كەلەر باسشى بولسايشى-اي, ءاليحانداي...

ۇلت تاريحىندا نەبىر قيىن-قىستاۋ كۇندەر باستان ءوتتى. قازاق حالقىنىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيىرىلگەن كەزەڭدەردە ەلدىڭ سەركەسىنە اينالىپ, تۇتاس ۇلتىڭ كۇشتىلەر قولىندا تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتپەۋىنە سەپ بولعان اتقامىنەر ازاماتتار بولدى ۋاعىندا. ولار ۇلت بولاشاعى ءۇشىن شىبىن جاندارىن پيدا ەتىپ, ومىرلەرىن بايگەگە تىكتى.  ۇلتتىق بولمىستى كۇشەيتۋ ءۇشىن تاريحىمىزداعى باتىرلاردىڭ, باتىلداردىڭ, سەركەلەردىڭ ۇرپاق الدىندا ناسيحاتىن ارتتىرۋىمىز كەرەك.

بۇگىن ءبىز ۇلت تاريحىندا ەلەۋلى ورىنى بار تاريحي تۇلعا, ەلى ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن ءاليحان بوكەيحانوۆ تۋرالى ماعلۇمات بەرمەكپىز. بۇل ارەكەتىمىزدى ۇلىلاردى ۇلىقتاۋعا قوسقان ۇلەسىمىز دەپ بىلەمىز.

كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىل بۇراۋى القىمنان قىسىپ تۇرعان كەزدە ەلدىڭ ەرتەڭىن ويلاپ, ەگەمەندىككە قول سوزعان ەرلەردىڭ بىرەگەيى – ءاليحان بوكەيحانوۆ. جەكە باسقا تابىنۋشىلىق ساياساتىن ۇستانىپ, ۇلتتى ماڭگۇرتتەندىرۋدىڭ جىمىسقى جوسپارى رەتىندە جاسىرىپ وتىرعان ۇكىمەتتەن قايىر جوعىن, كەلەشەك ۇرپاقتىڭ ەشتەڭەگە پارقى جەتپەيتىن پارىقسىز, پايىمسىز, ويسىز بولىپ شىعارىن سەزگەن الاشورداشىلار وسىنداي قادامعا باردى.

تاۋەلسىزدىك ءۇشىن باستارىن تالايعا تىگىپ, الىپ ۇكىمەتكە قارسى شىقتى. وسىنداي باس كوتەرەر ءبىلىمدى ازاماتتاردىڭ بارىن بايقاعان باسشىلىق تا قاراپ قالعان جوق. ىلە-شالا ىسكە كىرىسىپ, ەلدىڭ ءىلىپ الار ازاماتتارىن ءتۇرلى جالعان جالامەن, وتىرىك ايىپپەن تۇتقىنداپ, قانشا زارلاسا دا ءۇنى شىقپايتىن تار قۋىستارعا تىعىپ تاستادى.

ۇلتىنىڭ بولاشاعىن, اتار تاڭىن, بوستاندىعىن ويلاپ جانىن قويارعا جەر تاپپاعان زاماتتىڭ از ۋاقىت ارالىعىندا جاساعان قىزمەتى, اتقارعان تىرلىگى سان قيلى, ءار الۋان ءارى قىرۋار. ءتۇرلى سەزدەرگە دەپۋتات, فراكسيا مۇشەسى بولىپ قاتىسىپ, ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداستى. ناقتىراق ايتساق, رەسەي جەرگىلىكتى جانە قالالىق قوعام قايراتكەرلەرى سەزىنىڭ دەلەگاتى, رەسەيدىڭ i مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ جانە مۇسىلمان حالىقتارى سەزىنىڭ دەپۋتاتى, iv مەملەكەتتىك دۋمانىڭ مۇسىلماندار فراكسياسىنىڭ بيۋرو مۇشەسى بولدى.

سونىمەن قاتار, ءاليحان بوكەيحان قازاقتىڭ ساناسىن وياتۋ –باس كوتەرۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى قادام ەكەنىن ءبىلدى. رەسەيدە, قازاق جەرىندە شىعىپ تۇرعان نەشە ءتۇرلى گازەت-جۋرنالداردا رەداكتورلىق قىزمەت اتقارعان ول بۇركەنشىك اتتارمەن قازاقتىڭ رۋحىن وياتىپ, ساناسىن دامىتۋ ماقساتىندا كوپتەگەن ماتەريالدار جاريالادى.

