بىرىمىزگە ءبىرىمىز دونوس جازدىق. ول راس ەندى...

قازاق حالقىنىڭ بەتكە ۇستار ۇلدارى 30-شى جىلدارى ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن كەزىندە اياۋسىز قىرىلدى. ۇلتىمىزدىڭ قايماعىن قىرۋدا ماسكەۋ تاعايىنداعان گولوششەكين, ميرزويان, زالين, رەدەنس جانە بۋرداكوۆ دەگەندەردىڭ ءرولى زور بولدى.

سونىمەن قاتار, ءبىز مىناداي فاكتىنى دە ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. قازاقتان شىققان قايراتكەرلەر توپتارعا ءبولىنىپ, باقتالاسىنىڭ كوزىن قۇرتۋ ءۇشىن ماسكەۋ بيلىگىنىڭ رەپرەسسياسىن پايدالاندى.

1920 جىلعا قاراي "الاش" پارتياسى جويىلىپ, قازاق جەرىندە ورناعان سوۆەت بيلىگى الاشتىڭ كەشەگى جەتەكشىلەرىن مويىندامادى. سوۆەتتەردىڭ قىرعىز اسسر-ىندەگى باسشىلىق قىزمەتتەرگە الاشتىقتاردى تاعايىندايتىن ويى بولماعان. وسىلايشا قازاقتىڭ اراسىندا ناعىز بيلىككە تالاس باستالدى.

سونىمەن, سوۆەتتىك قازاقستاندا 30-شى جىلدارى بيلىككە جەرشىلدىك پەن رۋشىلدىقپەن بولىنگەن قانداي توپتار تالاسقان ەدى؟

الاشتىڭ ارىستارى ىعىستىرىلعان سوڭ قالعان قازاقتىڭ ءبارى قابىلەتى مەن بەدەلى جاعىنان بىردەي, بىر-بىرىمەن شامالاس ءبولدى.

بىرىنشى بولىپ جىمداسىپ ساياسي توپ قۇرعان قازاقتار "كەنجيندەر" مەن "مەندەشەۆ توبى" ەدى. نكۆد ساياسي باسقارما قىزمەتكەرلەرىنىڭ قازاق ۇلتشىلدارى تۋرالى 1922 جىلدىڭ 23 قىركۇيەگىندە ۇسىنعان بايانداماسىنا سايكەس, "كەنجيندەر" توبىنىڭ ليدەرى &ndash؛ اسپانديار كەنجين بولعان. اتىراۋ وبلىسىنىڭ تۋماسى, كىشى ءجۇز. 1920 جىلى ول پارتيانىڭ قازاق ولكەلىك كوميتەتى ۇگىت-ناسيحات ءبولىمى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالعان. كەيىن, بايتۇرسىنوۆتىڭ وتستاۆكاسىنان سوڭ اعارتۋ حالىق كوميسسارى بولدى. 1921-1922 جىلدارى قازاق ءاسسر-ى ساۋدا-ساتتىق كوميسسارى قىزمەتىندە وتىرعان.

"كەنجيندەر" توبىنىڭ ەڭ بەلسەندى مۇشەلەرى دەپ مۇحامەدحافي مىرزاعاليەۆ, ساقىپكەرەي ارعىنشاەۆ جانە سماعۇل ءسادۋاقاسوۆ اتالادى. ءبارى دەرلىك باتىس قازاقستاندا تۋعاندار: كەنجين (اتىراۋ), ارعىنشاەۆ پەن مىرزاعاليەۆ (ورال), ءسادۋاقاسوۆ (اقمولا).

"مەندەشەۆ توبىنىڭ" ليدەرى سەيىتقالي مەندەشەۆ بولعان. ەڭ قىزىعى, ول دا باتىس قازاقستاننان شىققان, دالىرەك ايتقاندا بوكەي ورداسىندا تۋعان. 1919 جىلدىڭ جازىنان باستاپ مەندەشەۆ قازاق ولكەسىن باسقارۋ جونىندەگى اسكەري-رەۆوليۋسيالىق كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولعان. مەندەشەۆتىڭ جانىندا قاراعاندىلىق ابدۋللا اسىلبەكوۆ پەن نىعمەت نۇرماقوۆ, تورعايلىق ءالىبي جانگەلدين, ورالدىق ءابدىراحمان ايتيەۆ توپتاستى. ولاردىڭ تۋعان جەرى مەن شىققان رۋلارى بولەك, بۇلاردىڭ ءارقايسىسى ءوز مانسابىن كوزدەگەندىكتەن, بىرلىگى مىقتى بولعان جوق.

