بىز بالالارىمىزعا باقىتتى بولۋدى ۇيرەتە المادىق!

كۇندە تاڭەرتەڭ ۇيقىسى قانباعان جاستاردىڭ شۇبىرىپ, «زومبيلەند» اتالاتىن كەڭسەدەگى جۇمىسىنا كەتىپ بارا جاتقانىن كورىپ, مەن باقىت تۋرالى ويلانامىن.

تۋراسىندا ءبىزدىڭ بۋىن ءوز بالالارىن سەندىرىپ وسىرگەن باقىت تۋرالى ۇلكەن وتىرىكتى ويلايمىن. ءبىز ۇرپاعىمىزعا قالدىرعان ەڭ زور قيانات – ۇسىنسا قول جەتپەيتىن قىمبات باسپانا ەمەس, ولار ءقازىر باسپاناعا دا قىزىقپايدى, بۇكىل جەر ءجۇزىن جاۋىپ جاتقان قوقىس تا ەمەس, ولار سونى جيناپ ءومىرىن وتكىزەدى-اۋ. ءبىز قالدىرعان وتىرىك – ءار ادام باقىتتى بولۋى ءتيىس دەگەن قاعيدا. 

بىز بالالارىمىزعا باقىت دەگەن ادامنىڭ قالىپتى كۇيى, ءومىر ءسۇرۋىنىڭ قاجەتتى شارتى دەپ ءسىڭىرىپ, ميىنىڭ ءار قىرتىسىنا قاداپ جازدىق. سولاي ايتىپ ولاردى باقىتسىز ەتتىك. 

جاماناتتىڭ تامىرى – ۇعىمداردىڭ شاتىسۋىندا. باقىت تۋرالى ويىمىز قاتە بوپ شىقتى, وعان قالاي قول جەتكىزۋ كەرەگىن دە دۇرىس بىلمەدىك. بىردەن ايتايىن: ءسىزدى باقىتقا قاي جول اكەلەرىن مەن بىلمەيمىن. الايدا قاي جولمەن بارماۋ كەرەگىن انىق بىلەمىن. ءدال ءقازىر 20-جاستاعىلاردىڭ كوپشىلىگى فەيسبۋكتەگى جىلتىراق سۋرەتتەرگە ەلىتىپ, وتىرىك جولعا ءتۇسىپ بارادى. ىشكىلىككە سالىنىپ, اقىرىندا پسيحوتەراپەۆتتەردىڭ الدىنا كەلەدى. جانە كەرىسىنشە. 

ستاتيستيكا بويىنشا, قازىرگى جاستار ءۇش ءتۇرلى دەرتكە شالدىققىش: «نەسيە», «تاماق», «ىشكىلىك». مەنىڭ تۋعان اۆستراليامدى مىسالعا الايىقشى: مۇندا نەسيە الۋشىلار سانى ورتا ەسەپپەن 14,1%, ونىڭ ىشىندە جاستاردى قاراستىرساق, ولاردىڭ 20% نەسيە العاندار. اۆستراليالىق ايەلدەردىڭ تەڭ جارىمى دۇرىس تاماقتانۋدىڭ نە ەكەنىن ۇقپايدى. از قيمىلدايدى. جاس ەرەكشەلىگىنە قاراساق, 16-24 جاستاعىلاردىڭ 72% وسىنداي. ىشىمدىككە كەلسەك, 14 جاستان ۇلكەن ءاربىر بەسىنشى ايەل زاتى دەنساۋلىعىنا زياندى مولشەردە ىشكىلىك ىشەدى. ىشكىلىككە سالىنۋ بويىنشا جاستار الدىڭعى بۋىنداردى باسىپ وزعالى قاشان. فۋتۋرولوگتار بۇل بۋىندى ء«تىرى كۇنىندە ماڭگى ءومىر سۇرەتىندەر» دەپ اتاپ كەتتى. ال شىن مانىندە جاستاردىڭ قاتارى سيرەپ بارادى. ەگەر امان قالۋ قولدارىنان كەلسە, تاريحتا اتتارى قالادى. وسىناۋ كۇيزەلىس, ىشكىلىككە سالىنۋ, جامان ادەتتەردىڭ ءبارى قايدان شىقتى؟ 

