قازاقتىڭ ءتۇس جورۋ تۋرالى تۇسىنىگى

ەكىنشى ءبولىم ؛

تۇس جورۋ ؛&ndash؛ قازاق حالقىنىڭ ۇلى مادەنيەت تاريحىندا ىقىلىم زامانداردان باستاۋ الىپ, بۇگىنگە دەيىن جالعاسىن تاۋىپ, ءۇردىسىن ۇزبەي كەلە جاتقان تاماشا عۇرىپتارىنىڭ ءبىرى. تىلسىممەن تىلدەسۋگە تالپىنعان قاراپايىم حالىقتىڭ ەجەلگى ارمان-تىلەگى. جۇمباق دۇنيەنىڭ جۇمىرىندا جاتقان ۇيقىلى ءومىردىڭ ەلەستى كورنىستى, سول كورنىستى ءتۇستى ەستى سانامەن سارالاپ ءماتىندى ءتۇس جورۋدىڭ جولىن ىزدەگەن ىزگى دۇنيە تانىمى.

ءتۇس ؛&ndash؛ ءسوزىنىڭ ءتۇپ ماعىنىسى ۋاقىت پەن مەزگىل, ءجۇز بەن ءوڭ, ءتۇر مەن ءتۇس دەگەن ماعىنالاردى قامتيدى. ءتۇس ءسوزى سويلەم ىشىندەگى سوزدەرمەن تىركەسىپ ايتىلعاندا, عانا جەكە دارا ماعىناسى اشىلا تۇسەدى. مىسالى : "بيىكتەن ءتۇس", "جوعارىدان ءتۇس", "تومەنگە ءتۇس" , "اتتان ءتۇس" دەگەن بۇيرىق رايلى ەتىستىك ماعىناسىن بەرسە, ەندى بىردە ءار الۋان نارسەلەردىڭ - "زاتتىڭ ءتۇسى", "رەڭى- بوياۋى" دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. "تال ءتۇس", " سيىر ءتۇس" دەسە, ۋاقىت پەن مەزگىلدى مەڭزەيدى. ء"جۇزى جىلى" دەسە, ءوڭ مەن ءتۇردى, ىشكى جان دۇنيەنى, كوركەم مىنەزدى بىلدىرەدى.

ال, ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ءتۇس ءسوزى &ndash؛ ادامنىڭ ۇيىقتاعاندا كورگەن ءتۇسى. نەمەسە قالعىعان ويدىڭ قاراڭعىداعى بۇلدىر ەلەستى كورنىسى. سول ويدىڭ ىشىنە كىر, سول سەزىمنىڭ تۇبىنە ءتۇس , ءتۇسىن تانى, ءتۇرىن جورى, جولىن ءبىل دەگەن ۇعىمداردى ۇستەيدى.

ءتۇسى &ndash؛ ۇرىقتان وربىگەن رۋحاني جان دۇنيەنىڭ ۇعىمى بولسا, زاتتىڭ ءتۇسى &ndash؛ زاتتىڭ سىرتقى بوياۋى, ءتۇرى مەن ءتۇسى بولىپ تابىلادى. زاتتىڭ تۇستەرى ؛&ndash؛ كوك, قىزىل, جاسىل, قارا بولىپ كوزگە كورىنەدى. ۇيقىدا كورىنگەن ءتۇس &ndash؛ ادامنىڭ وي-ساناسىنىڭ ءتۇسى مەن ءتۇرى, ەلەسى بولىپ تابىلادى. ول وياۋ كوزگە كورىنبەيدى ؛ ۇيقىداعى وي كوزگە كورىنەدى. سوندىقتان ءتۇس جورۋ وپ- وڭاي, جەپ-جەڭىل جوري سالاتىن, ايانىن انىق بىلمەي تۇرىپ, ايتا بەرەتىن ەلەۋسىز ەلەس ەمەس. ءتۇستى دۇرىس جورۋ ءۇشىن دارا دانالىق كەرەك, تەرەڭ ءبىلىم, بىلىكتى تاجىريبە كەرەك. ءتۇس ءماتىنىن دۇرىس جوري بىلەتىن سۇڭعىلا ءتۇس جورۋشى كەرەك...

ءتۇس &ndash؛ ادام مەن تابيعات, جاراتىلىس پەن جارالىم, ۇيقى مەن وياۋ اراسىنداعى بەيمالىم قۇبىلىس. ءولى مەن ءتىرى, و دۇنيە مەن بۇل دۇنيە, رەسمي سانا مەن بەيرەسمي سانانىڭ, كۇردەلى قاتىناسى, قۇپيا قىزمەتى. سونداي تىلسىمنان كەلگەن ءتىل, مي قىزمەتىنىڭ جۇمباق سىرلى ەلەستى ايانى.

توق ەتەرىن ايتقاندا, ءتۇس &ndash؛ ادام ومىرىندە كەزدەسەتىن, الداعى كۇندە بولاتىن, بولار ءىستىڭ, تۋىلار وقيعانىڭ ۇرىق الەمىنەن رۋحاني الەمگە وتكەن قۇپيا حابارشىسى. الداعى تاعدىر جازۋىنىڭ, ءتۇستى ومىرگە تۇسىرگەن تىلسىم ساۋلەسى. مي قازانىندا قايناپ قاتقان قاسيەتتى جۇباق كورىنىسى.

ءتۇس كورۋ جانە ءتۇس جورۋ كۇللى ادام بالاسىنا ورتاق عۇرىپ. جەر بەتىندەگى جۇمىر باستى پەندەنىڭ ءبارى ءتۇس كورەدى, كورگەن ءتۇسىن جورىتىپ, ءتۇس قۇپياسىن بىلگىسى كەلەدى. الدا نە كۇتىپ تۇرعانىن, قانداي وقيعا بولارىن ۇققىسى كەلەدى. سول ارقىلى الداعى ومىرىنەن ءبىر جاقسى ءۇمىت كۇتەدى.

قازاق حالقى اراسىندا ارنايى ءتۇس جوريتىن دانا ادامدار بولعان. ولار ءتۇستى ماتىنىمەن دۇرىس جورىعان. ءتۇستىڭ ءماتىنىن بىلەتىن ءتۇس جورۋشىلار جاقسى ءتۇستى دە, جامان ءتۇستى دە جاقسىلىققا بالاپ جوريدى. ءتۇس جورۋشىسىن تاپقانشا, وتتا بالقىپ تۇرعان قورعاسىنعا, الاقاندا سىرعىپ تۇرعان سىناپقا ۇقسايدى. ءتۇستى كىم قالاي جورىسا , سولاي شىندىققا اينالادى دەپ سەنەدى. سوندىقتان ءتۇس ءماتىنىن بىلمەيتىن ادامعا ءتۇس جورتپايدى, ونداي ادامداردىڭ ءتۇس جورۋىنا تىيىم سالادى.

