• usd 468.56

  • eur 497.56

  • rub 7.3

  • cny 67.18

29 ناۋرىز, 17:04:46
الماتى
+35°

16 مامىر, 2019 ادەبيەت

كىشكەنتاي حانزادا: ەكزيۋپەري تۋرالى ءبىز بىلمەيتىن قۇپيا

مەن وزىمنەن كەيىن كەرەمەت ەستەلىكتەر قالعانىن جانە سەندەردىڭ مەنىڭ بار بولمىسىمدى ۇمىتپاي ساقتاعاندارىڭدى قالايمىن...

كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ بارلىعى كۇندەلىكتى ءومىردى ەرتەگىدەي قابىلدايدى. الايدا, ەسەيگەننەن كەيىن بۇل قاسيەتتىڭ جوعالاتىنى وكىنىشتى. كىشكەنتاي انتۋانعا (دە سەنت-ەكزيۋپەري) دا ەرتەگى الەمىنە قانات سەرمەۋ ءۇشىن, ەسكى ۆەلوسيپەد پەن بىرنەشە جامىلعى بولسا جەتكىلىكتى ەدى. ول ارادا ونداعان جىلدار ءوتىپ ەسەيسە دە ءوزىنىڭ قيالىنداعى الەمدى جاسادى. تىرشىلىكتىڭ شىرماۋىنا كىرگەن ادامداردىڭ اراسىنان ونداي ادامدى تابۋ قيىن, ءبىراق ونى انىقتاۋدىڭ جولى بار: ولارعا قالپاقتىڭ سۋرەتىن كورسەتىڭىز. ەگەر ولار سۋرەتتەن تەك قانا قالپاقتى ەمەس, ءپىلدى جۇتقان جىلاندى بايقاسا, قۇتتىقتايمىز: ءسىزدىڭ الدىڭىزدا ءوزىنىڭ بۇرىن بالا بولعانىن ۇمىتپاعان ەرەسەك ادام تۇر.

كىشكەنتاي حانزاداكىشكەنتاي حانزادا

بۇل ومىردە مەنى ءبىر نارسە عانا الاڭداتادى – ءبىز ەسەيۋگە ءماجبۇرمىز

انتۋان دە سەنت-ەكزيۋپەري 1900 جىلى 29 ماۋسىمدا فرانسيانىڭ ليون قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول ساقتاندىرۋ ينسپەكتورى جان-مارك پەن ماري ماركتىڭ بەس بالاسىنىڭ ءبىرى. كىشكەنتاي كەزىندە اكەسى ەرتە دۇنيە سالسا دا, ول ءۇشىن بالالىق شاعى ءتاتتى ەستەلىكتەرگە تولى ەدى. ول ارماننىڭ جەتەگىندە جۇرگەن بالالىق شاعىن ماڭگى جۇرەگىندە ساقتادى. ەكزيۋپەري كىشكەنتاي حانزادانىڭ وبرازىن جاساعان كەزدە سول ساتتەردى ەسىنە الدى.

تونيونىڭ ءومىرى (ۇيدەگىلەر ونى سولاي اتايتىن) 12 جاسىندا وزگەردى. كىشكەنتاي بالاقاي سول كەزدە العاش رەت ۇشاقپەن ۇشقان ەدى. ول وزىنە ءۇنسىز باۋرايتىن اسپان الەمىنە شەكسىز عاشىق بولىپ, ەسەيگەندە ۇشقىش بولام دەپ ارماندادى. ول ۇشۋدى اسكەردە ءجۇرىپ ۇيرەندى. ۇشۋدان ءلاززات الىپ, شابىتتىڭ شالقارىندا جۇرگەن انتۋان جازۋدى دا باستادى. ءوزىنىڭ العاشقى «وڭتۇستىك پوشتا» اتتى رومانىن ۇشقىش بولىپ, افريكانىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنا پوشتا تاسىعان كەزدە جازعان. اۆياسيا مەن ادەبيەت – انتۋاننىڭ ماڭگىلىك ماحابباتى ەدى.

