ماقسات حالىق: مەملەكەتتىڭ حالىققا جاساپ جاتقان كومەگىنىڭ دە ءبىر شەگى بولۋ كەرەك

&ndash؛ جۋىردا ؛قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن ەلدەگى كوپ بالالى وتباسىلاردىڭ, مۇگەدەك ازاماتتاردىڭ جانە تاعى دا باسقا الەۋمەتتىك وسال توپتاعى ازاماتتاردىڭ كرەديتىنىڭ بەلگىلى بولىگى كەشىرىلدى. بۇل كەشىرۋ جاردەم بە, الدە نارازى حالىقتىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ساياساتى ما؟

&ndash؛ ؛الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن حالىقتىڭ نەسيەسىن كەشىرۋ &ndash؛ مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلگەن جاردەم. حالىقتىڭ تولەم قابىلەتتىلىك دەڭگەيى, ناقتى تابىسى قىسقاردى. 2015 جىلدان بەرى نەگىزگى ماكروەكونوميكالىق كورسەتكىش ناشارلادى. 2015 - 2016 جىلداردا ءجىو 1% عانا ءوستى. ال ينفلياسيا ؛ دەڭگەيى 2015 جىلى 13,6% بولسا, 2016 جىلى ؛ 8,5% قۇرادى. 2017 جىلى ينفلياسيا دەڭگەيى 7,1 % ؛ بولسا, وتكەن جىلى عانا 5,3%-عا ءتۇستى. بۇل كورسەتكىشتەر اينالدىرعان 3-4 جىلدىڭ ىشىندە 35%-عا جۋىق حالىقتىڭ قولىنداعى قاراجاتتى قۇنسىزدانعانىن اڭعارتادى. ال ەلدىڭ ناقتى جالاقىسى وتكەن جىلى عانا 3 %-عا ءوستى, ونىڭ الدىنداعى جىلدارى تەك تومەندەگەن. سالىستىرۋعا كەلە مە؟ جوق, ارينە. وسى پروسەستىڭ بارلىعى حالىق قولىنداعى قاراجاتتىڭ جۇتاۋىنا اكەلىپ سوقتى. بۇل &ndash؛ حالىقتىڭ قولىنداعى قاراجاتتىڭ ناقتى قۇنسىزدانۋ كورسەتكىشى, ال دەۆالۆاسيانى ايتپاي-اق قويايىق. سول سەبەپتەن سوڭعى جىلدارى حالىق نەسيەگە ءومىر ءسۇرۋدى داعدىعا اينالدىردى. نەمىس عالىمى ەنگەلدىڭ تۇتىنۋ زاڭى بار. سول زاڭدا حالىقتىڭ تابىسى تومەندەگەن سايىن دەمالىسقا ارنالعان شىعىندارى ازايىپ, ازىق-تۇلىك شىعىندارىنىڭ ارتاتىنى ايتىلادى. ال ءقازىر ەلىمىزدە سوڭعى جىلدارى ازىق-تۇلىك شىعىنىنا دا قارجى جەتپەي جاتقانىن بايقايمىز. بۇعان دالەل &ndash؛ بىزدە سالىنىپ جاتقان "روللتون" كەسپەلەرىنىڭ زاۋىتى. دەمەك, ەلىمىزدە سول زاۋىتتىڭ وزىنە سۇرانىس بار. "ماگنۋم" سياقتى گيپەرماركەتتەردە ازىق-تۇلىك اقىسىن ءبولىپ تولەۋ قىزمەتتەرىنىڭ ىسكە قوسىلىپ جاتقانىن دا حالىقتىڭ ايلىعىنىڭ شايلىعىنا جەتپەيتىنىن اڭعارتسا كەرەك. ؛ وسى تۇستا مەملەكەتتىڭ كرەديتتى كەشىرۋ ارەكەتىن حالىققا جاسالىپ جاتقان جاردەم دەۋگە بولادى. ءبىر جاعىنان "بۇل ؛&ndash؛ حالىقتىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ" دەگەن سىني پىكىرلەردە ايتىلىپ جاتىر. ول ؛&ndash؛ ورىندى سىن. ارينە, كومەك كورسەتۋدەگى ماقسات ولاي بولماۋى مۇمكىن, ءبىراق كورىنىس سولاي بولىپ تۇر.

