• usd 468.56

  • eur 497.56

  • rub 7.3

  • cny 67.18

28 ناۋرىز, 19:56:06
الماتى
+35°

18 تامىز, 2017 ۇلت بولمىسى

تاس كومىردىڭ شوعى (تاريحي-دەرەكتى اڭگىمە)

قارقارانىڭ قارا توپىراعى ەزىلە-ەزىلە قارا سۋ بولىپ سارى توپىراققا ءسىڭىپ جاتتى. ول ەزىلگەن سايىن سۇيدىڭ-كۇرەنىڭ اسپانى ەگىلىپ, جىلاپ تۇردى.

(اقتوبە قالاسىنداعى دومبىراعا قويىلعان ەسكەرتكىش)

«؛ۇلت بولمىسى»؛ جۋرنالىنىڭ «؛الاش جولى»؛

ادەبي شىعارماشىلىق بايگەسىنە, ۇزدىك پروزا اتالىمىنا.

اۆتوردىڭ بۇركەنشىك اتى: مەيىرىم

09.06.2017

 ؛

 ؛

الاشتىڭ ازاتتىعى جولىندا قۇربان بولعان ەرلەرگە ارنالادى!

 ؛

 ؛

 ؛«؛قىتاي جەرىندە, شىنجاڭ وڭىرىندە قوجەكە نازارۇلى دەگەن ايگىلى كۇيشى وتكەن.

قازاقستاننىڭ شىعىس وڭىرىندەگى ؛كۇيشىلىك مەكتەپتىڭ وكىلى رەتىندە قوجەكەنىڭ دارىن تەگەۋرىنى قۇرمانعازى, تاتتىمبەت سياقتى ۇلى كۇيشىلەرمەن ورەلەس.»؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ (اقسەلەۋ سەيدىمبەك)

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛  ؛ ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ قامشى باسار

 ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ىلەنىڭ تاۋدان قۇلار تۇسىن قونىس قىلعان رابات تورەنىڭ اۋىلىندا بۇگىن تاڭ اتپاستان قاربالاس. ؛ ەسىك پەن توردەي جاراۋ بايتالدى جايراتىپ تاستاعان جىگىت-جەلەڭ ۇيىرگە جاڭا تۇسكەن بەستى ايعىرداي جالاڭ قاعادى. ءبىرى بىلەگىن ءتۇرىپ جىبەرىپ, بايتالدىڭ جون تەرىسىن قولمەن ىرەيدى. ەكىنشىسى ەت جىلىكتەپ, قازى تىلۋگە دايىندالعانداي ونسىزدا قىلپىپ تۇرعان باكى, ساپىلارىن قايراققا قايتا-قايتا جانيدى. ەندى ءبىرىنىڭ قولىندا پىشاعى بولماعانمەن اۋزىندا قىلجاعى بار. ىشەك-قارىن ارشىعان قىز-كەلىنشەكتەردى قاعىتىپ, ەلدىڭ ىشەك-سىلەسىن قاتىرىپ, قاعىنىپ وتىر. قىسىر ءسوز, جاراسىمدى قالجىڭعا قىز-بوزبالا جادىراي كۇلىسىپ, جامىراي دۋىلداسادى. تەك بازارى تارقاعان كەكسە قاتىندار مۇرىن تىرجيتىپ, باس كەگجيتەدى. ؛

-كۇشالى جەگەن كۇشىكتەي نەمەنەگە جىرتىڭدايدى وسىلار,-دەپ كۇڭكىلدەپ سويلەيدى. ؛ يت پەن بالاعا زەكىگەنسىپ, كىرپىكشەشەنشە جيىرىلادى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ كۇن ارقان بويى كوتەرىلگەنمەن تورە ءۇيىنىڭ تۇڭلىگى تۇرىلمەدى. سەگىز قانات, سۇيەكتى ورداعا كىرىپ-شىعاتىن ۇلكەن ۇل ءابىلقايىر عانا, باسقا جان بالاسى جولامايدى. ءابىلقايىردىڭ دا كىرگەنىنەن شىققانى تەز. قابىرعالى قىزاي رۋىنا قاباعىن باقتىرىپ قويعان قاتال اكە سوڭعى كۇندەرى تولعاعى جەتكەن ايەلىنىڭ تۋار ءساتىن كۇتكەن جانداي مازاسىزدانعان. ءوزىنىڭ كوڭىل-كۇيى بولماسا وزگەنىڭ دە ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىعىپ, قۇتىن قاشىرىپ جىبەرەتىن كۇيگەلەك ەدى. بۇل جولى دا قابار يتتەي كۇدىرەيىپ, جاۋار بۇلتتاي تۇنەرىپ ءجۇردى. قاراجورعاسىنا قونجيىپ ءمىنىپ, قاراۋىل شوقىعا كۇنىگە ەكى باردى. قارايعان اتتى كورىنسە كۇتىپ تۇرۋعا تاعاتى جەتپەي, كىسى شاپتىرىپ حابار العىزدى. اقىرى شىدامى تاۋسىلىپ, جورتۋىلدا ابدەن ىسىلعان الەكەدەي جالاڭداعان ون جىگىتتى اتتاندىرعان. ؛ ءبىر باعىتقا بەت تۇزەگەن سولاردىڭ قاي جاققا, نەندەي ماقساتپەن كەتكەنى بىلايعى جۇرتقا جۇمباق, تەك تورە مەن بالاسىنا ءمالىم. سول وندىق كەشە اقشام جامىراي اتتارىنىڭ قان-سورپاسىن شىعارىپ اۋىلعا القىنىپ جەتكەن. قاستارىنا باران اتتى بوتەن بىرەۋ ىلەسىپتى. بەيساۋات جولاۋشىنى باسقاعا ەمەس تاپ تورەنىڭ قوناق ۇيىنە توتەسىنەن تۇسىرگەندە ؛ سورپا-سۋىن سىرتتان ايىراتىن قىدىرىمپازدار مەن ءتۇتىن اڭدىعان قاتىندار ء«؛اپ بارەكەلدى»؛ دەسىپ, ەرىن جالاپ, جۇتقىنشاق تارتقان. ەتتىڭ پىسكەن, قازاننان تۇسكەن ۋاعىن شامالاپ-اق باردى, ءبىراق ءدام تارپاي جولدان قايتتى ءبارى. تورەنىڭ تولەڭگىتتەرى ابالاعان توبەتتەرىمەن بىرگە توبەنىڭ ۇستىنەن قارسى العان.

-قوناق شارشاڭقى, قوناقاسى ەرتەڭ بەرىلەدى دەگەن حاباردى ەستىرتكەن. ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ***

قاراڭعى تۇنەكتەن ىڭىرانعان ءۇن شىقتى, ءوز داۋىسى سەكىلدى... الدەنە سىقىرلايدى... ەسىكتەن بىرەۋ كىردى. ءتۇر-تۇلعاسى جەندەتكە ۇقسايدى. جەندەت كۇمپىلدەتىپ كۇبى ءپىستى. قىمىزدىڭ قىشتىلقىم ءيىسى تاناۋ قىتىقتادى.

-و, توبا! تۇرمەدە قايداعى كۇبى, قانداي قىمىز؟-دەدى كەبەرسىگەن ەرىنىن ارەڭ يكەمگە كەلتىرىپ. تاڭدايىن تىلىمەن دىمداپ, تامساندى.

جەندەت, ءىلبىپ باسىپ ەرسىلى-قارسىلى سۇيرەتىلىپ ءجۇردى دە قويدى.

-نە ىستەمەك ويى بار؟

كوزىن سىعىرايتا اشىپ, تەڭسەلگەن سۇلبادان جانار تايدىرماي اڭدىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتىپتى.

 ؛ ...ماناۋراپ جاتىر, ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى... ارنارسە ويعا تۇسەدى...