«كىشكەنتاي حانزادادا» ەرتەگىسىندەگى راۋشان كىم؟

كىشكەنتاي حانزادا

1930 جىلى انتۋان دە سەنت-ەكزيۋپەري ءوزىنىڭ بولاشاق جارى – كونسۋەلومەن تانىستى. سۇيىكتى جارى «كىشكەنتاي حانزادا» ەرتەگىسىندەگى راۋشاننىڭ ءپروتوتيپى بولعان.

 ولاردىڭ سەزىمى وزگەشە ەدى. جازۋشىنىڭ جاقىن دوسى: «ارالارىندا ەرەكشە قۇشتارلىق, نازىكتىك, ادام نانعىسىز ماحاببات بولدى. ءبىراق, ءبىر-بىرىن ەرەكشە جاقسى كورەتىن ادامداردىڭ وتباسىلىق ومىردە باقىتسىز بولعانىن مەن ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن», - دەپ تاڭدانىسىن جاسىرماعان. ەكزيۋپەريدىڭ ءومىربايانىن وقىپ وتىرساق, ول ادال جار رەتىندە سيپاتتالادى. ال ايەلى وتە ەركە, بارلىعىنا جەڭىل قارايتىن ادام رەتىندە قاراستىرىلعان. كونسۋەلو بولسا «راۋشاننىڭ ەستەلىكتەرى» اتتى مەمۋارىندا ءوزىن كۇيەۋىنىڭ ءاربىر قاتەلىگىن كەشىرەتىن, شىنايى سۇيەتىن جانە ءاردايىم كۇتۋگە دايىن بولعانىن جازادى. الايدا وتباسىلىق ءومىرىنىڭ شىنايى جاعدايىن ول ءوز كەيىپكەرلەرى ارقىلى كەرەمەت سۋرەتتەگەن ەدى. ول تانىمال ەرتەگىسىندە: «كىشكەنتاي  حانزاداعا راۋشاننىڭ كەيبىر قىلىقتارى ۇناماسا دا, ودان سۇيىكتى جانە قىمبات گۇل جارىق الەمدە بولعان ەمەس», - دەپ ءبىر سوزبەن سۋرەتتەيدى.

«كىشكەنتاي حانزادا» ەرتەگىسىنە ارقاۋ بولعان وقيعا

ول ۇشاقپەن پاريجدەن ۆەتنامعا دەيىن ۇشىپ بارۋدى ارمانداپ وتكەن. الايدا جەتكىلىكتى اقشا جيناپ, جولعا شىققان كەزدە بۇل ارمانى ونىڭ ءومىرىن قيا جازدادى. جارتى جولدا, ءشول دالانىڭ ورتاسىندا ۇشاعى اپاتقا ۇشىرادى. جازۋشى عاجايىپتىڭ ارقاسىندا امان قالدى.  ونى سول جەردىڭ جەرگىلىكتى كوشپەندى حالىق تاۋىپ العان بولاتىن.

بۇل وقيعادان «كىشكەنتاي حانزادا» ەرتەگىسىنىڭ جەلىسىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. ساحاراعا قونۋعا ءماجبۇر بولعان ۇشقىشقا بەيمالىم بالا كەلىپ, بىلاي  دەپ سۇرايدى: «وتىنەمىن... ماعان قوزىنىڭ سۋرەتىن سالىپ بەرشى!». جانە بۇل كەزدەسۋ ەكەۋىنە دە كەرەك ەدى.

«كىشكەنتاي حانزادا» قاي كەزدە جازىلدى؟

ەكزيۋپەري ءوزىنىڭ تانىمال شىعارماسى «كىشكەنتاي حانزادانى» 1940 جىلى ناسيستەرمەن سوعىس كەزىندە جازعان. دوستارىنىڭ «سوعىسقا قاتىسپا» دەپ ۇگىتتەۋىنە قاراماستان, «بارامىن» دەپ قاسارىسىپ تۇرىپ العان.

ەكزيۋپەريدىڭ بالالىق شاعى سوعىس زارداپتارىن ەڭسەرۋگە كومەكتەستى, الەم تاس-تالقان بولعان كەزدە, ادامدارعا: «كوزدەر سوقىر بولىپ كەلەدى. تەك جۇرەكپەن ىزدەۋ كەرەك», - دەپ ەسكەرتتى.