&ndash؛ ەلدەگى ءتۇرلى الەۋمەتتىك كومەككە, نەسيەنىڭ كەشىرىلۋىنە قارجى ۇلتتىق قوردان الىنىپ جاتىر. ەگەر ءدال وسىلاي جالعاسا بەرسە, ؛ ۇلتتىق قورداعى قاراجات تاۋىسىلىپ, ەلدە بيۋدجەت تاپشىلىعىنا ورىن الماي ما؟

&ndash؛ قاي مەملەكەت بولماسىن نارىقتىق كاپيتاليزم زامانىندا ءومىر سۇرۋدە. بۇرىنعى كەڭەستىك سوسياليستىك جۇيە ءقازىر تەك كۋبا مەن سولتۇستىك كورەيادا عانا. ال باسقا مەملەكەتتەر نارىقتىق قاتىناستار جۇيەسىنە كوشكەن. نارىقتىق جۇيەنىڭ ۇلكەن كەمشىلىگىنىڭ ءبىرى &ndash؛ قوعام باي مەن كەدەيگە بولىنەدى. قازاقستان 30 جىل بۇرىن تاۋەلسىزدىك العان كەزدە ماقساتىن ايقىندادى. ءبىز نارىقتىق ەكونوميكانى قۇرامىز دەپ ماقسات ەتتىك. ءدال وسى ۇستانىمداعى مەملەكەت حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا كوڭىل ءبولۋى ءتيىس. ازاماتتار جۇمىسسىز جۇرگەن جاعدايدىڭ وزىندە اي سايىن بەلگىلى ءبىر كولەمدە قارجى بەرىلەدى. الايدا كومەك الاتىن ادامداردا ؛ ماسىلدىق پايدا بولادى. سوندىقتان دا مەملەكەتتىڭ حالىققا جاساپ جاتقان كومەگىنىڭ دە ءبىر شەگى بولۋ كەرەك. ارينە مەملەكەتتەن الەۋمەتتىك كومەكتىڭ بولعانى دۇرىس. دەگەنمەن ونىڭ شەگى بەلگىلى مولشەردەن اسىپ كەتپەۋى ءتيىس. مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن كومەك ەكى جاقتى ولشەنگەن جانە ويلاستىرىلعان بولۋى ماڭىزدى. قازىرگى تاڭدا حالىق الەۋمەتتىك كومەككە شىنايى ءزارۋ.

قازاقستانداعى ماسەلەنىڭ ءبىرى ؛&ndash؛ بىزدە الەۋمەتتىك كومەك ؛ ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىمەن انىقتالادى. دەڭگەيى شەكتىك مەجەدەن تومەن بولسا, حالىق كەدەي بولىپ سانالادى. ەكىنشى ماسەلە ؛&ndash؛ كۇنكورىس دەڭگەيى دۇرىس ەسەپتەلمەيدى.

نەگىزىندە ءاربىر ازاماتتىڭ كۇنكورىس كورسەتكىشى ءبىر ايلىق تۇتىنۋشى سەبەت بويىنشا ەسەپتەلىنەدى. وسى سەبەتتە 50 تاۋار ەنگىزىلگەن. ونىڭ ىشىندە نان, قاراقۇمىق, كوكەنىستەر, ەت, ماي, جۇمىرتقا سىندى ادام كۇنكورىسى ءۇشىن قاجەت دەپ تابىلاتىن ءونىم ەنگىزىلگەن. بىزدەگى سول بۇل تاۋاردىڭ ءتىزىمى وتە از. مىسالعا كورشى رەسەيدە بۇل سەبەتكە تۇرمىستا قولدانىلاتىن تازالىق زاتتارى, وقۋعا قولدانىلاتىن قۇرال-جابدىق, دارى-دارمەك قوسىلادى. بىزدە بۇلار دا جوق. سول ءۇشىن دە كۇنكورىس دەڭگەيى تومەن بولىپ بەكىتىلگەن. ەلىمىزدە ءبىر ازامات كۇنىنە 1000-گە ءومىر سۇرە الادى دەپ كورسەتىلگەن. ؛ الەمدىك ستاندارت جانە بۇۇ ۇيعارىمى بويىنشا الەمدەگى ەڭ كەدەي حالىقتىڭ ءوزى كۇنىنە 5 دوللار, ياعني ؛ 2000-تەڭگەگە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر دەپ بەكىتىلگەن. بۇل ەڭ كەدەي ەلدەردىڭ دەڭگەيى. سوندا بىزدەگى كورسەتكىش ەڭ كەدەي ەلدىڭ دەڭگەيىنە جەتپەي تۇر ما دەگەن سۇراق؟

بۇل ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن تاعامتانۋ اكادەمياسى بىرگە وتىرىپ جاسالاتىن جۇمىسى.