قازاق كورگەن ءتۇسىن جاسىرىپ جابىق ۇستايدى, سابىر ساقتايدى, جاقسى ءتۇسىن جامانعا جورىسا, جاقسىلىق جاماندىققا تەز اينالادى دەپ ىرىم ەتەدى. ءتۇستى ەكى رەت جورتپايدى, ەكى رەت, ەكى كىسىگە جورتقان ءتۇس قۇنىن جويادى, قۇپياسىن جوعالتادى, ماتىنىنەن ايىرىلادى دەپ سەنەدى.

قازاق كورگەن ءتۇسىن &ndash؛ كوپ ىشىندە, ەل الدىندا جاريا ايتپايدى. ەگەر, سەنىڭ كورگەن جاقسى ءتۇسىڭدى الدە بىرەۋ "مىنا ءتۇستى مەنىڭ باسىما كوشىر, جاقسىلىعىن ماعان بەر" ,&ndash؛ دەپ تىلەسە, ءتۇس باقىتى سول ساتتە ونىڭ باسىنا باق قۇسى بولىپ قونادى. باق پەن سوردىڭ عايىپتان الماسۋى وسىنداي مىسىق تىلەۋلى ادامداردىڭ جامان وي تىلەگىنەن بولادى دەپ ۇيعارادى.

مۇنى قازاق ء"تۇستى كوشىرىپ الۋ" دەپ اتايدى.

جاقسى ءىستىڭ جامان ىسكە, جاقسى ءتۇستىڭ جامان تۇسكە اينالماۋى ءۇشىن كورگەن ءتۇسىن ءتىس جارىپ ايتپاۋى كەرەك. تەك ءتۇس جورۋشى مامانعا بارىپ, ءتۇسىن جاسىرىن ايتىپ جورتقانى ءجون بولادى.

ادام تۇندە ۇيىقتاعاندا, ءولى مەن ءتىرى اراسىنداعى "بارزاك الەمىندە" جاتادى. تاڭدا امان ويانسا بۇ دۇنيەگە, ءولى بولسا باقيعا اتتانىپ كەتەدى. ءتۇس ؛&ndash؛ بارزاك الەمىنىڭ وقيعالى جۇباق سىرى, ونى ماقتان ەتىپ, توپ ىشىندە ايتۋ استامدىق بولادى. استام ادامنىڭ تىلەگىن اللا قابىل قىلمايدى. ءولى مەن ءتىرى اراسىنان جەتكەن تىلسىم حاباردى, ءتىرى پەندەنىڭ كەز كەلگەنىنە ايتۋ دۇرىس ەمەس.

باياعى زاماندا, ءبىر جاس كەلىنشەك ءتۇس كورىپ, تۇسىنەن شوشىپ ويانىپتى. ءتۇسىن جورتۋ ماقساتىندا , كورشى اۋىلدا وتىراتىن ءتۇس جوريتىن ءبىر دانا قارت بار ەكەن . جاس كەلىنشەك, ەرتەمەن اقساقالدىڭ ۇيىنە بارسا, ول كىسى مالىن ورىسكە ايداپ, ۇيىنەن ەرتەمەن كەتىپ قالىپتى. ۇيىندە كەمپىرى وتىر ەكەن.

ەرتەمەن كەلگەن كەلىنشەككە:
&ndash؛ ءيا, كەلىنجان, نە بۇيىمتايمەن كەلدىڭ,- دەپ سۇراپتى.
كەلىن:
&ndash؛ مەن ءتۇس كوردىم, تۇسىمنەن شوشىپ وياندىم, ءتۇسىمدى اتاعا جورىتىپ الايىن دەپ كەلدىم ,- دەيدى.
&ndash؛ اتاڭ شولپان تۋا, مالدى ورىسكە ايداپ كەتەدى دە, بولپان تۋعاندا قوراعا ايداپ كەلەدى. ءتۇستى تۇستەن ءبۇرىن جوريدى, تۇستەن كەيىن جورىمايدى, تۇستەن كەيىن جورىعان ءتۇس كەلمەيدى, كەشتە جورىعان ءتۇس كەرى كەتەدى. سەيسەنبى كۇنى دە جورىمايدى. سەيسەنبى كۇنى جورىعان جاقسى ءتۇس تە, جامانعا اينالادى, بۇگىن كۇن ءساتى سارسەنبى ەكەن. ءتۇسىڭدى ايت, مەن جورىپ بەرەيىن,- دەپتى كەمپىر.
جاس كەلىنشەك:
&ndash؛  ؛تۇندە تۇسىمدە ەكى بولتىرىك ەكى ومىراۋىمدى ەمىپ جاتىر ەكەن, سونداي سۇيكىمدى كۇشىكتەر ەكەن. ويانسام, تاڭ اتىپ قالىپتى, كورگەن ءتۇسىم وسى, - دەپتى.
كەمپىر:
&ndash؛ ؛ ءاي, جامان ءتۇس كورىپسىڭ. سەنى قاسقىر جەپ كەتەدى ەكەن, ءتايىر-اي, جامان ءتۇستى قايدان كورىپ ءجۇرسىڭ - دەپ جورىپتى.
تۇلا بويىن ۇرەي بيلەپ وتىرعان, جاس كەلىنشەك ۇيىنە تەز قايتىپتى. كەلىنشەك كەتە سالا, مالىن ورىستەتىپ تاستاعان, دانا قارت تا ۇيىنە ورالدى. كەمپىرى بولعان وقيعانى باياندايدى.
&ndash؛ قۋ اۋىز, كەرى جاق كەمپىر-اۋ, ول كەلىن ەكى كوجال بورىدەي ەگىز ۇل تۋادى عوي. تۇبىنە جەتىپسىڭ دەپ, اسىعىس اتقا قونىپ بەلدى اسسا, جاس كەلىنشەكتى ەگىز ۇلىمەن قوسىپ ەكى كوكجال قاسقىر جەپ ۇلگىرگەن ەكەن دەگەن اڭىز بار.

"كەرى جورىعان ءتۇس تۇبىڭە جەتەدى"

ء"تۇس ءماتىنىن بىلمەسەڭ جورىما", بىلمەگەن دۇعانى وقىما" دەگەن ءتامسىل ءسوز وسىدان قالعان ەكەن.
قازاقتا ء"تۇس تۇلكىنىڭ بوعى" دەگەن ءسوز بار. كەيبىر كۇرمەگى كۇردەلى, شيەلەنىسى ءجيى قورقىنىشتى تۇستەردى بەتالدى جورىمايدى. ءتۇس كورگەن ادامدى شوشىتىپ الماۋى ءۇشىن دۇنيەدەن ءتۇڭىلدىرىپ, ومىردەن سۋىندىرىپ, ءۇمىتىن ءۇزدىرىپ الماۋى ءۇشىن ء"تۇس تۇلكىنىڭ بوعى" دەپ جامان ءتۇستى جورماي تاستاپ قويادى.