 ؛ ؛ ؛ ؛ تاس كومىردىڭ شوعى كوكىرەك پەن جوتانىڭ دال-دۇلىن شىعارعالى جەندەتتەردىڭ قولى جەڭىلدەپ سالا بەرگەن. تەرگەۋ مەن تەپكىلەۋىن دوعارعانمەن قاباقتاعى سىز سو قالپى... ساسىق كۇزەنشە شاقىلداپ ءامىر ەتەدى, جىلميىپ ءجۇرىپ-اق و دۇنيەنىڭ توزاعىنا توبىقتان مالىپ, تورعا تۇسكەن تورعايداي شىرقىراتادى. بۇل جۇرتتىڭ ءتىلى مايدا, ءدىنى قاتتى ەكەنىن ؛ بۇرىننان بىلەتىن. بالاسىنا دەيىن قۇرباقا, تىشقانداردى قورلاپ ويناعاندى ۇناتاتىن بەزبۇيرەكتىگىنەن شوشۋشى ەدى. ءبىراق سولاردىڭ قولىنداعى قاۋقارسىز جاندىكتىڭ كۇيىن كەشەمىن دەپ ويلاماپتى. اباقتىعا العاش اكەلگەن كۇنى قابا ساقال سىبەنى* ەلدىڭ كوزىنشە جازالاعان. تىرىدەي وتقا قاقتاپ ءولتىردى. قول-اياعىن شىنجىرمەن شاندىپ بايلاعان تۇتقىننىڭ شىجعىرىلعان دەنەسىنەن شىققان ءيىس قولقانى قاپتى, شىڭعىرعان داۋىسى ساي-سۇيەكتى سىرقىراتتى. مۇنداي ءيىس پەن داۋىسقا بەرتىن كەلە ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن. جازاگەر جەندەتتەر دەدەكتەتىپ جەتەلەپ بارا جاتقاندا دا ويىنا ءولىم كىرىپ, بويىنا قورقىنىش ماڭايلاعان جوق. قانشا قيناسا «؛قىڭق»؛ ەتپەگەن قازاقتىڭ بەرىكتىگىنە تۇرمەدەگى تۇتقىندار تۇرماق ؛ جەندەتتەر دە تاڭعالعان.

 ؛ كەۋدەسىن كوتەرە الماي اپتا بويى اۋىرلاپ جاتتى. ءتاننىڭ جاراسى جەڭىل-اۋ, ات ارقاسىنداعى جاۋىرداي ءبىر اۋناعاننان قالماس. ال جاننىڭ جاراسىنا نە داۋا؟! ؛ ورىسقا باستىرماعان ءور كەۋدەگە قىتايدىڭ تاڭبا سالعانى قان قارايتىپ, سۇيەك جاسىتادى. ءارى وسى قورلىققا يتەرمەلەگەن وزگە ەمەس, ءوز اعايىنى. اتتىڭ تۇگىندەي قالىڭ ەلدىڭ ىشىندە جۇرگەن اتتىڭ توبەلىندەي از عانا قازاقتىڭ الاۋىزدىعىن ويلاسا بۇل ومىردەن باز كەشەدى.

 ؛قاراپ وتىرسا ايرانداي ۇيىعان بەرەكەنى ىركىتتەي ىرىتكەن وسى التى باقان الاۋىزدىق ەكەن. تاپ وسى الاۋىزدىق كەسىرىنەن ەلىن قوناعىنا بيلەتتى, جەرىن تاستاپ جات بوساعانى ساعالادى. ەندى مىنە, اباقتىدا ازاپ كورىپ, قورلانىپ وتىر. قارسىلاسۋعا قولدا قارۋ, باستا ەرىك, بويدا دارمەن جوق. پەندە ءۇشىن بۇدان اسقان سور بار ما؟..

 ؛ ءسوز سۇراماس بۇرىن, سۇيەگىن تانىپ الۋ قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن ەجەلگى ادەت. جاتتى جاقىن قىلۋ, بوتەندى باۋىر قىلۋدا ءبورى بايراقتى جۇرتتىڭ الدىنا تۇسكەن جان جوق. الىستان ات ارىتىپ جەتكەن قوناق تورگە شوگىپ, باعلاننىڭ باسىن ءمۇجىپ, بابى كەلگەن قىمىزىنان ءشول قاندىرام دەگەنشە وتاعاسىنا سۇيەكشاتىس بولىپ شىعاتىن. الگىندە عانا يمەنە اتتاعان تالدىرىقتان بۇل ءۇيدىڭ مىڭ جىلدىق قۇداسى, ءجۇز جىلدىق كۇيەۋى نەمەسە ناعاشىسى مەن جيەنى بولىپ شىرەنىپ اتتاناتىن. ؛ ءورىس بولماس ساي ءۇشىن, ءمىنىس بەرمەس تاي ءۇشىن ۇرىس شاقىرىپ ؛ داۋلاسۋ, جىگىت جۇمساپ, مال الدىرىپ جاۋلاسۋ قاشاندا بولعان. ءبىراق تۋ كوتەرىلىپ, ۇران سالعاندا اتقا قونباس ەر جوق ەدى, ۇمىتىلماس كەك جوق ەدى. ؛ كۇنى كەشە قۇرىق سىلتەسىپ, ؛ توبەلەسىپ جۇرگەن وركوكىرەك تەنتەكتەر تىزە قوسىپ قاتار شاباتىن. ؛ ءسوز تالاستىرعىش, قۇدىرەت جارىستىرعىش باي-باعلاندار اتا كەگىن ۇمىتىپ, ءباتۋاعا كەلەتىن. التاي مەن الاتاۋ, ارقا مەن اتىراۋدىڭ الابىن جايلاعان قالىڭ قازاقتىڭ بىرلىگىن كورسەتشى دەگەنگە بۇرىنعىلار رۋلىق شەجىرەسىن تارقاتىپ, تۋىستىعىن ايتار ەدى. جات جانىنان ءتۇڭىلىپ, بۇلىك ىزدەگەن دۇشپان رايىنان قايتار ەدى. تىڭداعان جاس ۇلاعات الىپ, دوس قۋاناتىن. ەندى مىنە ەلدىڭ بىرلىك-بەرەكەسى تاپ سول قۇت بايلانعان تۇستان سەتىنەپ وتىر. زاۋالدىڭ بەتى قاتتى... ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ تۇرمەنىڭ تار توسەگىنە بوكسە ارتقان بويدا قاۋمالاعان قالىڭ وي اتويلاپ شىعىپ, تالاي مارتە القىمنان العان. بۇگىن دە جان تاپتىرماي تۇر.

 ؛ ؛ ؛ بەتەگە كەتسە بەل قالار, بەكتەر كەتسە ەل قالار, بەرەكەڭ كەتسە نەڭ قالار دەۋشى ەدى, بۇل قازاقتان ءبارى كەتكەن سەكىلدى. اۋەلى تورە بالاسىنىڭ اۋىزبىرلىگى كەتتى. تورەنىڭ ورنى توردە ەدى, ەكى تىزگىن, ءبىر شىلبىر سوندا ەدى. تورە توبەدەگى شاڭىراق بولسا وزگەلەر شانشىلعان ۋىق, كەرىلگەن كەرەگە ەدى. بۇگىندە سول شاڭىراق جوق. شانشىلار جەر تاپپاعان ۋىقتار شاشىلىپ جاتىر, كەرەگەلەر كەرۋسىز قالعان... نەگە ءبۇيتتى؟ كىم كىنالى؟ كەلەشەگىن بولجاي الماعان حان با, وعان سەنىم ارتىپ, سوڭىنان سوقىرشا ەرگەن قاراشا ما؟ بابالاردان امانات بولىپ قالعان جەر قايدا؟ جەر يەسى ەل قايدا؟ اقتابان شۇبىرىندى, القاكول سۇلاماعا شىداعان قازاق, بوتقا جەگەن ورىستىڭ بوپساسىنا قالاي توتەپ بەرە المادى؟ حاندا قىرىق كىسىنىڭ اقىلى بار دەۋشى ەدى عوي, نەگە الداندى؟ كيگىزگەن شەكپەن مەن تاققان شەنگە باسقانى ساتۋعا بولاتىن شىعار, ءبىراق بي-تورەلەر بوستاندىقتى قالاي بۇلدادى؟ ؛ زامان توزدى ما, ادام ازدى ما؟ بۇل قازاقتىڭ جاراتقانعا قانداي جازىعى بار؟ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛

 ؛...كۇڭىرەنىپ كەتتى, وڭ جامباسىنان سولعا قاراي ازەر دەگەندە اۋناپ ءتۇستى.

بىرەۋ ءىلبىپ باسىپ, ەرسىلى-قارسىلى سۇيرەتىلىپ ءجۇر. تانىس سۇلبا...كىم ول؟

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ...ماناۋراپ جاتىر, ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى...

