنەك سىمدار جۇرگىزىلگەن. اۋىز جالاسۋى مۇمكىن دەپ تۇسپالداۋىمىزدىڭ سەبەبى &ndash؛ وسى. اۋىق-اۋىق قورعاستا ءىرى كونتراباندالىق دەرەكتەردىڭ اشكەرەلەنىپ تۇراتىنى وزىڭىزگە دە بەلگىلى شىعار. بۇل &ndash؛ اشكەرە بولعانى عانا.

&ndash؛ قىتايمەن عانا شەكارانىڭ تولىقتاي بەكىتىلگەنى تۋرالى ايتقاندارىڭىز, وزگە ەلدەرمەن شەكارانىڭ تۇبەگەيلى دەماركاسيالانباۋى قاتەر توندىرمەي مە دەگەن سۇراقتى تۋدىرىپ تۇر...

&ndash؛ مەنىڭشە, قاتەر توندىرەدى. كورشىلەرمەن دوستىق قارىم-قاتىناس قۇرۋ ماڭىزدى. ءبىراق قاۋىپسىزدىكتىڭ جالعىز عانا كەپىلى بۇل ەمەس. ءوز قاۋىپسىزدىگىنىڭ مىزعىماستىعىن ويلاعان ەل شەكاراسىن تولىقتاي بەكىتىپ الۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ ۇكىمەت ماسەلەگە جەتكىلىكتى دارەجەدە كوڭىل بولمەي وتىر. ءىستى قازىرگىدەن دە تەزىرەك شەشۋگە بولار ەدى. ءبىراق بۇل بىرتىندەپ جاسالىناتىن جۇمىس. وعان ۇلكەن قارجى, تەحنيكا قاجەت. ءتىپتى باقۋاتتى اقش سياقتى ەلدىڭ وزىندە دە شەكارا ماسەلەسىندە پروبلەمالار بار. ترامپتىڭ مەكسيكامەن شەكاراعا قابىرعا سالعىسى كەلىپ جۇرگەنى سودان. بۇگىندە ءىشىنارا رەسەيمەن, وزبەكستانمەن دەماركاسيا بار. بۇل ماسەلەنىڭ شەشىلۋى ۋاقىت ەنشىسىندەگى شارۋا دەپ ويلايمىن.

&ndash؛ شەكارا بەكىتۋ دەگەندە ءقايبىرجىلى دەپۋتات بەكبولات تىلەۋحاننىڭ «؛قازاقستاننان باسقا قىتايمەن شەكاراسىن بەكىتكەن ەشبىر ەل جوق»؛ دەپ ؛ ايتقانى ەسكە ءتۇسىپ تۇر. بۇل راس پا؟

&ndash؛ بۇل جەردە 90 جىلدارى وسىنداي كەلىسىمگە العاش بولىپ كەلگەن قازاقستان ەكەنى راس. قاتەلەسپەسەم, 1996 جىلى شەكارانىڭ ءبىر بولىگى بويىنشا, ودان كەيىن 1998 جىلى ەكىنشى بولىگى بويىنشا قول قويىلدى. سونىمەن قىتايمەن دەليميتاسيا ماسەلەسى جابىلدى. قىرعىزدار بۇعان ءسال كەشتەۋ كەلدى. ءبىراق 2010 جىلعا دەيىن تمد ەلدەرىندەگى رەسەي, قىرعىزستان, تاجىكستان ءبارى قىتايمەن شەكارا بويىنشا كەلىسىمگە قول قويىپ الدى.

&ndash؛ قوعامدا «؛شەكارانى قانداستارىمىز زاڭسىز كەسىپ ءوتىپ جاتقاندا قىتايلار دا كىرمەگەنىنە كىم كەپىل؟»؛ دەگەن الاڭداۋشىلىق جوق ەمەس. بۇعان نە دەيسىز؟

&ndash؛ قىتايلار ونداي ءبىر ۇلكەن كولەمدە ءوتىپ جاتىر دەپ ويلامايمىن. ويتكەنى قىتايلارعا زاڭسىز كەلگەننەن گورى زاڭدى تۇردە, قانداي دا ءبىر قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرى رەتىندە كەلۋگە مۇمكىنشىلىك مول. ءبىزدىڭ ۇكىمەت ولارعا كوپ جاعداي جاساپ وتىر. تايراڭداتىپ, قازاق جۇمىسشىلارىنان كوپ جالاقى الۋىنا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە قىتايلاردى ەمەس, اكىمدەردى, مينيسترلەردى, لاۋازىمدى تۇلعالاردى ايىپتاۋ كەرەك. قىتايمەن قارىم-قاتىناس جاسايتىن ەۋروپالىق ەلدەر كوپ. ءبىراق ولار قىتايلاردى تىرپ ەتكىزبەيدى. ويتكەنى و باستا كەلىسىمگە كەلگەندە وزدەرىنىڭ مۇددەلەرىن جاقسى ەسكەرگەن.