قازاقستاندا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن تومەن بولسا كەدەي ەلدىڭ قاتارى قۇرايدى. بىزدە ءقازىر ول ؛ 4,3% . الەمدىك كورسەتكىشتە قازاقستان كەدەي ەلدىڭ قاتارىندا كورىنگىسى كەلمەيدى. الايدا الەمدىك رەيتينگ قۋالاۋدىڭ قاجەتى جوق, بىزگە حالىقتىڭ جاعدايىن ويلاۋ ماڭىزدى.

- جاقىندا عانا ۇكىمەت جينالىسىندا بيۋدجەت قارجىسى يگەرىلمەي, بولىنگەن اقشا ەسەپسىز كەتىپ جاتقانى ءۇشىن ءماجىلىس تورەاعاسى نۇرلان نىعماتۋلين اتقامىنەرلەردى سىنعا الىپ, ەسكەرتۋ جاسادى. بۇل ماسەلە جىلدا قايتالانادى. بۇعان نە سەبەپ, كىم كىنالى؟

 ؛

كەز-كەلگەن ءتيىمدى مەنەدجمەنتتە 4 ءتۇرلى فۋنكسيا بار. باستاپقىدا جوسپار قۇرىپ, ونى ۇيىمداستىرىپ, كەيىن ىنتالاندىرۋ جانە تۇراقتى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرۋ.  ؛ ؛

بىزدەگى بيلىكتە ءبىر جۇيەلىلىك جوق. ەلباسى جولداۋى مەن ۇكىمەتتىڭ ۇسىنىپ جاتقان باعدارلاماسىنىڭ جاقسى ەكەنىن كورەمىز. ۇكىمەتتىڭ حالىققا كومەكتەسكىسى كەلەتىن ىقىلاسى بار ەكەن عوي دەپ ويلاپ قالامىز. الايدا مۇلدەم باسقا سيپات ورىن الۋدا. اكىم بولسا كوپ جاعدايدا حالىقپەن كەلىسە الماي جاتادى. ؛ اياعى داۋعا ۇلاسىپ جاتقانىن دا بىلەمىز. جول سالامىز دەيدى, جولدىڭ اقتارىلىپ جاتقانىن كورەمىز. جەرگىلىكتى اتقا مىنەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ جوقتىعى مەن مەملەكەتتەن بولىنەتىن قارجىنىڭ تالان تاراجعا ۇشىراۋى باستى ماسەلە.

كوپ ۇسىنىس ايتىپ جۇرگەن ازاماتتار بار. ارنايى بلوكچەين تەحنولوگياسىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ بولىنىسىنە ەنگىزىپ, قانداي قارجىنىڭ قاي جەرگە كەتىپ جاتقانىن كورەيىك, جۇمىس بارىسىن حالىقپەن اقپاراتتاندىرىپ وتىرايىق دەپ. سول كەزدە اقشا اينالىمىندا تازالىق ورنايتىن بولادى.

- جىل سايىن ەلىمىزدە پرەزيدەنتتىڭ جولداۋى نەگىزىندە نەمەسە ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ باستاماسىمەن ءبىراز باعدارلاما ەنگىزىلىپ, باستاۋ الادى الايدا بەلگىلى مەجەگە جەتپەي, ناتيجەسىز تۇردە توقتاپ قالادى. الايدا بولىنگەن قارجىنىڭ دا از ەمەس ەكەنى ايقىن. وسى باعدارلامالاردىڭ جۇزەگە اسىرۋدا قانداي ولقىلىق جىبەرىلۋدە؟

قازاقستان رەسپۋبليكاسىن يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامىتۋدىڭ 2003 &ndash؛ 2015 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك ؛باعدارلاماسى بولعان.ول ءۇش كەزەڭگە بەكىتىلدى. جۇزەگە اسقان جاعدايدا تاپ-تاماشا جەمىسىن بەرەتىن ەدى. شىندىعىنا كەلسەك ءبىز باعدارلاما قورىتىندىسى بويىنشا يندۋستريالانعان, ەكونوميكاسى, ونەركاسىبى دامىعان مەملەكەت بولۋىمىز كەرەك ەدى. وكىنىشكە وراي ول جەردەگى كورسەتىلگەن ماقساتتار مەن قويىلعان مىندەتتەردىڭ ءالى كۇنگە ورىندالماي جاتقانىن كورەمىز.  ؛جوعارىداعى اتالعان ستراتەگيانىڭ جالعاسى رەتىندە جاڭادان قازاقستان رەسپۋبليكاسىن ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاسيالىق دامىتۋدىڭ 2010&ndash؛ 2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك ؛باعدارلاماسى تاعى قابىلداندى.

