زەينەتاقىنى قايتارۋ. "؛بۇل جوبا وليگراحتاردىڭ مۇددەسىن كۇيتتەي مە دەپ كۇماندانامىن"؛

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ "سىندارلى قوعام ديالوگ- قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى" اتتى جولداۋىندا ءبىرقاتار الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەكتىگىن ايتتى. سونىڭ ىشىندە ەلدى ەلەڭدەتكەن ماسەلەنىڭ ءبىرى &ndash؛ حالىقتىڭ جيناقتاعان زەينەتاقىسىن وزىنە قايتارۋ جوباسى. قاراپايىم حالىقتىڭ ءبىر پاراسى وسى جوبادان اجەپتاۋىر ءۇمىت كۇتىپ وتىر.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ "جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتارعا وزدەرىنىڭ زەينەتاقىسىنىڭ ءبىر بولىگىن بەلگىلى ءبىر ماقساتتا, باسپانا الۋ ءۇشىن نەمەسە ءبىلىم الۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بەرۋ ماسەلەسىن جىل سوڭىنا دەيىن شەشۋدى تاپسىرامىن" دەپ ۇكىمەتكە ناقتى تاپسىرما بەرگەنى بەلگىلى. ال ەندى وسى زەينەتاقىنى قايتارۋ جوباسى ۇتىمدى ما, الدە كۇماندى مە؟ تارقاتىپ كورەلىك...

"بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەي­؛نەتاقى قورى" اق دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك, اتالمىش قوردا 10 ملن 517 مىڭ­؛نان استام ادامنىڭ اتىنا ەسەپشوت اشىلعان. ءقازىر قوردا 10 ترلن 166 ملرد 570 ملن تەڭگە كولەمىندە قارجى جيناقتالىپ تۇر. دەگەنمەن وسى 10 ملن سالىمشىنىڭ 68 پايىزى نەمەسە 6,8 ملن ادامنىڭ زەينەتاقى قورىندا 1 ملن تەڭگەگە جەتپەيتىن قارجى بار ەكەنىن ەسكەرسەك, 1 ملن تەڭگەگە ؛ باسپانا كەلمەيتىنىن, بۇل سوماعا جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسسە, كوڭىلدەگىدەي ءبىلىم دە الا المايتىنىمىزدى ۇمىتپاعان ءجون. بۇعان قاتىستى ماماندار "جيناقتاعان قارجىنى قايتارىپ العاننان گورى, ونى ءارى قاراي جيناقتاعان ءتيىمدى" دەپ وتىر. بۇل رەتتە قارجىگەر ارمان مۋسين:

"بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى سالىمشىلاردىڭ 68 پايىزىنىڭ نەمەسە 6 ملن 800 مىڭنان استام ادامنىڭ جيعان-تەرگەنى 1 ملن تەڭگەدەن از, 26 پايىزىنىڭ نەمەسە 2,6 ملن ادامنىڭ جيناعانى 1 ملن-نان 5 ملن تەڭگەگە دەيىن عانا. جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا 20 جىل بويى قارجى اۋدارىپ كەلە جاتقان ازاماتتاردىڭ ىشىندە ايەلدەر ورتا ەسەپپەن 3,5 ملن, ەرلەر 5 ملن تەڭگە جينايدى. ال قورداعى قارجىسى جوعارى دەڭگەيگە جەتكەن ازاماتتاردىڭ سانى سانى شامامەن 100 مىڭداي بولادى. سوندا ءقازىر جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىندا جيناقتاعان قارجىسى 10,5 ملن تەڭگەدەن اساتىنداردىڭ سانى 100 مىڭ ادام بولادى. ءوز باسىم, "بۇل جوبا جوعارى جالاقى الاتىن شەنەۋنىكتەردىڭ, وليگراحتاردىڭ كۇيىسىن كۇيتتەي مە" دەپ كۇماندانامىن. سەبەبى, قاراپايىم حالىقتىڭ جيناعان زەينەتاقىسى باسپانانىڭ باعاسىنا, كولىكتىڭ باعاسىنا, ءتىپتى وقۋدىڭ اقىسىنا دا جەپتەيدى. ءبىزدىڭ ەلدە ءبىر بولمەلى باسپانا الۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 10 ملن تەڭگە قارجىڭ بولۋى كەرەك. مۇندايدا وزىنەن-وزى "جوبا تەك قالتالىلاردىڭ پايداسىنا شەشىلىپ كەتەر مە ەكەن, مۇمكىن, بۇل راسىمەن دە قالتالى ازاماتتاردىڭ قارجىسىن ينفلياسيا جەپ قويماۋى ءۇشىن جاسالۋى دا عاجاپ ەمەس" دەگەن وي تۋىندايدى. سوندىقتان بۇل ارادا ۇكىمەتكە ءالى دە ويلانۋ كەرەك", &ndash؛ دەيدى. ءسويتىپ, قارجىگەردىڭ پايىمداۋىنشا, بۇل جوبا قاراپايىم حالىققا اسا ءتيىمدى بولا قويمايدى. سەبەبى زەينەتاقى قورىنا 20 جىلدىڭ ىشىندە 8-10 ملن تەڭگە جيناۋ ءۇشىن ءار ادام شامامەن 400 مىڭداي جالاقى الۋى كەرەك. "ال بىزدەگى ورتاشا ايلىق مولشەرى 160 مىڭ تەڭگەنىڭ كولەمىندە ەكەنىن ەسكەرسەك, وندا قاراپايىم حالىققا زەينەتاقى قورىنا 10 ملن تەڭگە جيناۋى ءۇشىن شامامەن 40 جىلداي ۋاقىت قاجەت. سوندىقتان جيناقتاۋشى قورىندا 2-3-4 ملن تەڭگەسى بار قاۋىم زەينەتاقىنى قايتارۋ جوباسىنان ۇمىتتەنبەي-اق قويسا بولادى" دەيدى مامان.