قازاق ءتۇستىڭ مازمۇنىنا قاراي "شىنايى ءتۇس" , " قيالي ءتۇس" ,"تىلسىم ءتۇس" دەپ ۇشكە بولسە, يسلامدىق تانىم بويىنشا "يماني ءتۇس" , "شايتاني ءتۇس" دەپ ارى قاراي تاعى دا ەكى ۇعىمعا جىكتەيدى. كەيدە "جاعىمدى ءتۇس" , "جاعىمسىز ءتۇس" دەسە, ءتۇستىڭ كورىنۋ دارەجەسىنە قاراي "اشىق ايان" , "جابىق ايان" , "ناق ءتۇس" , "حاق ءتۇس", "بۇلدىر ءتۇس" , "بولىمدى ءتۇس" , "بولىمسىز ءتۇس" تۇرلەرگە , مازمۇنىنا قاراي ءبولىپ, ماتىنىنە قاراي جورىيدى.

قازاق كورگەن ءتۇسىن جاقىن جاناشىر اتا-اناسىنا نەمەسە ەڭ سەنىمدى ءتۇس جورۋشىنى تاۋىپ جورىتادى. ءتۇستىڭ جاقسى ؛&ndash؛ جامان بولماعى ءتۇس كورۋشىدەن ەمەس, ءتۇس جورۋشىدان بولادى دەپ سەنەدى. سوندىقتان ءتۇس جورۋشىلار ءار قانداي ءتۇستىڭ بارلىعىن جاقسىلىققا باعالاپ جورىيدى. سۇيتسە جامان ءتۇس تە جاقسىلىققا اينالادى دەپ نانادى.

ال كەيبىر جامان تۇستەردەن ساقتانۋ امالدارى دا بار, كەي قورقىنىشتى تۇستەردى, ءار الۋان امال جاساپ باسقا زاتقا كوشىرەتىن بولعان. ماسەلەن, ءبىر ادامدى تۇسىندە جىلان شاعىپ السا, نە يت قاۋىپ جارالاسا, بولماسا قاسقىر جەپ جاتسا, وندا ءتۇس كورگەن كىسى ءوز بويىمەن بىردەي اق نە قارا شۇپەرەكتى ولشەپ الادى دا, وعان اق تامىزىپ "جامان ءتۇسىمدى جىلانعا , يتكە, قاسقىرعا كوشىر" دەپ ءۇش رەت باسىنان اينالدىرىپ وتقا ورتەيدى نە, اعىن سۋ اعىزىپ جىبەرەدى. سوندا جامان ءتۇس باسقا زاتقا كوشىپ, وتقا كۇيىپ, سۋعا اعىپ كەتەدى دەپ ىرىم ەتەدى .

كەيدە بيداي, تارى, جۇگەرى, بۇرشاق سىندى داقىلداردان ءبىر ۋىس ءداندى الىپ, باسىنان اينالدىرىپ, ءقۇستارعا ءشاشىپ جىبەرسە, كەلە جاتقان جاماندىق قۇستارعا اۋناپ كەتەدى دەپ جوريدى. قازاق ءتۇستىڭ كونۋ ۋاقىتىنا قاراي, تۇندە جاتا سالا كورگەن ءتۇستى &ndash؛ "باستاپقى ءتۇس", ءتۇن ورتاسىندا كورگەن ءتۇستى "ورتاڭعى ءتۇس", تاڭعا جاقىن كورگەن ءتۇستى "اياققى ءتۇس" نەمەسە "تاڭعى ءتۇس" دەپ ءۇش تۇرگە بولەدى.

ال ءتۇس جورۋشىلار باستاپقى ءتۇس ؛&ndash؛ جەتپىس كۇن, جەتى اي, جەتى جىلدا كەلۋى مۇمكىن. ورتاڭعى ءتۇس, جەتى كۇن, جەتى ايدا كەلەدى, تاڭعى ءتۇس ؛&ndash؛ جەتى ساعات, جەتى كۇندە كەلەدى دەپ ۋاقىت اياسىندا جورىپ جاتادى.

قازاق ءتۇس جورۋشىلارى ؛&ndash؛ ءتۇس ءماتىنىن بىلمەسە, وندا ءتۇستى جورمايدى ويلانادى. جۇمباق ءتۇستىڭ كىلتى بولادى. ول ءتۇستىڭ ءماتىنى دەپ اتالادى. ءار قۇلىپتىڭ كىلتى بولسا, ءتۇستىڭ ءماتىنى بار دەپ قارايدى. ءتۇس جورىعاندا ءتۇستىڭ ءمانىن سول ماتىنىمەن اشىپ تۇسىندىرەدى. باعى زاماندا ءبىر باي اۋىلعا قايىرشى اقساقال كەلىپ, ءار ءۇيدىڭ ەسىگىن قاعىپ:

&ndash؛ و, اللانىڭ قۇلدارى, قايىر-ساحاۋات بەرىڭدەر, ساداقانى ساۋدا بەر, كەيىنگى ءدۇپ كەلەر,- دەپتى. اۋىلدىڭ ءبىراز ادامدارى ساداقا بەرىپتى. ەكىنشى كۇنى الگى اقاسقال تاعى پايدا بولىپ, " و, جاماعات ساداقا بەرىڭدەر" دەپتى. اۋىل ادامدارىنىڭ ءبارى ساداقا بەرىپتى. سول اۋىلدا تۇراتىن شوجار باي ادام بار ەكەن. ول ساداقا بەرمەپتى. ءۇشىنشى كۇنى الگى قاريا بىردەن شونجار بايدىڭ ەسىگىن قاعىپ:

&ndash؛  ؛و, باي تاقسىر, جومارتتىق تانىت, شۇلەندىك كورسەت, ساداقا بەر,- دەپ بايدىڭ قاقپاسىن قاعىپتى.
باي:
&ndash؛ ءاي, جارماعان قايىرشى, سىعارعا ءبيتىڭ جوق, ۇرەرگە ءيتىڭ جوق, شىپتاڭا شىبىن قونباعان, كولەڭكەڭە يت جاتپاعان قاڭعىباس كوزىڭدى قۇرت, تابانىڭدى جالتىرات, بۇل جەردەن سەنى كورمەيتىن بولايىن , - دەپ اقىرىپتى.