ونى ۇعۋ وڭاي: ءبىز ولارعا باقىت دەگەن تۇتىنۋ دەپ ۇيرەتتىك. ەگەر قالاعانىمىزعا قول جەتكىزبەسەك, وندا باقىتسىز بولعانىمىز دەپ شەشتىك. قالاۋىمىزعا قول جەتسە, وندا باقىتتىمىز! ال شىن ومىردە نەگىزگى قاجەتتىلىك وتەلگەن سوڭ ءار تىلەك ورىندالعان سايىن باقىتسىز بولا تۇسەمىز. نەگە؟ سەبەبى, تىلەكتەرىمىز قۇبىلمالى, تۇراقسىز. تەز قاناعاتتاناسىڭ. ونىڭ قۋانىشى تەز باسىلادى. باقىت پەن قاناعاتتانۋ اراسىنا تەڭدىك قويۋعا بولمايدى. 

بىزدىڭ تىلەگىمىز قانداي بولسا دا – جاڭا ءساندى سومكە, بۇلشىقەتى ويناپ تۇرعان سىمباتتى جىگىت, تيراميسۋدىڭ سوڭعى قاسىعى ما – ءبارى دە وتە ءقاۋىپتى. بىزگە بىردەڭە جەتىسپەگەن كەزدە تىلەك تۋادى, قاناعاتتانۋدىڭ نەگىزگى بولىگى سونى كۇتۋ كەزىندە وتەلەدى. قاناعاتتانۋ شەگى قول جەتكەن كەزدە سەزىلەدى. سودان سوڭ نە بولادى؟ قۇلديلاۋ. ءلاززات الۋ ءبىتتى. ساناڭدا تەك شكافتاعى, توسەكتەگى, نە بەلىڭدەگى ەستەلىك قالادى. 
بۇنىمەن دە بىتپەيدى. شىن مانىندە قالاعانىمىزدىڭ كوپشىلىگى بىزگە تۇك تە كەرەك ەمەس دۇنيە. ءبىز سول دۇنيەگە قول جەتكىزۋدى قالامايمىز؛ بىزگە سونىمەن ماقتانۋ قاجەت, اينالامىزداعى ادامداردىڭ تاڭ قالىپ, باس شايقاعانىن كورگىمىز كەلەدى. تىلەكتىڭ دەنى مارتەبە جيناۋ بوپ كەتتى. سەنەسىز بە؟ ويشا بىلاي جاساڭىز: وتە باعالى دۇنيەنى ويلاڭىز. ماسەلەن, كۋتيۋر سىيلاعان كويلەك, وتە قىمبات مەيرامحانادا تۇستەنۋ, قىمبات كولىك. وسىنىڭ ءبارى سىزدە بار ەكەنىن ەشكىم بىلمەيدى دەپ ويلاڭىزشى... تىلەك ءوزىن اقتاي ما؟ 

قاراپايىم بولۋ ۇلكەن ابىروي سانالاتىن ەسكى زاماندا داراقىلىقتى سوگەتىن ەدى, سەبەبى ول كوپتەگەن كۇنانىڭ تۋۋىنا سەبەپشى بولاتىن: كورەالماۋشىلىق, قوماعايلىق, دۇنيەقوڭىزدىق, تاكاپپارلىق. ءقازىر ءبارى وزگەردى. قازىرگى تاڭدا ايتۋلى ءبىر جاعداي الەۋمەتتىك جەلىدە شۋ تۋدىرماسا, مۇلدە وتپەگەندەي ەلەۋسىز قالادى. ەلدىڭ ءبارى سول وقيعانى ايتۋدىڭ ورنىنا, سول جەردەن ادەمى سۋرەتكە ءتۇسىپ, كوبىرەك لايك جيناۋعا قۇلشىنادى. بۇگىن باعالاناتىن قۇبىلىس – ءوزىڭدى ەلگە اشىق-شاشىق كورسەتە ءبىلۋ. تاكاپپارلىق پەن اتاققۇمارلىق بەدەل سانالاتىن بولدى. قاراپايىمدىلىق – كەمشىلىك بوپ قالدى. 