 ؛

*سىبە - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا رەسمي تۇردە مويىندالعان 56 ۇلتتىڭ ءبىرى. سولتۇستىك-شىعىس قىتاي مەن شىنجاڭ ايماعىن مەكەندەيدى.

 ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ***

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ءتۇس كورگەندەي. ءتۇسى ەمەس ءوڭى سەكىلدى. باستان وتكەن جاعداي, سانادا ساقتالىپ قالعان سارتاپ سۋرەت.

 ؛ ؛ ؛ ؛ قاراڭعى تۇندە قوزعالعان كوش تاڭ قىلاڭ بەرە قاباندىنىڭ قارلى يىعىنا تابان ىلىكتىرگەن. ءتۇنى بويى جان بالاسىنا ءتىل قاتپاي مىلقاۋ ادامشا جالعىز جورتقان ەدى, ات باسىن ىركىپ, ارتىنا قارادى. كەدەي قىزدىڭ جاساۋىنداي جاداۋ كوشتىڭ الدى تاياق تاستام جەرگە كەلسە, سوڭى ەتەككە ەندى ءىلىنىپتى. وزدەرى تۇگىل جۇك ارتار كولىكتەرى دە تۋعان جەردى قيماعانداي اياعىن ءىلبىپ باسادى. كوتەنزورلىقپەن كوشكە ىلەسكەنى كورەر كوزگە كورىنىپ تۇر.

 ؛ ؛ ؛ قارقارانىڭ اسپانى ەجەلدەن جىلاۋىق, قاردان قالپاق كيگەن ءحانتاڭىرىنىڭ ەتەگىنە بۇلت ۇيىرىلسە بولدى ەڭىرەپ-بوزداپ قويا بەرەتىنى بار. بۇگىن دە كۇننىڭ رايى وكپەشىل بالانىڭ وڭىندەي بۇزىلىپ تۇر ەكەن. جۇرەك تۇسى شىمىر ەتتى دە كوز الدى تۇماندانىپ كەتتى. قولىمەن سيپالاپ, بەلبەۋىنە تۇيىلگەن بەتورامالىن ىزدەگەن. بالالىعى وتكەن نازاردىڭ جۇرتىنان كەشە ءبىر ۋىس توپىراق العان, ءتۇيىنىن شەشپەستەن مۇرنىنا تاقاپ قۇشىرلانا يىسكەدى. تۋعان جەردى الدەن ساعىنا باستاپتى, تاناۋىنان كىرگەن جۇپار تۇلا بويىن بالقىتتى. تەرەڭ كۇرسىندى, ىشتەن شىققان وت-جالىن اتتىڭ جالىن جەلپىدى. سول كۇرسىنىسپەن بوساعان كوڭىلىن قاتايتىپ, ؛ بويىن جيىپ, ءتۇسىن سۋىتتى. قاسىنداعى سەرىكتەرىنە كوڭىل تولقىنىسىن سەزدىرگىسى كەلمەگەندەي شيراق ءۇن قاتقان.

- ەكى جۇزگە جەتپەيدى عوي,-دەدى اعايىن-تۋعاننىڭ كوبى كوشكە ىلەسپەي قالعانىن بىلە-تۇرا.

- جيىرما بەس ءتۇتىن...

- ءوزىمىزدىڭ قۇرماندار عانا,-دەگەن قوسامجارلاسا شىققان داۋىستى ەستىدى. كىمدىكى ەكەنىنە ءمان بەرگەن جوق, ايتسە دە كۇمىلجىگەن قوس ۇننەن ۇمىتتەن كورى كۇدىكتى سەزدى. وسى ءقازىر ات باسىن بۇرامىز دەپ بۇيرىق بەرسە بارلىعى سۇيىنشىلەپ ەتەكتەگى ەلگە شاپقالى تۇر. ءبىراق بۇگىن قۋانعاندار ەرتەڭ زار جىلايتىنىن بىلە مە, بۇگىن العىس ايتقان انانىڭ اۋزىنان بۇرسۇكۇنى قارعىس شىقپاسىنا كىم كەپىل. جەرىڭدى العاندار ەلىڭدى ەسىركەي قويادى دەگەن ەرتەككە باسقا سەنسە دە بۇل سەنبەيدى. الىستىڭ ەكەن نە جەڭەسىڭ, نە جەڭىلەسىڭ. جەڭسەڭ جاسايسىڭ, جەڭىلسەڭ جەر قۇشىپ توپىراق اسايسىڭ. جەڭگەن جەڭىلگەنمەن ەشقاشان تەڭ اتىنىڭ ۇلىنداي سويلەسپەگەن مىنا دالادا. بىتىمگە كەلىپ, باسقىنشىمەن جاراسىپ تۇرۋ - قۇل بولعانمەن پاراپار. ساندىقتا ساقتاعان پۇلىڭدى سالىق رەتىندە تولەيسىڭ, قاجەتىڭە جارات دەپ... ايبالتا ۇستار ۇلىڭدى سارباز ەسەبىندە بەرەسىڭ, قوجاڭدى قورعا, وق ات دەپ... وعان تويسا, توقتاسا جاقسى. الپەشتەگەن قىزىڭدى قالىڭسىز الىپ, توقالدىققا سۇرار, اۋليەدەي قارتىڭدى ساقالدان سۇيرەپ, قامشىمەن ۇرار. بۋىنسىز جەردەن پىشاق سالىپ, جاندى قينار. اسىڭدى ءىشىپ, اياعىڭا تۇكىرەر. بەرەسىڭ, كونەسىڭ. كونبەسەڭ زاڭى مەن زاكونى ارقىلى ؛ كوگەندەپ اپارىپ, زىندانعا تىعار...تار جەردە ءشىرىپ ولەسىڭ...

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ سول سەبەپتى شەگىر كوزدىلەرگە اۋەل باستان شەكەسىنەن قارادى, قالىڭ الباننىڭ باس يمەۋىن قالادى. ەل قىدىرعان سەرىلىگى مەن ويىن-ساۋىعىن تاستاپ ساۋرىقتىڭ قاسىنان تابىلعانى دا جۇرەك قالاۋىمەن بولعان قامكوڭىل تىرلىك. دومبىراسىن ەر باسىنا ءىلىپ, ءشيتى مىلتىق ۇستادى, جاسانعان جاۋعا قول باستاپ شاپتى. جەڭگەن جوق, جەڭىلدىم دە دەمەدى. قارقارا مەن شالكودە, قاراساز بەن قارادالانىڭ ساي-سالاسىندا تالاي ەردىڭ باسى قالدى دومالاپ... سول قۇربان بولعان بەيباقتاردىڭ تۇقىمى قۇرىماۋى ءتيىس. ءىستىڭ قيۋى قاشا باستاعان تۇستا-اق اعايىنعا وسىنى ايتقان.

- كىندىك قانىم تامعان جەردە سۇيەگىم قالسىن, جانىن اياعاندارعا جول اشىق,- دەپ باستاپقىدا كوپشىلىك كەۋدە توقپاقتاپ كونبەگەن. ءبىراق مىنەز تانىتقان تۋىستىڭ كەيبىرى جاتتىڭ قولجاۋلىعى بولا باستاعانىن كورگەن بەتتە اتقا قوندى. ءوز ەلىڭدە ءجۇرىپ, وزگەگە كىرىپتار ۇرپاق وسىرگەنشە باسقانىڭ بوساعاسىندا شىرىگەنىم ارتىق دەپ كۇللى البانعا جار سالدى. ەكى ءجۇز ءۇي ەرىپ شىققان, سودان قالعانى مىنالار... جيىرما بەس ءتۇتىن...

 ؛ ؛ ؛ ؛ جاۋار كۇندەي تۇنەرىپ, قاباق ءتۇيدى. قورجىنداعى قارا دومبىراسىن سۋىرىپ, الدىنا وڭگەردى. قۇلاق كۇيىن كەلتىرىپ بىرەر قاققاننان-اق تۋلاعان كوڭىلدىڭ زارى ەكى ىشەككە اۋىسىپ سالا بەرگەن. شاناقتان شىققان شەرلى اۋەنمەن جارىسىپ ؛ كوك كۇرسىندى, تاۋ جاڭعىردى. ەتەكتى الا باستاعان جاڭبىر ۇيلىعىسقان كوپشىلىككە جەتكەندە بۇل دا كۇيىن اياقتاعان. كوڭىلدىڭ كىرى شايىلىپ, كادىمگىدەي سەرگىپ قالىپتى. اينالاسىنداعى اعايىن-تۋىستىڭ دا ەڭسەسى وسكەندەي ورەكپىپ تۇر. باتىر بويىنداعى بۇلقىنعان سەزىمگە بوگەت بولمايىق دەگەندەي, ءۇنسىز تىڭداپ قالعان كوپشىلىك كۇي اياقتالعاندا, جامىراپ بەرگەن.