سوندا قايىرشى شال:
&ndash؛ ە, ءا, اللادان قورىقپاعاننان قورىق, دەۋشى ەدى, مەن سەنەن قورىقتىم, باعىڭ اسىپ, قانىڭ تاسىپ, قۇدايىڭدى ۇمىتقان ەكەنسىڭ. اللا كەشسىن سەنى ,- دەپ ىشتەي كۇبىرلەپ , اۋىلدان الىستاي بەرىپتى.

شونجار باي, سول تۇندە ءتۇس كورەدى, تۇسىندە اۋا رايى بۇزىلىپ, بايدىڭ قورا-قورا قويلارى, ءورىس تولى جىلقىسى, قوتان تولى تۇيەسى, قورا تولى سىيىرى ايازعا شىداماي قىرىلىپ قالادى. باي, قىرىلىپ قالعان, قيساپسىز مالىنىڭ ورتاسىندا, قايعىرىپ تۇرعاندا, ءبۇيداسىن سۇيرەتىپ, كەتكەن ءبىر تۇيەسىنىڭ قار ۇستىندەگى ءىزىن كوزى شالىپ قالادى. تۇيەنىڭ ءىزىن قۋىپ, ءبىر تاۋدىڭ ەتەگىنە باردى, تۇيە كوگالدا جايىلىپ تۇر ەكەن. باي, تۇيەگە جاقىندايىن دەسە, تاۋ باسىندا ءبىر ارىستان اتىلعالى تۇر, بارايىن دەسە جان ءتاتتى, بارمايىن دەسە, مال ءتاتتى. جالعىز ءتىرى قالعان تۇيەمدى الايىن دەپ, تۇيگە تاقاپ بارىپ ءبۇيداسىن ۇستاعان زاماندا, تاۋ باسىنان ارىستان ەتەككە قاراي اتىلدى. قولىندا ءۇزىلىپ ءبۇيدا قالدى , ارتىنا جالت بۇرىلىپ جانۇشىرا قاشتى. ارىستان قۋىپ كەلەدى. ول قاشىپ كەلدى. قاشىپ كەلە جاتىپ, ءبىر قۇدىققا كۇپ ەتىپ, تۇسەدى دە كەتتى. قولىنداعى بۇيدا قۇدىق اۋزىنداعى كولدەلەڭ تۇرعان اعاشقا ورالىپ بايلانىپ قالادى. باي قوس قولىمەن بۇيدانى ۇستاپ ەكى ورتادا سالاقتاپ اسىلدى دا قالدى.

قۇدىقتىڭ شىعار اۋزىندا اۋزىن ارانداي اشقان ارىستان تۇر. قۇدىق تۇبىندە اۋىزىنان وت جالىن بۇركىپ اجداقا زاھارلى ۋىن شاشادى. ەشقايدا قاشاپ قۇتىلماسىنا كوزى جەتكەن باي, "كەشە قايىرشى شالدىڭ ءتىلىن الىپ, جارتى مالىمدى ساداقا بەرىپ, زەكەتكە اتاسامشى" دەپ وكىنەدى. بايدىڭ باسى قاتىپ, سان-ساپا ويعا شومىپ سالاقتاپ ءتۇرعاندا, عايىپتان ءبىر اق تىشقان پايدا بولدى دا, الگى اسىلىپ سالاقتاپ تۇرعان ءجىپتى ءبىر كەمىرىپ كەتەدى, قارا تىشقان پايدا بولىپ ول دا, ءبىر كەمىرىپ كەتەدى. كەزەك-كەزەك كەمىرىلگەن ءجىپ بارعان سايىن جىڭىشكەرىپ ۇزىلۋگە تاقاپ بارادى. ءسۇيتىپ اڭ-تاڭ بولىپ تۇرىپ, قارسى الدىندا قاراسا, ارانىڭ بال ۇياسى ءتۇر ەكەن, سۇق ساۋساعىن ارا بالىنا باتىرىپ , اۋىزىنا سالىپ ەدى ء,تاتتى شىرىر ءيىس تاڭدايىن راحاتقا بولەپ جىبەردى. بالعا ەكىنشى رەت قول سوزىپ ەدى, كەنەتتەن ءبىر ارا پايدا بولىپ, ساۋساعىن شاعىپ الدى. سول ساتتە باي ۇيقىسىنان وياندى. تاڭ راۋانداپ اتتىپ كەلەدى, بايدىڭ ۇيقىسى شايداي اشىلدى.
باي, جاتقان ورنىنان تۇردى, ءبىراز ءۇنسىز وتىردى دا, كيىنىپ ەسىك الدىنا شىقتى. ەسىك الدىندا البا- جۇلبا كيىنگەن, كەشەگى قايىرشى شال وتىر ەكەن. باي ونىڭ قاسىنا جاقىنداپ باردى دا:

- سەنى بىزگە قۇداي جىبەرگەن اۋليە ەكەنسىڭ. مەن سەنەن كەشىرىم سۇرايىن. ءبىلىپ تۇرىپ, بىلمەگەندى كەشپەسەڭ, بىلگەنىڭ قايسى دەيدى. مەن بىلمەدىم, ساعان ءتىلىم ءتيدى, تۇندە قورقىنىشتى ءتۇس كوردىم , سونى جورىپ بەرە الاسىڭ با ؟- دەدى.

سوندا قايىرشى شال:
- جاقسىلىققا جاقسىلىق ءار ادامنىڭ ءىسى, جاماندىققا جاقسىلىق ەر ادامنىڭ ءىسى. جاقسى كوپشىل, جامان كەكشىل كەلەدى ەمەس پە؟! دەدى دە, بايدان قانداي ءتۇس كوردىڭ دەپ سۇراعان جوق:

&ndash؛ تۇسىڭدەگى جازدىڭ قىسقا , قارلى بورانعا اينالۋى - جاسىڭنىڭ قارتايىپ, مىنەزىڭ مۇداي سۋىپ, نيەتىڭ بۇزىلىپ , وپاسىز بولىپ بارا جاتقانىڭنىڭ ايانى.
قاپالاقتاعان قار مەن اياز ؛&ndash؛ جۇرەگىڭدە ەش مەيىردىڭ قالماعانى. قورا-قورا مالىڭنىڭ قىرىلىپ قالعانى ؛&ndash؛ بوق دۇنيەنىڭ ومىرىڭە ەش ەس قاتپايتىنىنىڭ عيبراتى. جالعىز تۇيەڭنىڭ ءتىرى قالۋى ؛&ndash؛ ومىر-تىرشىلىگىڭنىڭ جالعىز جانعان ءۇمىتى سول. قۋىپ جۇرگەن ارىستان ؛&ndash؛ سەنى اڭدىپ جۇرگەن اجالىڭ. قۇدىق تۇبىندەگى اجداقا ؛&ndash؛ توزاق, وتى. كۇناڭ كوپ بولسا, سوعان كۇيەسىڭ. اسىلىپ تۇرعان ءجىپ ؛&ndash؛ سەنىڭ عۇمىر-جاسىڭ. ءجىپتى كەمىرگەن اق تىشقان ؛&ndash؛ كۇندىز, جارىق كۇن. قارا تىشقان ؛&ndash؛ قاراڭعى ءتۇن. الما كەزەك اۋىسىپ ءومىرىڭدى ۇرلاپ جاتقان وتپەلى ۋاقىتتىڭ بايانى مەن ايانى.
ارانىڭ بالى ؛&ndash؛ بوق دۇنيە. ول سەن ءۇشىن بارىنەن ءتاتتى بولدى. ارا ؛&ndash؛ اجال حابارى, ءولىم كۇنىن ەسكەرەتكەن ايانى. ول سەنى شاعىپ الماعاندا , سەن جالعان دۇنيەگە ودان ارى قۇنىعىپ, كۇناڭدى ارى اۋىرلاتار ەدىڭ. بۇل عايىپتان بەرىلگەن ءتۇس , اشىق ايان ەكەن ,- دەپ بايدىڭ ءتۇسىن جورىپ بولىپتى دا, الگى قايىرشى شال بايدىڭ كوزىنەن لەزدە عايىپ بولىپتى.

باي تۇرعان ورنىندا سىلەيىپ ءبىرازعا دەيىن تۇرىپتى دا, ەسىن جيىپ, " مالىم - جانىمنىڭ, جانىم - ارىمنىڭ ساداقاسى بولسىن" دەپ مالباعارىن شاقىرىپ , مالىنىڭ كوپ ءبولىمىن ساداقاعا تاراتىپ جىبەرىپتى. مالىمدى &ndash؛ جانىمنىڭ ساداقاسىنا, جانىمدى - ارىمنىڭ ساداقاسىنا اتادىم,- دەپ ۇلكەن ءتاۋباعا كەلىپتى. مىنە, ءتۇس كورۋ ؛&ndash؛ عايىپتان بولسا, ونىڭ تاربيەلىك ءمانىن ءتۇس جورۋشى اشادى.

قازاق حالقى وسىنداي ءتۇستى "اياني ءتۇس " دەپ اتايدى. ءارى جورۋشىسىن ءدۇپ تاپقان , ءماتىنىن ءماندى جورىعان ءتۇس دەپ اتايدى.
اياني ءتۇس- ادام بالاسىنىڭ ساناسىنا , ءومىر مەن تىرشىلىگىنە, مىنەزى مەن سەزىمىنە, كىسىلىگى مەن ار- ۇجانىنا , جاقسى جاعىمدى جاققا قاراي وزگەرۋىنە , دۇنيەنى دۇرىس تانۋىنا , اق- قارانى ايقىن اجىراتۋىنا ۇلكەن ىقپال جاسايدى. ءبىراق ءتۇستى ءماندى, ماتىنىمەن , استارلى ماعىناسىن تولىق اشىپ, ءدۇپ تاۋىپ, يلانىمدى جورىي ءبىلۋ كەرەك. ۇيتكەنى ءتۇس- بىرەۋدىڭ ۇيرەتۋىمەن , تالاپ ەتۋىمەن, بولماسا , باسقانىڭ ءوتىنىش قالاۋىمەن ءتۇس كورمەيدى. ءتۇس كورۋ ادامنىڭ ەركىنەن تىس, فيزولوگيالىق قۇبىلىس. اللاندان كەلگەن ايان دەپ بىلەدى.
انىقىراق ايتساق, ارشىپ تالداساق.

ءتۇس ؛&ndash؛ عايىپتان كورىنەتىن, ءتىلسىم ءتىلى جۇباق سىرى, قۇپيا ءمانى, عايىپ وقيعاسى بار؛ ەلەستى كورىنىسى, ءماندى ءماتىنى بار, تەرەڭ ويى, قاناتتى قيالى, بەرەر تاعىلىمى, تاربيەلى ءداستۇرى, عۇرىپتى عۇمىرى بار؛ سىناپتاي سىرعىمالى مىنەزى بار؛ تەك ۇيقى قۇشاعىنداعى ومىردە جۇزەگە اساتىن ادام ميىنىنىڭ ۇقىسىز قالعان كلەتكالارىنىڭ اتقارعان تۇسكە اينالعان ەرەكشە قىزمەتى.
ءتۇس دەگەن ءسوز - ابستراكت بەيمالىم بۇلىڭعىر ۇعىم. ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ جۇماق سىرلارىنىڭ مي قىزمەتىنە تۇسىرگەن ەلەستى ساۋلەسى. ميدىڭ عاجايىپ عالامات كلەتكالارىنىڭ تۇيسىگىنە جاسىرىنعان كومەسكى كورنىسى. كوك دونەن كوڭىلدىڭ كوبىكتى كوگىلدىر كوبىرشىگى - وياۋ قالعان ويدىڭ بەيساناداعى بەلگىسى - ۇيتاپ جاتقان ادامعا ءتۇس بولىپ كورىنەدى. مىنە, بۇل ادامنىڭ ءتۇس كورۋىنىڭ ەڭ نەگىزگى تياناعى بولىپ تابىلادى.

ءتۇس ؛&ndash؛ بەيسانادان رەسمي ساناعا كوشەتىن جۇباق حاباردىڭ سەگىنالى. ءتۇس جورۋشىلار, كوزگە ەلەستەمەيتىن قۇبىلىستى, كوزگە ەلەستەتەتىن بەينەمەن, زاتقا بالاۋ, قۇبىلىسقا تەڭەۋ ارقىلى جوريدى. بەيمالىم بەينەلەردى كوزبەن كورەتىندەي, قولمەن ۇستايتىنداي ناقتى, زاتتى ۇعىمعا اينايلدىرىپ كورسەتىپ تۇرىپ جوريدى.
ماسەلەن , "قۋلىق" دەسە بەيمالىم ۇعىم. ال, "قۋلىق &ndash؛ تۇلكى دەسە, ول زاتاندى انىق ۇعىمعا, اشىق ماعىناعا اۋىسادى. "جىرتقىش" دەسە, بەيبالىم تۇسىنىك . ال "جىرتقىش ؛&ndash؛ قاسقىر" دەسە, ول ناقتى وبرازدى زاڭدى ۇعىمعا بايلانادى. قۇددى سول سەكىلدى ءتۇستى دە, تەرەڭ ءماتىنى , تەلەگەي ماعىناسىن تاۋىپ, تانىپ, ءبىلىپ بىلىمدارلىقپەن جورۋ كەرەك. ءتۇستى جورۋعا ءۇستىرت جانە ات ءۇستى قاراۋعا بولمايدى.