بالكىم, بۇل سونشالىقتى قورقىنىشتى دا ەمەس شىعار؟ الايدا ءورشىپ تۇرعان سۋيسيد پەن كۇيزەلىس ەپيدەمياسىنىڭ ستاتيستيكاسى بىزگە بۇنىڭ ءبارى زالالدى ەكەنىن كورسەتىپ تۇر. مۇمكىن ارتىمىزعا قاراپ ويلانۋ كەرەك بولار. ءبارىنىڭ داۋاسى بەلگىلى. پلاتون مەن اريستوتەل ءار نارسەدە بىر-بىرىنە قايشى كەلگەنمەن, ءبىر نارسەدە ويلارى تۇيىسكەن: ادامدى تەك جاقسىلىق باقىتتى ەتە الادى دەگەنگە كەلىسكەن. 1621 جىلى روبەرت بەرتون ءوزىنىڭ «مەلانحوليا اناتومياسى» دەگەن تاماشا ەڭبەگىندە مىناداي رەسەپتى ۇسىنعان: «جالعىز بولما. داراقى بولما». 

بۇنى ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز. دوس تاپ. ىسكە كىرىس. 

وز ويىمىزدىڭ تۇتقىنىندا قالعاندا, ۇساق-تۇيەك تىلەگىمىزدىڭ جەتەگىندە كەتكەندە باقىتسىزبىز. ادام ءوز تۇلعاسىنىڭ شەگىنەن شىققاندا, ودان گورى زور دۇنيەگە بىرىككەندە باقىتتى بولادى. 

رەيموند تەلليس دەگەن دارىگەر ءارى فيلوسوف ادام تىلەگىنىڭ مىناداي يەرارحياسىن قۇرىپتى: تومەنگى قابات – تاماق پەن باسپانا, كەلەسى قابات – راحاتتانۋ, ءۇشىنشى قابات – ماقۇلداۋ مەن مارتەبە. ءتورتىنشى, ەڭ جوعارعى قابات – ونەر, رۋحاني ىزدەنىس, ومىرلىك بورىش. وسى قاباتتار تومەندەگەن سايىن ادام تىلەگى ۇساقتالا بەرمەك. ۇساق-تۇيەكتى قاناعاتتاندىرۋ دا وڭاي. راحاتتانۋ تەز بىتەدى. تۇراقتى باقىت تەك ەڭ جوعارعى قاباتتا مۇمكىن. ۇلى جوقتى قاناعاتتاندىرۋ عانا شىن قۋانىش سىيلايدى: ءمان ىزدەۋ. 

وسىنى بالالارىمىزعا ءتۇسىندىرىپ بەرە المادىق. باقىتتى ساتىپ الۋ مۇمكىن ەمەس. ءسىز تىلەگىڭىزدى قاناعاتتاندىرعاننان, قالاعانىڭىزعا قول جەتكىزگەننەن, راحاتتانعاننان باقىتتى بولا سالمايسىز. باقىت تاۋار ەمەس. (باقىتسىز بولۋ نە قايعىرۋ – قىلمىس ەمەس). باقىت ءومىر ءمانىن ىزدەگەننەن تاباتىن قوسالقى قۇندىلىق. جولىڭىز بولسا, وسى ىزدەنىستى ومىرلىك كاسىپكە اينالدىراسىز, پلاتون سەكىلدى. ول فيلوسوفيانى بۇكىل ءىلىمنىڭ ىشىندەگى پايدالىسى دەپ ەسەپتەگەن. 

ينفانتيلدى تىلەكتەردى قاناعاتتاندىرۋ – بۇل باقىت ەمەس. ادامدار دا ءبىرتۇتاس مادەنيەتتەر سياقتى قاراپايىم تىلەكتەردەن كۇردەلىسىنە قاراي جەتىلۋى ءتيىس. ەڭ اقىرىندا ۇلى ماقساتىن تاۋىپ, سول ماقساتىمەن بىرگە باقىتقا دا كەنەلەدى. بالالار, كارەرا جاساپ اۋرە بولعانشا, كاسىبىڭدى ءوز قۇندىلىقتارىڭمەن سالعاستىرىپ العان ارتىق بولماس. سەندەر ءۇشىن وسى پايدالىراق. ارينە, ەگەر باقىتتى بولعىڭىز كەلسە... 

ەليزابەت فاررەللي, 59 جاستا,

جازۋشى, وقىتۋشى, the sydney morning herald كولۋمنيستى.

اۋدارعان: شىنار ءابىلدا