سوعىستا فرانسيا جەڭىلىس تاپقاننان كەيىن جازۋشى اقش-قا كەتتى. سول جەردە ءجۇرىپ «كىشكەنتاي حانزادانى» اياقتادى. الايدا ول وزگە ەلدە ءومىر سۇرە المادى. اسپانعا دەگەن قۇشتارلىق پەن وتانعا دەگەن ماححابات ونى باۋراپ تۇردى. 1943 جىلى ول قايتادان اسكەري بولىمشەگە الىندى.

سوعىسقا ورالماس بۇرىن, جۋرناليست دوسى - سيلۆيا گاميلتون رەينحاردتپەن جولىعىپ, «كىشكەنتاي حانزادانىڭ» قولجازباسىن تابىستاپ كەتتى دە: «مەن وزىمنەن كەيىن كەرەمەت ەستەلىكتەر قالعانىن جانە سەندەردىڭ مەنىڭ بار بولمىسىمدى ۇمىتپاي ساقتاعاندارىڭدى قالايمىن», - دەگەن ەكەن. جازۋشىنىڭ شىعارماسىن زەرتتەۋشىلەر ەرتەگىدەگى تۇلكىنىڭ ءپروتوتيپى سيلۆيا بولعان دەسەدى.

1944 جىلى انتۋان دە سەنت-ەكزيۋپەري ۇشاقپەن بارلاۋ ساپارىنا اتتانىپ, سودان قايتىپ ورالمادى.

كىشكەنتاي حانزادا

ەرەسەكتەرگە ارنالعان ەرتەگى

ۇزاق ۋاقىت بويى ونىڭ ءولىمى جايلى ەشبىر دەرەك بولعان ەمەس. ول كىشكەنتاي حانزادا سياقتى ءوز مەكەنىنە – ءوزىنىڭ ارمانىنداعى الەمىنە ورالدى. 1988 جىلى جەرگىلىكتى بالىقشى مارسەلياعا جاقىن ماڭداعى تەڭىزدەن فرانسۋز جازۋشىسى مەن ونىڭ ايەلى كونسۋەلونىڭ ەسىمدەرى جازىلعان بىلەزىكتى تاۋىپ الادى.

«كىشكەنتاي حانزادا» ەرتەگىسىندە اۆتوردىڭ ارمانشىل الەمى سۋرەتتەلدى. شىعارمادا ەكزيۋپەري وزىنە قىمبات جاندار مەن نەگە كوبىرەك سەنەتىنىنىڭ بارلىعىن باياندادى. بوياماسىز شىندىق ايتىلعان ەرتەگىنى بۇگىندە ۇلكەندەر وقيدى. ويتكەنى ول ەرتەگى بولعانمەن, ۇلكەندەرگە ارنالىپ جازىلعان ەدى. ءاربىر ۇلكەن ادامعا ءوزىنىڭ بالا بولعانىن ەسكەرتەتىن شىعارما بولاتىن.

ۇشقىش, ءارى جازۋشى انتۋان دە سەنت-ەكزيۋپەري ءوزىنىڭ بالالىق شاقتاعى ەستەلىكتەرىن ۇمىتقان ەمەس. سول سەبەپتى دە ول بۇگىندە ميلليوندار ءسۇيىپ وقيتىن ەرتەگىنى ومىرگە الىپ كەلدى. اۆتوردىڭ ءومىر جولىمەن تانىسقاننان كەيىن, الەمدىك ادەبيەتتىڭ جاۋھارى «كىشكەنتاي حانزادا» ەرتەگىسىن جازۋ تەك انتۋان دە سەنت-ەكزيۋپەريدىڭ عانا قولىنان كەلەتىنىنە كوز جەتكىزەمىز.

ال ءسىز بۇل ەرتەگىنى العاش قاي جاسىڭىزدا وقىپ ەدىڭىز؟ سول كەزدە وزىڭىزگە نە ءتۇيدىڭىز جانە «كىشكەنتاي حانزادا» ەرتەگىسى تۋرالى ءقازىر نە ويلايسىز؟

دايىنداعان: مارجان سابەت

"قامشى" سىلتەيدى

قاتە تاپساڭىز, قاجەتتى بولىكتى تاڭداپ ctrl+enter باسىڭىز.

پىكىر قالدىرۋ

پىكىر