جاڭا قۇرىلعان قىرعىز اسسر-ىندە وسى ەكى توپ ءبىرىنشى بولىپ بيلىككە تالاستى. باسىندا "كەنجيندەر" جەڭەتىندەي كورىندى, ويتكەنى مۇحامەدحافي مىرزاعاليەۆ پەن ساقىپكەرەي ارعىنشاەۆتار جوعارى لاۋازىمدى قىزمەت اتقارعان. 1920-1921 جىلدارى قازاقستاندى وسى ەكى كىسى باسقاردى دەۋگە ءبولادى.

بىراق 1921 جىلى توپتىڭ باسشىسى كەنجين "الاش" پارتياسىنىڭ بۇرىنعى مۇشەسى رەتىندە سوتتالىپ, پارتيادان شىعارىلدى. ودان سوڭ باسشىلىققا قايتىپ كەلمەدى. كەنجين "قۇلاعان" سوڭ "مەندەشەۆ توبىنىڭ" ىقپالى وسەدى. مەندەشەۆ اقىرى 1920 جىلدىڭ قازانىندا قىرعىز ءاسسر-ى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولدى. بۇل ورگان كەيىن ۇكىمەتتى &ndash؛ حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىن جاساقتاۋ قۇقىعىن ءالدى.

بىراق 1922 جىلعا قاراي بيىك-بيىك لاۋازىم يەلەنگەن "كەنجيندەر" ءوزارا كۇرەس باستادى. ءوزىن "رەسپۋبليكانىڭ قوجايىنى" بولۋعا لايىق ساناعان جانگەلدين كەشەگى وداقتاستارىنا قارسى اشىق شىقتى.

وسىنداي جاعدايدا ساياسي ساحناعا تاعى ەكى توپ پايدا بولدى. ولار تۋرالى گولوششەكيننىڭ 1926 جىلدىڭ 20 مامىرىندا ستالين مەن مولوتوۆقا جازعان حاتىندا ءايتىلعان.

بىرى &ndash؛ ساكەن سەيفۋلليننىڭ ماڭايىنا توپتاسقان "سەيفۋلليندەر". ساكەن 1922 جىلى كۇتپەگەن جەردەن حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بوپ سايلانادى. بىلايشا ايتقاندا, ۇكىمەت باسشىسى بولدى. ونىڭ توبىنا نەگىزىنەن ءىلياس جانسۇگىروۆ, بەيىمبەت مايلين سياقتى جازۋشىلار مەن پۋبليسيستەر قوسىلدى.

20-جىلداردىڭ ورتاسىندا پايدا بولعان ەندى ءبىر توپ &ndash؛ "قوجانوۆتار". باسشىسى 1924 جىلعا دەيىن تۇركىستان اسسر-ىندە جۇمىس ىستەپ كەلگەن سۇلتانبەك قوجانوۆ. 1924 جىلدىڭ قاراشاسىندا قوجانوۆ قازاق پارتيا كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بوپ تاعايىندالىپ, قازاقستانداعى "ەكىنشى ادام" بولادى. "قوجانوۆتاردىڭ" قاتارىندا سانجار اسفەندياروۆ, دىنشە ءادىلوۆ, وراز جاندوسوۆ, قونىرقوجا قوجىقوۆ جانە تاعى باسقالار بولدى.

• انە, سوۆەتتىك قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسى سونداي بولدى.
• توپقا ءبولىنىپ, ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ءبىرى جوعارىعا دونوس جازدى.
• قازاق قايراتكەرلەرىنىڭ "دومالاتقان" ارىزدارىنىڭ كوپتىگى سونشا, بىردە ەجوۆ دەيتىن ناركوم سەيفۋللينگە ايتقان ەكەن: &ldquo؛قازاقتار-اي, ءبىرىڭنىڭ ۇستىنەن ءبىرىڭ ارىز جازۋعا سۇمدىق قۇمار ەكەنسىڭدەر!&rdquo؛.

بۇل توپتاردىڭ ءارقايسىسى شىنىندا دا ءوزىنىڭ تۋعان قازاق حالقىنىڭ جاعدايىن كۇيتتەگەن, ءبىراق ورتاق ءىستى بىرىگىپ ەمەس, ءاربىر توپ بولەك بولىپ اتقارۋعا تىرىستى.

اقىر اياعىندا قازاق توپتارىنىڭ ءوزارا قىرقىسى 20-30-جىلدارى حالقىمىزدىڭ ەڭ دارىندى, كوزى اشىق, كوكىرەگى وياۋ وكىلدەرىنىڭ جاپپاي قىرىلۋىمەن اياقتالدى. ەكى جىلدا, 1937 جانە 1938-دە 120 ؛مىڭ قازاق تۇتقىندالدى. ىشىندەگى ەڭ جامانى قۇرىعاندا اۋىل باسقارعان 25 ؛مىڭ قازاق اتىلىپ كەتتى.

قازاق حالقىنىڭ باسى وسىلاي كەسىلىپ قالدى. ءبىز الاش ارىستارىنان دا, مىقتى قازاقتان دا ايىرىلىپ قالدىق.