- جاڭا كۇي تۋدى, جاڭا كۇي تۋدى...

-اپ, بارەكەلدى...

-قۇداي جولىمىزدى وڭعارادى,- ەكەن دەستى شۋلاپ. وزگەلەردەن ءبىر تابان جاقىنى, جان جولداسى ەگىنباي وتىمدىلىگىن پۇلداپ كۇيدىڭ اتىن سۇرادى. ؛ ؛

- شالقايعانعا شالقاي ول پاتشانىڭ ۇلى ەمەس, ەڭكەيگەنگە ەڭكەي ساتىپ العان قۇل ەمەس... ەسىكتەن كىرگەن قوناقتى تورگە وتىرعىزعان قازاق, ەشقاشان توبەسىنە شىعارماعان. شالقايىپ جۇرگەندەرىڭدى قايتەيىن, ەرتەڭ شالقايعان باسىڭا ءشاي قايناتارىن بىلمەدىڭ-اۋ اعايىن! بۇل كۇيدىڭ اتى «؛شالقايما»؛ بولسىن! يا ءتاڭىرىم, كەۋدەمدەگى باسىم ەمەس, بەلىمدەگى ۇرپاعىمدى ساقتاۋ ءۇشىن ەلدەن بەزدىم. قوتانىڭنان شىققانىڭ &ndash؛ وتانىڭنان شىققانىڭ ەمەس. ىلەنىڭ ارعى جاعى دا ءبىزدىڭ اتا قونىس. قىتايدىڭ كوزى قىسىق بولعانىمەن ءوزى پىسىق. ەل سونىكى بولسا دا جەر بىزدىكى. جاراتقان جولىمدى وڭعار! تارتتىق,- دەپ وشارىلعان كوشتى باستاپ, كۇنشىعىسقا بەت العان. قارقارانىڭ ءتۇيىلىپ تۇرعان اسپانى سول ساتتە جەر-دۇنيەنى قالتىراتا كۇركىرەدى. ارتىنشا جاڭبىر سىركىرەدى.

- قوش تۋعان جەر!-دەگەن سىڭار ءسوز كومەيىنەن اتىلىپ شىقتى. ەكى كوزدەن ەگىز تامشى قاتار ىرشىدى.

 ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ***

قارقارا! قايران قارقارا! اتاجۇرت! قارقاراعا قايتا-قايتا قاراعىشتاي بەرگەنى ەسىندە. قارقارا دا بۇلارمەن قيماي قوشتاستى. جاۋىنداتتى, جىلادى, كوز جاسىن ول دا بۇلادى, حانعا جالتاقتاعان قاراشاداي ؛ ءحانتاڭىردىڭ قولتىعىندا قالا بەردى, شوككەن ورنىنان تۇرمادى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ قارقارادان - تەكەسكە توتەلەي سالسا ەكى كۇنشىلىك جەر. ءبىراق ورىس اسكەرى وندا دا بارعان, تەكەس تۇرماق قۇلجانى العان. بوسقىن قازاقتاردى ماڭدايدان سيپاي قويماسى انىق, قويشا تىرقىراتىپ قايىرا شەگارا اسىرۋى دا ىقتيمال. سول سەبەپتى كوشتى بۇراتالاعا بۇرعان. الاتاۋدان قاشقان جۇرت التايدان ءبىر-اق شىقتى وسىلايشا. بۋىرشىن-جەمەنەي ءوڭىرىن تورت-بەس جىل جايلاپ ىلديعا سىرعىدى. تارباعاتاي باۋرايىنداعى قاراعاندى ولكەسىندە ون جىل ءجۇرىپتى اينالسوقتاپ. ەشكىم بەتتەن قاعىپ, توسكە يتەرگەن جوق. كەرەي اتا بالاسى: «؛قاراعاندىنى قونىس سايلا, ات باسىن تۇبەگەيلى بايلا»؛- دەپ اقەدىل نيەت تانىتقان. ءتىپتى بۇل تۇرعان جەردى «؛قوجەكەنىڭ قاراعاندىسى»؛, «؛قوجەكە قاراعاندى»؛- اتاندىرعان. ءبىراق كەۋدەدەگى جۇمىر ەت جەتىسۋ دەپ بۇلقىنىپ, سوعان جەتسەم دەپ جۇلقىنىپ قويمادى. تۋعان جەردەن تابانى تايسا دا, جەلىنە كەۋدە توسىپ, الىستان بولسىن كوز سۋعارىپ تۇرسام دەدى. سوندىقتان, قۇلجادان ورىس اسكەرى ىعىسقانىن ەستي سالا, جەتىسۋدىڭ ورگىباسى تەكەسكە كوشەمىز دەپ ەل-جۇرتىن اسىقتىردى. جولاي سايرام كولىن اينالىپ, تالقى اسۋىن اسىپ, ەكى جىلداي قىزاي نايمانمەن ىرىزدىق ءبولىسىپ نىلقىعا ەرۋ قوندى. اقىرى ات-كولىكتى تىنىقتىرىپ الىپ كۇنەس, توعىزتاراۋدىڭ مۇقىر, جىرعالاڭ دەگەن جەرلەرىن باسىپ ءوتىپ تەكەسكە كەلگەن. جيىرما بەس ءۇيلى قۇرمان ىرگە اجىراتپاستان ءۇشقۇشتاي وڭىرىنە قازىق قاعىپ, ءبىرجولا ورنىقتى. ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ قايران ەل, سەنگەن ەل, جالعىز اتتى كۇيشىنىڭ سوڭىنان ەرگەن ەل... اقمىلتىق بوراندا اداسقان جىلقىداي الاتاۋدان - التايعا تارتقاندا ءبىرى كەلىپ شاۋجايعا وراتىلىپ, كەدەرگى كەلتىرمەپتى. ونى قويشى, قاباق شىتىپ, قارسى ءسوز ايتقانى ەسىندە جوق. ارينە جول شىعىنسىز بولسىن با؟! جاسى جەتكەندى كارىلىك الدى, اۋرۋ-سىرقاۋ دا ءبىر جىرادا قالدى. ون جىلدان اسا كوشىپ-قونعان بەيمازا تىرلىك ءۇشقۇشتايعا جەتكەندە بايىرقالاعان. بۇل دا مويىنداعى اۋىر جۇكتەن ارىلىپ, ءبىر ساتكە جەڭىلدەپ, بوي جاسادى. باستىسى اعايىن-تۋعانىن اۋىر ساپاردا ساقتاي ءبىلدى, ءۇمىتىن اقتاي ءبىلدى. «؛بۇل دۇنيەدە تىندىرعان ءىسىڭ قانە»؛- دەپ بۇگىن جانالعىش كەلسە دە وسى قىزمەتىن بۇلداپ, ارعى ومىرگە وكىنىشسىز اتتانار ەدى.