شەندىلەرگە وسى ماسەلە جونىندە سۇراق قويعان بولاتىنبىز. وسى ستراتەگيانىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن قايرات كەلىمبەتوۆ مىرزا: ء«؛بىز 2007-2009 جىلدارى بولاتىن داعدارىستى بىلمەي قالدىق. داعدارىسقا كوپ قاراجات كەرەك بولدى. ءبىز ۇدەمەلى تۇردە دامۋ ءۇشىن جاڭا ستراتەگيانى قابىلداۋعا ماجبۇرمىز»؛دەپ جاۋاپ بەرگەن ەدى.  ؛

الايدا قازىرگى ستراتەگيانىڭ ءوزى ورىندالماي جاتىر. جاۋاپتى ادام سوڭىنا دەيىن جەتكىزبەيدى. بەلگىلى ءبىر سەبەپپەن باسقا جەرگە اۋىسىپ كەتەدى.

بولىنگەن قارجىعا ناقتى سۇراۋ بولماي تۇر. جازالاۋ بولماعاندىقتان كەيىن دە جوباعا سەلقوس قاراۋ باسىمىراق.

- ؛2007-2010 جىلدارى ەلىمىز مۇنايعا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلىپ, باسقا دا تابىس كوزدەرىن قاراستىرۋعا كىرىسەمىز دەپ بەل بۋعان ەدى. الايدا اراعا ون جىل سالىپ الىدە تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى مەن ەل ەكونوميكاسىنىڭ تۇراقسىز بولۋى مۇنايعا تىكەلەي بايلانىستى. بۇل تاۋەلدىلىكتەن نە سەبەپتى ارىلا الماي وتىرمىز؟ ؛

قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ گۇلدەنۋى مۇنايدىڭ ارقاسىندا. مۇناي بولماعاندا بۇنداي ناتيجەگە جەتپەس ەدىك. سول كەزەڭدەردە شەندىلەر ارقاسىن كەڭگە سالدى. ؛«؛سامۇرىق قازىنا»؛ قۇرىلىپ, قاراماعىندا ىستەيتىن ازاماتتار ەنشىلەس كومپانيا قۇردى. بۇنىڭ دا ماقساتى شەندىلەردىڭ بالالارىنىڭ جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋ ءۇشىن. تاماشا ايلىق, جەتىستىرىپ  ؛جۇمىس ىستەۋ جوق. سول جەردە ىستەسەك بولدى دەگەن تەندەنسيا عانا قالىپتاسقان بولاتىن.

ناقتى ايتساق 20%  ؛قىزمەتكەرى عانا تەر توگىپ ەڭبەك جاسايتىن ەدى. كەيىن مۇناي باعاسى قۇلدىراعان كەزدە بىزدەگى ەڭبەك ونىمدىلىگى تومەن ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. ەكونوميكا دامىماي وتىرۋدىڭ ءبىر سەبەبى نارىقتا مەملەكەتتىك مونوپوليا ۇستەمدىگى كوبىرەك.

تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋىنا الەمدەگى ەكونوميكالىق اقۋال, مۇناي باعاسى, الپاۋىت ەلدەر اراسىنداعى ساۋدا سوعىستارى سىندى سىرتقى فاكتور اسەر ەتۋدە. ال ىشكى فاكتورعا كەلەتىن بولساق ىشكى نارىقتاعى ءوندىرىستىڭ بولماۋى, ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنىڭ دامىماۋى, ۇلتتىق بانك ارالاسۋى سىندى دۇنيەلەر ىقپال ەتەدى.

دامۋشى ەلدەردە ۆاليۋتا تۇراقسىزدىعى بار. بۇل حالىقتىڭ تۇرمىسىنىڭ تۇزەلمەۋىنە زور ىقپال ەتەدى. قولداعى قاراجات تەز قۇنسىزدانىپ, تولەم قابىلەتتىلىگى تومەندەيدى.

- قازىرگى تاڭدا قىزۋ تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان تاقىرىپتىڭ ءبىرى: قىتايدىڭ قازاقستانعا ينۆەستيسيا قۇيۋى. قازاقستاندا جۇزەگە اسىرىلاتىن قىتايدىڭ 55 جوباسى. حالىققا ۇرەيلەنۋگە نەگىز بار ما؟

 ؛بۇل ماسەلەگە جان-جاقتى كوزقاراسپەن قاراپ كوردىم. قىتايدان ينۆەستيسيا تارتىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ سوزىنشە, ءبىز قىتايدان ينۆەستيسيا تارتۋ ءۇشىن ءبىراز تەر توككەن ەدىك. قىتايدان ەندى ينۆەستيسيا تارتا بەرگەن كەزىمىزدە حالىق دۇرلىگىپ, الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋدە. ؛ حالىقتى دا تۇسىنۋگە بولادى. نەگىزگى سەبەپ ۇكىمەتكە دەگەن سەنىمنىڭ جوقتىعى.