ءتۇس ؛&ndash؛ كەيدە زاتتى , كەيدە قۇبىلىس تۇرىندە كورىنەدى. ءبىراق ول زاتتىڭ ماعىناسى مۇلدە باسقا بولۋى مۇمكىن. تۇستە كورىنگەن زات ءتۇپ ماعىنادان اۋىپ, مۇلدە باسقا ءبىر ماعىندا ياعىني ,اۋىسپالى ماعىنادا جورىلادى. ءسىز, مىنا ءبىر ءتۇستىڭ جورىلۋ ماتىنىنە قۇلاق ءتۇرىپ كورىڭىزشى.

ەر جانىبەك قارتايعان شاعىندا ءتۇس كورەدى. ول ۇيىقتاپ جاتسا, ءبىر ءداۋ ارىستان قاسىنا كەلىپ, جاكەڭدى اياعىمەن اقىرىن عانا ءتۇرتىپ وياتادى. جاكەڭ, ورىنان تۇرىپ, ءوزىن وياتقان ارىستانعا قاراسا, تۇكتەرى التىنداي جىلت-جىلت ەتەدى. ارىستان جاكەڭە تيىسپەيدى, ەتەك- جەڭىن يسكەيدى. جاكەڭ ارىستاننىڭ جونىنان سىيپاسا, الاقانىنا سونداي جاعىمدى سەزىلەدى. سوسىن ارىستان الدىڭعى جاققا قاراي, جارىق نۇرىن ءتۇسىرىپ جىلجىپ كەتىپ قالادى.

ودان كەيىن ءبىر ءداۋ قارا ايۋ كەلەدى. جاكەڭ, وعان قارعىپ ءمىنىپ السا, ايۋ كوتەرە الماي جەرگە جاتىپ قالادى. ءتىسىن اشىپ كورسە, قارتايىپ كەتكەن ەكەن. ول ايۋ ارتقا شەگىنىپ كەرى قايتىپ كەتەدى.

ەندى جاكەڭنىڭ , قاسىنا ءبىر كوك بولتىرىك پايدا بولادى. ول جاكەڭنىڭ , اينالاسىنان ارى جۇگىرىپ ءوتىپ, بەرى جۇگىرىپ ءوتىپ ەس اقىلىن الادى. جاكەڭ, الگى بولتىرىكتىڭ تۇمسىعىنا ساۋساعىمەن شەرتىپ قالادى.

جاكەڭ, ويانسا, كورگەن ءتۇسى ەكەن. جاكەڭ ءتۇس جورۋشىنى شاقىرىپ, ءتۇسىن جورتادى. سوندا ءتۇس جورۋشى:
&ndash؛ تۇسىڭە كىرگەن ارىستان &ndash؛ ؛ ايباتىڭ مەن باتىرلىعىڭ ەدى. ونىڭ جارىق شاشىپ العا كەتۋى بولاشاققا جەتۋى. سەنىڭ باتىر داڭقىڭدى ۇرپاقتارىڭ ماڭگى ماقتان ەتىپ ايتىپ جۇرەتىن بولادى.
تۇسىڭە كىرگەن قارا ايۋ ؛&ndash؛ قايراتىڭ ەدى. ونىڭ سەنى كوتەرە الماي جەرگە جاتىپ قالۋى, ارتقا كەرى قايتۋى ؛&ndash؛ باتىرىم, قارۋ-قايراتىڭ قايتقان ەكەن. ەندى جەكپە-جەككە شىقپا. شىقساڭ جەڭىلەسىڭ.

تۇسىڭدەگى كوك بولتىرىك ؛&ndash؛ ۇرپاعىڭ ەدى. تۇمسىعىنا بەكەر شەرتىپسىڭ. ونىڭ عايىپ بولۋى ەندى سەنەن كەيىن جەكپە- جەككە شىعاتىن باتىر ۇل تۋمايدى,- دەپ جوريدى.

مىنە, بۇل ەر جانىبەك تۋرالى ايتىلعان اڭىز. ارادا ءۇش عاسىر ءوتتى. كورگەن ءتۇسى ارتىندا اينىماي كەلدى. ءتۇس ؛&ndash؛ جورۋ , ءتۇستىڭ ءماتىنىن ءدۇپ تاۋىپ, ماعىناسىن بۇزباي جورۋ دەپ وسىنى ايتامىز .

قازاق حالقى ؛&ndash؛ تۇسكە كىرگەن جاقسىلىق بولسىن, جاماندىق بولسىن ول بەلگىسىز كۇيدە كورىنبەيدى. بەلگىلى ءبىر بەينەگە, زاتقا, نە قۇبىلىسقا اينالىپ بارىپ كىرەدى دەپ سەنەدى. انىعىراق ايتقاندا, ادام, حايۋان, ءار الۋان زاتتار مەن بەلگىلى قۇبىلىستاردىڭ كورنىسىندە كورىنەدى.

ال ءتۇس جورۋشى &ndash؛ ؛ تۇسكە كىرگەن سول كورىنىستەردىڭ سىر - سىيپاتىنا, كورىنىستىك ەرەكشەلىگىنە, ءبىتىم-تۇلعاسىنا, قيمىل-قوزعالىسىنا, تۇر-تۇسىنە, مىنەز-قۇلقىنا, ىس-ارەكەتىنە بايلانىستى ءماتىنىن تاۋىپ, تولىق ءمانىن اشىپ جورۋى ءتيىس. دۇرىس جورىلماعان ءتۇس كەلمەيدى.

قازاق ؛&ndash؛ جاعىمدى تۇستەردى "جاقسىلىق باسى", ء"تۇس وڭالماي ؛&ndash؛ ءىس وڭالمايدى" دەپ ۇيعارادى. ال جاعىمسىز تۇستەردى "تۇلكى بوعى", "جاقسى ىسىنە سەنەدى, جامان تۇسىنە سەنەدى" دەپ, جامان تۇستەردى دە جاقسىلىققا بالاپ جوريدى. جامان تۇسكە قارا زاتتان ساداقا بەرەدى, ءتۇسىن قارا زاتقا كوشىرىپ, جامادىقتان ساقسىنادى. جاقسى تۇسكە اق زاتتان ساداقا بەرەدى, الدا كەلە جاتقان جاقسىلىق توسىلماسىن دەپ, قۋانا كۇتەدى. ءتۇس قۇپياسىن ساقتاپ ساقتانادى.

