«ەر توستىك» مۋلتفيلمىندەگى كاننيباليزم: ەرتەگىنى بۇرمالاعان كىم؟

ححى عاسىردا اتا-انا ءۇشىن بالاسىنىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ قولىنا سمارتفوندى ۇستاتىپ, مۋلتفيلم قوسىپ بەرۋىمەن شەكتەلىپ جاتىر. ارىسىن ايتپاعان كەزدە, قازاق قوعامىندا بۇل ءجيى كەزدەسەتىن فاكتور دەيدى qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى bugin.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ.

youtube جەلىسىندە 333 315 جازىلۋشىسى بار «anima book» كانالى تىركەلگەن. انىعىن ايتقان كەزدە, وتاندىق ونىمدەردى سونىڭ ىشىندە, قازاق ەرتەگىلەرىن انيماسيالاپ جۇرگەن ارتۋر جانە يگور كراۋستاردىڭ جۇمىستارى جيناقتالعان.

وتاندىق انيماسيالىق فيلمدەردى, مۋلتفيلمدەردى جانداندىرۋ ماسەلەسى جىل سايىن كوتەرىلىپ, ناتيجەسىن مولىنان بەرمەسە دە, ەڭبەك جاسالىپ-اق جاتىر. الايدا, قازاق ەرتەگىلەرىن ءدال بۇلاي بۇرمالاپ بەرگەنشە, وقىتا بەرگەن ءجون سەكىلدى. داۋدىڭ باسى قايدان شىقتى؟

youtube جەلىسىنە كىرىپ «ىزدەۋ» باتىرماسىنا «ەر توستىك» دەپ ىزدەۋ جاساپ قالساڭىز, ەڭ ءبىرىنشى تۇرعان ارتۋر مەن يگور كرۋاس جاساعان مۋلتفيلمگە تاپ بولاسىز. 2016 جىلدىڭ 28 اقپانىندا جۇكتەلگەن بۇل ۆيدەونى 2 034 028 (ەكى ميلليوننان استام) ادام قاراپ ۇلگەرگەن. ارينە, ەرتەگىنى ۇلكەندەر ەمەس, بالالار وقيدى جانە كورەدى. ەندەشە, بۇل تۇسىرىلگەن ەرتەگىنى قازاق تىلىندە وسىنشا ادام كوردى دەگەن ءسوز.

«azia animation» ۇسىنعان ەرتەگىنى كورىپ شىقتىق. سونىمەن, قالاي باستالدى؟

«حالىق ەپوسىنىڭ جەلىسىمەن تۇسىرىلگەن انيماسيالىق فيلم» دەپ كورسەتىلگەن مۋلتفيلم ءبىز بىلەتىن ەرنازار بايدىڭ سەگىز ەمەس, التى بالاسى بولعان دەپ باستالادى. ەرتەگىنىڭ ەپوستاعى نەگىزگى ۇلگىسىندە: «ەرنازار دەگەن كىسىپ بولىپتى, ەرنازاردىڭ ءوزى باي بولىپتى. ءورىس تولعان جىلقىلارى بولىپتى. ەرنازاردىڭ سەگىز ۇلى بولىپتى» دەپ جازىلادى. ەندەشە, مۋلتفيلمدەگى ەكى بالاسى قايدا كەتتى؟

نۋمەرولوگيا بويىنشا, كەز كەلگەن اڭىز نە ەرتەگىدەگى ايتىلاتىن سانداردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. قازاق «سەگىز قىرلى, ءبىر سىرلى» دەپ تەگىنەن ايتقان جوق. بۇل ساننىڭ ۇلت ءۇشىن وزىندىك قاسيەتى, تانىمى بار. ال, مۋلتفيلمدەگى التىعا كەلسەك, بۇل جالپى ءبىز بىلەتىن ەۆرەيلەر ءۇشىن قاسيەتتى سانداردىڭ ءبىرى, ياعني, «سولوموننىڭ تاڭباسى».