زاڭ بويىنشا ەگەر دە شەتەلدىك كومپانيا بىزدە جۇمىس جاسايتىن بولسا قىزمەتكەرلەر اراسىندا (ياعني باسقارۋشى توپ مەنەدجەرلەر) شەتەلدىكتەردىڭ ۇلەسى 30%-دان  ؛اسپاۋى كەرەك. قاراپايىم جۇمىسشىلار ۇلەسى 10%-دان اسپاۋى كەرەك. مەيلى ءبىر كومپانيادا  ؛100 ادام بار دەسەك 10 جۇمىسشى عانا قىتاي ازاماتى بولا الادى. ەگەر ول ساقتالماي جاتسا, ول اشكەرەلەنۋ كەرەك.

مەملەكەت تاراپىنان بۇنداي زاڭدار قاراستىرىلعان. ەندىگى ماسەلە بۇل زاڭداردىڭ ورىندالۋىن تولىققاندى قامتاماسىز ەتە مە, كەيبىر ءوز قۇلقىنىن ويلاعان جەرگىلىكتى شەندىلەر اتتاپ كەتپەي مە؟ قىتاي ينۆەستورلارى كەلىپ وسى سالا بويىنشا جاۋاپتى تۇلعالاردى ساتىپ الماي ما؟ ؛ بۇل جەردە حالىقتىڭ مەملەكەتكە دەگەن سەنىمى ايتارلىقتاي ماڭىزعا يە.

وتكەندە جەڭىس قاسىمبەك قىتايدىڭ 55 جوباسى بويىنشا ەسەپ بەرۋگە دايىن ەكەنىن ايتتى. ول ارينە جاقسى تەندەنسيا. يمپەريالىق ويى بار ىقپالدى مەملەكەتپەن بايلانىسقا ءتۇسىپ, جاسالعان مەماراندۋم مەن كەلىسىمدەر جايىندا حالىقتى اقپاراتتاندىرسا, ءار جوبا جايلى جان-جاقتى ايتىلىپ, جاسىرىن بولماسا ەل كوڭىلىندەگى كۇدىك  ؛تە ارىلادى.

&ndash؛ الداعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ ەكونوميكا سالاسىندا قانداي ولقىلىقتار تۇزەتىلۋى ءتيىس دەپ ويلايسىز؟

&ndash؛ ؛ۇكىمەت تاراپىنان حالىققا كومەكتەسۋگە دەگەن لەپ, ىقىلاس بايقالادى. ارينە, قابىلدانىپ جاتقان زاڭدار مەن ءتۇرلى جوبالار سوڭىنا دەيىن ناقتى جۇزەگە اسسا دەيمىن. بارلىعى تۇپتەپ كەلگەندە حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋدى ماقسات ەتەدى. سوندا دا بىزدە كوبىنەسە ساندار ادەمىلەنىپ تۇرعانى كورىنەدى. ول جۇمىسسىزدىق, ينفلياسيا دەڭگەيىنە قاتىستى بولسىن.

ەلدەگى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4,8% ؛ دەپ ستاتيستيكا ادەمى كورسەتىپ تۇر. جۇمىسباستىلاردى ەسەپكە العاندا 2 ملن-نان استام حالىق ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعاندار دەپ كەلتىرىلەدى. ولاردىڭ ىشىندە قانشاسى ناقتى جۇمىس جاساپ وتىرعانى دا بەلگىسىز. ەندى عانا وسى ماسەلە قوزعالۋدا. ؛ ءوزىن-وزى جۇمىسپەن ناتيجەلى قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان جانە ناتيجەسىز قامتاماسىز ەتىپ وتىرعاندار دەپ بولىنۋدە.

ەلدەگى جۇمىسسىز ادامداردى ناقتى جۇمىس ورنىمەن قامتاماسىز ەتىپ, قولعا الىنسا.  ؛سىبايلاس جەمقورلىق, كولەگەيلى ەكونوميكانى جارتىلاي بولسىن جەڭىپ, جاسىرىن ەمەس رەسمي نارىق قالىپتاسسا ءبىراز ماسەلە شەشىلىپ, حالىقتىڭ سەنىمى دە ارتار ەدى.

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛

 ؛