 ؛ ؛ ؛ ايتسە دە ارمانسىز ادام, قاناتسىز قۇسپەن تەڭ. سارى ورىستىڭ قۇرساۋىنان قۇتىلعان ازعانتاي اعايىندى قارا قىتايدىڭ ازۋىنا ىلىكتىرىپ, ارانداتىپ الماۋ - باستى ماقسات, ۇلى مۇرات ەدى. سول ءۇشىن دە جەرگىلىكتى ۇلىقتاردىڭ زاڭ-جارلىعىنا باعىنىپ, بەيبىت تىرلىككە بەيىل تانىتقان. ءبىراق ەل اراسىندا ءسوز جاتا ما؟! بوسىپ كەلگەن قازاقتىڭ نوقتاۇستارى &ndash؛ ورىسقا شاپقان باعلان باتىر دەگەن اڭگىمە دەمدە تاراعان. ورىس دەسە وتىرعان جەرىندە ومالىپ, ۇيىنەن شىقپاي قامالىپ قالاتىن قورقاق شونجارلار ەستىگەن بويدا ەلىرىپ جەتكەن. بەلدەۋىنە كەزەك-كەزەك ات بايلاپ, ازعانا جىل قۇلجانى ورىس بيلەگەندە كورگەن ءزابىرىن ايتقان, جەكجات بولۋعا ىڭعاي تانىتقان. اۋىلدان اتتانعان بەتتە ەستىگەنىن ەكى ەسەلەپ, باتىر-كۇيشىنىڭ داڭقىن اسىرىپ باققان. اقىرى سول داقپىرت ىلە گەنەرالىنىڭ قۇلاعىنا شالىندى, ول ارقىلى بەيجىڭدەگى ەجەن حانعا جەتتى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ ارادا جىل اۋناماي جاتىپ, ەجەن حاننان تارتۋ-تارالعى كەلگەن. ۇلىقتار بارىنشا زورايتىپ, اسپەتتەپ جەتكىزگەن سىيلىعىنىڭ تورەسى بارماقتاي كوك تاس. اينالا كۇمىسپەن كومكەرىلگەن, توبەسىندە شاشاقتى باۋى بار, تۇبىنە پاتشا تاڭباسى سوعىلعان. ەلدىڭ سوزىنە قاراعاندا بۇل ەجەن حانعا ەڭبەگىمەن جاققان ۋازىرلەرگە عانا بۇيىراتىن ۇلى بەلگى, مۇنىمەن ءتىپتى شەگارادان ارى-بەرى تەرگەۋ-تەكسەرۋسىز وتۋگە قاقىلى. كوك تاسقا كوز ايىرماي قاراپ تۇرىپ, ازداپ تىكسىنىپ قالىپ ەدى. تەرىستىكتەگى شەگىر كوز بەن شىعىستاعى قىسىق كوزدىڭ كوزدەرى بولەك بولعانمەن كوزدەگەنى ءبىر ەكەن-اۋ دەگەن ىشتەي... ورىستىڭ سارىالا سالپىنشاق, اتاق-داڭقىنا ساتىلعان قازاق از با, بويىمدى بىلعامايىن دەپ باس تارتۋعا وقتالدى دا, ويىنان لەزدە اينىدى. قارا باسىمدى يمەيمىن دەپ ءجۇرىپ, قارايعان جۇرتىمدى قىرىپ المايىن دەگەن... كەلىمسەك بولىپ تۇرىپ, كەكجيىپ مىنەز تانىتسام كەسىرىم باسقا جۇرتقا تيەر دەپ قاۋىپتەنگەن. پاتشادان كەلگەن سىيلىقتى سۇلەسوق قابىلداپ, زورلانا جىميىپ, ومىرىندە تۇڭعىش رەت وتىرىك كۇلگەن.

پاتشانىڭ شاپاعاتىنا يە بولعان سوڭ-اق قارا باسىنىڭ داڭقى تەكەستەن اسىپ, ىلەنىڭ سۋىن ساپىردى. ال داقپىرتى قوس وزەنمەن بىرگە اعىپ شەگارادان وتكەن. «؛قوجەكەنىڭ كوشى جولدا قىرىلىپتى»؛, «؛موڭعول مەن قىتاي شەرىكتەرى كەسكىلەپ ءولتىرىپتى»؛ دەگەن جەل ءسوزدى ەستىپ جاعاسىن ۇستاپ وتىرعان ارعى بەتتەگى اعايىن اقسارباس ايتىپتى اۋەلگىدە. ارتىنشا «؛قوجەكە باۋىرىم قايداسىڭ»؛ دەپ ولار دا قوپارىلا كوشكەن. ەلگە ەل قوسىلسا قۇت. اتاجۇرتتان اڭىراپ جەتكەن البانداردىڭ ەشبىرىن كەزىندە كوشكە ىلەسپەدىڭ دەپ كوزگە شۇقىعان جوق, اربىرىنە قونىس كەسىپ بەرىپ, باۋىرىنا تارتتى. بىرەر جىلدىڭ ىشىندە-اق بوسقىندار اۋىلى ءۇش ءجۇز تۇتىندىك ىرگەلى ەلدى-مەكەنگە اينالدى.

 ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ***

- ؛ قايران قازاق! قايتەيىن...

بىرەۋ كەلە جاتقانداي, اياق سىبدىرى ەستىلەدى. قاراڭعى تۇنەكتەن شىققان ىڭىرانعان داۋىسقا ءيتتىڭ ۇرگەنى, جىلقىنىڭ كىسىنەگەنى ءۇن قوسىپ قۇلاقتى كوتەرەدى. قۇداي-اۋ, قايدا جاتىر؟! ءيتتى قويشى, تۇرمەنىڭ جۋىندىسىن جالاپ جۇرگەن بۇرالقى بولار, ال جىلقى كىسىنەگەنى نەسى؟ ؛ كىسەننىڭ سىلدىرى بولار بالكىم؟!...

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ماناۋراپ جاتىر. دۇنيە استاڭ-كەستەڭ. ورتەنىپ بارادى, وتتان جەيدە كيگەندەي ىستىق... كەۋدەگە باسىلعان شوقتىڭ ءبىرى ىشكە ءتۇسىپ كەتكەن سەكىلدى. ؛ شەمەن بوپ قاتقان كەكتىڭ قولامتاسىن قايتا-قايتا قوزعايدى. ول قوزعاعان سايىن ىزالى كوڭىل بوز ىنگەنشە بوزدايدى. تۇلا-بويى كۇيىپ-جانىپ, شيىرشىق اتادى, وكىنىشتەن «؛اھ»؛ ۇرادى.

 ؛ ؛ بارلىعى كورگەن تۇستەي. اتاجۇرتىن جاتقا قالدىرىپ,كۇنى كەشە باس ساۋعالاپ قاشقان ەدى. ارادا جيىرما جىل ءوتىپتى. وتكەن ۋاقىت اققان سۋمەن تەڭ, قايتا اينالىپ كەلمەيدى, ەكىنشى مۇمكىندىك بەرمەيدى. بەلدى بەستىسىن بەلدەۋگە بايلاپ, جاۋ كۇتكەن باتىرداي ەلەگىزىپ جۇرگەن شاقتا ساۋرىقتىڭ ءولىمىن ەستىدى. ؛ ارتىنشا, تازابەك قازا تاپتى. جەتىسۋدىڭ ءاربىر جۋسانىن قانمەن سۋارعان كولپاكوۆسكيي دەگەن اپەرباقان اسكەرباسى قول باستاپ كەلىپ, ىلەنى شاپتى. اپانىنا تىعىلعان ارلان قاسقىرداي ؛ تازابەك ازۋ كورسەتىپ, ارپالىسىپ-اق ەدى. دەگەنمەن قاۋقارى جەتپەدى. ءوزىن بايلاپ, قولاستىنداعى ەلدى ءبورى تيگەندەي تىرقىراتىپ اكەتكەن.

ساۋرىق پەن تازابەكتىڭ ەكەۋى دە سوعىستا ولۋگە سەرت بەرگەن ەر ەدى. اقتىق دەمى قالعانشا اق پاتشامەن ايقاسىپ ءوتتى. ارمانى جوق. وزدەرى ولسە دە, ءىزى قالدى, ەل ءۇشىن ەتكەن ءىسى قالدى. قارقارانىڭ ءاربىر قاراعايى ولار تۋرالى قاپالانا سىر شەرتەدى, شالكودەنىڭ شالعىن ءشوبى جارىسا شۋلايدى. كوك اسپاننان كۇن سونگەنشە ءحانتاڭىر دە قوس باتىردىڭ ەرلىگىن ۇمىتپاس. ول ەرلىكتى ەستىگەن جاس ءوسىپ, ەرجەتەر. اتانىڭ كەگىن قۋار, جەرىن داۋلار. كۇندەردىڭ كۇنى باس كوتەرىپ بۇلقىنار, ۇران شاقىرىپ جۇلقىنار. دەمەك, تازابەك پەن ساۋرىقتىڭ ارپالىستا وتكەن عۇمىرى تەككە كەتكەن جوق. شوق تاستاپ كەتتى ارتىنا. سول شوق جۋرىقماڭدا سونە قويماس. سوندىرەم دەگەندەر تابىلار. ۇلىڭدى قۇل, قىزىڭدى كۇڭ قىلام دەپ اتتىڭ بەلىن تالدىرىپ, سار دالادا سابىلار. ءبىراق وعان كوزىندە جالىنى, كەۋدەسىندە نامىسى بار ۇرپاق كونە قويماس. ەسىن جيعان كۇنى-اق ەل تىزگىنىن ەشكىمگە بەرە قويماس. سول سەنىم عانا ات قۇلاعى كورىنبەس سوقىر تۇمانداي كۇدىكتى سەيىلتىپ, ءپاس تارتقان كوڭىلگە ءۇمىت سىيلايدى. سول سەنىم ەڭكىش تارتقان ەڭسەنى كوككە كوتەرەدى.