ال شەكارادان زاڭسىز ءوتىپ جاتقاندار اراسىندا قىرعىز, وزبەك ازاماتتارىنىڭ ۇلەسى جوعارى. بۇل بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جۇمىس ورىندارىن يەمدەنۋ, ءوز ازاماتتارىمىزدى جۇمىسسىز قالدىرۋ سياقتى كەلەڭسىزدىكتەر تۋدارادى. زاڭسىز ميگرانت تۇرعىسىنان قىتايعا قاراعاندا قىرعىزستاننان, وزبەكستاننان كەلەتىن قاتەر كوبىرەك.

&ndash؛ قىتايداعى از ۇلت وكىلدەرىنىڭ, ونىڭ ىشىندە ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ جاعدايىنا قانداي باعا بەرەسىز؟

&ndash؛ ساياسي لاگەرلەردە وتىرعان قانداستارىمىز ءالى دە بار. ءبىراق جاعداي 2017-2018 جىلداعىداي كۇردەلى ەمەس. قازاقستانداعى قىتايعا قاتىستى كوزقاراستى ولار كورىپ وتىر. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى قارسىلىقتى بايقاپ وتىر. بالكىم سودان دا بولار, كەزىندە سايراگۇل ىسىندە قىتايلىق تاراپ ۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ قويعان جوق. تاعى ءبىر جاعىنان ولار ەكونوميكالىق سەرىكتەس بولعاندىقتان قازاقستانمەن ارا-قاتىناستىڭ ناشارلاۋىنا ەمەس, كەرىسىنشە رەتتەلۋىنە, جاندانۋىنا مۇددەلى.

ايتا كەتەرلىك نارسە, بۇل ىستە سىڭارجاقتىلىققا بوي الدىرىپ, بار جاۋاپكەرشىلىكتى مەملەكەتكە ارتىپ قويۋعا بولمايدى. قىتايدىڭ ىشكى زاڭىنىڭ, ءتارتىبىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار. كەيبىر شەكتەۋلەر, دىندىك, دىلدىك, تىلدىك ماسەلەلەر بار. ءقازىر قىتايلاندىرۋ ساياساتى قاتتى ءجۇرىپ جاتىر. ال ول جونىندە كەزىندە ايتىلدى عوي. شەكارا ايقارا اشىق بولىپ, كۆوتا بەرىلگەن تۇستا ساياساتكەرلەر, ساياساتتانۋشىلار ونداعى جۇرتقا «؛اتامەكەنگە قايتىڭدار»؛ دەدى. قابدەش ءجۇمادىلوۆ, مۇرات اۋەزوۆ سىندى قىتايدى ىشتەي بىلەتىن زيالىلار قىتايداعى جاعداي ءتۇبى ناشارلاۋى مۇمكىن ەكەنىن, قىتايلاندىرۋدىڭ ءجۇرۋ ىقتيمالدىعىن, قىتايلار كۇشىنە ەنەتىنىن ايتتى. «؛ۇرپاقتارىڭىز قىتاي بولىپ كەتەدى, وتانعا ورالىڭدار»؛ دەدى. ءبىراق قوزعالعاندار كوپ بولعان جوق. قازاقستانعا كەلگەندەردى قاراساق, قىتايدان كەلگەندەر سالىستىرمالى تۇردە كوپ ەمەس. ولاردى سول كەزدە ول جاقتاعى جاعداي قاناعاتتاندىردى.

بىراق كەزىندە ءسويتتى ەكەن دەپ ءبىز ول قانداستاردى وزەككە تەپپەۋىمىز كەرەك. ماسەلەنىڭ ارازداسۋ ەمەس, وركەنيەتتى جولىن تابۋ ماڭىزدى. ول ءۇشىن بيلىك سونداعى 1 جارىم ملن قازاقتى اكەلۋگە بەلسەنى كىرىسۋ قاجەت. سونداي-اق ءبىز &ndash؛ ازاماتتار قايتىپ كەلگەن باۋىرلارىمىزدى قابىلداپ, باۋىرىمىزعا باسۋىمىز قاجەت. قاعازباستىلىققا سالماي, قۇجاتتارىن دەرەۋ رەتتەپ, جۇمىس ورىندارىن تاۋىپ, الەۋمەتتىك قولداۋ ءبىلدىرۋىمىز كەرەك. قازاقستاندا ورالمانداردان شىققان نەگە دەپۋتات, مينيستر جوق. ولاردى شەتتەتپەي, جۇمىس ىستەۋىنە, ءمانساپتىق جولدا ورلەۋىنە مۇمكىندىك تۋدىرۋ قاجەت. بۇعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ الدىندا ۇلكەن ىستەر تۇر.

&ndash؛ سۇقباتىڭىزعا راقمەت!