القابيلەر سوتى: ول نە ءۇشىن كەرەك؟

قوعام ۇزاعان سايىن وركەنيەتكە جەتكەن سايىن زاڭ دا وزگەرە باستايدى.

قازاقستاننىڭ 2010 جىلدان 2020 جىلدارعا ارنالعان قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىندا القابيلەر سوتىن ەنگiزۋ قاجەتتىلىگى ايتىلعان. وسىعان وراي القابيلەر سوتىن ەنگىزۋگە قاتىستى و باستا ءارتۇرلى پىكىرلەر بولعانى ءراس.

بىراق «؛كوش جۇرە تۇزەلەدى»؛ دەگەن بار. بىزدە عانا ەمەس, الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە القابيلەر ينستيتۋتى بار. سول سياقتى بۇگىنگى زامان تالابى ومىرىمىزگە القابيلەر سوتىن ەنگىزۋدى تالاپ ەتتى. مۇنداي جاعدايدا زامانا كوشىنەن قالىپ قويماۋىمىز قاجەت. جالپى «؛القابيلەر سوتىنىڭ قانداي ارتىقشىلىقتارى بار؟ وعان كىمدەر كىرە الادى؟»؛ دەگەن ساۋالدىڭ تۋۋى زاڭدى. دۇرىس-اق. القابيلەر تۋرالى اڭگىمە قازاقستاننىڭ كونستيتۋسياسىندا دا جازىلعان. اتاپ ايتار بولساق, اتازاڭنىڭ 75 بابىندا «؛زاڭدا كوزدەلگەن جاعدايلاردا قىلمىستىق سوت ءىسىن جۇرگىزۋ القابيلەردىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى»؛ دەپ اتاپ كورسەتىلگەن. بۇل جۇزەگە اساتىن جانە جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقان پروسەسس. دەمەك, القابيلەر سوتى قاراپايىم حالىققا نە بەرەدى؟

بىرىنشىدەن, ؛ ولار ؛ سوت شەشىمىنىڭ ءادىل وتۋىنە ىقپالىن تيگىزەدى
ەكىنشىدەن, بۇل جۇيە حالىقارالىق ستاندارتقا جاقىن.

ۇشىنشىدەن, سوت ىسىنە قاتىسۋشىلار قۇقىقتىق جاعىنان بارىنشا قورعالادى.

تورتىنشىدەن, سوتقا دەگەن ەلدىڭ كۇماندى كوزقاراسى وزگەرەدى.

بەسىنشىدەن, بۇل سوت جۇيەسىن جەتىلدىرەدى.

التىنشىدان, ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان جۇيەنى ەنگىزۋ ءۇشىن «؛القابيلەر»؛ تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلدادى.

دەمەك, ؛ سوت پروسەسىنە قاتىسۋ ءۇشىن الدىمەن ونىڭ مارتەبەسى مەن تەتىكتەرى كەرەك ەمەس پە؟ سوندىقتان بۇل ينستيتۋتى قاجەت ەكەندىگى, ونىڭ زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعانى كۇن وتكەن سايىن بايقالا باستادى. ال القابيلەر ينستيتۋتى قاي جىلدان باستاپ ەنگىزىلدى دەرسىز؟ دەرەككە جۇگىنەر بولساق, وعان 12 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى, ياعني 2007 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان  ؛ەنگىزىلدى.. ال مۇنىڭ پايداسى زور. ويتكەنى...

1. وعان قاراپايىم حالىق قاتىسادى.
2. اسا اۋىر قىلمىستىق ىستەرگە ولاردىڭ قاتىسۋىنا تولىق قۇقى بار. تەك الدىن الا القابي بولاتىنداردىڭ قۇرامى ناقتىلانۋى تيىس.
3. القابيلەر سوتىنىڭ مۇشەلەرى قاتىسقان پروسەسس ءومىر كورسەتكەندەي, وتە جوعارى دارەجەدە وتەدى. ويتكەنى ايىپتاۋشىمەن قورعاۋشىنىڭ دالەلدەرى وتە ساۋاتتى ءارى نانىمدى بولۋى كەرەك. قاراپايىم حالىقتى عانا ەمەس, ەكى تاراپتىڭ دالەلدەرى القابي مۇشەلەرىن دە سەندىرۋى ءتيىس.