جالپى, مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا, زەينەتاقى قايتارۋ جوباسى ءبىرقاتار ەلدەردە ءساتتى جۇزەگە اسىپ كەلەدى. مىسالى, ەۋروپا ەلدەرىندە مالايزيادا, يزرايلدە, پولشادا, يتاليادا بۇل جوبا وتە ۇتىمدى جۇزەگە اسىپ وتىر. ماسەلەن, مالايزيا ەلىندە ادام قاجىلىققا بارعىسى كەلسە, ونى زەينەتاقى قورى تولەپ بەرە الادى. سونداي-اق پولشادا جاسى 45-كە كەلگەن ازامات ءۇي العىسى كەلسە, يپوتەكالىق نەسيەگە كىرمەي, زەينەتاقى قورىنان كومەك سۇراپ, قاجەتتى قارجىسىن الا الادى. ءبىراق ماماندار قازاقستانداعى جاعدايدى ەۋروپامەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىنىن العا تارتتى.

"مىسال ەتسەك, نەمىستىڭ قارياسى ايىنا 984 ەۋرو زەينەتاقى الادى. ال فيندىك قاريالار 1,3 مىڭ ەۋرو كولەمىندەگى قارجى زەينەتاقى السا, گوللانديادا تومەنگى زەينەتاقى كولەمى 3,2 مىڭ ەۋرونى قۇرايدى ەكەن. ءبىر ەسكەرەتىنى, ءبىز ۇلگى ەتىپ وتىرعان ەلدەردىڭ قاريالارى ءبىرىنشى, جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنىڭ ەسەبىنەن, ەكىنشى, كاسىپورىندىق زەينەتاقى قورىنان, ءۇشىنشى مەملەكەت بيۋدجەت ەسەبىنەن زەينەتاقى الادى. دەمەك, بۇل دەگەنىڭىز &ndash؛ اتالمىش ەلدەردىڭ ءوز قارتتارىنا ءۇش جۇيە بويىنشا زەينەتاقى قورىنا قارجى اۋدارادى. وسىدان كەيىن ولاردىڭ زەينەتاقى سالىمى تەز ءارى قوماقتى جينالادى. سوندىقتان دا ەۋروپادا زەينەتاقىنى قايتارىپ الۋ جوباسى ءساتتى جۇزەگە اسقان", &ndash؛ دەيدى ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ

ال بىزدەگى جاعدايمەن سالىستىرار بولساق, مامانداردىڭ پايىمىنشا, ەگەر بولاشاقتا قارجى سالاسىنداعى سالالىق داعدارۋ سالقىنى سەزىلسە, حالىقتان زەينەتاقى قورىنا جينالعان اقشا, كوبەيۋدىڭ ورنىنا كەمىپ, بار-جوعى 45 پايىزى عانا قالۋى مۇمكىن. بۇل حالىق اراسىندا زەينەتاقى جيناقتاۋشى جۇيەسىنە دەگەن سەنىمسىزدىكتى تۋدىرادى.

"بۇل جەردە بىزگە بەلگىلىسى قوردا ءبىزدىڭ جينالعان قارجىمىز ءوز كەزەگىندە كوبەيىپ, تابىس اكەلۋدىڭ ورنىنا, جىلدان-جىلعا كەمىپ بارادى. مۇنداي جاعداي جالعاسا بەرسە, ەرتەڭگى كۇنى تالاي جىل جيناعان اقشامىزدىڭ قۇنى ءبىر بولكە نانعا عانا تاتىپ قالۋى مۇمكىن. دەگەنمەن, ەلىمىزدەگى قولدانىستاعى زاڭ بويىنشا ەگەر ءبىز اقشامىزدى سالىپ جۇرگەن زەينەتاقى قورى بانكروتقا ۇشىراپ قالسا, مەملەكەت قارجىمىزدى وتەپ بەرۋى ءتيىس.  ؛دەسەك تە قازاقستاندىق زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى تىڭنان تۇرەن سالاتىن رەفورما كەرەك. ماسەلەن, بۇگىندەرى جيناقتالعان زەينەتاقى اكتيۆتەرىنىڭ 45 پايىزى &ndash؛ مەملەكەتتىك باعالى قاعازدارعا, 15 پايىزى &ndash؛ شەتەلدىك مەملەكەتتىك جانە مەملەكەتتىك ەمەس باعالى قاعازدارعا, 32 پايىزى &ndash؛ قازاقستاندىق ۇيىمداردىڭ قاعازىنا, ال تەك 5 پايىزى دەپوزيتتەرگە سالىنعان. الايدا ودان تۇسەتىن تابىس ەلىمىزدىڭ ينفلياسيا كورسەتكىشىنەن دە تومەن. وسىعان وراي ايتارىم ؛ پرەزيدەنتتىڭ زەينەتاقىنى قايتارۋ جوباسى ازىرگە تەك قالتالى ادامدار ءۇشىن عانا تيىمدىرەك. زەينەتاقىسى كوپ جيناقتالعان ادامداردىڭ قورىنداعى اقشا قۇنسىزدانىپ كەتپەۋى ءۇشىن بۇل جوبا ءتيىمدى. دەگەنمەن بۇل ارادا قاراپايىم حالىققا ءتيىمدى تىڭ مەحانيزمدەر ويلاستىرۋ كەرەك. ۇكىمەت بۇل ارادا حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىنا قاراپ ءبىر ءتيىمدى دۇنيە ويلاستىرادى دەگەن ءۇمىت تە جوق ەمەس", &ndash؛ دەيدى ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.

قارلىعاش زارىققانقىزى