ەرتەگى جەلىسى بويىنشا ەرنازاردىڭ سەگىز ۇلى جۇت بولىپ, ەل مالىن الىسقا, وتارعا ايداپ كەتكەن كەزدە سولارمەن بىرگە جوعالادى. ال, مۋلتفيلمدە ەرنازار ۇلكەن جيىن جاساپ, التى بالاسىنىڭ ءۋاجىن تىڭدايدى-مىس. سونداعى ەرنازاردىڭ اۋزىنا سالىپ بەرگەن ءسوز مىناۋ: «قىزدىڭ نە كەرەگى بار, ولارمەن ارتىق ۋاقىت وتكىزگەننە باسقا ەشتەڭەگە دە جارامايدى». قاي قازاقتىڭ باباسى بالاسىنا «ۇيلەنبە, قىز جامان» دەپ ەدى. قىزعا قىرىق ۇيدەن تيىم سالعان ۇلتتىڭ, قىزعا دەگەن قۇرمەتى دە بولعان. ءتىپتى تۇرمىس قۇرماعان قىزدىڭ ورنى توردە بولعان. ودان بولەك قازاق ۇلىنا ون ءۇش جاس وتاۋ يەسى دەپ, ەرتە ءۇي بولىپ, ۇرپاق تاربيەلەۋگە شاقىرعان. ال ءبىزدىڭ كەيىپكەر ەرنازار شالدىڭ مۇنىسى نەسى الدە اۆتورلاردىڭ باسقا ءبىر ويلاعانى بار ما؟

قازاق ادامنىڭ ەتىن جەگەن بە ەدى؟

بىز وقىپ وسكەن «ەر توستىك» شاڭىراقتىڭ كۇلدىرەۋىشىندە تۇرعان توستىكتى جەگەن انامىزدىڭ ىشىنە ءبىتىپ, باتىر بولىپ وسەتىن ەدى. ال ءبىزدىڭ انيماتورلار قازاقتىڭ جابايىلىعىن كورسەتكىسى كەلگەندەي, بۇل عانا ەمەس, ءتىپتى كاننيبال قىلىپ جەتكىزگىسى كەلگەنى قالاي؟

ەرنازار مەن كەمپىرى قارنى اشىپ, اقىرى شال اڭعا شىعادى. اڭ اتىپ جولى بولماعان سوڭ, ءورت شىققان مەكەنگە بارىپ, بەسىكتە جاتقان بالانى كورەدى. مىنا ديالوگتا قاراڭىز:

-   و-و, بالپاناقتاي, سەمىز ەكەن ءوزى! ەگەر بىلە بىلسەڭ, ەرنازار ەشقاشان اڭشىلىقتان قۇر قول قايتپاعان.

اڭعا شىققان ادام اڭ اتىپ السا ءبىر ءجون, ادام اۋلاپ قايتىپتى دەگەندى قاي اتامىزدان ەستىدىك؟!

ۇيىنە ورالعان ەرنازار, كەمپىرىنە بالانى ۇستاتىپ جاتىپ: «بايبىشە, ءما, ۇستا, مىنادان ماعان جاقسىلاپ تاماق جاساپ بەرشى» دەيدى. سوندا ءبىزدىڭ ەپوسىمىز تاربيەلىك ءمانى بار, باتىرلىقتى ەمەس, كاننيباليزمدى دارىپتەگەن بە؟ ونى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە, بۇل ەرتەگىنى بىلمەيتىن ادام بولسا باسقا اڭگىمە, حالىقتىڭ جادىندا ساقتالعان ۇلتتىق كودىمىزدى, ەرتەگىمىزدى بۇلاي بۇرمالاۋعا نە سەبەپ بولدى؟

بىر جارىم ساعاتقا سوزىلعان انيماسيالىق بۇل «ەرتوستىك» ءمۋلمفيلمىنىڭ العاشقى 12 مينۋتىندا ادامنىڭ اقىلى جەتپەيتىن وسىنداي بۇرمالاۋلار بار. ارى قاراي ايتىپ قاجەتى جوق تا شىعار.

مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ەلباسىنىڭ ماقالاسىنا بەي-جاي قاراپ وتىر ما؟

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالسىندا بىلاي دەيدى: « حح عاسىرداعى باتىستىق جاڭعىرۋ ۇلگىسىنىڭ بۇگىنگى زاماننىڭ بولمىسىنا ساي كەلمەۋىنىڭ سىرى نەدە؟ مەنىڭشە, باستى كەمشىلىگى – ولاردىڭ وزدەرىنە عانا ءتان قالىبى مەن تاجىريبەسىن باسقا حالىقتار مەن وركەنيەتتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرمەي, بارىنە جاپپاي ەرىكسىز تاڭۋىندا. اجەپتاۋىر جاڭعىرعان قوعامنىڭ ءوزىنىڭ تامىرى تاريحىنىڭ تەرەڭىنەن باس­تاۋ الاتىن رۋحاني كودى بولادى. جاڭا تۇرپاتتى جاڭعىرۋدىڭ ەڭ باستى شارتى – سول ۇلتتىق كودىڭدى ساقتاي ءبىلۋ. ونسىز جاڭعىرۋ دەگەنىڭىزدىڭ قۇر جاڭعىرىققا اينالۋى وپ-وڭاي».

يا, ەندەشە, ءبىزدىڭ «ەر توستىك» ەرتەگىمىز ءبىزدىڭ ۇلتتىق كودىمىز عوي. ۇلتتىق كودتىڭ جاندانىپ, جاڭعىرعانى دۇرىس دەلىك, الايدا جوق جەردەن تۇجىرىم جاساپ, قازاقتىڭ ارعى باباسىن ادام جەۋگە تاربيەلەيتىندەي قانداي كۇن تۋدى؟ باسقاسى باسقا, ۇرپاق تاربيەسىندە انيماسيالىق مۋلتفيلمدەردىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنىن ەسكەرەر بولساق, 2016 جىلدان بەرى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترىلىگى بۇل ۆيدەونى كورمەگەن بە الدە ءمان بەرمەگەن بە؟

مادەنيەت دامىپ جاتىر, جاعداي جاسالىپ جاتىر دەيمىز, الايدا, ەرتەڭ ۇرپاعىڭ: «اكە, اتام ادام ەتىن جەگەن ەكەن عوي» دەسە, كىم جاۋاپ بەرەدى؟ نەگە ءبىز ءدال وسى ءبىر قۇندىلىققا نەگىز بولعان «ەر توستىك» ەرتەگىسىن دە ساقتاپ قالا المادىق...

بۇل قازاق حالقىنىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان فولكلورىنا جاسالعان قاستاندىق دەپ تۇسىنەمىز. اينالىپ كەلگەن كەزدە, ءبىزدىڭ ەلدە انيماسيالىق مۋلتفيلمدەردى قاراپ, ولارعا باعا بەرەتىن, سۇزگىدەن وتكىزەتىن كوميسسيانىڭ جوقتىعىن, بار بولعان كۇننىڭ وزىندە سالعىرتتىق تانىتاتىنىن كورىپ وتىرمىز.

ەرتەگىنى بۇرمالاپ قانا قويماي, قازاقتىڭ ارعى تەگىن ادام ەتىن جەيتىن قۇبىجىققا تەڭەپ, ءوز يدەولوگياسىن جاساپ وتىرعان بۇل انيماسيالىق مۋلتفيلم اۆتورلارىنىڭ نەمەسە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپ بەرۋىن تالاپ ەتەمىز. بۇل عانا ەمەس, بۇل ءمۋلتفيلمدى الماتى قالاسى تىلدەردى دامىتۋ, مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا تۇسىرىلگەنىن ەسكەرسەك, بۇل جاۋاپسىز قالدىراتىن ماسەلە ەمەس.