ءتۇس جورۋ ءالميساقتان باستاۋ الىپ, يۋسۋف پايعامباردىڭ ءتۇس جورىعان راۋاياتتارىمەن جالعاسىن تاۋىپ كەلە جاتقان عۇرىپتىق سالت. قاسيەتتى قۇران كارىم كىتابىنىڭ "يۋسۋف سۇرەسىندە", اللا تاعالا, ءتۇس جورۋدى يۋسۋف پايعامبارعا ءناسىپ ەتتى دەپ جازىلادى. كەرەمەت مىسال كەلتىرىلەدى.

يۋسۋف پايعامبار ياقۇپ پايعامباردىڭ كەنجە ۇلى. ول وتە ءبىلىمدى, حالقىنا مەيىرىدى, ۇلكەن ءدىن عۇلاماسى, ءتۇس جورۋدىڭ اسقان شەبەرى, دانا ادام بولعان. ءدۇيىم جاماعاتتى اللانىڭ حاق جولىنا باستاعان داڭقتى پايعامبارلاردىڭ ءبىرى. ونى ءبىر سايقال ايەلدىڭ جاسىقسىز جالا جابۋىمەن سول زامانداعى زۇلىم پاتشا, زىندانعا سالىپ جازالايدى. سول زىنداندا پاتشانىڭ ەكى نوكەرى يۋسۋفپەن بىرگە جاتادى.

ءبىر كۇنى ەكى نوكەر قاتار ءتۇس كورەدى دە, تالاسا تارماسا, كورگەن تۇستەرىن يۋسۋفقا باياندايدى. ءبىرىنشى نوكەر:

&ndash؛تۇسىمدە ءجۇزىم باقشاسىندا ءجۇر ەكەنمىن. جەمىس اعاشتارىنىڭ باسىنا, كادىمگى قاناتتى قۇستاي ۇشىپ-قونىپ قوناقتاپ, جۇزىمدەردى ەمىن-ەركىن جەپ ءجۇرمىن. پاتشا قاسىما كەلىپتى. قولىمدا التىن توستاق بار ەكەن. سوعان ءشاربات قويىپ, پاتشاعا ۇسىنسام, پاتشا ماعان ءىلتيپات ەتىپ, وڭ تىزەسىن بۇكتى,-دەيدى.

ەكىنشى نوكەر:

&ndash؛ تۇسىمدە قولىما شارباق ۇستاپ ءجۇر ەكەنمىن. ونىڭ ىشىنە ءار الۋان جەمىس- جيدەك, توقاش تولتىرىپ الىپ, پاتشاعا الىپ بارا جاتقان جولىمدا, عايىپتان قالىڭ قارا قۇس قاپتاپ كەلىپ, شارباقتاعى داندەرىڭ ءتۇيىرىن قالدىرماي الىپ ۇشىپ كەتتى. پاتشاعا نە ايتام دەپ تۇسىمنەن قورقىپ وياندىم,- دەدى.

يۋسۋف پايعامبار ەكى نوكەردىڭ ءتۇسىن كەزەكپەن بىلاي دەپ جورىدى.
ءبىرىنشى نوكەرگە:
&ndash؛ جاقسى ءتۇس كورىپسىڭ. انىعىن اللا بىلەدى. سەنى پاتشا ۇزاماي زىنداننان شىعارىپ الادى , وڭ تىزەسىن باسقان, وڭ قول ءۋازىرى ەتىپ تاعايىندايدى. قانات ءبىتىپ ۇشىپ جۇرگەنىڭ سول, ابىرويىڭ ءوسىپ , مارتەبەڭ بىردەن تەز كوتەرىلەدى. ىرىزىعىڭ كەڭىپ, باياشات تۇرمىسقا كەنەلەسىڭ. باقىتقا باسىڭ اينالىپ, پاتشانىڭ قاسىندا جۇرگەندە, يۋسۋپ دوسىڭدى ۇمىتىپ كەتپە,- دەپ جورىدى.

ەكىنشى نوكەردىڭ ءتۇسىن:

&ndash؛  ؛سەن, جامان ءتۇس كورىپسىڭ. پاتشا سەنى كرەس اعاشىنا شەگەلەپ, كوزىڭدى قارعا-قۇزعىندارعا شۇقىتىپ ولتىرەدى. شارباقتاعى داندەردىڭ ءتۇيىرىن قالدىماي قارا قۇستاردىڭ جەپ قويۋى, ءدام ىرىزىعىڭ تاۋسىلعان ەكەن,- دەپ جورىدى.

يۋسۋف پايعامباردىڭ جورىعان ءتۇسى اينىماي كەلدى. ءبىرىنشى نوكەر پاتشانىڭ وڭ تىزەسىن باسقان, وڭ قول ءۋازىرى بولدى. ەكىنشى نوكەردى پاتشا كرەس اعاشىنا شەگەلەپ, قارعا- قۇزعىنعا جەم ەتىپ ءولتىردى.

يۋسۋف پايعامبار جاپا تارتىپ زىنداندا جالعاستى جاتا بەردى. كۇندەر ءوتتى, تۇندەر ءوتتى. پاتشانىڭ وڭ تىزەسىن باسقان ءۋازىر, باقىتقا باسى اينالىپ, يۋسۋفتى ۇمىتىپ كەتتى. ءبىر كۇنى پاتشا ءتۇس كوردى. تۇسىنەن ۋايىمداپ مازاسى كەتىپ وياندى. ەرتەسى ءتۇس جورۋشىلارىنا ءتۇسىن جورىتتى. نە ءبىلىمدى دەگەن ءتۇس جورۋشىلار ءتۇستىڭ ءماتىنىن تاپپاي ساندالدى. ارادا ءبىر جۇما ءوتتى. پاتشا اشۋعا باسىپ, باس ۋازىرىنە ارىستانداي اقىردى. وسى كەزدە عانا زىنداندا جاتقان يۋسۋف دوسى ەسىنە ءتۇسىپ, سونى زىنداننان شىعارىپ, پاتشانىڭ الدىنا ەرىپ كەلدى. پاتشا كورگەن ءتۇسىن ايتتى:

&ndash؛ تۇسىمدە جەتى ارىق سيىر كەلىپ, جەتى سەمىز سيىردى جەپ جاتىر, قاسىندا جەتى تال قۋراپ قالعان بيداي سابانىن كوردىم. ارجاعىندا جەتى تال بيداي ءوسىپ كوگەرىپ تۇر,- دەدى پاتشا.
يۋسۋپ پاتشانىڭ ءتۇسىن بىلاي جورىدى:

&ndash؛ اللدان اشىق ايان كەلگەن ەكەن. الداعى بولاتىن اپات پەن كەلەتىن باياشات زاماننىڭ كورىنىسىن تۇسىڭىزدە كورىنگەن ەكەن. جەتى ارىق سيىر ؛&ndash؛ الدا جەتى جىل بويى اۋىر قۋاڭشىلىق اپاتى بولادى. بار ءونىمدى ۇنەمدەپ جەپ, جەتى جىلعا جەتكىزۋ كەرەك. كەلەر جىلدان باستاپ جەرگە ءونىم شىعارمايدى. استىق تاپشى بولىپ, ەل ءىشىن اشارشىلىق جايلايدى. جەتى ارىق سيىردىڭ جەتى سەمىز سيىردى جەپ جاتۋى سونىڭ بايانى. ءبىر جىلدىق استىقتى ۇنەمدەپ جەپ جەتى جىلعا جەتكىزۋگە تۋرا كەلەدى. ەل ىشىندەگى كەدەيلەردى باي ادامدار كومەكتەسىپ اسىراۋى كەرەك . ويتكەنى ولارعا جۇمىس شىقپاي قالادى. جەتى تال قۋراعان بيداي سابانى - سول جوقشىلىقتىڭ ايانى.

ال, كوگەرىپ كوكتەپ تۇرعان جەتى تال بيداي ءدانى جەتى جىل وتكەن سوڭ, كەلەتىن باياشات زاماننىڭ بەلگىسى, ءتۇس بايانى. بۇل ءتۇس اللادان كەلگەن اشىق ايان ەكەن,- دەدى.

پاتشا, يۋسۋفتىڭ جورىعان تۇسىنە يلاندى. ونى مەملەكەتتىڭ قازىناسىن باسقاراتىن باس ءۋازىر ەتىپ تاعايىندادى. كەيىن يۋسۋفتىڭ جورىعان ءتۇسى ءدۇپ كەلدى. جەتى جىلدىق اۋىر اپاتتان , اشتىقتان ەلدى امان ساقتانىپ قالدى.

كەيىن "يۋسۋف پايعامباردىڭ جورعىعان ءتۇسى ەل ىشىنە تاراپ كەتتى. ەڭ العاش ءتۇس جورۋ تۋرالى كىتاپ يۋسۋف پايعامباردىڭ كىتابى بولىپ تابىلادى. ءقازىر دە ەل ىشىندە تاراپ جۇرگەن مۇسىلمانشا ءتۇس جورۋ دەگەن كىتاپتار سودان باستاۋ الادى.

ەگەر, ءسىز تۇسىڭىزدە اللانى جانە ونىڭ ەلشىسى مۇحاممەد پايعامباردى, قۇران اياتتارىن كورسەڭىز ولاردى ناق كوردىم دەپ ۇيعارىڭىز. ويتكەنى ءشايتان باسقانىڭ بەيەسىنىڭ بارىنە وزگەرىپ , تۇسكە كىرىپ جاماندىق جاساي الادى. تەك اللانىڭ جانە مۇحاممەد پايعامباردىڭ بەينەسىنە كىرە المايدى. مۇنداي تۇستەردى اللا تاعالا ءوزى جاقسىلىققا جورىپ قويادى. وعان الاڭ بولۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.

قازاق حالقى جاقسى ءتۇس كورەم دەسەڭ, تۇندە وڭ جامباسپەن جات. ءجۋىنىپ-شايىنىپ تازا جەرگە جات. باسىڭدى قۇبىلا جاقتا قاراتىپ جات. ۇيقىڭ جايلى بولسا, كورگەن ءتۇسىڭ وڭ بولادى.

قازاقتىڭ ءتۇس جورۋ ماتىندەرى باسقا ۇلتتار مەن ۇلىستاردان پارىقتى بولادى. ويتكەنى ءتۇس جورۋدىڭ دا سالت پەن داستۇرگە نەگىزدەلەتىن تۇستارى بار. مىسالى:
تۇسىندە ءبىر ادامنىڭ وڭ جاق ازۋ ءتىسى ءتۇسىپ قالسا, اتالاس تۋىسىنان بىرەۋ باحيعا اتتانادى. سول جاق ازۋ ءتىسى ءتۇسىپ قالسا. ناعاشى جۇرتىنان بىرەۋ قايتىس بولادى. استىنعى ءتىسىنىڭ بىرەۋى ءتۇسىپ قالسا, قايىن جۇرتىنان بىرەۋ ول باحيعا اتتانادى. ۇستىنگى ءتۇسى ءتۇسىپ قالسا , ءوز جۇرتىنان بىرەۋ قايتىس بولادى دەپ جوريدى. جالپى ءتىستىڭ ءتۇسۋى جاقسىلىق نىشانى ەمەس.
قازاق قورقىنىشتى جامان ءتۇس كورسە, ءبىر اق سارى باس مال شالىپ , ساداقا تاراتىپ ساقتانادى. جامان ءتۇستى قۇستار مەن ايۋاندارعا كوشىرىپ كەلە جاتقان جاماندىقتىڭ الدىن توساتىن ىرىمدار جاسايدى. سويتسە جامان ءتۇس جانعا كورىنبەي, مالعا كورىنسىن دەپ قان شىعارادى, قۇربان شالادى.

قازاق ؛&ndash؛ ءولىمنىڭ ءۇش دوسى بار دەپ قارايدى. "ۇيقى", "اۋرۋ", "تورىعۋ" . وسى ۇشەۋىنىڭ بىرەۋى ۇيقىنى ءشايتان مالعۇن اللادان سۇراپ العان ەكەن. شايتان ادام بالاسى تۇندە ۇيقتاعاندا جەلكەسىنە ءۇش ءتۇيىن تۇيەدى ەكەن. سول ءۇش ءتۇيىن تۇيىلگەندە ادام دەرەۋ ۇيىقتاپ كەتەدى ەكەن. ءار پەندە تاڭەرتەڭ ويانعاندا, اللانى ەسىنە السا, ءبىرىنشى ءتۇيىن شەشىلەدى ەكەن. دارەت الىپ تازالانسا,"ەكىنشى ءتۇيىن شەشىلەدى ەكەن.

تاڭ نامازىن وقىسا ءۇشىنشى ءتۇيىن شەشىلەدى. وسى ءۇش ءتۇيىندى شەشىپ جۇمىسقا بارعان ادامنىڭ توقسان توعىز تاراۋ جولى اشىلىپ, بار قاتەر مەن قاۋىپتەن امان جۇرەدى ەكەن. تۇندە يماني تۇستەر كەرەدى دەپ سەنەدى. باقسى - بالگەر, تاۋىپ-كورىپكەل , قۇمالاقشى - قارتاشى ىزدەپ, سابىلۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.

بولات بوپايۇلى