جىگىتتىك داۋرەندى بولىسكەن قاتار ەدى ولارمەن... جاۋگەرشىلىك جىلدارى بىرگە جورتتى, ايتسە دە تاعدىر جولى باسقاشا سىزىلىپتى. ول ەكەۋى سەكىلدى ارتىنا داڭق پەن داقپىرتىن, ەرلىك پەن ورلىگىن قالدىرا الدى ما؟! بۇل جالعاننان قوجەكەدەي بەلىنە قىلىش بايلاپ, قولىنا دومبىرا قوندىرعان كۇيشى وتكەنىن بىرەۋ بىلەر, بىرەۋ بىلمەس. ايۋداي اقىرعان ورىستان قاشىپ, الىپ اجداھانىڭ اۋزىنا كىرگەن بەيباق دەپ بىرەۋ سوگەر, بىرەۋ سوكپەس. سوپايعان باستى ەمەس, سولقىلداپ وسكەن جاستى ساقتايمىن دەگەن نيەتىن دە تۇسىنەتىن, ۇلى ارمانىن ۇعاتىن ۇرپاق كەلەر. بۇل دا كەتەر جالعاننان, ماڭگىلىك ەشتەمە جوق. ساۋرىقتىڭ اجالى ورىستىڭ ۋىنان بولسا*, تازابەك سولاردىڭ وعىنان كەتتى, ال بۇعان تاس كومىردىڭ شوعىن ازىرلەپ وتىر ازىرەيىل... قارتايعاندا قاراقشى اتاندىرىپ, قاپاسقا قاماعان ۇلىقتار قادالعان جەردەن قان, جابىسقان جەردەن جان الماي تىنباس. تەك جۇرتتىڭ نامىسى سىنىپ, جىگەرى قۇمعا اينالماسا بولعانى, ورىستىڭ ويرانىنان قاشقان ەل, اتاسى باسقا ءشۇرشىتتىڭ ورداسىن كۇزەتكەن قۇل, وشاعىن كوسەگەن كۇڭ بولماسا ەكەن. بۇگىنگى بار ارمانى وسى!

تەكەستىڭ بويىندا كەرۋەن تونالعانىن كەشتەۋ ەستىدى. ساۋداگەر سارتتى سابايمىن دەپ ۇستالعان قازاق ۇستاسىنىڭ ءسوزىن سويلەپ قۇلجاعا كەتكەن. ەجەن حاننان كوك تاستى العالى, ءشۇرشىت ۇلىقتارى كوپ جەردە ىعاتىن, بۇل جولى دا بەدەلىن سالىپ ءجۇرىپ جالالى قازاقتى جازادان بوساتىپ كەلە جاتقان جولدا حابارشى جەتكەن. قاشقارلىق ساۋداگەر بوزادىردان اسىپ, تۇندەلەتىپ تەكەس بويىنداعى «؛سەلكiلدەك»؛ كوپىردىڭ قاسىنا قونىپتى. اككى قاراقشىعا كەرەگى سول, قاراڭعى تۇندە تالاپ اكەتكەن. ەكى-ۇش جىگىتتى دەرەۋ اتتاندىرىپ, ەل ىشىندەگى جەل ءسوزدىڭ سوعىسىن اڭدىعانمەن ۇرىنىڭ سوقپاعىن تابا المادى. كەرۋەن باسى قارا سارت ىلە گەنەرالىنا ارىزدانىپ كەتىپتى دەسەدى. ارادا اپتا وتپەي ؛ سۇيدىڭ-كۇرەگە* شاقىرتتى. ءبىر بالەنىڭ بولارىن سەزسە دە, قاسىنا قارا ەتپەي قارۋلى جاساققا ىلەسىپ كەتە باردى. سودان ءۇي كورگەن جوق. بارعان بەتتە «؛ىرگەڭە قونعان كەرۋەندى تونادىڭ»؛ دەپ شۇيلىككەن ۇلىقتار بەت-جۇزگە قاراماستان قاپاسقا تىققان. ارتىنشا قىرعىز بالاسىن* ءولتىردىڭ دەگەن جالا قوسا جامالدى. تەكەستىڭ بويىنداعى جىلقىوتكەلدىڭ كوك سۋىنا بەلىنە تاس بايلاپ اعىزىپتى بەيشارانى. «؛قازاقتار قۇرتتى»؛- دەپ ارىزدانعان قىرعىز جاق, ال «؛قوجەكە مەن ءىنىسى ىبىرايىم مولدا* ءولتىردى»؛- دەپ كۋالىك بەرگەن بوتەن ەمەس, تالاي مارتە تاباقتاس بولعان تانىس شونجارلار. اراسىندا ءوز قازاعى دا بار. جاندى وسى قينايدى.

شۇرشىت بەكتەرىنىڭ شيبورىشە جابىلىپ تالاعىسى كەلەتىن بۇزىق نيەتىن بۇرىننان سەزەتىن. بار ايىبى &ndash؛ نوقتاعا باسىن بەرمەدى, ايداۋىنا جۇرمەدى, ايتاعىنا ۇرمەدى. ەجەن حاننىڭ سىيلىعى ارقىلى بەدەلدى قازاقتى ساتىپ الىپ, مۇرنىن تەسكەن تايىنشاداي جەتەلەيمىز دەگەنى بولمادى. ىلە بويىنداعى كۇللى مۇسىلمان ەرەۋىل جاساعاندا وسىنى ايقىن اڭعارتقان. بۇلقىنعان توپتىڭ بەل ورتاسىندا جۇرمەسە دە تىلەۋلەستىك تانىتىپ, قولداعان. ونى جەرگىلىكتى ۇلىقتار كوردى, ءبىلدى, ىشىنە مۇز قاتىپ, كەك ساقتادى. سودان بەرىدە جۇرگەن جەرىنە قاقپان جاسىرىپ, تۇزاق قۇردى. اڭدىعان جاۋ اقىرى الىپ تىندى. وعان داۋا بار ما؟.. تەك, جاتتىڭ قولى جاعانى جىرتقان كەزدە قارىنداس باۋىر بالاقتان تارتادى دەپ كىم ويلاعان؟!

كۇڭىرەنىپ كەتتى, ءتور كورپەنى ۋماجداپ اۋناقشىدى.

- ؛ قايران قازاق! قايتەيىن...

 ؛

 ؛

*ساۋرىق باتىردى قولعا تۇسىرگەن ورىس اسكەرى ونى بىردەن ولتىرۋگە ەل ىشىندەگى ابىروي-بەدەلىنەن جاسقانىپ, ۇزەڭگىسىنە ۋ جاعىپ جىبەرگەن دەگەن دەرەك بار. باتىر وسى ۋدان اۋىر سىرقاتقا ۇشىراپ قايتىس بولعان.

*سۇيدىڭ-كۇرە- قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنداعى قالا اتاۋى. كەزىندە مانجۋ حاندىعىنىڭ ىلە گەنەرال مەكەمەسى ورنالاسقان. سولتۇستىك شىعىس تۇركىستاننىڭ اسكەري, اكىمشىلىك ورتالىعى بولعان شاھار.

*تەكەس بويىندا بولعان قازاق پەن قىرعىز اراسىنداعى قاندى وقيعا. بالانىڭ ءولىمىن قوجەكەگە جاپقانمەن قىرعىز تارابى باسىلماي, التى قازاقتى ءولتىرىپ, «؛وسى ءجايتتى قازاعىڭا بارىپ ايتارسىڭ»؛- دەپ بىرەۋىنىڭ قول-اياعىن بايلاپ تاستاپ كەتكەن دەسەدى. وزدەرى دۇرك كوتەرىلىپ كوشىپ, قونىس اۋدارعان. وقيعا قازىرگى قحر ؛ تەكەس اۋدانىنا قاراستى كوكتەرەك دەگەن جەردە بولعان. الگى جەر ءالى كۇنگە  ؛«؛التى قازاقتىڭ قانى توگىلگەن جەر»؛ دەپ اتالادى.