سوندىقتان دا سوتتىڭ ادىلەتتى, سەنىمدى ءارى دالەلدى وتكەنى دۇرىس قوي. ءبىراق كەز كەلگەن ادام القابيلەر سوتىنىڭ مۇشەسى بولا الا ما؟ جوق.

«؛القا بيلەر تۋرالى»؛ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ارنايى زاڭى بار ەكەندىگىن جوعارىدا ايتتىق. ءبىراق كەز كەلگەن ادام وعان مۇشە بولا المايدى. ولاردىڭ ءتىزىمى الدىن الا بەكىتىلەدى. حاتتالادى, ءسويتىپ ماقۇلدانادى. ال انىعىن ايتساق, 25 جاسقا تولماعاندار, ءالى دە جازاسىن وتەپ بولماعاندار, شارتتى تۇردە بوستاندىعىنان ايىرىلعاندار, جۇيكەسى اۋىراتىندار, ناركولوگيالىق جاعىنان ەسەپتە تۇرعاندار, سونىمەن قاتار, اسكەري قىزمەتشىلەر, سۋديالار مەن وسى قۇقىقتىق سالادا جۇمىس ىستەيتىندەر القابيلەر سوتىنا مۇشە بولا المايدى.

راسىن ايتۋ كەرەك, جاسالعان تىزىمدەردىڭ بارلىعى الدىن الا تەكسەرىلەدى.

الايدا, وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر نارسە بار. ساراپشىلار قورىتىندىسى كورسەتكەندەي, القابي مۇشەلەرىنىڭ كەيبىرەۋلەرى سوت پروسەسىنە كەلۋگە قۇلىق تانىتپايدى ەكەن. ويتكەنى ولار &ndash؛ قاراپايىم ازاماتتار. كوبىسى باسقا جەردە جۇمىس ىستەيدى. مۇمكىن ول ساۋاتتى دارىگەر, كاسىبي ينجەنەر نەمەسە جوعارى ساناتتاعى ءمۇعالىم بولۋى ىقتيمال. سەبەپ - ولار جۇمىستان شىعا المايدى. سوندىقتان القابتيلەردىڭ تولىق جينالماۋىنا بايلاپنىستى سوت پروسەسى كەيدە ۇزاققا سوزىلىپ كەتۋى مۇمكىن. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى نە؟ ازاماتتاردىڭ كوپ جاعدايدا قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى جەتىسپەي جاتادى. مۇنداي جاعدايدا ەڭ الدىمەن ولار جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋى كەرەك.

القابيلەر &ndash؛ قاراپايىم حالىقتىڭ وكىلى. سوندىقتان حالىقتىڭ اتىنان سوتقا قاتىسىپ وتىرعاندىقتان ولار وتە ساۋاتتى بولۋى كەرەك. بۇل بىردەن تۇزەلىپ كەتەتىن شارۋا ەمەس. جۇرە تۇزەلەتىن نارسە. ءبىراق القابيلەر قاتىسقان سوت اشىق ءارى سەنىمدى ءوتىپ جاتقانىنىڭ تالاي كۋاسى بولىپ ءجۇرمىز. بۇل جۇيەنىڭ ەنگىزىلگەنىنە دە بار-جوعى ەكى جىلداي عانا بولدى. سوندىقتان ؛ الاقابيلەرينستيتۋنىنىڭ قاجەتتىلىگى ءارى ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ارتاتىنى بارعان سايىن ايقىندالا تۇسەدى دەگەن ويدامىز.

مەلس سەيداحمەتوۆ

 ؛