جەتى ءتۇيىن جەتى يگى باستاما

سان عاسىرلار بويى كوشپەلى قازاق قوعامىندا حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن, اۋىزبىرشىلىگىن, تۇتاستىعىن ساقتاۋعا باعىتتالعان, شىنايى حالىقتىق ۇلگىدەگى دالا پارلامەنتى جۇمىس ىستەگەنى تاريحتان بەلگىلى. قازاق دالاسىنداعى سوت پروسەسىنىڭ باستى ماقساتى بىتىمگە كەلۋ ەدى. سوت بيلىگىن قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل, سوزگە شەشەن, حالىق الدىنداعى وزىندىك بەدەلى مەن ءرولى جوعارى بيلەر اتقارعانىن بىلەمىز. اتا-بابالارىمىزدى كەسىمدى سوزدەرىمەن بىتىمگەرشىلىككە باستاعان تولە بي, قازىبەك بي, ايتەكە بيدەي دارا تۇلعالار كوپكە ۇلگى بولا الدى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ "بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ" باعدارلامالىق ماقالاسىندا ايتىلعانداي, ۇلتتىق جاڭعىرۋدىڭ باستى تالابى &ndash؛ ۇلتتىق كودىمىزدى ساقتاپ قالۋ. وسى ورايدا, جوعارعى سوت ءتوراعاسى جاقىپ اسانوۆ ەلباسىنىڭ «؛قازاقستان-2050»؛ ستراتەگياسى, «؛رۋحاني جاڭعىرۋ»؛ ماقالاسى مەن «؛100 ناقتى قادام»؛ ۇلت جوسپارىن باستى باعىت رەتىندە ۇستانىپ, سوت جۇيەسىن ودان ءارى دامىتۋ ماقساتىندا سۋديالاردان, ادۆوكاتتاردان, سوت قىزمەتكەرلەرىنەن, زاڭگەرلىك قاۋىمداستىقتاردان كەلىپ تۇسكەن مىڭداعان ۇسىنىستىڭ نەگىزىندە «؛سوت تورەلىگىنىڭ جەتى ءتۇيىنى»؛ اتتى جەتى باسىم مىندەتتى انىقتاعان بولاتىن. سولاردىڭ ءبىرىنشىسى &ndash؛ ءمىنسىز سۋديا. سۋديالاردىڭ حالىق سەنىمى مەن قۇرمەتىنە يە بولۋى ءۇشىن, جوعارى كاسىبي سوت كورپۋسىن قالىپتاستىرۋ وزەكتى بولعانى ايقىن. وسىعان سايكەس ۇلت جوسپارىنىڭ 17,19 قادامدارىن, ياعني سۋديا لاۋازىمىنا كانديداتتاردى ىرىكتەۋ تەتىكتەرىن كوبەيتۋ, بىلىكتىلىك تالاپتارىن قاتايتۋ, سۋديالاردىڭ ەسەپ بەرۋ ءتارتىبىن كۇشەيتۋ شارالارىن جەتىلدىرۋ قولعا الىندى. ەكىنشى ءتۇيىن &ndash؛ «؛ۇلگىلى سوت»؛. بۇل جوبانىڭ ماقساتى &ndash؛ 2020 جىلعا دەيىن حالىقتىڭ ناقتى سۇرانىسىن ەسكەرە وتىرىپ, سوتتاردى باسقارۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋ. ءۇشىنشىسى &ndash؛ ء«؛ادىل پروسەسس»؛. اتالمىش جوبا سوتتاردىڭ جۇكتەمەسىن تومەندەتۋ ارقىلى, سوت تورەلىگىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. سوتقا قولجەتىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ, سوت راسىمدەرى مەن شىعىندارىن قىسقارتۋ, تورەشىلدىك راسىمدەردى ازايتۋ بويىنشا قولعا الىنعان جوبا &ndash؛ «؛smart sot»؛ نەمەسە «؛ە-سوت»؛. حالىقتىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن قوعام مەن سوتتار اراسىنداعى ءتيىمدى قارىم-قاتىناستى قالىپتاستىرۋعا نەگىزدەلگەن ؛ «؛وڭتايلى ورتا»؛ جوباسى دا يگى باستامالاردىڭ ءبىرى بولدى. ازاماتتار مەن زاڭدى تۇلعالاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىن بارىنشا جوعارعى دارەجەدە قورعاۋدى ماقسات ەتكەن «؛ساپالى ناتيجە»؛ جوباسى ارقىلى سوت اكتىلەرى مازمۇنىنىڭ تۇسىنىكتى بولۋى جانە قاراپايىم تىلمەن جازىلۋى قالىپتاسۋ ۇستىندە. ال سوڭعى «؛سوتقا دەيىن, سوتتا تاتۋلاسۋ»؛ جوباسى كوشپەلىلەردىڭ سوت بيلىگى ؛ فۋنكسياسىن ءدوپ باسىپ تۇرعانداي. ءوز زامانىنىنىڭ ءداستۇرلى قۇقىقتارى مەن ادەت-عۇرىپ ەرەجەلەرىن جەتىك بىلەتىن, سۇڭعىلالىعىمەن كەمەل ويلى بىلگىرلىگىن, كورەگەندىگىن كورسەتەر ساقا بيلەر ارقىلى, سوتتان تىس تاتۋلاسۋ ورتالىقتارىندا ءىستىڭ جىلدام قارالۋىن قامتاماسىز ەتىپ, ەكى جاقتىڭ ماسەلەسىن مامىگەرلىك جولمەن شەشىپ بەرۋدىڭ ۇتىمدى جولىن ويلاستىرىپ, سوت ادىلدىگىن ورناتۋعا ىقپال ەتۋ قازىرگى ءجۇرىسى جىلدام زاماندا اسا قاجەت ەكەندىگى داۋسىز. تۇتاستاي العاندا, اتالعان 7 جوبانىڭ نەگىزگى ورتاق مىندەتى &ndash؛ قوعامنىڭ سوتتارعا دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋ.