*ىبىرايىم- قوجەكەنىڭ ءىنىسى تانەكەنىڭ بالاسى.

 ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛  ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛***

 ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ كوزىنەن جاس سىرعانادى. وكىنىش جاسى...

دامبالعا سارىپ, كورپە-توسەكتى ساتالدايتىن سارجامباس ءولىمدى ەشقاشان قۇدايدان سۇراماعان. ات ۇستىندە ءشاھيد كەتسەم دەيتىن ءومىر مەن ءولىم تۋرالى وڭاشا ءبىر ويلانعاندا. ءبىراق تاعدىر تاقتاسى باسقاشا ورنەكتەلىپتى. بۇل تۋعان ساتتە بالكىم سۇيدىڭ-كۇرەنىڭ وسى ءبىر قارعىس اتقان مەكەنىنىڭ توپىراعى بۇلكىل قاققان بولار... قارقارانىڭ بۇلتىن شايقاپ, ومىرگە ايقايلاپ كەلگەن قارا بالانىڭ تورسىق شەكەسىنە تاس كومىردىڭ شوعى جازىلعان شىعار, كىم ءبىلسىن؟!

قۋ جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ, تالاي مارتە اجالعا قارسى شاپتى. قالماقتىڭ نايزاسىنا تۇيرەلمەي, قىلىشىنا تۋرالماي امان ءوتتى, اۋزىنان وت بۇركىگەن ورىستىڭ زەڭبىرەگى مەن قوي قۇمالاعىنداي قورعاسىننان دا قۇداي ساقتادى. ەندى مىنە ىستىككە شانشىلعان تاۋىقتاي وتقا قاقتالماق. ەكى دۇنيەنىڭ تابالدىرىعىن تۇرمەدەن تاپقاندار از با, ءبىراق مۇنداي ءولىم قازاقتىڭ ەش بالاسىنا بۇيىرماعان شىعار...

 ؛قىتايدىڭ ازابى, قۇدايدىڭ توزاعىنىڭ قاسىندا تۇككە تۇرماس. سودان ساقتاسىن! نە بولسا دا كوندى. جاراتقانعا ارىز ايتار, جاماعايىنعا وكپە ارتار رەتى جوق. ءتاڭىر بۇعان ءتيىستى ىرىزدىق-نەسىبە, ابىروي-بەدەل, ەرلىك پەن ونەردى اماناتتاپتى. سونىڭ ەشبىرىنە قيانات قىلمادى. بايلىعىن جۇرتپەن ءبولىستى, ابىرويىن ەل ءۇشىن بۇلدادى, ونەر مەن ەرلىگىن دە قاجەت جەرىندە اياعان ؛ جوق. بىرەر جامانعا بولا قالىڭ قازاقتى دا قارالاي المايدى. ەل ءىشى ەر ازاماتسىز ەمەس. قوجەكە ۇستالدى دەگەندە ءوز البانى تۇگىل, كەرەي مەن قىزايدىڭ نەبىر جاقسى-جايساڭى ورە تۇرەگەلىپ, ات ويناتىپ تالاي جەردى شاڭداتقان. ايتسە دە بوستان ەل ەمەس, بودان جۇرت. ءسوز وتپەي, قول جەتپەي, ؛ تايقى ماڭداي تاسقا ۇرىلعان. نيەتىن ايتساڭشى سولاردىڭ, جان سەمىرىپ, كوڭىل بۇرلەنەدى. اسىرەسە رابات تورەگە ەكى دۇنيەدە رازى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ رابات پەن مامىربەك تورەلەر ىزدەنىپ جاتىر ەكەن, بەيجىڭدەگى ۇلىقتارعا حات جازىپتى, تونالعان كەرۋەننىڭ قۇنىن تولەيتىن بولىپتى دەگەن حابار ؛ سۇيدىڭ-كۇرەنىڭ تار قاپاسىنان دا ساڭىلاۋ تاپقان. تورەنىڭ تولەڭگىتتەرى تۇرمەنى توڭىرەكتەپ ءجۇرىپ كۇنىگە ءبىر مەزگىل سورپا-سۋىن كىرگىزدى. ۇلىقتاردىڭ دا ۇرتىن مايلاعانعا ۇقسايدى. كوپ ۇزاماي-اق اماناتقا بوسانىپ شىقتى. جالاعا ۇرىنىپ, جابىققان كوڭىلى اۋەل باستا كوتەرىلە قويماعان. التى جىگىت قاۋمالاپ كەلىپ, اتقا دەمەپ مىنگىزگەندە عانا بويىنا ازداپ جەلىك بىتكەن. تاقىمى ات ءجۇرىسىن ساعىنىپتى. جول جورعاسى جىلقى جەلدىرەر كۇرەڭ توبەلدى ءبىر تەبىنىپ اعىزا جونەلگەن. قاۋمالاعان توپتان قۇرىق سىلتەم الدا وتىردى. كەۋدە تۇسىنداعى جارا ورنى سىزداسا دا سىر بەرمەدى. كوڭىل اۋلاماق بولىپ اۋىل-ايماقتىڭ اڭگىمەسىن ايتقان سەرىكتەرىمەن ساراڭداۋ سويلەسكەن. اۋىلعا اسىقتى. قىزعا دا قىمىزعا دا ەلىتپەيتىن بايسال كوڭىلى قىزىل دومبىراعا جەتسەم دەپ ورشەلەندى.

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ەكى ءاي...ومىرىنىڭ سوڭعى ەكى ءايى...ۇمىت پەن كۇدىك, ءولىم مەن ءومىر تايتالاسقان الپىس كۇن. ؛ قوس تورەنىڭ كەپىلدىك بەرۋىمەن ەكى اي بوستاندىقتا ءجۇردى. وسى ارالىقتا جەر جۇتسا دا كەرۋەن توناعان ۇرى مەن بۇعاناسى قاتپاعان بالانى قارا سۋعا باتىرعان قاندىقول تابىلار, ناق قىلمىسكەر تۇرمەگە جابىلار دەگەن اعايىن-تۋعاننىڭ ايتسە دە ءۇمىتى اقتالمادى. ؛ ءىستىڭ بەتى بەرى قاراماسىن بايقاعان رابات باستاعان ەل اعالارى قايتا-قايتا قولقا سالدى.

- كەلەر زاۋالدى ءبىز كوتەرەلىك, اتقا ءمىن دە اتاجۇرتقا تارت, ءوز قازاعىڭدى تاپ,- دەپ بەلدەۋگە جۇيرىكتەرىن كەزەكپەن بايلاپ دىگەرلەگەن.

-قاسىڭا قورعاۋشى قوسىپ بەرەمىز, شەگاراداعى شەرىكتەردى جارىپ وتەمىز,- دەپ ءبىرى تەپسىنسە ەكىنشىسى: -ديۋانا كەيپىندە وتكەنىمىز ءقاۋىپسىز ,- دەپ قۋلىق ويلاستى. ءبىراق سونىڭ بىرىنە يلىكپەدى.

 ؛-قاشقانىم كىنالى ەكەنىمدى ايعاقتاعانىم. باتىر بولىپ, ەل باستاپ كەتكەن قوجەكە قاراقشى اتانىپ كەلىپتى دەگەن كۇڭكىلدى ەستىگەنشە ولگەنىم ارتىق. ءسوز ءتامام!

 ؛ ؛ ؛ ؛ كونبەدى. ۇرى مەن قاراقشىنىڭ ۇستالارىنا دا سەنبەدى. بوستاندىقتاعى ەكى ايدى الاڭسىز وتكىزگەن. قىزىل دومبىراسىمەن ارمانسىز سىرلاسقان. ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ***

 ؛ دەنەسى كۇيىپ-جانىپ بارادى. ءىشى الاي-دۇلەي. كوزىن كوككە قاداعاندا كورگەنى شاڭىراقتان شۋاق شاشقان سارى كۇن.