بىراق ۇلتتىق بولمىسىن جوعالتۋعا دەيىن جەتكەن, جەتىم بالاداي جالتاق, قورقاق بولۋعا اينالعان قالىڭ ءارى قاراڭعى بۇقارانىڭ نامىسىنا شي جۇگىرتۋ كوپ جەردە ناتيجە بەرمەدى. قازاقتىڭ باسى وسى جەردە بىرىكپەدى. مۇنى ءاليحان باستاعان ساۋاتتى ازاماتتار توبى وتە جاقسى ءتۇسىندى. سودان كەيىن باسقاشا قيمىل جاساماققا بەت بۇردى. جەر-جەردە اۋىزشا ۇگىت-ناسيحاتتىڭ جۇرگەنىن دە بىلەمىز.

ۇكىمەت العاشىندا الاشوردا ۇكىمەتىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرگەنىمەن, ارتىنان ونى كۇيرەتۋگە بۇيرىق شىعاردى. ال اردا ازاماتتاردى "ەل اراسىنا بۇلىك سالدى", "اۋىزبىرشىلىكتى جويدى", "ۇلتشىل", "بۇلىكشىل" دەگەن ايىپتارمەن تۇرمەگە توعىتىپ, سوڭىنان التىن باستارىن قورقاۋلارعا الدىرىپ تىندى.

بۇل ازاماتتاردىڭ, اسىرەسە باس بولعان ءاليحاننىڭ ەڭبەگى – قازاق ۇلتىنىڭ ناعىز بولمىسىن تانىتاتىن تاريح پاراسى. بۋىن اۋىسۋ ءداۋىرى ءوتىپ جاتقان مەزگىلدە ۇلت قايراتكەرلەرىنىڭ ناسيحاتتالۋى – جاس بۋىن مەن كەلەر ۇرپاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىنا, ءور رۋحىنا, قازاقى نامىسىنا شي جۇگىرتۋ, كوكىرەگىنە, كوزىنە وت ءبىتىرۋ.

قازاقتىڭ باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەندە ەتىگىمەن سۋ كەشكەن ەرلەر ەل ەسىندە ماڭگىلىك ساقتالادى. ولار – ۇلت الدىنداعى پارىزىن تولىعىمەن وتەپ, كەلەشەك ۇرپاق جارقىن داۋىردە ءومىر كەشۋىن قامتاماسىز ەتىپ كەتكەن ازاماتتار. ەل ساناسىنىڭ جاڭعىرىپ, ۇرپاق ءتۇزۋ باعىت الۋى ءۇشىن ءاليحان بوكەيحان, احمەت بايتۇرسىنۇلى, مۇستافا شوقاي سىندى الاش ارىستارىنىڭ ناسيحاتتالۋى – شارتتى دۇنيە.

 ەلباسى ءبىر سوزىندە: "عاسىر باسىنداعى مەملەكەت مۇددەسىن ويلاعان ۇلتى قازاقتاردىڭ جەكە باسىنىڭ تاعدىرى دا قاسىرەتتى بولدى. الايدا, ۇلتتىق جىگەر مەن تولىسقان زەردە ساباعى ۇمىت بولعان جوق. ءجۇزجىلدىقتىڭ العاشقى جارتىسىنداعى قازاق زيالىلارىنىڭ جەكە باسىنىڭ قاسىرەتىمەن قاتار, ورىلگەن قىزمەتى ءوزىنىڭ بىرەگەي قۇبىلىس رەتىندە تۇجىرىمدى دەڭگەيىمەن عانا ەمەس, ازاماتتىق ءھام ادامگەرشىلىك دەڭگەيىمەن دە وسى زامانمەن ۇندەس", - دەگەن ءسوزى ارقىلى الاش ارىستارىنىڭ ءوز دارەجەسىندە ناسيحاتتالۋى قاجەت ەكەنىن جەتكىزگەن ەدى.

وتكەن عاسىر باسىندا ۇلت بولاشاعى ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن ەرلەردىڭ ءىزى – بۇگىنگى جاس ۇرپاق. ال وسىناۋ سيفرلى داۋىردە ادامنىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان, ءتۇپقازىعىنان اجىراپ قالماۋى وتە ماڭىزدى. 

ەلدىك ءھام مەملەكەتتىك جاريا مۇددەلەر وڭ باعىتتا جۇزەگە اسىرىلىپ, تاريح بەتىندەگى اقتاڭداقتار ۇرپاق ساناسىنا كولەڭكە تۇسىرمەسىن لايىم. ەل باسقارار اتقامىنەر ازاماتتاردىڭ جۇرەگىندە ءاليحان بابامىزدىڭ رۋحى بولسىن!