«؛زامانىنا قاراي &ndash؛ زاڭى, ورمانىنا قاراي &ndash؛ اڭى بولادى»؛ دەگەندەي, زامان تالابىنا ساي سوتتىڭ قۇرىلىمى, مازمۇنى جانە باعىت-باعدارى وزگەرىپ وتىراتىنى انىق. «؛قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى»؛ ءبىر عاسىرداي ءوز قىزمەتىن اتقارعان سوڭ, ءتيىستى تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, ەسىم حاننىڭ تۇسىندا «؛ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى»؛ دەپ اتالعان زاڭدىق جۇيە قازاق جۇرتىنىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتكەنىن بىلەمىز. ال جوعارىدا اتالعان تىڭ باستامالار, قازىرگى تاڭداعى قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ ساناسىنا جاڭا سەرپىلىس اكەلەرى ايقىن. "تۋرا بيدە تۋعان جوق, تۋعاندى بيدە يمان جوق" دەپ حالىق دانالىعى ايتقانداي, تۋعانىنا تارتپاي, تۋراشىل دانا شەشىم شىعاراتىن سۇڭعىلا بيلەر كوپ بولعان جاعدايدا عانا, قازاقستاندىق بىرەگەيلىك پەن بولاشاقتىڭ ءبىرتۇتاس ۇلتىن قالىپتاستىرۋ قاعيداسى تۇپكىلىكتى شەشىمىن تابادى دەپ بىلەمىز.

 ؛

«؛قازاقستاننىڭ 100 جاڭا ەسىمى»؛ جوباسىنىڭ جەڭىمپازى,

«؛لينگۆيستيكا»؛ ماماندىعى بويىنشا phd دوكتورى

قۋانىش جۇمابەك

 ؛