- قايداعى كۇن. كۇنىمىز باتقان جوق پا,-دەدى ىشتەي. شاڭىراق تا ەمەس, شاڭىراق بوپ ەلەس بەرگەن تەمىر تور شىعار بالكىم.

 ؛قاراتەرگە تۇسكەن سۇلدەرىن كوتەرىپ, تۇرەگەلمەك بولدى. قولىمەن سيپالانىپ قابىرعانى قارماندى.

&ndash؛ كەرەگە سەكىلدى... الدە قابىرعاسى تەمىر تورمەن شەگەندەلگەن تۇرمەگە تاستاعان با؟! قۇداي-اۋ قايدا جاتىرمىن؟! ءولىمىن بە, ءتىرىمىن بە؟!

 ؛كوزى قاراۋىتىپ, باسى اينالدى. وزىنە ءتونىپ كەلگەن بىرەۋدى بايقاعان بەتتە بار كۇشىن بويىنا جيىپ, قارسى اتىلعان. كەشەلى بەرى توڭىرەكتەپ جۇرگەن جۋان قارىن جەندەت سەكىلدى, كەڭىردەكتەن قىلقىندىرا قىرىلداي ءتىل قاتتى.

-كىمسىڭ, اتاڭا نالەت؟

-باتىر, باتىرەكە... قوجەكە,-دەگەن تانىس داۋىس قۇلاعىنا تالىپ جەتتى. ؛ ؛

-كىم؟

- قوجەكە كوزىڭدى اش, قوجەكە... مەن - رابات تورەمىن.

-تورە...مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟ الدە سەنى دە؟..

شەڭگەلى جازىلا بەردى. تالىقسىپ قۇلادى. كۇبىرلەسكەن ادامدار داۋىسى ەستىلەدى. تاڭدايىنا سۋ جۇگىرتىپ, ماڭدايىنا دىمقىل باسىپ جاتىر.

-تورە, ەل قايدا؟ تۇرمەدە نە ىستەپ ءجۇرسىڭ, تورە؟ بۇ قۇدايدىڭ قاي مازاعى؟ قاپاس قارانىڭ ورنى ەمەس پە ەدى, حاندى كىم قاماعان؟ ساۋرىق پەن تازابەك قايدا؟ ءارۋاق قولدا, اتقا قون! ءارۋاق! باقتيار! اتتان!

ساندىراقتاپ جاتىپ, ۇيىقتاپ كەتكەن. ءتۇس كوردى. ساۋرىق پەن تازابەك قوسارلى ارعىماققا ءمىنىپ تەرىستىككە قاراي قۇيعىتىپ بارادى ەكەن... قارسى بەتتەن جاۋ قاراسى بايقالدى. ات تۇياعىنان شىققان شاڭ, تۇمانداي كوتەرىلىپ كۇننىڭ بەتىن كولەگەيلەگەنىنە قاراعاندا ءبىر ەمەس بىرنەشە تۇمەن. ەكەۋى «؛باقتيارلاپ»؛ ۇران سالادى. ءبىراق سوڭىنان ەرگەن نايزالى نوكەر جوق. جاسانعان جاۋعا جالعىز قىلىش, جالاڭ كەۋدەمەن بارىپ ۇرىنباق پا, نەمەنە؟ قوس باتىرعا بولىسايىن دەپ اتىن قامشىلاپ ەدى, جۇرمەدى. ساۋىردان دويىرمەن ەكى وسقاندا جانۋار ىشقىنا ىتىرىلدى دا ءسۇرىنىپ بارىپ تۇرەگەلدى. سوندا بايقادى, استىنداعى قاراجال تۇلپار تەمىر شىنجىرمەن شىدەرلەنگەن ەكەن. ؛

-اتاڭانالەت ءوزىم تۇگىل اتىما دا كىسەن سالعان با؟!

قارعىپ ءتۇسىپ, قارا شىنجىرعا قىلىش ۇرعان. ءبىراق تاسقا تۇسسە مايرىلماس الماس بىلەۋدەي تەمىردى كەسە المادى. قايىرا سالدى, قايتادان كەرى تەپتى, شىڭىلداعىن ءۇنى قۇلاق تۇندىردى. سول ۋاقىتتا الدەقايدان ءان ەستىلگەن. شالتابايدىڭ داۋىسى...تۋرا قۇلاق تۇبىنەن شىرقاعانداي انىق جەتىپ تۇر, ءانشىنىڭ ىرعاعىن تانىعانمەن, بۇرىن-سوڭدى ەستىمەگەن اۋەن.

&lsaquo؛&lsaquo؛... اكەسى قوجەكەنىڭ نازار ەدى.
نازاردىڭ جۇرگەن جەرى بازار ەدى.
قوجەكە مەن ساۋرىق ءتىرى تۇرسا,
مەنى ىزدەپ ارتىمنان ءبىر بارار ەدى.»؛

-و توبا! شالتاباي ءومىرى انمەن زارلامايتىن ەر ەدى, مىناۋسى نەسى؟ ءبىزدى ولدىگە ساناپ, جوقتاۋ ايتاتىنداي قارا باسىنا نە كۇن تۋدى؟


«؛...مەنىڭ اتىم شالتاباي,
كۇمىستەن سوققان بالتاداي.
ورالعا بارعان شالتاباي,
بارىپ قاشان قايتادى- اي!&rsaquo؛&rsaquo؛

 ؛

- قايران شالتەكەم! ساعان دا بۇعالىق تۇسكەن بە؟! باعلان باسىڭ قور بولعان ەكەن-اۋ؟

اننىڭ اياعىن كۇتپەستەن قاراجالعا قايتا قارعىپ ءمىندى. توڭىرەككە كوز سالىپ, شالتابايدى ىزدەگەن. تابا الماي الاقتاپ تۇرعاندا قاسىنا جەلە-شوقىراقتاتىپ مىڭ قارالى قول جەتتى. باستاۋشى ەكەۋ, بىرەۋىن جىعا تانىمادى, ەكىنشىسىن شىرامىتاتىنداي. ساۋرىقتان اينىمايدى.

- ساۋرىقتىڭ اساۋ ۇيرەتكىش بالاسى ۇزاق ەمەس پە مىناۋ؟-دەپ سۇرادى وز-وزىنەن. ؛ &ndash؛ تايعا مىنگەن ۇل ەدى, توپ باستايتىن سەركە بولىپتى-اۋ, انادان ەر بوپ تۋعان ەكەن, اتا كەگىن قۋعان ەكەن,-دەدى رازىلىقپەن كۇبىرلەپ. جاۋ ىزدەپ, انتالاعان اسكەر شىدەرلى اتقا مىنگەن بۇعان قايرىلماستان وتە شىقتى. الگىندە ساۋرىق پەن تازابەك كەتكەن بەلدەن اسقانشا قاس قاقپاستان قاراپ تۇردى ارتىنان.

- اتاڭانالەت! جاساققا ىلەسىپ شابا المادىم, اتىم تۇساۋلى. جاۋعا قىلىش سالا المادىم, قولىم بايلاۋلى. جاراتقان ساعان نە جازدىم؟!

مۇساپىر حالىنە كۇيىنگەندەي الاسۇرىپ, كوكىرەگىن توقپاقتادى. بىرەۋ اۋزىنا سۋ تامىزىپ جاتىر, شولىركەپ قالعان ەكەن. كەبىرسىگەن ەرنىن دىمداپ, سىزدىقتاتا جۇتتى.

 ؛

 ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ؛ ***

 ؛

كۇي تارتقىسى كەلگەن. كوكەيدەگى شەردى سىرتقا شىعارىپ جان سارايىن سۋىتپاسا ؛ بولمايتىن سەكىلدى. ورتەنىپ بارادى.

-دومبىرا... دومبىرامدى اكەل,-دەپ ايقايلادى.

جۋان قارىن جەندەت بىلق ەتپەدى. كەسكەن تومارداي كۇدىرەيىپ وتىردى دا قويدى. وي-

nurgali nurtay

اۆتورمەن ونىڭ facebook پاراقشاسى ارقىلى حابارلاسۋعا بولادى.

جازىلىڭىز

"قامشى" سىلتەيدى

قاتە تاپساڭىز, قاجەتتى بولىكتى تاڭداپ ctrl+enter باسىڭىز.

پىكىر قالدىرۋ

پىكىر